VASİ'YETNAMELERiN AÇILMASI VE YERİNE GETİRİLMES İ. Mehmet DEMİR (*)

VASİ'YETNAMELERiN AÇILMASI VE YERİNE GETİRİLMES İ Mehmet DEMİR (*) GİRİŞ Mirasb ırakan ın ölümü yada gaipliğine karar verilmesi üzerine aç ılan miras ın (MW m. 517), yasa gereği veya ölüme bağlı hukuksal i şlem (Miras Sözle şmesi yada vasiyetname gibi) sonucu miras hukuku ili şkisine giren ilgililere güvenli bir biçimde ğeçebilmesi için, baz ı koruyucu, önlemlere ba şvurulmas ı zorunluluğu vard ır. Bu önlemler aras ında, kanunda say ılan ve belli durumlarda ba şvurulan terekenin yai ırn ı ve mühürlenmesi, resmen idaresi ve vasiyetnamenin aç ılması gibi yasal "ihtiyati tedbirler dışında, yetkili sulh yargıcı tarafından takdir hakk ına dayan ılarak, gerekli ve zon ınlu göiiilüp, alınan diğer tedbirler belirtilebilir. Seminer çal ışmam ızın konusu olan "Vaiyetnamenin Aç ılması ve Yerine Getirilmesi' ile ilgili olarak, Medeni Kanun tarafından özel ihtiyati tedbirler konulmu ş ve böylelikle mirasb ırakan ın daha sağlığında iken, ölümünden sonra yerine getirilmesini istedi ği son arzuların ı, emir ve kararlar ını içeren vasiyetnamesine önem verilerek üstünlük tan ınm ıştır. Gerçekten de, bir ölüme bağl ı tasarruf şekli olan vasiyetnamenin aç ılmas ı ve daha sonra da tenfizi (yerine getirilmesi), ayn ı zamanda.mirasbırakan ın vasiyetname yoluna ba şvurarak gerçekle şmesini istediği ve vasiyetnamesi ııin maddi içeriğini olu şturan belirli mal vasiyeti, mirasc ı atanmas ı, vak ıf kurma, mükellefıyet ve şart, ikameler (olağan olağanüstü), (9 Yahyal ı Hakimi. 342 TÜRK İYE BAROLAR B İRLİĞİ DERG İS İ. 1995J3

vasiyeti tenfız 'memuru tayini, -evlilik d ışı bir Çocuğun tan ınması, taksim kuralları koyma gibi konulann da sa ğlam ve güvenceli bir biçimde yerine getirilmesi demektir. Bu nedenle konu ile ilgili olarak; öncelikle, vasiyetname ve mirasın intikali hakkında genel bilgiler verilmeye çal ışıldıktan sonra, Vasiyetnamenin açilmas ında izlenecek. süreç ve uyulmas ı gremi prosedür belirtilerecek, yerine getirilmesi a şamas ında Vasiyetname ile ilgili ki şiler (özellikle, yabancı bir kişinin, vasiyetnamesinin aç ılmas ı ve yerine getirilmesi a şamas ında vasiyetname ile yabancı birine miras b ırakılmas ı.yada bir vasiyet alacağı sağlanmas ı halleri) ve konusunu olu şturan şeyler (ta şınır,yada taşmmaz bir mal veya alacak hakk ı) bakımından önemli görülebilecek hukuksal saptanialar yap ılmaya çal ışılacaktır. 1. VASIYETNAME VE M İRASIN INTIKALINE İLİŞKİN. GENEL BİLGİLER A. VASIYETNAME 1. Anlamı:. Vasiyetname bir kişinin, ölümüne bağlı olarak gerçekle şmesini arzu ettiği istek, emir ve kararlarını içeren, tek tarafl ı ve belli birine yöneltme zorunlulu ğu bulunmadan (varmas ı gerekli olmayan) yaptığı, ölümüne bağlı bir hukuki i şlem türüdür (1). Vasiyetname, bu anlamda olmak üzere, İsviçre ve Türk Miras Hukukian bakımından mirasb ırakan ın ölüme bağlı tasarruf koüuğundaki iradesinin ortaya ç ıkış biçimi ile ilgili bir ölüme bağl ı hukuki işlem türü olarak görülmektedir. \. Öte yandan, birden fazla mirasb ırakan yada vasiyetçinin-biraraya gelerek tek ve aynı vasiyetname içinde ölüme bağlı iradelerini açıklamalan halinde söz konusu olan ortak (mü şterek) vasi- (1) KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip: Miras Hukuku, Hiç De ğiştirilmemi ş 3. Baskı, İstanbul-1987, s. 261; EREN, Fikret: Türk Medeni Hukukunda'Olürne Bağlı Tağarrufların Iptali Davas ı, Ankara-1966, s. 5; OGUZMAN, M. Kemal: Miras Hukuku, 5. Bask ı, Istanbul-1991, s. 102-103, ayrıca yazar ın vasiyetnameden farkl ı bir kavram olması nedeniyle vasiyetin anlam ı hakkındaki açıklamas ı için bkz. s. 158-160.; İMRE, Zahit/ERMAN, Hasan: Miras Hukuku İstanbul-1993, s. 48-49; AYITER, Nu şinikiliçoglu, Ahmet: MirasHukuku, Geni şletilmi ş 2. Baskı, s. 74-75; GURSOY, Kemal Tahir: Türk Medeni Kanun Hükümlerine Göre Mal VSiyti, Ankara-1955, s. 4-5. TÜRKİYE BAROLAR BiRLİĞİ DERGİSL 1995/3' 343

-yetnme, ne yukar ıda tanım ı yap ılan anlamda bir: vasiyetname ne de miras sözleşme.i anlam ında bfr ölüme ba ğlı tasarruf şekidir (2). Ortak vasiyetn.amnin, miras sözle şmeleri yapma olanağın ı tan ıyan bir miras hukuku sistemi bakımından pek fazla bir pratik önem ve yaran olmamakla beraber; özellikle kan kocan ın birlikte asmı belge içinde vasiyetname yarma iradelerini aç ıklamada ya da birbirine bağlı vasiyetname yaparak. kar şılılklı olarak birbirleri. lehine ölüme ba ğlı I;asarrufta bulunmadan da vasiyetns ıe yapma yolu tan ımas ı nedeniyle, avantajlı yönleri bulunmaktadır (3). Ancak, hukukumuz bakımından vasiyetname ile tek tarafl ı ölüme bağlı bir iradenin aç ıklanmas ı şekli kastedildi ği için, ortak vasiyetnameye izin verilmemi ş ölması nedeniyle bunlar ın açılması ve yerine getirilmesi üzerinde durul ınayacakt ır. Bu arada önemle belirtilmelidir ki, vasiyet ve vasiyetname terimleri aras ında karışıkliğa yol açmaya elveri şli bir yakınlık görülmesine rağmen bu ikisi farklı anlamlarş gelir. Oncelikle vasiyet denildiğinde hukuksal aç ıdan yasiyetçi iradesinin maddi konusunun (içeriğinin), terekeye dahil olan veya tereke de ğeri üzerinden karşılanacak malvarl ıksal-bir değerin karşıl ıks ız- (yani bir karşı edim alaca ğı talebine yol açmadan) -olarak birine yöneltmek olduğu deyiıtlenmel istenir.(4). Vasiyetparne. ile anlat ılmak istenen ise, şekli anlamda ölüme bağlı bir hukuksal i şlem aracı olarak, mirasb ırakn ın vasiyet yapma iradesini vasiyetin içerik ve konusuflu belgeleyen ve ölüme ba ğlı iradenin açıklanmas ına yarayan bir i şlem biçimi olmasıdır. Vasiyet'ile vasiytname aras ındaki ayınmı güç1e şt.ren bir diğer noktan ın da, Medeni Kanunumuzun 449 (ZGB Art. 467) ve 462 (ZGB Art. 482) gibi maddelerinde, miras sözle şmesinin yanı ba şında vasiyetname, olara,k değil 'de vasiyet biçiminde yanl ış ve -yerinde olmadan yap ılan çevirisi olduğu söylen Ğbilir (5).. (2) OÖUZMAN,s. 103; KOCAYUSUFPA ŞAOĞLU, S. 1.29-132; AYİTER/KILIÇ- OĞLU, s.81. - - (3) KOCAYUSUFPAŞAOGLU, s. 130.. - (4) KOCAYUSUFPAŞAOdLU, s. 299.- -.. (5) GÜRSOY, Kemal Tahir: Ölüme Ba ğlı Tasarruflarda Şart ve Mükellefiyet, AHF,C.X,s.475vd. 344. - TÜRK İYE B,tROLAE B İRLİĞİ DERG İSİ, 1995/3

2- Hukuki Niteliği : Vasiyetnamenin, hukuki bir kavram olarak ne anlama geldiği, ne gibi unsufian içerdi ği hakk ında yukanda. belirtilen aç ıklamalrdan hukuki nitelik bak ım ından; mirasb ırakan ın maivarlığı üzerinde tek - tarafl ı olarak yaptığı ve ölümüne kadar geri almak hakk ına sahip olduğu şekli bir ölüme bağlı işlem türü oldu ğu belirtilmelidir. Bununla birlikte, geni ş anlamda ölüme bağlı huküksal i şlemler aras ında vasiyetname miras-sözie şmesinden farklı olarak, kişiye bağlı olma, her zaman geri al ınabilme ve tek tarafl ı olma bak ım- -, larından mirasb ırakanın mutlak olarak iradesine ba ğlıdır. Ayrıca maddi konusu (içeri ğini) mirastan feragatin, ölünceye kadar bak- manın veya tenfizi ba ğışlayanın dlümüne bağl ı bağışlamalann dışında kalan tasarruflann olu şturmas ı da önemli ayırtedici özellik olarak karşımıza çıkar (6). 3- Türleri: TMK.. tarafından diğer hukuk düzenlerinde de olduğu gibi vasiyetnamenin, sağlarras ı hukuksal i şlemler ile miras sözle şmelerine oranla daha -fazla kesinlik ve aç ıkl ık gereği göstermem ve mirasb ırakn ın \kasiyet etme özgürlüğünün korunması düşüncesi ile, şekle bağl ı ve merasimli bir süreç öngörülmü ştür. Bu düzenlemenin yani şekil zorunluluğunun yararlı ve sak ınclı yönleri hakk ında görü şler bulunmakla birlikte; vasiyetçimirasbırakanın iradesinin ölümünden önce ciddi ve titiz bir-biçimde olu ştutup aç ıklamas ı ve ileride rnirasç ılar, vasiyet alacaklıları ile, 3. ki şiler (mirasb ıiakan ın yada bir mirasç ının ğlacakl ısı olanlar) aasinda tereke üzerinde yo ğunlaşacak olası miras hukuku uyu şmazlıkiarın ıri çözümünü kolayla ştıracakt ır. Bu nedenle, vasiyetname türlerinin bü şekil zorunluluğuna bağlı kalınarak ikisi olağan biri ise, olağanüstü olmak üzere uç tür vasiyetname yapma olanağı. kanunen kabul edilerek etrafl ıca düzenlenmiştir (TMK. m. 478-491; ZGB Art. 498-511; BdB J 2064, 2230/1, 2245-2258). Medeni Kanunun 478. maddesinde vasiyetname şekilleri s ırası ile rsmi vasiyetname, mirdsb ırakari ın el yaz ısı ile vasiyetname yada sözlü vasiyetname olarak kbu İ edilmi ştir. Resmi ve el yaz ısı (6) EREN, s. 8-9; KOCAYUSUFPA ŞAOÖLU, s.257-258. TÜRKIYE BAROLAR B İRLİĞİ DERG İS İ, 1995/3 345

ile vasiyetname şekillerinden birine vasiyetçi mirasb ırakan her zaman kanunda öngörülen biçimsel ko şullar altında yapma olanağına sahip iken, sözlü vasiyetnameyi ancak istisnai durumlarda veözellikle diğer iki vasiyetname türüne ba şvurma olanağına sahip olamamas ı durumunda yapabilir. Şu durumda, sözlü vasiyetin kanunda belirtilen ve s ınırland ırılan uygulama alan ı içinde,sonradan yaz ılı şekle bağlanmas ı, zorunluluğu bulunur ve hükümleri geçicidir' (e ğer vasiyetçi olağanüstü durumlardan kurtulursa vasiyetnarke kam.nen hükümsüz kalacakt ır) (7). B MİRASIN İNTİKALİ Miras ın intikali denilince bundan anla şılmas ı gereken, mirasb ırakan ın ölümü yada gaip ise, hakkında gaiplik karar ının verilip, kesinle şmesi ile terekesini olu şturan aktif ve pasiflerin mirasc ı- larına (yasal ve atanmış) tümden Ve kendiliğinden geçmesidir. Mirasın bu şekilde intikali yanında; lehine belirli bit mal vasiyet edilen vasiyet 'alacakl ılar ına (musalehlere) cüz'i halefıyet yolu ile o mal ın kendisini veya değerini ter' kedçn kar şılanarak geçirilmesi de, miras ın' intikali konusu ile ilgilidir. MK. m. 517 ve 526. hükümleri uyar ınca mirasb ırakanın,ölümü veya MK. m. 31 hükmüne göre, hakkında gaiplik karar ı verilmesi halinde, miras ölünen son ikametgah ındaki sulh mahkemesi yargıcı tarafından aç ılacaktır. Miras ın, rnirasb ırakanın son ikametgah ında aç ılması üzerine, özel ve ba ğıms ız bir malvarlığı olarak kendisinin geriye bıraktığı tereke ile ilğili olarak kanun, yetkili ve görevli sulh yarg ıc. ına, ilgili mirasc ılar ve vasiyet alacakl ılann ın (ilgililer çevresi) bilgilerini ve kat ılımlar ın sağlayarak miras ın intikali öncesinde bir tak ım genel ve özel nitelikte ihtiyati 'tedbirleri göstermekle kalmam ış; bu gibi işlemlerin (tereke tespiti ve değerlenmesi, yaz ımı, mühürlenmesi, ölüme bağlı thsarruflann ve özellikle vasiyetnamelerin aç ılmas ı; resmi idare ve tasfıye, vaiyeti tenfız memuru atanm ış ve görevde ise denetimi gibi) yap ılmasından ayrı olarak, yargıca takdirine göre gerekli gördü ğü diğer (7) AYİTER/KILIÇOĞLU, s. 93; OÖUZM.AN, s. 145; Aynca bkz. MKM. 488 hükmü; Bu konuda yani sözlü vasiyetname ile ilgili olarak yap ılacak tesbit ve tenfiz i şlemleri hakk ındtbkz Y.2.H.D. 7.6.1971, 3866-3666 (RIO. Kas ım-1971, s. 379). 346 ' - ' TÜRR İYE BAROLAR B İRLİĞİ DERGISI, 1995/3

bir ihtiyati tedbire ba şvurma konusunda mirasbfrakan ın ve terekenin yarar ına olarak bir serbesti Mani tan ım ıştır (>8). - Miras ın açılması konusuna girmeden önce, Medeni Kanunumuz tarafindan miras ın intikali konusunda benimsenen pozitif sistem üzerinde kısaca durmak gerekir: 1,- Medeni Kanunun kabul ettiği intikal sistemi: Mirasın açılmas ı ve kazanilmas ı ile ilgili Medeni. Knun'daki hükümler birarada değerlendirildiğinde; mirasın intikali konusunda kanunumuzun külli ve cüz'i halefıyet ilkelerine göre yasal ve atanm ış mirasç ılar külli halef s ıfatı ile, mirasın aç ılmas ı an ında. tereke ü±erindeki ayni hakkı tümden kendiliğinden kazanacakları (m. 517ve m. 539. hükümleri); lehine muayyen bir mal vasiyet edilen 've vasiyet olunan şey üzerinde cüz'i halef s ıfatı ile sadece ki şisel bir talep (alacak) hakki elde eden vasiyet alacakl ıların ın ise o şeyin veya üzerindeki bir hakk ın kendilerine devredilmesini isteyebilecekleri kabul edilmiştir (MK. m. 464, 541-543 hükümleri). Her miras ın intikali olaymda uygulanacak olan, MK. 15. Bab ını eluşturn 517-530. m. hükümleri ve özellikle konumuzu ilgilendiren vasiyetnamlere özgü özel ihtiyati tedbirleri düzenleyen MK. m. 535-538 hükümleri ile genel ihtiyati tedbirlere ili şkin m. 531-534 hükümlerinin konulu ş amaçlar ını ve üygulama alanlar ını yakından inceleme, mirasbirkana ait terekeyi olu şturan ve ekonomik değer taşıyan mal, alacak ve değerlerin geiçekhak sahiplerine intikaline ili şkin' sbrunlar ın çözümünü kola'la ştıracakt ır. Kısaca; MK.muzun öngördü ğü intikale ili şkin pozitif sistemin anılan lu yasal- kurallann uygulanabilirli ğini sağlamak yönünde yakın bir ilişkisi vardır. Bu şekilde, ilke olarak vasiyetname düzenleme serbe ğtisini ve tasarruf nisab ın ı serbestisini) kabul edip mirasb ırakanın iradesini esas alan kanunumuzun ferdiyetçi (bireyselci) görü şüne bağl ı kalınm ış olünacakt ır. (8) ÖNDER, Akil: Miras Hükümlerinden Terekeye Müteallik İhtiyati Tedbirle ı, A.D., S. 10 (1943), s. 208 vd. özellikle s. 206; ULGENALP, Nuri: Miras ın Aç ılması-ihtiyatitedbinler, AD., S. 10 (1944), s. 831; INAN, Ali Naim: Miras Hukuku, A.U.H.F. Yay. No. 464,.2. Bask ı., Ankara-1982, S. 303; IMRE/ ERMAN, s. 276. TÜRKİYE BAROLAİI B İRIft İ DERG İSİ, 19950-347

İ N 2 Mirasın Açilınas ı ' Bir kimsenin ölümü yada gaip ise hakk ında gaiplik kararının verilmesi üzerine mirasb ırakan ın son ikametgah ı mahkemesine miras MK. m. 518 hükmü gereğince, mirasbwakan ın intikal konusu bütün malvad ığının oluşturduğu mirası (terekesi) aç ılır. Miras ın açılması ile (eğer mirasb ırakan hakkında gaiplik karar ı verilmişse)_ mirastan yararlanacak kimselerin MK. M. 526'y gö-. re, gaibin bir gün ortaya çmas ı yada üstünnitelikli bir hak sa ığını öğrenme olas ılıklan nedeni ile kendilerine-hibi kimsenin varl miras konu ğu mallar teslim edilmeden önce teminat gösterme yükümlülüklerini yerine getirmek zoru ıiluluğu vardır. Teminat, anılan olas ıliklarla kar şılaşma sonucunda geri verme yükümlülüğünün yerine getirilmesini garanti alt ına alır ve bütün mirascılar için bu üküm1ülük sözkonusu olduğundan pratik önemi dikkat çeker. Öte yandan aç ılan miras ın bu aşamada iki önemli hukuki etki şi sözkonusudur. Bunlar: a Mirasç ıl ık Ehliyeti: Mirasın açılmasına bağlanan ilk önemli.hukuki etki ve sonuç,. miras ın, mirasb ırakan ın ölümü anında mirasa ehil olarak sa ğ bulunan yasal ve atanm ış mirasç ı- lara tümden ve kendili ğinden geçmesidfr. 'Şu. durumda mirasb ı- rakan ın ölümü ile a ılan miras üzerinde mirasç ıl ık s ıfatın ın bulunmas ı, intikal muhatab ı olmak bakımından önem taşır. Yasal yada atanm ış bir nürasç ı olarak miras hakk ın ı elde etme kısaca; hakkında mirasdan mahrumiyete yl. açan bir neden (MK. m.. 520/1-4b) bulunmaks ız ın,' mirasc ı olabilme ehliyeti taşıma (MK. m. 519/c.1 ve ME. m 8 hükümleri) ve sonolarak miras ın açıldığı anda sağ olma. şartlarına bağl ıdır (9). Bu arada belirtilmelidir ki, ghiplik karar ı üzerine miras ın aç ılması sonras ında (Mit ip. 34/3 ve m. 526 vd. hükümleri) mirasb ı rakanın b ıraktığı rnirasta hak sahibi olabilme, teminat gösterme ve kanunen öngörtilmü ş olan süreler içinde ( ki bu süreler.gaiplik nedenine göre MK. m. 526 da gösterilmi ştir) gaibin yada üstün bir (9) AYİTER/KILIÇOĞLU, s 16-223; OĞUZMAN, s. 301 vd.; KOCAYUSUFPA- ŞAOĞLU, s. 525; IMEWERMAN, s. 260 vd. 348.. TÜRKİYE BAROLAR B İRLİĞİ DERGISI, 1995,

hak sahibinin ortaya ç ıkmas ı hallerinde yerine getirilecek olan gri verme yükümlülüklerine bağlü, ır. b- İntika1e ba ğlı tedbirler.mirs ın açılmas ı üzerine, miras ın intikalini güvence altma almak, miras ın kendiliğinden ve tüm olarak mirasc ılara intikali ilkeleri yüzünden ileride kar şılaşılbilecek tehlikeli durumlara yol açmamak dü şüncesi, birtakım ihtiyati nitelik gösteren tedbirler al ınmasını zorunlu kılmaktadır. Bu tedbirlerin nelerdenibaret olduğu, amac ı, konusu ve sınırları ile yetkili makamların aşamalara göre kimler olduğu MK. ve VVMT. tarafından ayrıntılı bir biçimde düzenlenmi ştir. Hemen belirtilmelidir ki, ilgili maddelerde öngörülen hükümlerle, iki amac ın gerçekleştirilmesi itenmi ştir. İlk amaç, miras ın:mirasç ılara doğru, düzgün ve tam olarak intikalini sa ğlamak, dahil mal, alacak ve değerlerin ölüm an ındaki durumlar ını korumak,' terekeden uzaklaşmalarına engel olmaktır. İntikal öiıcesi alinan geçici tedbirler ve miras ın çılmas ı.üerine intikal edecek olan terekenin yaz ım ı (mühürlenmesi ve defte- 'rinin tutulmas ı) vc resmen idaresi.gibi genel olarak tereke ile ilgili ihtiyati tedbirlerin yan ında mirasbır.akanın ölümünde geride b ı- raktığı bir yada birdeh çok vasiyetnamesinin aç ılmas ı, ile ilgili özel tedbirler, yetkili sulh yargıc ı tarafindan rö'sen yada miras ehil olarak (miras hakk ını elde eden) ıiıirasbırakanın mirasçılarından birinin (yasal yada atanm ış) istemi üzerine alinacakt ır (MK. nı. 531/1, c. 1; VVMT, m. 29/2). Şimdi bu tedbirlerin neler olduğunu izlenecek olan süreç iğinde yakından ele al ıp inceleyelim. - ha Terekenin rnühiirlenmesi' ve defterinin tutulmas ı. (yazımı): Tereke mallann ın kaybolmas ına öngel olmak için, aç ı- 'lan miras ı. oluşturduklar ı, ırada ne durumda idiyseler aynen o şekilde rnirasçılara ulaşmasını sağlamak amac ıyla genel olarak terekeyi ilgilendiren ilk tedbir, terekenin saptanmas ı ve yaz ım ı ile ilgilidir (MK. m. 532;, VVMT. m. 30-32)(10). Bu tedbirin ilk a şamasında tesbite konu edilen terekeyi olu ş- turan mal, alacak ve hakların güvence altına alınması amacıyla (10) Bu tedbirier'konusunda daha aynnt ıhbilgi için bkz. DALAMANLI, Lütfi: Miras Hukuku3atbikat ı, Açıkiamal ı üfnekli İçtihatl ı, Ankara-1975, s. 290 vd.; ULGENALP, s. 831 vd TÜRKIYE BAROLAR BİBLtĞt DERGiSİ, 1995/3.. /

terekenin mühürlenmesi i şler ıi yap ıladaktır. Bu amaçla örne ğin, terekeyi olu şturan mallar ın gerek mirasç ılar gerekse üçüncü kişiler tarafından terekeden ç ıkartılmas ı tehlikesine kar şı bunlan koruma alt ına alarak (uygun biçimlerde örne ğin, mirasbırakan lehine ke şide edilmiş bir çek yada bononun, ona ait bir alt ın kolyenin bir kasada saklamas ı gibi) kilitlemek ve mühürlemek gibi yollarla fiili tasarruflara engel olunacakt ır (11). Ancak buna rağmen, terekeye giren ve mühürlenen bu mallar üzerinde mirasç ı- - ların hukuken tasarruf yapma hak ve yetkileri yine vard ır ve buna mühürleme işlemi yapmış olmakla engel olunamaz (12). Miras ın aç ıldığı ve geçtiği anda terekeyi olu şturan bütün aktif ve pasiflerin yetkili mahkemece bir deftere yaz ımı suretiyle saptanmas ı, MK. in. 532'd düzenlenmiş terekeyi ilgilendiren genel bir ihtiyati tedbirdir (13): Bu ihtiyati tedbirin al ındığı tarihin aynı zamanda mirasçılara miras ı ret haklarının da ba şlangıcını daha ileri bir tarihe götürmesi nedeniyle önemli bir hukuki sonucu vard ır (MK. in. 547) (14). Şu durumda mühürleme ve deftere geçirme i şlemlerinin terekenin istikrar ını korumaya yönelik olarak ilk etapta ba şvurulan ihtiyati tedbirler olduğu belirtil ıtıelidir. Ayr ıca bu iki genel tedbi' rin özellikle terekedeki baz ı mallarla (ki bunların özellikle tespit ve muhafazas ı yap ılmazsa kaybolmalan, de ğerlerinin azalnias ı tehlikeli bulunan mallar olmas ı halinde) ilgili oldu ğu ve bu arada taşınmazlar ıp yaz ı m ı suretiyle saptanmas ına gerek olmadığı da söylenir (15). (11) KOCAYUSUFPAŞAOÖLÜ, s. 565. (12) kocayijsufpaşaoğlu, s. 565-566. (13) TOUR, Pierre: İsvire Medeni Kanununun Federal Mahkeme İçtihatlanna Göre Sistemli İzalu (çev. Amil Artus), Son Kısım, Ankara-1957, s. 402-403; ÖNDER, s. 208-209; Mirasç ıların terekenin ihtiyati tedbir olarak yazılmas ım her zaman isteye ı neyecekleri hakk ında görüş ve aç ıklamas ı hakkında ise bkz. ÜLGENALP, s. 835-836; Bu konuda ayr ıca Yargıtay ın MK. in. 532 hükmündeki bir aylık sürenin ba şvurma süresi olmay ıp, tesbit ve defter tutma i şlemlerinin düzenleme süresi oldu ğunu kabul eden karar ı için bkz. Y. 2. HD., 27.1.1987, 11428-453 (an ılan karar için bkz('tnal, Nihat: Uyğulamada Miras Davaları, Eski şehir-1994, s. 202). (14) MK. in. 279 uyar ınca vasinin tuttuğu deftr ile 559. maddedeki resmen tutulan defterleri aras ında fark vard ır. Bu konuda bkz. KOCAYUSUFPAŞAO- GLU, s.566; TUOR, s.403. - (15) Mühürleme ve defter tutma yollanna hangi hallerde ha şvurulabilece ği 350 TÜRRtYE BAROLAR B İRliĞİ DERG İS İ, ıggs/ı

bb Terekenin Resmen idaresi (MIL m. 533,. VMT.m;33-34): Mirasb ırakaıü ölümünden önce terekesini idareye ve yapt ığı vasiyetleri yerine getirme konusunda bir memur tayin etmemi şse (MK. m. 533/f.2), terekenin resmen idaresi yetkili yarg ıc ın ın ataması üzerine idare edilmesi sôzkonusu olabilir. Bu durumda sulh yargıc ın ın resmen idare eden. üzerinde denetim,. Resmen idare süresince devam edecektir (16). Hakimin miras ı resmen idareye doğrudan doğruya emredebileceği durumlar Medenin Kanunun 533. maddesinde dört bend olarak gösterilmi ştir. Dördüncü behd hiikmündeki, 'kanunen muayyen olan diğ hallerin ne olduğu VVMT.'Mn 33. maddesinde "4 Medeni Kanunun 470, 498, 526 ve 574'üncü maddelerinde uygulandığı hallerde" denilerek aç ıkliğa kavuşturulmu ştur. Hakim, resmen idareyi gerektiren nedenin ortadan kalkmas ı üzerine terekenin resmen idaresinin sona erdiğine ilişkin olarak terekeden el çekilme kararını hernn verecektir. Resmen idarenin: sona erdiğine karar verilmesinden itibaren, resmen idare ile göretli memur tarafından, en geç bir hafta içinde idare süresince yap ılan 'iş ve işlemleri gösterir bir rapor, düzenleyerek hakime ve daha sonra da mahkeme taraf ından ilgililere verilmesi gerekir (MKVVMT.m.34): Mi rasb ırakanın vesayet altınla bulunmağı duruıiıunda onun vasisine terekeyi resmen. idare görev ve yetkisi verilmi ş olmas ı, vesayete ilişkin MK. 'hükümlerinin ve bu arada öüllikle MK. m. 409'da düzenleneü soriımluluk kuralın ın uygulanmas ını gerektirir - (17). Terekenin resmen idaresi süreci içinde, sulh yarg ıcının, mirasb ırakanın mirasç ısı olup olmadığını bilmemesi veya tümünün konusunda pozitif düzenleme için bkz. MJt.nı. 532 ve VVMT: m. 30 hükümleri: Mühürlenen ve deftere geçirilen mallar üzerinde mülkiyet ihtilaf ı açılacakayn bir istihkak daya şmda karara ba ğlanacaktır. Bkz. Y. 2. RD., 2.5.1985, 40118-4236 ( İNAL, s. 202). (16)OĞUZMAN, s.,318;'lmre/erman, s. 280; INAN,, s. 308-309. (17)İMRE/ERMAN, s. 281. TÜRKİYE BAROLAR BIRLİĞİ DERGISI, 1995/3 351

say ısını kesin olarak öğrenememesi halinde, MK. m. 534 gere ğince üç ay içinde mirasb ırakan karşıs ında s ıfatlar ını bildirmeleri için ilgililere ilan yolu ile ça ğrı, yapmas ı gerekir. Yapılan bu çağnn ın sonucunda tespit edilen mirasç ılara tereke teslim edilir. Ancak, çağrıya rağmen hiç bir mirasç ı ortayh çıkma tzsa tereke mirasb ı- rakanın en son mirasçısı olan Devlete teslim edilecektir (MK. m. 418, m. 534/f,2). be Mirasç ılann Tesbiti İle İlgili İhtiyati Tedbir. (MİL m. 534): Mirasçılann kim olduklarının ve sayılann ın bilinmemesi halinde Medeni Kanunun 534. mdddesi ile sulh yarg ıcına mirasb ı- rakan ın mirasç ılarını tespit ile ilgili olarak bir ihtiyati tedbir kural ı öngörülmü ştür.bu madde hükfnünde aynen "Sülh hakimine, müteveffan ın mirsç ısı bulu ıiup bulunmadığı tahakkuk etmez yahut mirasç ılüıııın adedi taayyürn edemezse; üç ay içinde s ıfatlann ı beyan etmek üzere alakadarlar, ilanla davet edilir: Bu müddet içinde sulh hakimine hiçbir müracaat vaki olmaz ve mirasçılann mevcud[iyeti sab ır: istihkak davas ı hakkı mahfuzdur1' denilmek suretiyle, sulh yargicinà rnirasb ırakanın mirasç ılarını - tesbit amac ıyla üç ay içinde s ıfatlar ıriı bildirmek üzere, ilgililere ilan yoluyla çağrı yapma yükümlülüğü yüklenmi ştir (18). Maddedeki üç ayl ıksürenin ba şlangıc ının, yapılan ilan tarihi olduğu ve bir kere yap ılmas ının yeterli olduğu kabul edilmektedir (19). İlamnyap ılrnas ından sonra, rnirasç ılann sıfatlarını kan ıtlayarak ortaya ç ıkmasiyla tereke üzerinde Medeni Kanunun 533. madde 2 ve 3. bendleri gereği yap ılan resmen idareye son verilerek, miras bu kişi.[ere teslim edilir. Üstün hak shhiplerinin, miras sebebiyle açacakları istihkak davas ı hakkı saklı olmak üzere, ilan sonrası hiç mirasç ı çıkmaz veya ç ıkfiıalarına rağmen mirasç ılık (18) Vasiyetnamenin tenfizi ve mallar ın teslimi davas ında, önce 534 ve 536. maddeler gereğince ilan yapılır ve ilgili mirasç ılar davet olunur ve sonuca göre karar verilir". Y. 2. 1111., 13.1.1961 t., 6560-321 ( İlmi Kazai İçtihatlar Dergisi, 1961, s 17-18, s..1310). Benzer kararlar için bkz. Y. 2. HD, 21.6.1979, 4928-5153 ( İNAL, s. 206); Y. 2.1111., E. 8448, K 9305, 15.10.1993 t. (YKD., c. 20, Eylül 1994, S. 9, s. 1420-1421). (19) ESCHER, Arnold: Das Erbrecht, 2. Abt., Der Erbgang (art. 537-640) 3. - Aufl., Zürich-1960, Art. 555, N. 3, s. 81; INAN, s..32. - 352. rünxtn BAROLAR B İRÜ6İ DERbİSI, ı995/3

sıfatlann ı, kan ıtlayamazlarsa, miras kanunen devlete geçecektir '(MK.m. 448 ve m:534!2.f-hükümleri gereği): M- Vasiyetuamelerle İlgili Olarak: Medeni Kanunumuz yukanda terekeye yönelik genel nitelikli ihtiyati tedbirlere göre daha özel tedbirler ve ı.ısuller. öngörülmü ştür. Bu a şama.da, hıirasb ırakan ın bir yada birden çok'vasiyetnameyi ölümünden geriye b ırakılması, mirasın külli halef'ıyet uyannc intikalinden önce hem terekeye hem de vasiyetnamelere ili şkin olarak gerekli tesbit ve garanti altına alma yollan söz konusudur. Bunlar ın geçici birer düzenleme olduğu hemen belirtilmelidir. Ayn ı zamanda, miras ıtı intikalini düzenleyen yasal kurallar uyar ınca yetkili mahkemece yap ılan geçici nitelikteki takdiri bir i şlem olarak yap ılan tereke zilyedinin belirlenmesi -yada mirasb ırakan ın vasiyetnamesini onuh ölümünde elinde tutan veya eline geçiren belli ki şilere vasiyetnameyi açacak yetkili ve gerekli makama teslim ve tevdi yükümlülüğü ile daha sonrada bu vasiyetnamenin içeri ğinin ilgililerine resmi yoldan bildirilniesi yükümlülü ğünün yerine getirilmesi söz konusudur. Buna kar şılık, mirashukuku ilişkisinin somut ve maddi içeriğid kesin olarak düzenleme ve özellikl de yasiyatnamenin geçerliliği hakkında bir karar verme, vasiyetnameyi açan makam ın değil, aksine mir'asa ve vasiyete ili şkin esas hukuki ilişkiyi düzenlemeye yetkili mahkeme hakiminin yapaca ğı bir iştir (20). Sulh yargıcı tarafından,- kendisine teslim yükümlülü ğü kanune ıi getirilen kişilerin (ZGB -Art. 556/ABs. 2; TMK. m. - 535/f.2) vasiyetnameyi veya vasiyetnameleri tevdi etmesi üzerine, ilgilileri de dinleme fırsatını araştırarak, terekenin geçici olarak kimin fiili egemenliği altında olaca ğına karar verilecektir (MK. m. 536/2.0 (21). (20) ESCHER, Art. 556559,s. 82-83.Aynca bkz. Y. 2. Bil:, 5.1:1951, 8077-98 (DALAMANLI, s. 306); 2. Mil, 13.12.1968, 6723-7100. Amlan karar için bkz. YAZICI, Hi İmiJATASOY, Hasan: Şahıs, Aile ve Miras Hukukunda Yarg ıtay tatbikatı, Kanun Metni-Açıklama ve Emsal İçtihatlar, s. 1169-1170.) (21) KOCAYUStJFPAŞAOĞLU, s. 577 (Aym sayfada dpn. 40 ve 41'deki aç ıklama); ESCHER, Art. 556, N. 10, s. 90-91 'Diö Provisorische Regelung des Besitzes" ba şlığı altındaki aç ıklamalar; OGUZMAN, s. 321 Ve dp. 64 a; AYI- TERİKILIÇOGLU, s. 213; İMRE/ERMAN, s.282. TÜRKİYE BAROLAR B İRLİĞİ DERGISI, 199503 - - 353 ki

Şimdi vasiyetnamelere özgü olarak Medeni Kanun tarafından öııgörülmü ş. bulunan ve özel ihtiyatitedbirlör olarak görülen, yasiyetnamelerin açılmas ı piosedürü ve sürecine giren tevdi-telim yükümlülüğünü, açılma yöntemi, ilgilileri aç ılan vasiyetname su: retinin tebliği konularına geçebiliriz. *2 VASİYETNAMENİN AÇILMASI PROSEDÜRÜ A Vasiyetnamenin Tevdii Yükümlülü ğü Bu yükümlülüğün, her şeyden önce mirasb ırakanın atanmış veya vasiyet alacakl ısı sıfatını kazanmış mirasçılarının' da tespitini sağlamak amac ıyla getirdiğini sö1emek gerekir. Amaç, mi '- rasbırakanın ölümü üzerine sadece yasal üıirasçılannı belirlemek değil, iı'adi miras hukukunu kabul edeh miras hukuku sisteminde, mirasb ırakamn iradesi ile son arzu olarak kendi terekesi üzerinde miras haklı tanıdığı atanmış (mansup) mirasç ılar ile lehine belirli bir mal yada hak vasiyet edilen vasiyet alacaklann ı (musalehleri) da tam olarak belirlemektir. MK m. 535'te t.evdi borcu kenar ba şhğı ile bu yükümlülük şu şekilde düzenlenmi ştir: 'Vefat zaman ında çıkan vasiyetname butlanını istilzam eden bir nakısa ile malul görülse bile hemen sulh mahkemesine verilir. Vasiyetnameyi tanzim veya lufzeden daire veya hıfa deruhte eden veya müteveffanın evralq arasında bulan her şahıs, b ı.ı borcu ifa ile mükelleftir? Şu durumda miras-, b ırakanın ölümünde ortaya ç ıkanvasiyetnamede iptali gerektiren bir sakatlık nedeni bulunursa bile her halükarda bu tevdi yükümlülüğünün ye ıine getirilmesihe kanun, maddede anılan kişilere emretmektedir. Aynı şekilde birden fazla mirasb ırakana ait,vasiyetname ortaya ç ıkmışsa bunlann hepsini birden yetkili sulh mahkemesine tevdii zorunlulu ğu vard ır (TMK. m. 536/11, ZGB. Art. 557/111). Tevdi yükümlülü ğü ile ilgili bu madde ve izleyen maddelerdeki (MK. m. 535 vd.) düzenlemele ı' için gerekli olan önşart gereği vasiyetnamenin şçılrnas ındaki yetkili mahkemenin emanetine b ırakmak, onun saklan ılmasını daha sonra da içeriğinde ilgililerinin haberdar olmas ını sağlamak prosedürünü i şletmek bakımından önemlidir. 354 - TÜRKİYE BAROLAR B İRLtĞİ bergisi, 1995/3

'Tevdi 'yükümlülüğü sadece mirasbırüanm tek tarafl ı olarak yaptığı vasiyetnameleri iğin sözkonuğu olup; bunun dışında mirasb ırakanın yapm ış olduğu miras, sözleşmeleri (olumlu olumsuz içerikdeki) için de kanun böyle bir yükümlülü ğün yerine getirilmesini istememi ştir (22). Bunun temel nedeni ise, miras s ğ2leşmsinde taraf olan ki şinin sözle şmedeki ifaya ilişkin yarannı koruniak konusunda gerekli dikkat ve özeni gö ğterebilecek imkana her zaman' sahip olu şudur (23). Kanun vasiyetnameler için böyle bir tevdi yükümlülü ğünün yerine getirilmesini ilgili kişiler olarak gösterdiği kimselerden istemektedir. Öte yandan, e ğer vasiyetnameyi bulan yada kendisine teslim yükümlülüğü getirilen bir kimsenin vasiyetnamenin gerçekliğinde hakl ı şüphesi vaisa; gerçek hali vasiyetin yaz ıldığı belgsin korunmas ını (özellikle mirasbırakanın temyiz gücünü bitirdikten sonra bulundu ise yada mirasb ırakan daha sonraki vasiyetnamesi ile aç ıkça 'önceki bir vasiyetinden vazgeçmiş veya vasiyetname içeriğihde açık bir çeli şki görülüyor veyahut da bulan kişi vasiyetnarnede gösterilen tarihin yanl ış, olduğunu biliyor idiyse) sağlamak için bu şekildeki vasiyetnamelerin teslimi zorunlu şart olarak düenlenmiştir; Ayn ı şekilde, eğer vasiyetnameyi rnirasb ırakan çiz ım olsa bile, bu şartlar altında, bu çizimin failinin üçüncü bir kişi olup olmad ığın ı yörumlamak imkan ı olduğundan yine de teslim edilmelidir. Yine teslim yükümlülüğüne bağlı olarak yapıiabilecekbu yorum MiC m. 448 (ZGB. Art. 508)'deki bir aylık sürenin geçmesinden sonra sözlü vasiyetin hükümsüzlüğünü belirlemede de söz konusu olur (24).. '(22) ESCHER, Art. 556, N. 2, s. 86; Ancak doktrinde de belirtildi ği üzere (OĞUZ. MAN, s. 321; KOCAYIJSUFPAŞAOGLU, s. 576), her ne kadar mirassözle ş - melrine tevdi borcu öngörülmemekte ise de, eğer miras söüe şmesinin bir şartı olarak vasiyetname niteli ğini taşıyan, miras b ırakamn tek tarafl ı bir irade beyamm içeen özel bir hüküm varsa, miras sözle şmesinin de. tevdi ve açılma prosedurune tabi tutulaca ğı haller vardır. Bkz. ROCAYUSUFPA- ŞAOGLU, s. 576-577; TUOR, s. 404-405. Aynca vasiyetnamenin saklanmas ı ve yetkiliye tevdii konusunda bkz. BOLAK, A Ertu ğrul: Uygulamada Miras ve Tereke Hukuku, Geni şletilmiş 2. Bask ı,' İstanbul-1980, s. 958 vd: t23) Bu konuda aynntılı bilgi için bkz. ESCHER, Art. 556, s. 86-87. (24) ESCHER, s. 87-88; Bundan öturu,yarg ıtaj ın sözlü vasiyet ile elyaz ısı vasiyetnameleri için Sulh hakimine tevdi.zorunlnjuğmıu kabul etmeyen uygulaması haklıdır (Bu konuda bkz. Y. 2. HD., 28.3.1978, 2387/2516. ŞENER, Esat: Eski ve Yeni Miras Hukuku Şerhi, Ankara-1988, s. 994). TÜRKIYE BAROLAR BİRLİĞİ DEROİSL 19/3 '.. 1 355

Bu arada tekrar belirtilmelidir ki,vasi.yetnameyi açan yarg ıcın bu vasiyetnaftıenirı geçerli olup olmad ığı sorunu hakkında bir karar verme yetkisi olmay ıp, bu aşamada sulh yarg ıcının görev ve yetkisi tamamen idari niteliktedir. Geçerlilik esasa ili şkin bir hukuki sorun olduğu için, bu; esas hukuki ili şkiyi düzenleyecek yargıcın görevidir <25). Teslim ve tevdi yükümlülü ğünü mirasb ırakanın ölümü an ında vasiyetnameyi elinde bulunduran (fiili egemenli ği altında tutan), ölümden haberdar olduktan sonra hemen yerine getirmelidir. Bu yükümlülü ğünbu şekilde yerine getirilmesi, vasiyetnameyi elinde bulunduran ki şiler yani üçüncü bir ki şi, yasal yada atanm ış bir mirasçı, musaleh olabileceği gibi; vasiyetnameyi tutanağa geçirip düzenleyen veya korumas ı ve güvenliği altında tutan noter ve diğer mercilerdir. Şu halde, yap ılan vasiyetnamenin türüne ba ğl ı - olarak teslim ve tevdi yükümlülü ğühün yükümlüsü ve yerine getirilmesi biçfmleri duruma göre belirlenecektir (26): Buna göre örne ğin; teslim yükümlüsü, bir emanet kabul eden bir yer olabilceği gibi sulh yarg ıcı, vasiyetnameyi saklayan mirasbırakanın yakın bir arkada şı, - kasasında vasiyeti tutan bir banka, bir avukat, aç ılmas ı söz konusu edilen vasiyetname ile atanmış bir mirasç ı yada mültellefıyet borcu yüklenilmi ş bir yasal mirasçı veyahut da bunlardan ba şka vasiyetnameyi mirasb ırakanın eşyas ı aras ında bulan her hangi bir kimse olabilir (27). An ılan bu ki şiler için sözkonuu olan yükümlülükten dolay ı kişisel sorumluluklarının da bulunduğu belirtilmektedir (28). Yani, bu yü kümlülüğun hiç yerine getirilmemesi yada zaman ında yerine getirilmemesi sonucunda (29) ortaya ç ıkan zararlar ın borçlar huku- (25) GÜRSOY, (Mal Vasiyeti), s. 96; ESCHER, Art. 556, N. 5, s. 88. (26) İMRE/ERMAN, s. 281-282; ESCHER, Art. 556 N. 5, s. 88111. Ablieferung pflichtige und Art der Ablieferung". (27) ESCHER, Art. 556, N. 6, s. 88-89; Yazar "Unter der Saches des Erblasser vorgefunden" sözcüklerinin (=miras b ırakan ıh eşyas ı arasında bulunmu ş), kavranıiiası ve anla şılmas ındaki ğüçlüğe i şaret etmektedir ki, bu yakla şımı bizce de doğrudur. Gerçekten bu kullan ılan sözcükler pek fazla bir aç ıkl ık ta şımamaktave vasiyetnamenin yorumundaki zorlu ğu artırmaktad ır. (28) ESCHER, s. 89, İ]\'IRE/ERMAN, s.281-282. (29) Ki bu ihmi ayn ı zamanda mirastan yoksun kalma sonucunu da do ğurur. Bu konudaki görü şü için bkz. OGUZMAN, s. 320. dpn. 62 yollamas ıyla bkz. s. 356 rü ıu<iye BAıtOı uı sirüğt DERG İsi.

kunun genel kurallan uyar ında sorumluluklar ı her zaman gündeme gelebilir. Gerçi, MK.nun ilgili 535; maddesi hükmünde buna ilişkin bir özel sorumluluk kural ı öngörülmemi şti. Ancak buna rağmen, böyle bir durumda bu tevdi borcunu yeri ıie getirnieyenin sorumluluğu borçlar huktiku genel kurallan (özellikle BK. m. 96 vd. ile 101 vd. hükümlerine) ve ilkelerine göre tazminat yükümlülüğünü gerektirir (30). Vasiyetnameyi belirtilen şekillerden biri ie teslim alan sulh yargıcının Medeni Kanun 535. maddesinin üçüf ıcü fıkrası gereğinceözel şartlan öncelikle ara ştırarak, terekenin resmen idaresi yada geçici olarak yasal mirasç ılann zilyetliği ıie bırakmak konusunda genel bir ihtiyati tedbir olarak ta dü şünüp, karar vermesi gerekir. Vasiyetnamenin bu a şamada zaten aç ılm ış olmas ı nedeni ile, Vasiyetname konusu mal yada hakkı hemen atanm ış bir mirasç ıya yada bir vasiyet alacaklısına teslim edemez (31). Çünkü böyle bir işlem; ancak vasiyetname ile ilgili hukuki ili şkinin esa- s ını (maddi içeriğiıii)belirlemekle görevli yargıcın yetkisindedir; hiç bir şekilde de vasiyetname ile ilgili özel tedbirlere ba şvuran ve bu arada açılması prosedürünü yürüten makam ın görevine girmez (32). Yargıç tevdiini müteakip vasiyetnameyi açt ıktan sonra, te- rekenin geçici zilyedini belirlemeden yada resmen idaresine karar vermeden önce mutlaka imkan ôlçüsündê ilgili ki şileri dinleme yoluna da gitmelidir (33). 308 [ölüme bağl ı tasarruf 'yok" hükmünde ya da kesin hükümsüz (mutlak butlan) iken, gizlenmesinin mirastan mahrumiyet sebebi olmayaca ğı yazar tarafından kabul edilmektedir.].(30)oğijzman, s. 320-321; İMREİERMAN, s. 281-282; KOCAYUSUFPA ŞAOĞ- LU, s.576, INAN, s. 310-311.Yazar bu yükümlüiü ğün ihmli,tck. m. 508 ve 509. maddelerinde diizenlenmi ş olan 'emniyeti suiistimal" veya 348. maddede düzenlenen "evrakta sahtemrl ık" suçlar ının unsurlarını oluşturaca ğım belirterek, bu maddelerde öngörülen cüalardan biriyle cezalar ıdır ılabilme durumuna dikkat çekmektedir. (31)AYİTERJKILIÇOĞLU, s.213. (32) ESCHER, s. 88; Ayrıca Yargıtay ile ilgili olan şu kararı için bkz., Y. 2. HD., 3.5.1977, E. 3606, K. 3750 (DALAMANLI, LütÇıtKAZANCT, Faruk İlmi ve Kazai İçtihatlarla Aç ıklamalı Türk' Medeni tanunu, C. ili (md. 439-617), Miras Hukuku, Istanbul 1991, s. 428). (33) OĞUZMAN, s. 3 ı; TUOR, s.404. TÜRKİYE BAROLAR B İRLİĞt DERGISI. 1995/3 357

B Vasiyetnamenin Aç ılması Yöntemi ve Bir Örneğinin Tebliği İşlemi MK: m. 536'ya göre "Sulh mahkemesi, vasiyetnameyi tesellüm ettiği tarihten itibaren nihayet bir ay içinde açar." Bu madde hükmünü. VVMT. m. 36If.1,2c. hükmü ile birlikte düşünmek ve uygularnayıda buhükümlere.gtre yapmak gerekir (34). Temsil edildikten itibaren bir ay içinde vasi>ietname yetkili sulh mahkemesi yarg ıcı tarafından açılmak zorundad ır. Aç ılma gününü saati ile birlikte sulh yargıcı tesbit ederek adresleri belli olan mirasç ılara uygun göreceği bir yoldan mahkemede haz ır. olmalarını sağlamak amac ı ile çağrı yapacakt ır (VVMT. m. 36/ 2). Sulh yargıcının, bu çağnyı yaparken muhatabı olan mirasç ıların gelebilecekleri günü uygun bir şekilde belirlemesi gerekir. Yani, açılıha gününü tespit ederken olabildi ğince, gelme durumunda kalacak olan mirasçılara uygun olmas ına da dikkat etmelidir. Gerekli ise, tatil günlerinde de aç ılması yoluna gidilmesi gerekebilir (35). Yap ılacak olan çağrının her halükrda (yani normal davetiye ile veya i.lanen tebligat yolu ile) 7201 s. Tebligat Yasas ı hükümlerine uygun olmas ı gereklidir (36). Vasiyetnamenin aç ılmasında uygulanacak usulle ilgili -olarak önemli bir noktada, açılma gününe usulünce ça ğrılan mirasçılardan gelenlerin huzurunda gelemeyenlerin ise yokluldar ında; hiç birisi de gelmemi şse buna r ğmen vasiyetname açılarak bu durumun bir tütanakla saptanması gereğidir (VVMT. m. 36/f.3 ve 4). Açılma sonrası, nıirasta hak sahibi olan ilgili ki şilere (yasal ve (34) VVMT. m. 36/f.2, c.2'ye göre ise; "...Ancak vasiyetçinin öldü ğüne dair kesin delil mevcut olmadan vasiyetname verilmi şse; bu delilin sağlanmasına kadar, vasiyetnamenin aç ılmas ı geri b ırakılabiir'. Vasiyetnamelerin yerine getirilmesine karar vermeden önce yapılacak usuli i şlemler uyulmas ı ve taraf te şkili sağlanmasından sonra vasiyetnamenin aç ılmasına di ğer mirasç ılara iptal davas ı açabilme durumunu dikkate alarak tebli ği zorunluluğu vardır. Bu konuda bkz: Y. 2. HU., 6.11.1986, 9176-9751 ( İNAL, s. 211); Ayn ı şekilde yaranna vasiyet yapılanlar vsiyetnamenin rnirasç ılara tebliğ edilip onlar ı haberdar etmeden hiç bir şekilde aç ılamayacağı konusunda bkz. Y. 2. HD., 21.6.1983, E. 5376, K. 564 ile Y. 2. HD., 6.11.1986, E. 9176-K 9751 (DALA- MANLILKAZANCJ, 8. 432). (35) ŞENER, s. 996; OĞUZMAN, s. 321. (36) ŞENER, s. 996. 358 TÜRKIYE BAROLAR B İRLİĞİ DERG İS İ..1995/3

atanm ış mirasçılar, belirli mal vasiyeti alacakl ılan, vasiyeti tenfiz memuru, miras ı rğsmen idare ile görevli memur, vasiyet alacakl ısmın varsa vasisi, ıskat edilen; inükellefıyetin lehdan ve bu arada bir tüzel ki şinin organlar ı ve benzerleri bu ilgililer kapsam ına girer) (37). Aç ıfan vaiyanamenin bir örne ği adresleri belli olanlann adreslerine tebli ğ, bilinmeyenlere ise ilanen tebli ğ yolu ile duyurulur. Bu tebliğ masrafları terekeden kar şıiamr (MK. ıiı. 537/f.1). Maddede söz konusu ve 'aç ılma süresinin s ının olan bir ayl ık sürenin ba şlangıcı, vasyietnamenin (eğer birden çok vasiyetname varsa, en sdn vasiyet ıiamenin) (38) teslim tarihidir: Bu bir ayl ık sürenin geçmesi ancak, mirasb ırakanın ölümünü kan ıtlayacak bir kan ıtın bu sürede elde edilememiş, ya da mirasç ılann varlığının veya adreslerinin açacak makam tarafmdan bilihmemesi durumundà caiz görülbilir (39). Vasiyetnamenin aç ılma günü haz ır olan mirasçının huzurunda yüksek sesle okunmal ı ve açılan vasiyetnameye kar şı he diyecekleri sorulinal ı ve fakat dinlerken hiç yorum yapılmamalıdır. Açılma gününde haz ır olanlann vasiyetnameyi açıkca kabul etmeî leri gerekli ve zorunlu de ğildir; ancak bu, böyle bir şeyin caiz olmad ığını da göstermez (40). Öte yandan, vasiyetnamde vasiyet alacakl ılan olarak mirasbırakan tarafından gösterilmiş kişilere, vasiyetnamenin tamam ı değil de sadece kendilerini ilgi'le ıidiren bölümü tebliğ edilecektir: Buna karşılık vasiyetnamenin tamam ı ile ilgili olan ve külli halef sıfatını taşıyan yasal ve ataiımış mirasç ılara ise vasiyetnamenin tümünün tebliğ edilmesi gerektiği doktirinde kabul, edilmiştir (41):. '. (37) KOCAYUStJFPAŞAOĞLU, s. 579; INAN, s. 311 ve dpn. 121; ESCHER, Art. 557, N. 6, s. 96. (38) KOCAYUSUFPA ŞAOĞLU, bu masraflar ile ilgili borcun miras ın geçi şinden doğanbir borç olduğunu belirtmi ştir ki, bizce de bu harcamalar bu niteliktedir (Bkz. s. 579). (39)ESCHER; Art. 557,N. 4, s. 95. - (40)ESCHER, Art. 557, k ü; s.95. (41) KOCAYIJSUFPAŞAOĞLU, s.579; ESCHER, Art: 558, N. 2, s.97. TÜRKİYE BAROLAR B İRLİĞİ DERG İSİ, ıoesıs 359

Hukukumuzda ise, VVMT.nin bu konudaki 37. maddesinde yeterli ve doyurucu bir düzenlemenin yap ılmış oldüğu söylenemez. Gerçekten tüzü ğün an ılan 37 nci madde: hükmü, mirasçı olarak atanan kimse (mansup mirasç ı) için vasiyetnarqenin tümünün tebliğ edilmeyeceğini düzenlerni ştir ki, bu yukanda da belirtildiği gibi külli halef s ıfatlı atanmış mirasçın ın aleyhinedir (42). VVMT. m. 37 "Vasiyetnamenin açılmasından sonra lehlerine vasiyet yap ılm ış veya mirasç ı tayin edilmiş olan herkese vasiyetnamenin bu hususa dair hükümlerini ihtiva eden bir örne ği, başvurmalar beklenmeksizin, nı.asrafi terekeye ait olmak üzere tebliğ olunur." Açılan vasiyetnamenin tebli ğden yani MW m. 538 gereğince, tebliğ tarihinden itibaren bir ay geçtikten sonra, mirasç ı olarak atanan kişiler (mansup mirasç ılar) kendilerine bir mirasç ıl ık belgesini verilmesini ve daha önceden terekeyi geçici olarak ba şka birinin zilyetli ğine b ırakan sulh yatg ıc ından teckenin artık kendilerine teslim edilmesini talep edebilirler. Ancak sulh yarg ıcı, MK. m. 538 gereğince yasal bir mirasç ı yada önceki tarihli bir tasarrufla lehine bir teberuh yap ılan bir kimse tarafi ıidan, aç ılan vasiyetnameye açıkça itiraz edileceği bil.dirilirse veya tenkis yada iptal davas ı açarsa, bu durumda mirsç ılık s ıfat ını gösterir bir resmi belge veremez. Öte yandan, ilk durumda yani vasiyetnameye itirai edece ğini açıkça bildirmi ş olupda, bir y ıl içinde herhangi bir tenfiz yada iptal davas ı açılmaz veya buna karşı verilen red karar ı kesinle şmi ş olursa, sulh mahkemesince Medeni Kanunun 538. maddesinin son fıkras ı hükmü yazilarak atanan mirasç].ya mirasç ılık belgesi verilir (MK. m. 538 ve VVMT. m. 38 hükümleri gere ğince) (43). Buraya kadar blirtilen aç ılma prosedürüne uyulmam ış olmas ı, bunlara ilişkin hükümlerin birer düzenleyici hüküm olmas ı nedeni ile vasiyetnamenin geçerliliğine étki yapmaz. Yani, tasarrufun (42) VVMT.. m. 37 hükmünde aynen şu belirtiirni ştir: Vasiyetnamenin aç ılmas ından sonra, lehlerine vasiyet yap ılm ış veya mirasçr tayin edilmi ş olanherkese vasiyetnamenin buhususa dair hükümlerini ihtiva eden bir örne ği, başvuranlar beklenmeksizin, masrafı terekeye ait olmak üzere tebli ğ olu- - nur.' (43) İMRE/ERMAN, s. 238; İNAN, s. 312. 360 TÜRK İYE BAROLAR BIRLI ĞI DERGISI. 1995 ı

geçerliliği konusu, bu prosedürü girilmiş olup olmamasına yadfr uyulup u'u1mamasrna bağl ı değildir.'bu nedenlede, açılnü sıras ında haz ır olmayan bir mirasç ının hakkına olumsuz bir yapma sonucuda söz konusu de ğildir. Açılma sürecinde temsil dahil caizdir (44). Vasiyetnamenin aç ılması aşamas ında, açılma gününe musalehlerin çağnlmas ına gerek olmadığıda bu arada belirtilmelidir (45). Vasiyetnamenin tevdii a şamas ında olduğu gibi, aç ılmas ı prosedüründe uygulanan Mede ıü Kanunun 536. vd. madde hükümlerin ancak olumlu bir miras sözle şmesi türü ıide olarak üçüncü bir ki şi lehine miras sözle şmesi yada tek tarafl ı be,'anla vasiyet sözle şmesinin muhtevas ına (içeriğine) giren ve vak ıf kurma, vasiyeti tenfiz memuru tayini veya evlilik d ışı çocuğun tan ınmas ı gibi özel bir kay ıt içeren miras söz1e şmelri hakk ında da uygulanabileceği belirtilmiştir (46). Vasiyetnamenin aç ılmas ın ın önemli bir hukuki sonucuda, yukanda tenkis davalar ı için öngörülmü ş bulunan bir be ş yıll ık dava açma (zaman a şımı) sürelerinin ba şlangıc ında - ölçüt olmas ıd ır. Gerçektende bu iki önemli miras davas ı için zaman a şım ı, vasiyetnamenin aç ılmas ı tarihinden itibaren-işlemeye ba şlar. Bundan başka, maddi hukuk yönünden bir di ğer önemli sonucu, MK. m. 537 uyarınca açılan vasiyetnamenin kendisine resmen tebli ğden itibaren, atanm ış miraçı yönünden miras ı red süresinin ba şlamas ıd ır (47). (44)ESCHER, Art. 557,-N. 6, s. 96. - - - - (45)AY İTERİ}ULIÇOĞLU, s. 213. (46)INAN, s 312. (47)KOCAYUSUFPAŞAOÖLU,s. 379: ile s.345-346 v s.418. TÜRK İYE BAROLAR DERGISI, B İRL İĞ t 1995/3 - -, 361