Rapor üç ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm, global ArGe harcamalarının toplamı belirli bir eşiğin üzerinde olan uluslararası şirketleri

Bu rapor YASED ArGe Çalışma Grubu Üyeleri liderliğinde TOBB ve TÜSİAD temsilcileri ve Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmed Özkan ın birlikte çalışması ile hazırlanmıştır. Uluslararası Yatırımcılar Derneği YASED in misyonu Türkiye nin, uluslararası doğrudan yatırımlardan aldığı payı ve bir cazibe merkezi olarak rekabetçiliğini artırması için küresel standartlarda en iyi yatırım ortamının inşa edilmesinde fikir önderi ve çözüm ortağı olmak tır. Bu misyon doğrultusunda YASED bünyesinde aktif olarak faaliyet gösteren 18 Çalışma Grubundan birini ArGe Çalışma Grubu oluşturmaktadır. ArGe, uluslararası yatırımların katma değer yarattığı en önemli kanallardan biridir. Dünyada sanayide yapılan tüm ArGe faaliyetlerinin üçte ikisinden fazlasını uluslararası firmaların gerçekleştirdiği dikkate alındığında, Türkiye nin ArGe yoğunluğunda kayda değer artış sağlaması ve ArGe alanındaki hedeflerine ulaşması için uluslararası firmaların ArGe yatırım ve faaliyetlerini başka ülkeler yerine Türkiye de yapmalarının önemi ortaya çıkmaktadır. Bu doğrultuda, YASED ArGe Çalışma Grubu nun amacı, Türkiye nin ArGe yoğunluğunun artmasına ve ArGe yatırımları ve projeleri için gerekli iş ortamının rakip ülkelerden daha cazip olmasına katkıda bulunmak olarak belirlenmiştir. Uluslararası yatırımcıların ArGe yatırımlarını Türkiye ye çekmek için gereksinimlerin belirlenmesi konusunun önemi Yatırım Ortamını İyileştirme ve Koordinasyon Kurulu (YOİKK) in Fikri Sınai Mülkiyet Hakları ve ArGe Teknik Komitesi nde YASED olarak gündeme getirilmiş ve 2012-2013 Eylem Planına dâhil edilmesi sağlanmıştır. YOİKK yönetimi tarafından kabul edilen eylem planı maddesi için yapılan çalışmalar işbu rapor ile sonuçlanmıştır. Rapor üç ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm, global ArGe harcamalarının toplamı belirli bir eşiğin üzerinde olan uluslararası şirketleri Türkiye de temsil eden tepe yöneticilerinin, kendileriyle yapılan birebir görüşmelerde şirketlerinin ArGe yatırımlarını/projelerini artırmaya yönelik spesifik gereksinimlerini açıkladıkları bölümdür. İkinci bölüm ise YASED ArGe Çalışma Grubu üyesi uluslararası şirketlerin yetkilileriyle gerçekleştirilen anket ve çalıştayın sonuçlarını kapsamaktadır. Üçüncü bölümde ise eylem önerileri yer almaktadır. Aşağıda görüşlerini okuyacağınız CEO ların ve sonuçlarını paylaştığımız anketimize katılan yetkililerin ana firmalarının global ArGe harcamalarının toplamı yaklaşık 200 milyar $ dır. Bu kişiler, 200 milyar $ lık yıllık global ArGe harcamasına ana firmaları nezdinde etki yaparak, Türkiye nin rakip ülkelere göre daha fazla ArGe yatırımı ve projesi çekmesine katkı yapabilecek uluslararası şirketlerin Türkiye deki en yetkili yöneticileridir. Bu raporu oluşturan çalışmamıza çok yoğun iş programları içinde zaman ayırarak katkıda bulundukları için kendilerine teşekkür ederiz. Hızlı değişen uluslararası arenada Türkiye nin rekabetçiliğini artırması yönünde bize rehberlik eden, temel prensipleri koruyarak sürekliliği sağlayan YASED Yönetim Kurulu üyelerinin çalışmamıza verdiği destek bu raporun gerçekleşmesinde en büyük etken olmuştur. Uluslararası yatırımcıların ArGe yatırımlarını Türkiye ye çekmek için gereksinimlerin belirlenmesi konusunun YOİKK Eylem Planına dâhil edilmesi aşamasından raporun sonuçlanmasına kadar geçen süreçte toplantılarımıza ve çalıştayımıza katılarak değerli görüşlerini aktaran TOBB ve TÜSİAD temsilcilerine ve Prof. Dr. Mehmed Özkan a teşekkür ediyoruz. 3

CEO GÖRÜŞLERİ Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 1. Bölüm CEO GÖRÜŞLERİ Avea Erkan Akdemir CEO Avea nın ArGe yatırımları tüm yatırımlarının %3,6 sı düzeyindedir. Hizmet sektörünün geldiği boyutlar, ekonomi içindeki oranı ülkemizin gelişmişliğinin göstergelerinden biridir. Hizmet sektörünün katma değer oranı göreceli olarak daha yüksektir. Marka oluşturmak için de hizmet sektörü çok avantajlıdır. Ancak hukuki zeminlerimizde hizmet sektörü ve bunun alt bir alanı olarak gördüğüm yazılımın çok iyi tanımlanmış bir zemini yoktur. Bu tanımların yerine oturtulması önemlidir. Ürettiği yüksek katma değer nedeniyle telekom sektörü pozitif ayrımcılığa tabi tutulduğunda ülkeye, şirkete ve müşteriye çok hızlı geri dönecektir. Bu geri dönüş fiyat düşüşü olabileceği gibi, daha değerli olan yenilikçi bir ürün veya verimliliğini artıran yeni bir çözüm de olabilir. Kamu teşviklerinin, finansal kaynakların yanı sıra insan kaynaklarını da önemseyen stratejiler ve modeller geliştirmesi önemlidir. Bu gereksinimler sağlandığı takdirde ArGe de çalışan kişi sayısı çok hızlı artacaktır. Ayrıca iş ortaklarımızın ve farklı alanlarda uzmanlaşmış şirketlerin sayısının artmasını isteriz. Üniversite camiasıyla işbirliği yapıyoruz fakat yeterli değildir. Bizi çok iyi anlayan ve bizim çok iyi iletişim kurduğumuz hem yurtiçinde hem de yurtdışında öğretim üyeleri var fakat az sayıdalar. Özellikle teknoparkı olan üniversiteler avantajlı olmasına rağmen bir arayışımız olduğunda ilk kapısını çalacağımız yerler henüz üniversiteler değildir. Stratejik olan bu alanda üniversitelerin bizim fark edemediğimizi, göremediğimizi görüp bize yön vermelerini umuyoruz. Bosch Grubu, 2012 yılı finansal verilerine göre yaklaşık 306.000 den fazla çalışanıyla 52,5 milyar ciro gerçekleştirmiştir. ArGe faaliyetleri için 2012 yılında yaklaşık 4,8 milyar yatırmış olup, dünya çapında yaklaşık 4.800 adet patent için başvuruda bulunmuştur. Tüm ürün ve hizmetleri göz önüne alındığında Bosch yenilikçi ve faydalı çözümleri sayesinde yaşam kalitesinin artırılmasına katkıda bulunmaktadır. Bosch Steven Young CEO Bosch Grubu, Türkiye de 10.000 i aşkın çalışanı, 2012 yılı finansal verilerine göre 2,1 milyar luk cirosu ve 1,3 milyar ihracatıyla Türkiye nin ihracatına yaklaşık %1,1 oranında katkıda bulunmaktadır. Bosch Türkiye nin Bursa, Manisa ve Çerkezköy de bulunan ArGe merkezlerinde 200 den fazla çalışanı bulunmaktadır. 2008 2010 yıllarında 43 milyon olan Bosch un Türkiye deki ArGe harcamaları, 2011 2013 yılları için 66 milyon olarak planlanmıştır. Üniversiteler, insan kaynağı ve mevzuat alanlarında iyileştirilmeler gerçekleştirilmesi durumunda Bosch un Türkiye deki ArGe faaliyetlerinde yukarıda belirtilenlerin ötesinde kayda değer bir artış sağlanacağı öngörülmektedir. Türkiye de üniversiteler bugün hala keşfedilmemiş bir potansiyele sahip olduğu gibi, üniversite-sanayi işbirliğinin kurumsallaşmasına ve yaygınlaşmasına da ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun önündeki temel sorunlara inilmeli, paydaşların birlikte stratejik plan yapacağı ve bunların uygulanacağı platformlar oluşturulmalıdır. Öğrencilere ArGe kültürü ve eğitimi erken dönemlerde verilmelidir. Bunun yanında büyük şehirler dışındaki üniversitelerin ArGe ye ilgisi de dikkat çekici ve ümit vericidir. Üniversiteler, sanayi şirketleriyle çalışabilecek ve iki yönlü fikir alışverişi yapabilecek düzeye gelmelidir. Bu, bir şirketin veya üniversitenin inisiyatifi değil, bir master planın parçası olmalıdır. Aynı zamanda üniversitelerin teknolojik imkânlarıyla sanayinin kullandığı teknolojik ekipmanlar eş seviyede olmalıdır. Burada da devlet desteğine olan ihtiyaç göze çarpmaktadır. İnsan kaynağına gelince, öğrencilerin bu alanı sahiplenebilmeleri için ArGe konusunda kariyer yapmaları özendirilmeli ve teşvik edilmelidir. ArGe ye yönelik mevzuatın iyileştirilmesi yönündeki çalışmalar Türkiye deki kurumsal firmaların ihtiyaçlarıyla örtüşmektedir; özellikle ArGe Merkezi ve kamu desteklerine yönelik kanun ve yönetmeliklerin net olması gerekmektedir. Aksi takdirde uygulamalardaki farklılıklar güven sarsılmasına neden olabilir. 4

Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 CEO GÖRÜŞLERİ Şu anda Ericsson Türkiye global ArGe sinin bir uzantısı olarak %90 telekom yazılımı üzerine çalışmaktadır. Yani, işin araştırma tarafını da yapmaktadır. Çıkan ürünler gerek Türkiye pazarında gerekse de bölge pazarında kullanılmaktadır. Hâlihazırda 350 ArGe çalışanı ve 150 teknik destek personeliyle Ericsson Türkiye bir bölge üssü konumundadır. Bu itibarla, Ericsson içinde maliyetleri düşürüp, merkez dışından tedarik edilen ArGe çalışmalarını Türkiye ye çekmeye çalışmaktayız. Maliyetlerimizi düşürmek için devletten daha fazla teşvik bekliyoruz. Rakip ülkelerdeki ArGe şartlarının Türkiye deki firmalara da sağlanması önemlidir. Kamu nun ArGe de sağlayabileceği iyileştirmelerin en genel anlamda özeti: 1 Bürokrasinin azaltılması, 2 Salt kanun ve yönetmelikler çıkarmak yerine öngörülebilir altyapı ile birlikte uzun vadeli politikaların geliştirilmesi, 3 Teknokentler arasında uygulamalardaki farklılıkların giderilmesi, 4 Sadece masa başında yapılan ArGe nin ArGe olarak yorumlanması yerine; fabrika alanlarında, üniversite laboratuvarlarında, kütüphanelerde ve atölyelerde yapılan çalışmaların da ArGe olabileceğinin değerlendirilerek denetim süreçlerinin iyileştirilmesi, 5 Bütün rakiplerin aynı ArGe yatırımları olmadığından, ArGe yatırımı yapan firmaların imtiyazlı hale geçirilmesi. Bu, rakip ülkelerin uyguladığı önemli bir yöntemdir. Aksi halde, ArGe yatırımı olmayan bir firma maliyet avantajıyla daha düşük fiyatlarla ihaleleri kazanabilir. ArGe yapıyor olmak ihale kaybettirebiliyorsa bu, ArGe teşviki mantığına ters bir durumdur. 6 Teknokentlerin kira maliyetlerinin azaltılması: teknoparkların emlak işletmesi yapısından kapsamlı ArGe desteği sunulan uzmanlaşmış yapılara dönüştürülmesi. Ericsson Ziya Erdem Genel Müdür Şirketler ArGe lerini korumak için ArGe yi kurum içinde tutmaktadır. Bu eğilim, Çin in 90 lı yıllarda uluslararası sermayeli yatırımcıya ArGe getirmesini şart koşmasıyla değişmeye başladı. Bunun yanı sıra Çin de yapılan ortaklık (Joint Venture) anlaşmalarına %50 Çin sermayesi zorunluluğu ile teknoloji transferi anlaşmaları uygulandı. Ancak markanın sahibi olunmadıkça teknoloji farklı bir ülkeye gitse de transfer edilen marka gittiği yere yerleşir. Çin de de olan budur. Herşeye rağmen Çin, kendi markasını geliştirebilmiş değildir. Yerli marka tartışmalarının yaşandığı bugünlerde Türkiye de de kritik olan budur. Alt konularda tek başına fikri haklara sahip olmak da bir şey ifade etmez. Fikri haklar markaya dönüşüp, markayla birleşip, güçlü bir pazarlama ile desteklenmediği sürece o fikri hakkın hiçbir değeri olmaz. Patent satılmazsa, ticari hale gelmezse bir değeri yoktur. Otomotivde %75 80 düzeyinde bir kapasiteye ulaşabildiğimiz halde, ülkemizde sıfırdan araç geliştirilmeye müsait bir kabiliyet henüz oluşabilmiş değildir. Bu yetiyi elde etmek ancak bu alandaki mühendislerimizin kazanımlarıyla, sektörde 6 8 yıllık ArGe tecrübesi edinmeleriyle mümkündür. Uzun senelerin bilgi birikimine sahip elemanları tutabilmek önemlidir. Türkiye de bizim alanımızda yeterince ArGe teşviki vardır. Bu teşviklerin uygulamaları değerlendirilebilir. Ancak eksik olan, daha çok yan sanayinin ArGe içine çekilememesidir. Fiat-Chrysler Ali Pandır Türkiye Temsilcisi Yan sanayinin kümeleşerek rekabet öncesi ArGe yatırımı yapması teşvik edilmelidir. ArGe teşviklerinin ürün geliştirilmesinden ürün araştırmasına dönüşmesi önemlidir. Sektörel teşviklerde sektör içi konulara da odaklanmak gerekir. Örneğin yerli otomobil teşvik edilecekse araç elektroniği, yeni yöntem ve malzeme kullanımına yönelik çalışmalar da ayrıca teşvik edilmelidir. Dünyada ArGe nin büyük kısmı yan sanayide gerçekleşmektedir. Bu yaklaşım, üniversitelerin ve KOBİ lerin ana sanayinin ArGe sini destekleyici bir şekilde konumlandırılmasını gerektirir. İspanya Bask Bölgesi nde bunun iyi bir örneği vardır. Bu tür bir yapılaşma ile, ürünlerin çok erken aşamada geliştirilmesi ve üretilmesi gerçekleşeceğinden otomotivde çok tartışılan %40 lık katma değer düzeyleri rahatlıkla aşılabilir. 5

CEO GÖRÜŞLERİ Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 General Electric Canan Özsoy CEO Türkiye de son yıllarda inovasyon konusunda atılan olumlu ve kararlı adımları memnuniyetle izliyoruz. Hızla büyüyen Türkiye nin küresel pazarlardaki rekabet gücünü artırmak için inovasyon faaliyetlerini de aynı hızla yürütmesi gerekiyor. 2012 yılında yapılan GE Yenilikçilik Barometresi anketine katılan üst düzey Türk yöneticilerin %92 si inovasyonun daha rekabetçi bir ekonomi yaratmak için en etkili yöntem olduğuna inandığını belirtiyor. Ayrıca genç kuşaklar arasındaki yönelim ve yetenekli işgücü sayesinde Türkiye, küresel inovasyon çalışmalarında öne çıkan ülkelerden biri olabilir. Bu doğrultuda, GE Türkiye de inovasyonu desteklemeye ve ülkenin 2023 hedeflerine ulaşmasına destek olacak şekilde üzerine düşen görevi yerine getirmeye kararlıdır. GE, Türkiye de 235 mühendisiyle ArGe çalışmalarını sürdürmektedir. Şu anda Türkiye de cironun %2,5 düzeyinde bulunan ArGe harcamamızı dünya ortalamamız olan %5 e çıkartmayı hedefliyoruz. Geçtiğimiz yıl GE olarak Türkiye ye 900 milyon $ değerinde ilave yatırım yapma niyetimizi açıkladık. Bunun için havacılık sektöründeki yatırımımızla çalışmalarımıza başladık ve mevcut mevzuat/koşullar altında geliştirmeye devam ediyoruz. Şunu belirtmek isterim ki GE gibi çok uluslu firmalar için ArGe yatırımlarının yapılacağı ülkelerin seçimi uluslararası bir rekabet unsurudur. Tercihi belirleyen faktörlerin başında yetişmiş insan kaynağı, mevzuatın basit ve kolay uygulanabilirliği, şartların yatırımcı için kolaylaştırılması, fikri ve sınai hakların korunabilirliği, birim/saat maliyeti ve teşvikler yer alır. Bir diğer önemli konu da eğitim açısından bakıldığında üniversitelerden çok iyi mezunlar vermemize rağmen gençlerimizin uygulamaya hazırlıklı olmamasıdır. Türkiye de araştırma dan ziyade geliştirme nin daha güçlü olduğunu düşünüyorum. Bunun değişmesi için uzun vadeli planlar yapılarak teknik bilginin gelişmesine olanak sağlayacak araştırma altyapısının kurulması gereklidir. Özellikle, teknik bilgi yoğun ve geliştirilmesi için çok pahalı ekipmanlara ihtiyaç duyulan sektörler için o sektörün ihtiyaçlarını karşılayabilecek özel ekosistemler yaratılabilir. Teşvik mekanizmaları, teknik bilgi artışını ve ekipman yatırımı ihtiyaçlarını destekleyecek yönde şekillendirilebilir. Huawei Wu Congcheng CEO Türkiye de Huawei olarak aldığımız teşvikler vergi avantajlarının yanı sıra farklı kamusal desteklerin önünü açması açısından da faydalı olmuştur. Ancak bu teşviklerin iyileşmesi yönünde iki alanda çalışmalar yapılabilir. 1) Kriterler daha net olmalıdır. Bazı izleme ve değerlendirme süreçleri kişiye göre değişik yorumlanmaktadır. ArGe merkezi denetimlerinin sadece akademisyenler tarafından ve kanun ve yönetmeliklerde yer almayan subjektif kriterlere göre yapılması şirketleri mağdur etmekte ve Türkiye de ArGe yatırımlarını artırma konusundaki motivasyonlarını azaltmaktadır. Ticari gelişim boyutu yerine uluslararası işbirliği veya bilimsel, akademik ArGe ye önem verilmektedir. Oysa Huawei için öncelikli konular yazılım ürünleri ve ticarileşmedir. Ticari şirketlerde yapılan ArGe çalışmalarının üniversitelerde yapılan ArGe çalışmaları gibi olması beklenmemelidir. Sürdürülebilirlik için bu gereklidir. 2) ArGe ye yatırım yapan kuruluşlara sağlanan avantajlar her zaman net ifade edilmeli ve tutarlı uygulanmalıdır. Örneğin Türkiye de 2009 da 3G lisansları verilirken operatörlerin en az %40 lık 3G yatırımının yerli ArGe merkezi olan tek bir şirketten temin edilmesi şartı olduğu halde (Türkiye de ArGe merkezi kuran 3G tedarikçisi şirketlere avantaj sağlanması için), ilgili yönetmeliğin farklı yorumlanmasına neden olan bir yasal boşluk amaçlanan etkiyi ortadan kaldırmıştır. Huawei ArGe faaliyeti olmayan rakiplerine göre 350 ArGe mühendisinin maliyetini de karşılamak zorundadır. Oysa birçok ülke bu tür yatırımları olan şirketlere kamu ihalelerinde avantajlar sunabiliyor. Pratikte yaşanan bazı bürokratik engeller nedeniyle teşviklerin faydaları azalıyor. Örneğin ArGe personelinin fiilen ArGe merkezinde bulunması şartı kısıtlayıcı ve uygulamada bürokrasiyi artırıcı bir durumdur. Benzer bir örnek, üniversitelerin her projede yer almasının aranmasıdır. Türkiye, maliyetler konusunda Rusya, Hindistan ve Çin e göre avantajlı değildir. Türkiye de yeterli sayıda yetkin yazılım mühendisi yoktur. Bu da maliyeti yükseltmektedir. Üniversiteler daha çok yazılım mühendisi yetiştirmelidir. Elektrik-elektronik ve hatta bilgisayar mühendisleri yazılım geliştirmede yeterli değillerdir. Vergi, yönetmelikler, uzmanlık ve sanayi alanını kapsayan bir dizi iyileşmeye ihtiyaç vardır. Bunlar düzelirse rahatlıkla başlıca üretim konularımızı hatta yeni ürün geliştirme fonksiyonumuzu Türkiye ye getirebiliriz. 6

Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 CEO GÖRÜŞLERİ Intel ArGe yapısı içinde yer alan farklı grupların bir kısmı kapalı inovasyonla iç ürünlere, bir kısmı da açık inovasyonla araştırma işbirliklerine odaklanmaktadır. Türkiye için farklı grupların beraber çalışabileceği açık inovasyon modelinin uygun olduğunu düşünüyoruz. Intel, Türkiye de halen üniversitelere doğrudan hibe veya program desteği vermektedir. Buna karşın henüz Türkiye de ArGe faaliyetlerini başlatmış değildir ancak değerlendirmektedir. Şu anda kamu desteklerinden de faydalanmamaktadır. Batılı ülkelerde üniversitelerin ulusal ve uluslararası fonları değerlendirerek yenilikçi projelere öncülük etmesi beklenir. Bu bağlamda, Intel Amerika, Almanya, İngiltere gibi ülkelerde eş fonlama ile büyüyen ArGe yatırımlarında bulunarak yenilikçi projeler üzerinde üniversiteler ile çalışmaktadır. Ülkemizde kamu üniversitelerinde uzun vadeli temel ArGe yaklaşımının daha çok öne çıkmasına ve sanayinin de bu ilişkiye istekli olmasına karşın bunu destekleyen ArGe teşviklerinin verimli olarak kullanıldığını söylemek güçtür. Bunun başlıca nedenlerinden biri, proje değerlendirme süreçlerindeki zorluklar ve katı bürokratik yapıdır. Teşviklerin denetiminin yanı sıra önemsediğimiz bir başka konu da, ArGe nin en önemli unsuru olan insan kaynağının teşvik metotlarıyla yeterince desteklenmemesidir. Intel Burak Aydın Genel Müdür Türkiye dışına baktığımızda Intel in uyguladığı farklı modeller görüyoruz: ArGe odaklı üniversitelerde ICRI (Intel Collaborative Research Institute) programları konumlandırarak fiziksel olmayan enstitüler oluşturuyoruz. Bu yapıya başka üniversiteler de katılabiliyor. MIT de yapılan çalışmalar üniversite işbirliklerimiz için örnek gösterilebilir. Şu anda benzer bir programı ICRI Ortadoğu için başlattık. Türkiye deki üniversitelere de çağrı yaptık fakat çağrılarımıza henüz yüksek oranda bir cevap alabilmiş değiliz. Türkiye de projeler ve vergilerle ilgili teşvikler mevcuttur ancak bunların artırılması gerekmektedir. Teşviklerin destekleyici bir ekosistem içinde olması gerekir. Üniversitelerin araştırma kapasitelerinin artırılması ekosistemin oluşmasında önemli bir faktördür. Kamu uzun vadeli planlama ile, mesela 20 yıl içerisinde desteklenecek araştırma alanlarını belirleyerek, bir vizyon oluşturarak bu alanlarda çalışan şirketlerin önünü görmesini sağlamalıdır. Oluşan strateji doğrultusunda bilginin (know-how) ülkeye gelmesi sağlanmalıdır ve uluslararası ArGe yi çekmeye çalışan ülkelerle rekabet edebilir hale gelinmesi için somut adımlar atılmalıdır. 125 yıllık olan Johnson & Johnson Grubu bünyesinde ilaç grubu Janssen adı altında birleşmiştir. Türkiye deki ArGe çalışmaları ve klinik çalışmalar Janssen İlaç içinde yürütülmektedir. Johnson & Johnson global olarak 6.6 milyar $ lık yıllık ArGe harcamasına sahipken, Türkiye deki ArGe harcaması henüz çok düşük düzeydedir. Türkiye de hasta sayısı, deneyimli araştırmacılar ve uygun klinik altyapı olduğu halde, Dünya şirketleri sıralamasında Türkiye deki şirketlerin ArGe yatırımı 36. sırada gözükmektedir. Rusya ve Ukrayna ArGe yatırımı çekmekte oldukça başarılı modellerdir. Türkiye deki durumun olumlu yönde değişmesi için ele alınması gereken başlıca konular ilaç sektöründeki klinik araştırma regülasyonunun uygulanması ve sürdürülebilirliği ve ArGe yasalarına ilaç araştırmalarının dâhil edilmesidir. Yaptığımız kapsamlı bir araştırma sonucunda ülkemiz üniversitelerinin yayınlarda başarı düzeyinin oldukça iyi olduğunu gördük. Üniversitelerin de dâhil edildiği ArGe teşviklerini çok önemsiyoruz. Var olan teşviklerin iyileşmesine ve kolaylaşmasına ihtiyaç olduğu kadar bunların tanıtımı da önemlidir. Güven ortamının sağlanmasına ihtiyaç vardır. Bu yönde yapılan çalışmaların tozlu raflarda raporlar olarak kalmaması, yöneticilere ulaşarak aksiyona dönüşebilmesi çok önemlidir. Janssen Asgar Rangoonwala Genel Müdür 7

CEO GÖRÜŞLERİ Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 ArGe merkezimizdeki 700 ü aşkın çalışanımızdan 500 ü yurtdışındaki müşterilerimizin taleplerine yönelik yazılım geliştirmekte, 200 ü ise Türkiye içinde farklı donanım ve yazılım projelerinde çalışmaktadır. Son yıllarda devlet ve hükümetin ArGe ye verdiği güçlü desteğe rağmen, özel sektör olarak halen bazı beklentilerimiz söz konusudur. Aşağıdaki konularda ilerlemenin kaydedilmesi, ülkemizde ArGe çalışmalarının daha da artmasını sağlayacaktır. Netaş Müjdat Altay CEO 1 Devletin, gelişmiş ülkelerdeki uygulamalara paralel olarak belirli ihtiyaçlar dışında ArGe projelerine dahil olmaması 2 Büyük kamu projelerinin ArGe çalışmalarına olanak sağlayacak şekilde çok daha önceden duyurulması 3 Uluslararası başarılı örneklere paralel olarak kamu ihtiyaçları için ArGe ihaleleri oluşturulması Bu şartların gerçekleşmesi, ArGe ye ilginin artmasını, ortaya çıkan ürün ve çözümlerin çeşitlenerek bölge ülkelere de pazarlanmasını ve ArGe potansiyeline sahip Türkiye için yeni oluşumların ortaya çıkmasını sağlayacaktır. Böylece bölgesel bir teknoloji üssü olma yolunda kararlı adımlarla ilerleyen Türkiye ye yurtdışından gelecek ArGe yatırımlarının daha da artacağı görüşündeyim. Bu şartların sağlanması durumunda, Netaş ın Türk pazarına yönelik ArGe yapan 200 çalışanını dört yıl içinde 1.000 e çıkaracağını söyleyebilirim. ArGe çalışmalarının üniversite-sanayi işbirliği kapsamında geliştirilmesine, ArGe grubumuzun kurulduğu 1973 yılından bu yana kaynak ayırıyor ve büyük önem veriyoruz. Üniversite-sanayi işbirliğinin çok sayıda başarılı örneklerini izlediğimiz ABD de her bir üniversite belirli bir konuda derinlemesine uzmanlaşmaktadır. Bizim üniversitelerimizde ise her konuda uzmanlaşmaya yönelik adımlar atılıyor. Ayrıca uzmanlaşma konularında daha çok, akademisyenin kabiliyeti ve ilgisi belirleyici oluyor. Dolayısıyla ilişkiler kurumsal değil, bireysel düzeyde ve dar bir çerçevede ele alınabiliyor. Üniversite sanayi işbirliğinin mevcut durumdan daha sağlıklı yürüyebilmesi için üniversitelerimizde kurumsal uzmanlaşma alanında yol alınması gerekmektedir. Yukarıda söz ettiğim hükümetten beklentilerimiz ile üniversite ilişkilerinde istenen noktaya geldiğimizde ArGe yatırımlarını ülkemize kazandıracağımıza yürekten inanıyorum. Novartis global olarak cirosunun %16,4 ünü ArGe ye ayırıyor; burada 9,3 milyar $ lık bir ArGe yatırımından bahsediyoruz. Bütün sektörleri içeren global ArGe sıralamasında Novartis ikinci sıradadır. Türkiye de ArGe yatırımımız henüz çok düşük, 12 milyon $ dır. Bunu önümüzdeki 5 yılda 4 katına çıkararak yılda 50 60 milyon $ ArGe yatırımı seviyesini yakalamak istiyoruz. Aslında Türkiye nin dünya pazarındaki %1,1 lik oranı dikkate alındığında Novartis in 150 milyon $ ArGe yatırımı olması beklenmektedir. Novartis Güldem Berkman Ülke Başkanı Türkiye de ilaç pazarında ArGe konusunda Novartis olarak gördüğümüz en önemli engelleri patent, öngörülebilirlik ve sürdürülebilirlik şeklinde özetleyebiliriz. Türkiye de ilaç sektöründe piyasa belirsizliği ve sürdürülebilirlik olmaması ArGe yatırımlarını olumsuz etkilemektedir. ABD ve Avrupa dan doğuya ve diğer ülkelere kayan ArGe yatırımı Türkiye ye gelememektedir. ArGe ye yönelik dünyadaki en iyi mevzuat Türkiye de olsa bile, hala bizim için patent, öngörülebilirlik ve sürdürülebilirlik en büyük engelleri teşkil edecektir. New Molecule Entity konusunda iyileştirme olmasını istiyoruz; dünyada en düşük fiyatlı New Molecule Entity Türkiye de. Sürdürülebilirliği, fiyat ve ürün anlamında söylüyorum. Öngörülebilirlik: bu ilacı lanse edebilir miyim; ne kadar sürede lanse ederim; Türkiye ye bir ilacı ne zaman getirebilirim. Kuralların çok iyi olmamasını anlayabiliriz ancak belli ve net olmasını beklemekteyiz. Türkiye de patent, öngörülebilirlik ve sürdürülebilirlik alanlarında iyileştirmeler gerçekleştirilirse Novartis yıllık en az 150 milyon $ lık ArGe yatırımı sözünü verebilir. 8

Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 CEO GÖRÜŞLERİ Renault grubu bünyesinde toplamda yaklaşık 17.000 mühendis ArGe faaliyetleri üzerinde çalışmaktadır. Oyak-Renault ArGe merkezi olarak ise 225 kişidir. 2012 yılı için ArGe ye ayrılmış olan toplam kaynak 30,8 milyon TL seviyesindedir. Bu tutar, toplam cironun %0,4 üne tekabül etmektedir. 2013 yılı için bu tutarın 32,6 milyon TL seviyesinde gerçekleşmesi hedeflenmektedir. Türkiye ye yeni araç, motor ve aktarma organı projelerini çekebilmenin en önemli unsurlarından biri, ArGe maliyetlerimizin ve yetişmiş mühendislik altyapımızın rekabet gücüdür. 5746 sayılı kanun çerçevesinde sağlanan destek ve teşvikler personel maliyetlerimiz üzerinde %22 seviyesinde bir avantaj getirmiş olmasına rağmen maliyetlerimiz bugün Doğu Avrupa, Hindistan ve Kuzey Afrika ülkelerindeki maliyetlerin üzerindedir. Bu alanda yapılacak her türlü iyileştirme ülkemizdeki mühendislik altyapısının gelişmesine katkı sağlayacaktır. Bunun için mevcut 5746 sayılı kanun çerçevesinde verilen %80 gelir vergisi desteğinin %100 seviyesine çıkarılması ve 5 yıl süre limiti ile kısıtlı olan SGK prim işveren hissesi desteğinin süresiz olarak uzatılması önerisi değerlendirilebilir. Renault Mais İbrahim Aybar Genel Müdür Bununla birlikte TÜBİTAK projeleri kapsamında ağırlıklı olarak araştırma bazlı projelere destek verilmektedir. Ancak bu projelerin büyük çoğunluğu ticarileşme şansı bulamadan noktalanmaktadır. Hâlbuki Oyak-Renault da gerek ürün gerekse süreç geliştirme konusunda yoğun mühendislik çalışmaları gerektiren geliştirme projeleri ticarileştirilmektedir. Bu geliştirme projeleri neticesinde Türkiye de yatırımı yapılacak ve Türkiye ye yeni istihdam sağlayacak yeni kalıp, tesis, makine ve ekipmanların bütçe şartı aranmaksızın destek kapsamına alınması ve gerekirse bu geliştirme projelerine özel bir teşvik programı uygulanması önerisi de değerlendirilebilir. Tarihi geçmişe baktığımızda ülkelerin markalarını kapalı ekonomilerde oluşturduğunu görüyoruz. Belli önceliklerle talep yönlendirilse bile ülkemizin pazar büyüklüğü tek başına yerli marka için yeterli değildir. Dış pazara ihtiyaç vardır fakat dış pazar da global markaların elindedir. Bu durumda ArGe yi alternatif enerji kaynaklı otomobillere yönlendirmek gerçekçi bir strateji olabilir. Türkiye fosil yakıtlı otomobillerde işe çok geç, 60 70 yıl gecikmeli olarak ve ancak montaj olarak başlamıştır. Bu gecikme markalaşma önündeki engellerin temelidir. Şimdi yeni bir fırsatı değerlendirip, elektrik motorlu otomobillerin üretimini dünyayla aynı zamanda başlatabilirsek bu alanda yapılacak ArGe çalışmalarıyla katma değer yaratabiliriz. Yenilikçi ilaç geliştirilmesi maalesef hala ABD ve gelişmiş batılı ülkelerin tekelindedir. Son dönemde Rusya, Çin ve Hindistan başta olmak üzere bazı ülkeler bu alana yatırım yapmaya başlamışlardır ve önümüzdeki dönemde küresel bir oyuncu olmak üzere ciddi adımlar atmaktadırlar. Türkiye deki ArGe yatırımları daha ziyade jenerik ilaç veya yeni ilaç sunum şekilleri geliştirilmesi amaçlı olmaktadır. Uluslararası firmalar ise klinik çalışmalara ağırlık vererek ArGe havuzundan daha fazla pay almaya çalışmaktadırlar. Ancak tüm dünyadaki yıllık 100 milyar $ ArGe harcamasından ülkemizin alabildiği sadece 60 milyon $ civarındadır. Ülkenin güçlü altyapısı, tıp alanındaki kaliteli ve yetişmiş insan gücü ve nüfusu düşünüldüğünde bu rakamın ne kadar düşük olduğu anlaşılabilir. Türkiye demografik yapısı, genç yetişmiş insan kitlesi, ekonomik büyümesinin yanı sıra ilaç ArGe sinde çok önemli olan klinik çalışmaları ve ürün geliştirmeyi doğrudan etkileyecek başlıca iki özelliğe sahiptir: 1) her tür hastalığa açık bir ülke olması, 2) üniversitelerimizin altyapısının ve araştırmacı doktorlarımızın düzeyinin gayet iyi olması. Ancak ülkemizin ilaç ArGe çekim merkezi olma yolunda gelişmekte olan diğer ülkelerle rekabette büyük avantajları olsa da bunlar yeterli değildir. Roche Halit Süha Taşpolatoğlu Genel Müdür Türkiye de üreticiyi de paydaş olarak gören, sürdürülebilir bir sağlık politikasının olduğunun ortaya konması gerekmektedir. Sağlık Bakanlığı uluslararası yöneticileri bir araya getirerek düzenleyeceği toplantılarla ilaç ArGe sini ülkeye çekmek için gerekli şartları tartışabilir. Ülke politikası ve stratejisi paylaşılarak ArGe yatırımı için çok önemli olan güven ortamı sağlanabilir. Devlet, akademik çevreler/üniversiteler ve sanayi arasındaki işbirliğinin artırılması amacıyla gerekli altyapı geliştirilmelidir. Küresel bir oyuncu olma iddiasındaki bir ülkede bu işbirliği çok önemlidir. 9

CEO GÖRÜŞLERİ Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 Türkiye nin yönetmelik açısından bir eksiği olmamakla birlikte, ilaç ArGe sini cezbedecek liderliğe ve hükümet düzeyinde ilgi ve öncülüğe ihtiyacı bulunmaktadır. Türkiye de çoğu paydaş nezdinde ilaç sektörüne olumsuz bir bakış hâkimdir. Bu algının değişmesi gerekmektedir. Sağlık Bakanlığı ve üniversitelerimizle yapılabilecek ortak çalışmalar bu algının olumlu yönde değişmesini sağlayabilir. İlaç ArGe si alanında yapılacak tüm çalışmalar sektöre dair algınında değişmesine katkıda bulunabilir. Zira ilaç geliştirme çalışmalarının olumlu sonuçlarını; ekonomiye direk katkı, hekimlerim yeni gelişen ilaçlara önceden erişerek yeni tedavilerle ilgili tecrübelerinin artması, hastalara ücretsiz tedavi sağlanarak sağlık sistemine ekonomik katkı ve hastaların yeni tedavilere ulaşımı şeklinde sıralarsak tüm bu katma değerlerin yanlış anlamaları ortadan kaldırabileceğini düşünüyorum. Samsung un, tüketici elektroniğinde lider konumunu edinmesini sağlayan en güçlü varlıklarından biri, ArGe çalışmalarını yürüten yetenekli araştırmacı ve mühendislerden oluşan ekibidir. Tüm Samsung çalışanlarının dörtte birinden fazlasını oluşturan bu ekip, 2012 yılı itibariyle 60.500 kişiye ulaşmıştır. Dünyanın dört bir yanında bulunan 42 araştırma tesisimizde yürüttüğümüz ArGe çalışmalarımız ile geleceğe yönelik stratejik ve yeni pazar trendlerine yön verecek orijinal teknolojilerin geliştirilmesi için çalışmaktayız. Samsung Sung Yong Hong CEO Samsung Advanced Institute of Technology (SAIT), Samsung un önemli iş alanlarında teknoloji konusundaki rekabet gücünü temsil eder; gelecek için büyüme olanaklarını tanımlar ve teknolojinin yönetimini ve güvence altına alınmasını sağlar. Samsung Electronics olarak bu çalışmaları sürdürebilmek amacı ile her sene satış gelirlerimizin en az %9 unu ArGe faaliyetlerine yatırım için kullanıyoruz (2012 itibariyle 10,8 milyar $). Ayrıca yine Samsung olarak teknoloji standardizasyonuna önderlik etmenin yanı sıra, fikri ve sınai mülkiyet haklarını korumaya da büyük önem veriyoruz. Yenilikçilik Samsung için global bir girişimdir. ArGe ağımız kapsamındaki merkezlerin 6 sı Kore ve 18 i ABD, İngiltere, Rusya, İsrail, Hindistan, Japonya ve Çin dahil olmak üzere toplam dokuz ülkede faaliyet göstermektedir. Ayrıca diğer araştırma merkezleri ve üniversitelerle de işbirliklerimiz bulunmaktadır. Birbirlerine sıkıca bağlı olan bu merkezler, bulundukları ülkelerdeki en başarılı ve üstün yetenekleri istihdam etmek, ülkedeki en son teknoloji trendlerini araştırmak ve devrim yaratan teknolojileri hayata geçirmekle görevlidirler. Bu ülkelerin seçiminde; altyapısal gelişim düzeyi, bilimsel ve teknolojik tesislerin kullanılırlığı, eğitim ve işgücünün kalitesi, hükümetin ArGe ve teşvik programlarına yaklaşımı gibi faktörler önemli yer teşkil etmektedir. Sanofi-Aventis Jacques Nathan Ülke Başkanı Lüleburgaz da üretim ve satış odaklı entegre tesisi ve aşı üretim tesisi olan Sanofi, Türkiye de pazarladığı ürünlerin %70 ini üretip önemli bir kısmını da ihraç etmektedir. Bu, yüksek kapasitede kaliteli üretim yapabilmenin bir sonucudur. Sanofi yeni tedavilere yönelik ArGe çalışmalarını sadece kendi bünyesinde değil, üniversite ve biyoteknoloji şirketleri ile kurduğu ilişkileri üzerinden de sürdürmektedir. Sanofi, Türkiye de de klinik araştırma yatırımlarının %25 ini tek başına yapmaktadır. Yürüttüğü Faz II, III ve Faz IV klinik çalışmaların yanında, Faz I olarak nitelendirilen ve bu alanın en özel araştırmaları olarak kabul edilen araştırmaları yapabilen tek kuruluştur. Türkiye de endüstri sponsorlu klinik araştırmaların artış trendi son dönemde yapılan mevzuat düzenlemeleri ile güçlü bir ivme yakalayacaktır. Şirketimiz bu alana yaptığı yatırımlar ile ülkemizde her zaman öncü ve yol gösterici olmuştur. Bu kararlılığı göstermeye bundan sonra da devam edecektir. Türkiye deki üniversiteler, farklı alanlarda uzmanlaşmış kaliteli akademik altyapıya ve güçlü uzman hekim kadrosuna sahip ve etkili sağlık kurumları olmakla beraber uluslararası görünürlük ve geniş işbirlikleri açısından daha fazla adım atabilirler. Sanofi dünya genelinde %15 düzeyinde ArGe harcaması yapmaktadır. Türkiye deki ArGe çalışmaları yıllık ortalama 15 milyon düzeyindedir ve daha çok klinik çalışmalar ağırlıklıdır. Sanofi ilaç sektöründe ArGe merkezini kuran ilk şirketlerden olduğu halde bu yönde herhangi bir devlet teşvikinden henüz yararlanmamıştır. İlaç piyasasında şeffaflık, netlik ve sürdürülebilirlik ArGe yatırım ve harcamalarını çekebilmek için gereklidir. 10

Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 CEO GÖRÜŞLERİ Siemens 165 yıl önce, kendisi de bir mühendis olan ve inovasyona birinci derecede önem veren Ernst Werner Von Siemens tarafından kurulmuş; sağlık, otomasyon, ulaşım gibi alanlarda yenilikçi teknolojiler sunan ve varlığını inovasyon ve ArGe ye dayandırmış bir mühendislik şirketidir. Siemens Türkiye ise, 153 yıllık geçmişiyle, Türkiye ye yatırıma inanan Alman kökenli bir Türk şirketidir. Çalışanlarının %99 u Türk olan şirketimizin Gebze ve Ankara lokasyonlarında 120 kişiden oluşan bir ArGe ekibi bulunmaktadır. Bu ekipteki 90 ArGe personelimizin çalıştığı Gebze ArGe merkezimiz Kasım 2011 de kurulmuştur. Yaklaşık 6 yıl önce toplam 20 çalışanımızın faaliyet gösterdiği ArGe alanında 2013 yılı istihdam hedefimiz 150 kişiye ulaşmaktır. Siemens global bütçesinin %5,1 i ArGe harcamalarına ayrılmıştır ve bu oran Siemens Türkiye için yaklaşık %1 seviyesindedir. Kamu ArGe teşviklerinin, ArGe stratejimizi belirleyici etkisi vardır. Ancak hükümetin sunduğu teşvikler bölge ülkelerinde sunulan daha cazip teşviklerle rekabet etmek durumundadır. Ayrıca ArGe yatırımı çekmek için teşvikler tek başına yeterli araçlar değildir. Siemens Hüseyin Gelis CEO 12 yıl Silikon Vadisi nde bulunmuş olan ve 37 yıldır Siemens te çalışan bir yönetici olarak, hükümetin kararlı ve uzun vadeli bir ArGe stratejisinin olması gerektiğini düşünüyorum. Türkiye olarak rakiplerimize kıyasla teşviklerde fark yaratabilmeliyiz. Türkiye yi diğer ülkelerden ayrıştıran özelliklerin ortaya çıkarılması ve odak alanların belirlenmesi için özel sektör-devlet işbirliğiyle karar vermeliyiz. Devletin seçilmiş alanlarda dünya çapında teknoloji ve bilgi merkezlerini Türkiye de oluşturulabilmesi için belirlenmiş hedefleri olmalıdır. Örneğin Almanya, ABD veya Çin çeşitli alanlarda dünyadaki uzmanları ülkelerine çekebiliyorken Türkiye dünya çapındaki araştırmacıları Türkiye ye çekme konusunda çok cazip bir konumda değildir. Bu durumun nedenlerini iyi analiz etmemiz, Türkiye yi ArGe konusunda bir çekim merkezi yapmamız ve seçilmiş odak alanlarda Türkiye de bilgi ve teknoloji merkezleri oluşturmamız gerekir. Uluslararası bir şirket için araştırma ortağı veya yeri seçerken en belirleyici unsur bilgi odağı bulmaktır. Türkiye de bu merkezlerin eksikliği maalesef çok barizdir. Bu nedenle Türkiye içinde çoğu şirket daha çok geliştirme yönünde yatırım yapmaktadır. Pazarı değiştirecek devrimci ürünler ve buluşlar ise ancak dünya çapında bilgi ve teknoloji merkezleri sayesinde olabilmektedir. Öte yandan kopyacılıktan, lisanslamadan çıkıp 50-60 yıl gerisinde kaldığımız inovasyon sürecine geçerken çok önemli olan mavi yakalı ekonomiden ArGe ye dayalı beyaz yakalı fabrikalara dönüşüm sürecini çok iyi yönetmemiz ve bunun dengesini iyi kurmamız gerekmektedir. Unilever in dünyadaki ArGe harcaması toplam cirosunun %2 sidir. Bu da yaklaşık 1 milyar demektir. Unilever ArGe yapısı Discover ve Design adları altında iki büyük gruptan oluşur. Discover ekipleri başlıca molekül keşiflerinden sorumludur. Bunlar genelde üniversitelerin ve teknolojinin çok daha ileri olduğu ülkelerde kurulmaktadır. Üniversitelerimizin öne çıktığı noktada Discover merkezlerimizi de Türkiye ye taşımak bir opsiyon olabilir. Discover merkezini Türkiye ye taşıyabilmek için Türkiye deki üniversitelerin bilim alanında dünyada sayılı üniversitelerden olması gerekmektedir. Üniversitelerimizde nanoteknoloji gibi belli bir alanda dünya çapında isim yapmış akademisyenler bulunmalıdır. Süreklilik adına ilişkiler kişisel boyuttan kurumsallığa dönüşmelidir. Döner sermaye sorunları giderilmeli ve üniversite-sanayi ilişkilerini destekleyen pratik modeller geliştirilmelidir. Unilever İzzet Karaca CEO Türkiye deki ArGe grubu 15 yıl içinde 15 kişiden 120 kişiye ulaştı. Bunun birkaç sebebi var: tüketiciye yakın olmak, eğitimli ve pratik zekâlı insan kaynağı, hız ve pazarların büyüme potansiyeli. Grubumuzun daha da büyümesi coğrafyamızdaki işimizin büyümesi ile bağlantılıdır. Bir diğer sıkıntı da teşviklerle alakalıdır. Aslında yapılan iş ArGe olmasına rağmen ofis dışında geçirilen zamanla teşvikin neredeyse yarısı kaybediliyor. Teşvikin tamamını aldığımız takdirde ekip sayımızı rahatlıkla artırıp iki katına çıkarabiliriz. Bizi kısıtlayan, merkez dışında geçirilen zamanın ve farklı yerleşkelerin teşvik kapsamında olmamasıdır. 11

CEO GÖRÜŞLERİ Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 Mobil iletişim sektörü, sesten veriye doğru dönüşümü ile, insanlık tarihinde belki de bugüne kadar hiç yaşanmamış bir boyutta ve hızda bir mobil dönüşüm çağı nın kapısını aralıyor; bireysel ve kurumsal yaşamı yeniden şekillendiriyor. Mobil iletişim teknolojileri farklı sektörleri yatay keserek gerek ortak inovasyon üreten gerekse iş süreçlerini optimize eden ve maliyetleri azaltan yapısıyla kurumların rekabetçiliğini artırmaya somut katkı sağlıyor. Bu teknolojiler, aynı zamanda insanların iyiliği için kullanılarak sosyal dönüşüme katkıda bulunuyor. Bu mobil dönüşüm sürecinde daha da heyecan verici olan, ArGe ve onunla beslenen inovasyonun rolünün gün geçtikçe daha da önem kazanmasıdır. Vodafone Serpil Timuray CEO YASED Yönetim Kurulu Başkanı Vodafone, global vizyonu ile yerel anlayışı bir arada buluşturan inovatif hizmet yaklaşımı ile, insanların hayatına dokunan bir mobil teknoloji şirketidir. Vodafone Türkiye grup şirketlerimizden Oxijen ArGe, bu glokal yaklaşıma örnek teşkil eden ve küresel inovasyon merkezi olarak konumlanmayı başarmış bir şirketimiz olarak, 300 ün üzerinde mühendisi ile, Vodafone Grubu nun 5 kıtada 70 i aşkın ülkedeki 400 milyonu aşkın abonesi için Türkiye den ArGe çözümleri sunmaktadır. Türkiye nin ArGe kapasitesini büyütmesi ve bir ArGe merkezi olarak konumlanabilmesi için öncelikle uygun teşvik politikalarının uygulanması gerekmektedir. Ayrıca ArGe ve inovasyon faaliyetlerinde kayda değer bir artış olması için süreçleri etkin kılacak bir ekosistem in oluşması da son derece önemlidir. Bu ekosistemin önemli bir parçası, üniversite ve sanayi işbirliği olup, bu paydaşların birbirine yaklaşması, ulusal çapta bir politika olarak ele alınmalıdır. Üniversite kampüslerinde sadece teknokentler kurulması yeterli değildir. Üniversitelerde özel sektörün ihtiyacının en etkin nasıl karşılanacağına yönelik çözüm üreten platformlar oluşturulmalıdır. Kurulmakta olan Teknoloji Transfer Ofisleri bu yönde atılmış önemli bir adımdır. Telekomünikasyon sektörü özelinde, ArGe çalışmalarının önündeki önemli bir engel de yüksek vergilerdir. Halen mobil iletişimde dünyanın en yüksek vergi oranlarının Türkiye de uygulanıyor olması, sektörün büyüme potansiyelini ve yatırım ortamına dair rekabetçiliğini olumsuz etkilemektedir. Pek çok ülke ArGe ve inovasyonun önünü açmak ve daha fazla yatırım çekmek üzere küresel rekabet ortamında cazip teşvik ve politikalar üretirken Türkiye de en azından sektörel vergi konusunda bir reform yapılması zaruri bir önceliktir. Günümüzde çok uluslu şirketler belli başlı hizmet operasyonları merkezlerini maliyet bazı yüksek olan ülkelerden düşük olan ülkelere doğru kaydırmaktadır. Merkezlerin seçim sürecindeki düşük maliyet hesabında sadece işgücü maliyeti değil, aynı zamanda cazip yatırım ortamına yönelik teşvikler dikkate alınmaktadır. Uluslararası doğrudan sermaye girişi çekme, istihdam artırma ve ArGe merkezi olma hususlarında yaşanmakta olan bu uluslararası rekabette Kıta Avrupa nın gelişmekte olan ülkeleri, Hindistan ve bazı Kuzey Afrika ülkeleri yerlerini almaktadır. Türkiye, 2023 vizyonu çerçevesinde ArGe merkezi olma stratejisine yönelik geliştirilecek bir teşvik politikası ve vergi reformu sayesinde küresel rekabet ortamında güçlü bir şekilde yerini alabilir. 12

Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 ANKET ve ÇALIŞTAY SONUÇLARI 2. Bölüm ANKET ve ÇALIŞTAY SONUÇLARI Uluslararası yatırımcıların ArGe yatırımlarını Türkiye ye çekmek için gereksinimlerin belirlenmesi ne yönelik çalışma çerçevesinde 25 uluslararası firmadan 30 yetkili ile bir anket ve çalıştay gerçekleştirilmiştir. Bu yetkililer, şirketlerinin ArGe merkezlerinin yöneticileri veya ArGe faaliyetlerinin finansal boyutunu ve kamu ArGe desteklerini yakından takip eden yöneticilerden oluşmaktadır. Dolayısıyla anketi cevaplandıran ve çalıştaya katılan bu yetkililer gerek Türkiye deki ArGe destekleriyle ilgili mevzuatı gerekse ana firmalarının ArGe faaliyeti yürüttüğü ve ilişkide oldukları başka ülkelerdeki ArGe yatırım ortamı hakkında geniş bilgi sahibidirler. ŞEKİL 1» Ankete toplam 25 şirketten 30 kişi katılmıştır. SEKTÖREL DAĞILIM» ŞEKİL 2» Doktoralı istihdamı ortalama %1 düzeyindeyken beyaz ve mavi yakalı oranı sektörün imalat/üretim ihtiyacına göre farklılık göstermektedir. BİT Hızlı Tüketim %32 %100 - %80 - %16 %60 - %8 %12 Beyaz Eşya %40 - %20 - Elektrik Elektronik %12 %20 İlaç %0 - Hızlı Tüketim BİT Beyaz Eşya İlaç Otomotiv Elektrik Elektronik TOPLAM (22) Otomotiv Beyaz Yaka Mavi Yaka PhD ŞEKİL 3» Ankete katılan şirketler ArGe finansmanını çok büyük bir oranını öz kaynaklarından karşılamaktalar. ARGE YATIRIMI ÖZ-KAYNAK ORANINA GÖRE ŞİRKET DAĞILIMI» ŞEKİL 4» Beyaz eşya ve otomotiv 5746 kapsamında ArGe merkezlerinden en çok yararlanan sektörler olarak öne çıkıyor. ULUSLARARASI SERMAYELİ ŞİRKETLERİN TÜRKİYE DE ARGE FAALİYETİ (24 ŞİRKET)» 12 - %100-10 - %80-8 - %60 - Şirket Sayısı 6-4 - %40 - %20-2 - 0-0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 %0 - Hızlı Tüketim BİT Beyaz Eşya İlaç Otomotiv Elektrik Elektronik TOPLAM ArGe Yatırımının Özkaynak Oranı (%) Türkiye de ArGe Faaliyeti Var 5746 dan Yararlanıyor 4691 den Yararlanıyor 13

ANKET ve ÇALIŞTAY SONUÇLARI Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 ŞEKİL 5» Özkaynak dışında kullanılan ArGe fonlarının başında TÜBİTAK-TEYDEB destekleri yer almaktadır. KULLANILAN ARGE FONLARI» 12-10 - 8 - Şirket Sayısı 6-4 - 2-0 - TÜBİTAK TEYDEB SANTEZ Avrupa Fonları İlgili Bakanlık TÜBİTAK Diğer SSM Ankete katılan yetkililerden, Türkiye nin ArGe ekosistemiyle ilgili Şekil 6 da belirtilen konularda görüşlerini 1 le (çok kötü) 5 (çok iyi) arasında belirtmeleri istenmiştir. Ayrıca bu yetkililer, şirketlerinin ArGe yatırımları/harcamaları yapması açısından bu konuların önem sırasını belirtmişlerdir. ŞEKİL 6» Türkiye de ArGe faaliyeti gösteren uluslararası şirketler, Türkiye deki ArGe ekosistemini geniş bir bant içinde değerlendirmelerine karşın, pazar potansiyeli en bariz avantaj olarak öne çıkıyor. Ankete katılan şirketlerce belirlenen en önemli ArGe Eko Sistem özelliği kalifiye eleman olarak belirtilirken, bunu pazar potansiyeli, kurumsal ArGe destek mekanizmaları ve personel maliyeti takip etmektedir. TÜRKİYE NİN ARGE EKOSİSTEMİ» Sosyo-Kültürel Durum Kalifiye Eleman Pazar Potansiyeli Ulusal Eğitim Politikaları Kurumsal ArGe Destek Mekanizmaları İş ve Ticaret Ahlakı Personel Maliyeti Dağılım» Tedarikçi Durumu Ekonomik Durum 4.0-5.0 3.0-4.0 2.0-3.0 Bürokrasi Ulusal Bilim- Teknoloji Politikaları 1.0-2.0 Ortalama Fikir Mülkiyeti Hakları Üniversite/Sanayi Etkileşimi Vergi ve Harçlar Politik Durum 14 Ankete katılan yetkililerden, ana firmalarının başlıca ArGe yatırımları bulunan diğer ülkelerin ArGe ekosistemiyle ilgili konularda değerlendirmelerini 1 le (çok kötü) 5 (çok iyi) arasında ifade etmeleri istenmiştir. Elde edilen verilerin, Türkiye nin ArGe ekosistemiyle ilgili görüşlerle birlikte gösterilmesi sonucu aşağıda Şekil 7 de gösterilen grafik ortaya çıkmaktadır.

Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 ANKET ve ÇALIŞTAY SONUÇLARI ŞEKİL 7»Türkiye de ArGe faaliyeti bulunan uluslararası şirketler, Türkiye dışında ArGe faaliyetleri bulunan diğer ülkelerdeki ArGe ekosistemlerini değerlendirdiklerinde hemen her alanda Türkiye nin daha iyi olması için yapması gerekenler olduğunu ifade ediyor. TÜRKİYE VE ARGE YATIRIMI YAPILAN DİĞER ÜLKELERİN ARGE EKOSİSTEMLERİ» Ulusal Eğitim Politikaları Sosyo-Kültürel Durum Kalifiye Eleman Pazar Potansiyeli Kurumsal ArGe Destek Mekanizmaları İş ve Ticaret Ahlakı Personel Maliyeti Tedarikçi Durumu Ekonomik Durum Dağılım ( Türkiye Dışı ) Dağılım ( Türkiye ) Ortalama ( Türkiye Dışı ) Ortalama ( Türkiye ) Bürokrasi Fikir Mülkiyeti Hakları Üniversite/Sanayi Etkileşimi Vergi ve Harçlar Politik Durum Ulusal Bilim- Teknoloji Politikaları ŞEKİL 8» Türkiye nin kısa vadede uluslararası ArGe yatırımı çekebilmek için rekabet etmesi gereken ülkeler Polonya, Rusya ve Hindistan olarak öne çıkıyor. Bu ülkelerin ArGe ekosistemi ve teşvikleri detaylı incelenerek rekabet edebilir politikalar geliştirmek önemlidir. Türkiye ye ArGe yatırımlarını çekmek ve uzun vadede rekabetçi konumunu sağlamak için sürdürülebilir politika ve uygulamalar gerekmektedir. TÜRKİYE DE ULUSLARARASI SERMAYELİ ŞİRKETLERİN ANA ŞİRKETLERİNİN 3 YIL İÇİNDE YENİ ARGE YATIRIMI DÜŞÜNDÜĞÜ ÜLKELER» Vietnam Kanada Meksika Latin Amerika Batı Avrupa Orta Doğu Ülkeleri İsveç İtalya Brezilya Rusya Fransa %4 %4 %2 %22 %12 ÇİN ABD İngiltere %4 Polonya %6 %6 %10 %12 Almanya Türkiye Hindistan Ankete katılan yetkililer, YASED üyesi uluslararası şirketler tarafından 2011 yılında yapılan Türkiye nin GZFT (Güçlü, Zayıf, Fırsat, Tehdit) analizinde kullanılan kriterler hakkında güncel görüşlerini belirtmişlerdir ve Şekil 9 daki GZFT Analiz Tablosu ortaya çıkmıştır. 15

ANKET ve ÇALIŞTAY SONUÇLARI Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 ŞEKİL 9» 2011 yılından bu yana Türkiye nin genç ve artan nüfusu güçlü yön olmaktan daha çok fırsata dönüşmüştür. Daha önce güçlü olduğumuza inandığımız ArGe altyapısı, katma değeri yüksek ileri teknoloji hedeflerine yöneldikçe zayıf gözüken ve güçlendirilmesi gereken bir yön durumundadır. Değişen ileri teknoloji hedeflerine bağlı olarak ArGe işgücü ve diğer girdilerin maliyetleri artmakta, maliyet güçlü özellik olmaktan tehdide dönüşmektedir. Üniversitelerin ileri teknoloji alanlarında yeterli sayıda ve nitelikte uzman yetiştiremiyor olması ve üniversitelerin sanayi ile etkileşimi hala önemli zafiyet konularıdır. Değişen hedef teknolojilere bağlı olarak Türkiye nin pazar büyüklüğü artık güçlü yön olmaktan daha çok bir fırsat olarak değerlendirilmektedir. Daha önce fırsat olan gelişen teknolojilerle bilgiye hızlı erişim ise artık olgunlaşmış ve güçlü bir özelliğe dönüşmüştür. Türkiye nin dışarıdan görünümü artık zayıf bir özellik değildir. Görünüm, ArGe konusunda da fırsata dönüşmüş durumdadır. Ancak Türkiye nin Hindistan ve Çin grubunda değerlendirilme potansiyeli ise tehdit olarak algılanmaktadır. Bu ülkelerle rekabet edecek politikaların eksikliği önemli tehdit olarak karşımıza çıkarken, mevcut ArGe politikalarındaki istikrarsızlık ve Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ve Merkezlerine yönelik mevzuat ve kapsam darlıkları zayıflık olarak değerlendirilmektedir. ÖZEL GZFT ANALİZ TABLOSU» Güçlü Yönler» Zayıf Yönler» Fırsatlar» Tehditler» Güçlü iletişim yapısı Üniversitelerin tematik uzmanlaşma eksikliği ArGe yönetim yetkinliğinin eksikliği Genç nüfus Artan nüfus ArGe işgücü maliyetinin artan eğilimi Üniversitelerin sanayi ve ArGe ye yönelik uzman insan gücü yetiştirememesi ArGe ye temel oluşturabilecek üretim altyapısının zayıflığı ArGe hammaddesi ve ara ürün maliyetinin yüksek olması Bilgi ve teknolojiye yaygın erişim ArGe merkezlerinin dünya taleplerini karşılamadaki yetersiziği Bilgi odaklı işgücünün kapasite kullanmı yetersizliği Bilgi odaklarının düşük seviyesi Belli alanlarda dünya çapında bilgi odaklarının sayısının azlığı Var olan teknolojik ürünlerin üretiminin dünyaya yayılması Türkiye nin pazar gelişme hızı Dünya da yeni teknoloji arz-talep dengesi Bölgedeki veya benzer yapıdaki rakip ülkelerdeki teşvik ve politikaların avantajlı durumu ArGe politikalarının hedeflenen amaca ulaşmada yetersizliği Yerel pazar kapasitesi Türkiye de ArGe ye yönelik teşvik ve politikaların yetersizliği ArGe politikalarının istikrarsız seyri Üniversite-sanayi işbirliğinin düşük düzeyi Mevcut Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ve Merkezleri mevzuatının kapsam darlığı ve işleyiş yapısı Türkiye nin düşük üretim maliyetli ülke olarak algılanması Türkiye nin uluslararası görünümü Amerika ve Avrupa daki şirketlerin Türkiye yi Hindistan ve Çin gibi ülkelerle aynı konum da görmesi ArGe tanıtım faaliyetlerinin yetersizliği Altyapı Kurumsal Pazar Tanıtım 16

Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 EYLEM ÖNERİLERİ 3. Bölüm EYLEM ÖNERİLERİ Türkiye deki ArGe ekosistemini rakip veya potansiyel rakip ülkelerden daha iyi seviyeye getirmeyi hedefleyen bir program yapılması, ölçülebilir hedeflerin belirlenmesi ve uygulanmasının takip edilmesi (Program; üniversite ve sanayi işbirliğinin kurumsallaşması ve yaygınlaşması; üniversitelerin sanayi şirketleri ile birlikte çalışabilecek ve iki yönlü fikir alışverişi yapabilecek düzeye gelmesi; erken dönemlerde öğrencilere ArGe kültürü ve eğitimi verilmesi; sanayinin ihtiyaçlarına uygun kalifiye eleman, yan sanayi iş süreçlerinin iyileştirilmesi; teknokentlerin emlak işletmesi yapısından kapsamlı ArGe desteği sunan yapılara dönüşmesi, aralarındaki uygulama farklarının giderilmesi; ArGe faaliyetlerinin yapıldığı yere değil, niteliğine bakılarak değerlendirilmesi; ArGe mevzuatının açık ve net olması, uygulamanın baştan belirlenen kriterlere göre yapılması, bürokrasinin azaltılması vb. konuları adreslemelidir.) Türkiye deki ArGe desteklerinin durumunu bütünsel bir anlayışla mevcut ve potansiyel rakip ülkelerdeki kamu ArGe ve lokal ArGe desteklerinin (yöresel ve belediye destekleri) toplamıyla periyodik olarak karşılaştıracak bir yapının kurulması ArGe mevzuatının uygulanması sırasında, ArGe Merkezlerini denetleyen hakemlerin etik, şeffaf ve ölçülebilir kriterlerde çalışmasını sağlayacak iş yürütme kılavuzu geliştirmek ve performanslarının periyodik olarak değerlendirilmesi Büyük kamu projelerinin, ArGe çalışmalarına olanak sağlayacak şekilde çok daha önceden duyurulması Özel sektör ve devlet işbirliğiyle, Türkiye yi diğer ülkelerden ayrıştıran özelliklerin ortaya çıkarılması ve odak alanların belirlenmesi ve devletin bu alanlarda dünya çapında teknoloji ve bilgi merkezlerini Türkiye de oluşturmak için stratejik hedeflerini belirlemesi Uluslararası başarılı örneklere paralel olarak kamu ihtiyaçları için ArGe ihaleleri oluşturulması 17

SEKTÖREL ÖNERİLER Uluslararası Yatırımcıların ArGe Yatırımlarını Türkiye ye Çekmek İçin Gereksinimlerin Belirlenmesi 2013 3. Bölüm SEKTÖREL ÖNERİLER Telekomünikasyon sektöründe ArGe ve inovasyonun önünü açmak ve daha fazla yatırım çekmek üzere sektörel vergi konusunda bir reform yapılması Teknik bilgi yoğun ve geliştirilmesi için çok pahalı ekipmanlara ihtiyaç duyulan sektörlerin ihtiyaçlarını karşılayabilecek özel ekosistemler yaratılması İlaç sektöründe patent, sürdürülebilirlik ve öngörülebilirlik konularında engellerin ve belirsizliklerin kaldırılması» Fiyat ve ürün anlamında sürdürülebilirlik» Kuralların net ve açık olması» Özel sektör ve TPE işbirliğiyle, Fikri Mülkiyet Hakları yasa ve yönetmeliklerinde iyileştirmeler 18

EYLEM ÖNERİLERİ