MATBAACILIK Basılması istenen bir materyale ilişkin yazılı ve görsel materyallerin belirli sanatsal özellikler gözetilerek bir araya getirilip düzenlenmesi, baskıya hazırlanması ve çoğaltılması işlemlerinin tümüne matbaacılık denir. Matbaacılık 1440 yılında Gutenberg tarafından icat edilmiştir. Diğer adı basımevi olan matbaalar, çeşitli baskı tekniklerini kullanarak gazete, kitap, dergi, broşür, ambalaj gibi her türlü basılı materyalini üretmek ve çoğaltmak görevini üstlenmiş kuruluşlardır. Matbaalar hizmet götürdükleri sektörlerin talepleri doğrultusunda, başta kağıt karton sanayinin ürünleri olmak üzere, plastik, teneke, kumaş gibi ürünler üzerine baskı yaparlar. 567 yıldır süregelen bu meslek dalı, son yıllarda büyük gelişmeler göstermiştir. Matbaacılık baskı öncesi, baskı ve baskı sonrası olarak 3 e ayrılır: 1. BASKI ÖNCESİ 1.a. Tasarım 1.b. Mizanpaj 1.c. Grafik Tasarım 1.d. Foto Logo Amblem 1.e. Dizgi 1.f. Reprodüksiyon 1.g. Tarama (Scanner) 1.h. Montaj Kalıp 2. BASKI 2.a. Ofset Baskı 2.b. Tipo Baskı 2.c. Flekso Baskı 2.d. Tifdruk Baskı 2.e. Serigrafi Baskı 3. BASKI SONRASI 3.a. UV lak 3.b. Selofan 3.c. Kırma Katlama 3.d. Cilt 3.e. Kesim 3.f. Yapıştırma 3.g. Paketleme ORJİNAL Basılması gereken bir işin tasarlanıp baskıya hazır hale getirilmiş haline orjinal denir. Basılmak için hazırlanan işin ilk halidir. Basılanlar onun kopyasıdır. Orjinaller siyah-beyaz ve renkli, yarımton ve tire, transparan ve opak olarak gruplara ayrılırlar. 1. Siyah Beyaz Orjinaller 1.1. Yarımton Orjinaller 1.1.1. Transparan Orjinaller 1.1.2. Opak Orjinaller 1.2. Tire Orjinaller 1.2.1. Transparan Orjinaller 1.2.2. Opak Orjinaller 2. Renkli Orjinaller 2.1. Yarımton Orjinaller 2.1.1. Transparan Orjinaller 2.1.2. Opak Orjinaller 2.2. Tire Orjinaller 2.2.1. Transparan Orjinaller 2.2.2. Opak Orjinaller 1
1. SİYAH BEYAZ ORJİNALLER İçinde siyah beyazdan başka renk bulunmayan orjinallere siyah beyaz orjinaller denir. Genelde bu tür orjinaller beyaz zemin üzerine siyah yazı veya amblem logo tarzında olurlar. Yani kağıdımız beyaz, yaptığımız iş siyahtır. Antetli kağıtlar, bilgisayar çıktısı, fotoğraf, resim vb. 1.1. SİYAH BEYAZ YARIMTON ORJİNALLER İçinde siyah ve beyazdan başka siyah ve beyazın ara tonları olan gri tonlarını da barındıran orjinallere denir. Örneğin, siyah beyaz resim ve fotoğraflar. 1.2. SİYAH BEYAZ TİRE ORJİNALLER Siyah beyazdan oluşan ve bunun dışında içinde herhangi bir renk ya da herhangi bir gri tonu bulundurmayan orjinallere denir. Örneğin, bilgisayarda yazılmış düz bir kağıt. 1.1.1. SİYAH BEYAZ TRANSPARAN ORJİNALLER İçinde siyah beyaz ve tonları olan orjinallerdir. Burada taşıyıcı tabaka şeffaf ya da yarı şeffaftır. Yani ışık geçirgenliği çok yüksektir. Örneğin, basılmak için hazırlanmış bir film çıktısı, asetatlar, aydıngerler. 1.1.2. SİYAH BEYAZ OPAK ORJİNALLER İçinde siyah beyaz ve tonları olan orjinallerdir. Transparan orjinallerden farkı taşıyıcı tabakalarının ışığı geçirmeyişi yönüyledir. Burada genellikle taşıyıcı tabakalar kağıt, karton gibi materyallerdir. Örneğin, bilgisayarda hazırlanmış kağıt. 2. RENKLİ ORJİNALLER İçinde siyah beyazdan başka renk veya renklerin tonlarını bulunduran orjinallere denir. Örneğin, hazırlanmış bir davetiye, renkli bir antetli kağıt, dergi sayfası, gazetenin ilk ve son sayfası vb. 2.1. RENKLİ YARIMTON ORJİNALLER İçinde siyah beyazdan başka bir veya birkaç renk ve bu renklerin tonlarını da bulunduran orjinallere denir. Örneğin, renkli fotoğraflar, dia pozitifler, üniversite amblemi ve yazısı vb. 2.2. RENKLİ TİRE ORJİNALLER İçinde bir ya da birkaç rengin sadece bir tek tonunu bulunduran orjinallere denir. Örneğin, tek renkli kağıtlar. 2.1.1. RENKLİ TRANSPARAN ORJİNALLER İçinde bir ya da birkaç renk ya da bu renklerin tonlarını bulunduran, taşıyıcı tabakaları ışık geçiren orjinallere denir. Örneğin, renkli aydıngerler, bazı renkli filmler, dia pozitif vb. 2.1.2. RENKLİ OPAK ORJİNALLER İçinde bir ya da birkaç renk ya da bu renklerin tonlarını bulunduran, taşıyıcı tabakaları yansıtıcı tarzda olan orjinallere denir. Örneğin, beyaz kağıt üzerindeki renkli yazı ve logo vb. 2
TRAM Bir resmin ya da rengin, baskı makinelerinde basılabilmesi için noktalara ayrılması gerekir. Bu noktalara tram denir. Tram, çok tonlu materyallerdeki görüntüyü irili ufaklı noktalara ayırır. Tramlar genellikle eliptik, kare veya çizgi seklinde olur. Şekil 1. Yarımton resmin tramlanması Çıplak gözle bakıldığında tramlı bir filmde geçişli tonların (koyulu açıklı bölgelerin) olduğu görülür. Ancak mikroskopla bakıldığında ise tram noktalarının hepsinin aynı siyahlıkta olduğu görülür. Zira grilik farklılıkları yoktur. Resim 1. Resimdeki farklı yoğunluktaki tram noktaları 3
Şekil 2. Aynı siyahlığa sahip tram noktaları Resim 2. Farklı renklerin farklı yoğunluktaki tram noktaları Tramlar baskı aşamasında üst üste gelerek farklı renkler yarattığından elde etmek istediğimiz renklerin belirli açıları olmak zorundadır. Tramı tanımlamada biçimi, açısı, ton değeri ve sıklığı belirleyici nitelikleridir. TRAM AÇISI Tram hattının yatayla yaptığı açıya denir. Noktaların çap merkezlerinin üst üste gelmemesi için kullanılır. CMYK nın tram açıları arasında 30 fark olmalıdır. En koyu renk (genelde siyahtır) 45 de tramlanır. En açık renk ise (genelde sarıdır) 90 de tramlanır. Diğer iki renk ise 15 de ve 75 de tramlanır. 4
1 tram hattı 2 tram açısı 3 referans yön Şekil 3. Tram açısı ölçümü Şekil 4. Tram açısı sonucu renklerin oluşması Şekil 5. Siyahın Baskın Renk Kabul Edildiği Tram için Tram Açısı Bileşimine Örnek Şekil 6. Siyahın Baskın Renk Kabul Edildiği Tram Açısı Bileşimine Örnek 5
Şekil 7. Tram Açısıyla Görüntü Oluşumu MORE Tram açılarının hatalı verilmesi sonucu oluşan istenmeyen görüntüye more (veya more deseni) denir. Moreyi en aza indirmek için tram açıları arasında min. 30 olmalıdır. Şekil 8. More deseni oluşması Resim 3. More farkı 6
Resim 4. More farkı Şekil 9. More problemi TRAM SIKLIĞI 1 cm tram hattı üzerindeki tram sayısına denir. 40 lık tramda 1 cm üzerinde 40 tram noktası bulunur. cm deki nokta sayısı arttıkça yani tram sıklığı arttıkça fazla ton geçişleri elde edilir ve detaylar daha iyi alınır. Şekil 10. Tram Sıklıkları 7
Resim 5. Tram sıklığının görüntü kalitesine etkisi Bazı kağıt çeşitlerine göre standart olmuş tram sıklıkları: Gazete için 48 veya 54 1. hamur 54 veya 60 Kuşe 64, 70 veya 80 Karton 48, 54 veya 60 TRAM YOĞUNLUĞU (TON DEĞERİ) 1 trama ayrılan alandaki siyah zeminlerin trama ayrılan tüm alana oranı (% 40 lık tram, % 80 lik tram gibi) Şekil 11. Tram yoğunluğu 8
Şekil 12. Farklı tram yoğunlukları Tramlar genel olarak konvansiyonel ve kristal-kum tram olarak ikiye ayrılır. Kristal tramda tram açısı yoktur. Bundan dolayı da kristal tramlama sonucunda more oluşmaz. Konvansiyonel tram Kristal-kum (Staccato) tram Şekil 13. Konvansiyonel tram ve Kristal (Staccato) tramın karşılaştırılması Şekil 14. Konvansiyonel tram ve Kristal tramın karşılaştırılması 9
Şekil 15. Konvansiyonel tram ve Kristal tramın görüntüye etkisi Şekil 16. Konvansiyonel tram ve Kristal tramın görüntüye etkisi 10