BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI NIN SONUÇLARI İÇİNDEKİLER Osmanlı Devleti ni Paylaşım Antlaşmaları (Boğazlar, Londra, Sykes Picot, St. Jean de Maurienne Ant.) I. Dünya Savaşı nın Sona Ermesi ve Barış Antlaşmaları Birinci Dünya Savaşı nın Sonuçları BAYBURT ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM MERKEZİ HEDEFLER ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ Bu ünitede amaçlanan kazanımlar; Bu ünite sonucunda I. Dünya savaşı sırasında Osmanlı Devleti'ni parçalama girişimlerini öğreneceksiniz. I. Dünya savaşının sonuçlarının nelere yol açtığını kavrayacaksınız. ÜNİTE 5
1. OSMANLIYI PAYLAŞMAK İÇİN YAPILAN GİZLİ ANTLAŞMALAR Jeopolitik açıdan çok önemli bir konumda olan Osmanlı Devleti ni parçalamak için yapılan Gizli Antlaşmaların Yapılma Sebepleri: Şark meselesini (Osmanlı ülkesini paylaşma meselesi) halletmek. İtilaf bloğunun birlik ve istikrarını sağlamak. Savaştan sonra Osmanlı Devleti ni paylaşma konusunda anlaşmazlığa düşmemek. İtalya yı İtilaf bloğuna katmak. Rusya yı İtilaf bloğunda tutmak. 1.1. Boğazlar Antlaşması (1915) Osmanlıyı paylaşmak için yapılan ilk gizli antlaşmadır. (İngiliz Fransız Rusya arasında) Boğazlar Rusya ya verilecekti. Osmanlıların diğer toprakları paylaşılacaktı. Çanakkale Savaşı esnasında Rusya boğazlar konusunda tedirginleşince; İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanan antlaşma ile boğazlar ve çevresi Rusya ya bırakılmıştır. Antlaşmanın Önemi: Rusya nın Almanya tarafına geçmesi önlendi. Gizli antlaşmalar başladı. İngiltere ve Fransa ilk defa Rusya nın boğazlar konusundaki isteklerini kabul etti. 1.2. Londra Antlaşması (1916) İtilaf devletleri gruplarını güçlendirmek için İtalya yı kendi yanlarında savaşa sokmak istiyorlardı. Bu antlaşma İngiltere, Fransa ve İtalya arasında imzalandı. İtalya ya 12 Ada ve Antalya bırakıldığı gibi; İtalya ya, Osmanlı Devleti nin Libya üzerindeki halifelik haklarının da kaldırılacağı vaat edildi. Bu antlaşma sonucunda İtalya İtilaf bloğuna geçti. Not: İtalya bu gizli antlaşma ile saf değiştirdi. 1.3. Petrograd Protokolü (1916) Rusya nın Sykes Picot Antlaşmasını tanıması için yapılmıştır. Bu antlaşma Rusya, Fransa ve İngiltere arasında imzalandı. Rusya ya, İngiltere ve Fransa nın Orta Doğu çıkarlarını kabul etmesine karşılık boğazlar bölgesine ek olarak Trabzon a kadar Doğu Karadeniz, Erzurum, Van ve Bitlis verildi. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 2
1.4. Sykes Picot Antlaşması (1916) Osmanlı Devleti nin Ortadoğu topraklarının önemli kısmının yapıldığı en önemli gizli antlaşmadır. Bu antlaşma İngiltere ile Fransa arasında imzalanmıştır. Musul hariç, Irak İngiltere ye bırakıldı. Adana, Antakya, Lübnan ve Suriye kıyıları Fransa ya bırakıldı. Musul, Ürdün ve Suriye nin bir kısmında Arap krallığının kurulması ve bu devletin Fransa ile İngiltere nin ortak denetiminde olması kararlaştırıldı. Not: Bu antlaşma ile Ortadoğu paylaştırılmıştır. Bu antlaşma İtalya nın savaşa girmesinden önce yapılmıştır. 1.5. Saint Jen De Morienne (1917) Sykes Picot un İtalya tarafından öğrenilmesinden sonra İtalya ya bazı bölgelerin verildiği antlaşmadır. İngiltere-İtalya arasında imzalandı. İtalya ya İzmir, Konya, Muğla verilecekti. Bu antlaşma sırasında Rusya da iç karışıklıklar çıkmıştı. Bu yüzden Rusya antlaşması onaylanmadı. Bunu bahane edip İngiliz Fransa anlaşmayı yürürlüğe koymadılar. Bu durum İngiliz Fransa ile İtalya orasında anlaşmazlıklara yol açmıştır. 1.6. Mc Mahon Antlaşması (1916) İngiliz Hicaz Emiri Şerif Hüseyin orasında yapılmıştır. İngiliz Şerif Hüseyin e bağımsızlık sözü verdiğini gösteren antlaşmadır. 2. I. DÜNYA SAVAŞININ SONA ERMESİ ABD, Almanya nın savaşta üstün hale gelmesini istemiyordu. Bu yüzden itilaf devletlerine silah yardımı yaptı. Almanlarda ABD gemisini batırdı. ABD böylece savaşa girdi. 1918 de ABD başkanı Wilson savaşı sona erdirmek için ilkeler yayınladı.(wilson İlkeleri) Not: ABD nin Almanya nın karşısında savaşa girmesi ile savaşın kaderi değişti ve savaş sona erdi. Not: I. Dünya Savaşının kaderini ABD nin savaşa girmesi ve Rusya nın savaştan çekilmesi değiştirdi. Not: ABD savaşa girer girmez Wilson ilkelerini yayınladı. Amacı Avrupa daki çıkarlarını korumak ve dünya kamuoyundaki yerini sağlamlaştırmaktır. Savaştan ilk çekilen Bulgaristan olmuştur. 29 Eylül 1918 de Selanik Mütarekesi yapılmıştır. Bunun sonucunda Almanya Osmanlı Devleti bağlantısı kesilmiştir. Osmanlı da bu durumda ateşkes antlaşması yapmak durumunda kalmıştır. 30 Ekim 1918 de Mondros Mütarekesi yapılmıştır. Almanya da 11 Kasım 1918 de Rethandes Mütarekesi ile savaştan çekilmiş I. Dünya savaşı sona ermiştir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 3
2.1. Wilson İlkeleri ABD barışçı görünümünü korumak ve Dünya da söz sahibi olmak için ve Avrupa da kendisine karşı çıkabilecek bir gücün oluşmasını engellemek için 14 maddelik ilkeleri yayınladı. Ve böylece yenilen devletler savaştan çekilmeye başlamıştır. ABD Cumhurbaşkanı W. Wilson I. Dünya Savaşı sonrasında yapılacak barışın esaslarını yayınladığı on dört ilke ile açıklamış, İtilaf devletleri de ABD yi yanlarında tutmak istediklerinden dolayı bu ilkeleri kabul ettiklerini bildirmişlerdir. Wilson İlkelerine göre Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek. Gizli Antlaşma yapılmayacak. Sömürgecilik yapılmayacak. Silahlanma yapılmayacak. Milletler Cemiyeti (Cemiyeti Akvam) kurulacak. (Barışı sağlamak için.) Boğazlar dünya ticaretine açık olacak. Her millete kendini yönetme hakkı verilecek. Türklerin çoğunlukta olduğu yerler Türklere bırakılacak. Karasuları dışındaki denizlerde tam serbestlik sağlanacak. Yenen devletler Toprak talep etmeyecek. Not: Wilson ilkelerine göre Osmanlı bölüneceği anlaşılmaktadır.(milliyet esasına göre) Not: İtilaf devletleri ABD nin desteğini sağlamak için bu ilkeleri (Wilson) kabul etti. Çünkü amaçları Manda yönetimlerini kurmaktı. Not: Dünyada sömürgeciliğe karşı fikri ilk kez Wilson çıkarmıştır. Türkler uygulamıştır. Not: Wilson ilkelerinin uygulanan tek maddesi Cemiyet-i Akvam ın kurulmasıdır. 2.2. Savaşı Bitiren Ateşkes Antlaşmaları 1-Bulgaristan : (Selanik-29 Eylül 1918) 2-Osmanlı : (Mondros-30 Ekim 1918) 3-Avusturya : (Villa gusti-3 Kasım-1918) 4-Almanya : (Redhandes-11Kasım-1918) I. Dünya savaşının bitmesiyle; Dünya haritası değişti, Almanya Avustralya Macaristan Osmanlı ve Rusya dağıldı. Yeni devletler kuruldu, Letonya, Macaristan, Çekoslovakya, Litvanya, Polonya, Yugoslavya, Türkiye. Sınırların çizilmesinde milliyetçilik ilkesine uyulmadı. Avrupa Ekonomik olarak zayıfladı. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 4
İlk kez kimyasal silahlar, denizaltı ve tank bu savaşta kullanıldı. En ağır antlaşma Almanya ile en hafif ise Bulgaristan la yapıldı. Savaş tazminatları onarım ve tamirat adı altında alınmıştır. Milletler Cemiyeti kuruldu. Ama eşitsizlik ilkesi üzerine kuruldu. Not: Sınırların çizilmesinde milliyetçilik ilkesinin uygulanmasında azınlık sorunlarını doğurdu. Not: Cumhuriyetçilik, Faşizm, Sosyalizm, akımları devlet yönetiminde etkili oldu. Not: I. Dünya harbinden en karlı çıkan devletler İngiltere dir. 2.3. Barış Antlaşmaları 2.3.1. Versailles (Versay) Antlaşması (28 Haziran 1919) Almanya ile imzalanmıştır. Bazı Maddeleri: Almanya Alses bölgesi ve Saar bölgesini Fransa ya; deniz aşırı bölgelerini İngiltere, Fransa, Belçika ve Japonya ya bıraktı. Danzig serbest bölge olarak kabul edildi. Almanya Avusturya ile birleşmemeyi garanti etti. Almanya Yugoslavya ve Çekoslovakya yı tanıdı. Askerlik mecburi olmaktan çıkarıldı. Kiel Kanalı ve Alman nehirleri uluslararası hale getirildi. Almanya ekonomik yükümlülüklere uyacağını ve savaş tazminatını vereceğini kabul etti. Önemi: İngiltere ve Fransa en güçlü rakibinden kurtuldu. Almanya uzun süre savaşamayacak hale getirildi. Antlaşma hükümlerini uygun bulmayan Almanya II. Dünya Savaşının çıkmasında etkili oldu. Alman sömürgeleri İngiltere, Fransa, Belçika ve Japonya arasında paylaşıldı. 2.3.2. Saint Germain (10 Eylül 1919) Bu antlaşma Avusturya ile imzalanmıştır. Bazı Maddeleri: Avusturya Macaristan, Yugoslavya ve Çekoslovakya yı tanıdı. Almanya ile birleşmemeyi garanti etti. Mağlubiyetin gerektirdiği yükümlülükleri kabul etti. Avusturya nın denizle bağlantısı kesildi. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 5
2.3.3. Neuilly Antlaşması (27 Kasım 1919) Bu antlaşma Bulgaristan ile imzalanmıştır. Bazı maddeleri: Bulgaristan Gümülcine ve Dedeağaç ı Yunanistan a; Dobruca yı Romanya ya bıraktı. Mağlubiyetin getirdiği yükümlülükleri kabul etti. Ordu 25.000 ile sınırlandırıldı. 2.3.4. Trianon (Triyanon)Antlaşması (6 Haziran 1920) Macaristan daki rejim değişikliği nedeniyle bu antlaşmanın imzalanması gecikmiştir. Macaristan bu antlaşma ile bağımsız bir devlet olarak tanınmakla beraber denize çıkışı olmayan küçük bir devlet haline gelmiştir. Macaristan a mağlup devlet muamelesi yapılmıştır. 2.4. I. Dünya Savaşının Genel Sonuçları Avrupa daki mevcut dengeler değişti. Rakiplerini etkisiz hale getiren İngiltere ve Fransa en kazançlı devletler olurken; galipler safında yer alan İtalya ve Rusya hedefledikleri amaçlarına ulaşamamışlardır. Osmanlı ve Avusturya-Macaristan imparatorluğu parçalanmış; Çarlık Rusya sı yıkılmıştır. Türkiye, Macaristan, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Letonya, Litvanya ve Ukrayna gibi yeni devletler kurulmuştur. Yugoslavya, Sırbistan, Karadağ, Bosna Hersek, Makedonya ve Slovenya nın birleşmesi sonucunda kurulmuştur. Cemiyet-i Akvam kurulmuştur(1920). Sömürgecilik yerini Manda ve Himayeye bırakmıştır. Barış Antlaşmalarında milliyetçilik prensibine dikkat edilmemesi azınlık sorununun ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Merkezi imparatorlukların parçalanması sonucu Avrupa ve Orta Doğu da denge boşlukları ortaya çıkmıştır. Komünizm, Faşizm, Nazizm gibi, demokratik olmayan, totaliter rejimler ortaya çıkmıştır. Sivil savunma düşüncesi ortaya çıkmış; böylece cephe gerisindeki sivil halkın korunması amaçlanmıştır. Barış Antlaşmaları devletlerin eşitliği ilkesine aykırı olduğu için sürekli bir barış ortamı sağlanamamış, bu yüzden II. Dünya Savaşı çıkmıştır. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 6
Özet Osmanlı Devleti'nin içinde yer aldığı İttifak grubu özellikle ABD'nin savaşa girmesi ile değişen dengeler sonucu Dünyanın gördüğü ilk büyük savaşta yenilmiştir. Savaş sürerken gizli antlaşmalarla -birbirlerine güvenmeyen - İtilaf Devletleri savaş sonrasında oluşacak tabloda toprak dağılımının nasıl olacağı belirlemişlerdir. Bu antlaşmalarla özellikle Osmanlı topraklarının paylaşıldığı görülmektedir. Wilson İlkeleri dünyaya barış getireceği umuduyla ülkelerde sevinçle karşılanmış; ancak beklenen etkiyi yapmamıştır. Savaşın sona ermesiyle dünya haritası değişmiş, yeni yüzyılda siyasi, ekonomik ve toplumsal olarak önemli sonuçlarla karşılaşılmıştır. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 7
Ünite Değerlendirme Soruları 1. ABD Başkanı Wilson, savaşa girerken yayımlamış olduğu ilkelerinde; savaş sonunda işgal yapılmayacağını - yenik devletlerden savaş tazminatı alınmayacağını - gizli paylaşım antlaşmalarının geçersiz olacağını - dünya barışını sağlamak üzere Milletler Cemiyeti'nin kurulacağını bildirmiştir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğru değildir? A) Ülke sınırlarının değişmeyeceği B) Devletlerarası sorunların barışçıl yollarla çözülme ye çalışılacağı C) Yapılmış olan gizli antlaşmaların iptal edileceği D) Azınlık isyanlarının destekleneceği E) Yenilen devletlere ekonomik yük getirilmeyeceği 2. I. Dünya Savaşı'ndan sonra, Osmanlı Devleti'ni savaşa sokan İttihat ve Terakki üyeleri memleketi terk etmiş, bunun üzerine Ahmet İzzet Paşa önderliğinde İttihatçı olmayan bir hükümet kurulmuştur. Bu hükümetle İtilaf Devletleri arasında Mondros Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır. Buna göre; I. 1. Dünya Savaşı'nın Osmanlı iç siyasetini etkilediği II. Mondros Ateşkes Antlaşması'yla kesin barış ortamının sağlandığı III. Osmanlı Devleti'nde demokratik gelişmeler olduğu yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 3. Aşağıdaki gizli antlaşmalardan hangisinin imzalanmasıyla Ümmetçilik fikrinin sona erdiği söylenebilir? A) Mac Mahon Antlaşması B) Londra Antlaşması C) Sykes-Picot Antlaşması D) Petrograd Antlaşması E) Saint Jean de Maruinne Antlaşması 4. Wilson İlkeleri ile yenilen devletlerden toprak alınmayacağı bildirilmesine rağmen 15 Mayıs 1919'da İzmir işgal edilmiştir. Bu durum İtalya'nın küsmesine sebep olmuştur. Buna göre; I. Wilson İlkeleri'nin uygulanmadığı II. İzmir'in işgalinin Wilson İlkeleri'ne ters düştüğü III. İtilaf Devletleri arasında görüş ayrılıkları olduğu yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 8
5. Osmanlı Devleti'nin, İtilaf Devletleri'nden ateşkes istemesinde Wilson İlkeleri'nin tüm dünyada yarattığı olumlu hava son derece etkili olmuştur. Buna göre Wilson İlkeleri'nin; I. yenenler yenilenlerden savaş tazminatı ve toprak almayacak II. her ulusa, çoğunlukta oldukları bölgede tam egemenlik hakkı verilecek III. Boğazlar, tüm devletlerin ticaret gemilerine açık olacak maddelerinden hangileri Osmanlı Devleti'nin ateşkes istemesinde etkili olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III 6. Dünyada Milletler Arası barışı tesis edecek bir kuruluştan bahseden ilk belge aşağıdakilerden hangisidir? A) Brest-Litowsk Antlaşması B) Wilson İlkeleri C) Amiral Bristol raporu D) Paris Barış Konferansı E) Sykes - Picot Antlaşması 7. Aşağıdakilerden hangisi I. Dünya savaşının sonuçları arasında gösterilemez? A) Yeni devletler kurulmuştur B) Yeni rejimler ortaya çıkmıştır C) İmparatorluklar yıkılmıştır D) Birleşmiş Milletler kurulmuştur E) Sömürgeciliğin yerini mandacılık almıştır. 8. Aşağıdaki devletlerden hangisi I. Dünya Savaşına katılmamıştır? A) Almanya B) Japonya C) Polonya D) ABD E) Yunanistan 9. Osmanlı Devletinin I. Dünya Savaşına girmesinde etkili olan isim aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Abdülhamit B) Enver Paşa C) V. Mehmet Reşat D) Talat Paşa E) Cemal Paşa Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 9
10. Aşağıdaki Antlaşmalardan hangisi Osmanlı Devleti nin Ortadoğu toprakları üzerine yapılan en önemli gizli antlaşmadır? A) Londra Antlaşması B) Petrograd Antlaşması C) Sykes-Picot Antlaşması D) Mc Mahon Antlaşması E) Saint Jen De Morienne Antlaşması CEVAPLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D A A E D B D C B C Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 10
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR DOĞAN, Orhan, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Ankara 2010. MÜJDECİ, Mustafa-URHAL, Ömer, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Adalet Yay., Ankara 2010. SELVİ, Haluk ve diğerleri, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Değişim Yay., İstanbul 2006. SONYEL, Salahi R., Mustafa Kemal Atatürk ve Kurtuluş Savaşı C. I, TTK, Ankara 2008. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 11