A. GENEL FİZİK LABORATUVARI KURALLARI A.1. DERS HAKKINDA Lablarla ilgili her türlü bilgi (ders saatleri zaman çizelgeleri notlar bilgilendirme ders iptal v.s. ) ilgili web sayfası (etemkose.cbu.edu.tr) ve/veya öğrenci temsilcilerine iletilecektir ya da bu nedenle temsilcilerle veya web sayfası ile iletişim halinde olun. Deneylere %70 oranında katılmak zorunludur Öğrenci belirtilen grubunda ve belirtilen saatte Laba katılmakla sorumludur İlk ders haftasında öğrenci grup ya da saat değişikliği yapmak için ilgili Arş. Gör. ile görüşebilir. Telafi dersine katılmak için geçerli tek mazeret hastalık durumudur ve öğrencinin yetkili kurumdan alacağı sağlık raporunu ilgili öğretim elemanına teslim etmesi gerekmektedir. Belirtilen devamsızlık hakkının üstünde devamsızlık yapan öğrenci devamsızlıktan kalır. (Ders ve Lab birlikte değerlendiriliyor). Lab katkısı öğrencilere Ders notu toplam puanlamasında %15 olarak yansıtılacaktır. Deneylerle ilgili notlar ve föy ders haftası başlamadan öğrenciler tarafından tedarik edilir. Deneyler sırasında ilgili öğretim elemanına deney hakkında ön bir yazılı ya da sözlü sınav yapabilir Bu nedenle derslere hazırlıklı gelmek gerekmektedir. Arş. Görevlileri sadece temel deney ekipmanı sağlayacaktır. Deney ölçümlerini almak, hesaplamaları yapmak öğrencinin görevidir Her hafta mutlaka (cetvel, pergel, kalem, silgi,hesap makinası milimetrik kâğıt, vs ) öğrenci getirmek zorundadır. Her deney düzeneği, çalıştırılmadan önce kesinlikle görevli öğretim elemanına kontrol ettirilmelidir. Her öğrencinin mutlaka lab föyünü her hafta getirmek zorundadır. 1
Lablara yiyecek ve içecek sokmak kesinlikle yasaktır. Öğrenci kullandığı masanın temizliğinden sorumludur. Masa üstlerinde herhangi bir not çöp ya da toz bırakmamakla yükümlüdür. Özellikle elektrik deneylerinde masalardaki elektrik prizleriyle kesinlikle oynanmamalı herhangi bir sivri cisim ya da kablo sokulmamalı eğer güç kaynaklarıyla ilgili bir problem varsa mutlaka dersin ilgili öğretim elemanına bilgi verilmelidir. A.2. RAPORLAR FORMATI Raporlar rapor kapağı FORMATI ile teslim edilmelidir. A4 ebadında standart beyaz kağıt kullanmalı ve kağıdın yalnızca bir yüzüne yazılmalıdır. Sayfalar 1, 2, 3 şeklinde numaralandırılmalıdır. Raporların içeriği deneyin adı amacı ve önemi, deney hakkında teorik bilgi, deneyin yapılışı, hesaplamalar ve sonuç, yorum kısımları olarak verilmelidir. Türkçe veya İngilizce olarak verilebilir. Elle veya bilgisayar ortamında hazırlanabilir. A.3. RAPORLARIN İÇERİĞİ DENEYİN ADI VE AMACI Yapılan çalışmanın ne amaçla yapıldığını gösteren bölümdür. TEORİK BİLGİ Deneyin yürütülmesinde kullanılan teknik ve/veya metodu anlayabilmek için bilinmesi gerekli olan ve hesaplamaların yürütülmesine yardımcı teorik ön bilgi kısaca verilmelidir. 2
DENEYİN YAPILIŞI Kullanılan deney düzeneği (şekil ile), deneysel çalışma yöntemi belirtilerek deneyin yapılış aşaması kısa ve açık bir şekilde belirtilmelidir. Deney esnasında kaydedilen veriler tablo halinde bir düzen içinde bu bölümde sunulmalıdır. Şayet bu veriler hesaplamalar kısmında yeniden düzenleniyorsa hesaplamalar kısmında verilmelidir. HESAPLAMALAR Hesaplamalar açık ve net bir biçimde yapılmalı ve düzenli bir şekilde yazılmalıdır. Bu bölümde tekrar eden hesaplamalar için sadece bir adet örnek hesaplama verilmesi yeterlidir. Hesaplamaların sonucu duruma göre tablolar, grafikler ve şekiller halinde sunulmalıdır. Tüm hesaplamaların sonuçlarını içeren tablo ve grafikler ilgili bölümlerde sunulmalıdır. Her bir çizelge okuyucunun kolayca görebileceği şekilde düzenlenmelidir. Çizelge bir numara ve çizelgeyi düzgün bir şekilde tanımlayan bir başlıkla isimlendirilmelidir ve çizelgenin üstüne yazılmalıdır. Sonuçların grafik ile gösterildiği durumlarda, Grafik anlaşabilir olmalı ve düzgün bir şekilde ölçeklendirilmelidir. Eksenlerin birimleri yazılmalı ve numaralandırılmalıdır. Grafiğin ismi altına yazılmalıdır. Eğim hesabı yapmak gerekiyorsa eğim çizgisi (doğrusal ve olarak cetvelle elle çizilen kabul edilmeyecek) çizilmeli, eğim hesabı grafiğin üzerinde rasgele seçilen iki nokta üzerinden yapılmalıdır. SONUÇ, YORUM Yapılan deneyle ilgili olarak çalışmadan elde edilen sonuçlar detaylı bir şekilde irdelenmelidir. Literatürdeki (teorik) veriler ile deneysel sonucu elde edilen veriler kıyaslamalı bir şekilde incelenmelidir. Ulaşılan (deneysel) sonuçların doğruluğu ve deneysel hataların sonuçlar üzerine etkileri tartışılmalıdır. Hesaplamalarda yapılan varsayımlar var ise dikkate alınmalı mutlaka söz edilmeli ve neye dayanarak yapıldığı belirtilmeli ayrıca bunların doğurduğu hatalar yorumlanmalıdır. Daha başarılı ve düzgün veri alabilmek için (hata payını en aza indirmek için) öneriler yapılmalıdır. Eğer deneysel hatalar var ise onların azaltılmasına ya da mümkünse ortadan tamamen kaldırılmasına yönelik öneriler verilmelidir. 3
PUANLANDIRMA Kapak Yazım kuralları (Düzen tertip) Deneyin Yapılışı Teorik bilgiler Hesaplamalar Sonuç yorum 5 puan 10 puan 10 puan 15 puan 40 puan 20 puan 4
GENEL FİZİK II LABORATUVARI DENEY No : DENEY ADI : DENEYİN YAP. TARİH: GRUP NO : RAPOR SAHİBİ; ADI SOYADI : NUMARASI : GRUP ARKADAŞLARI: NUMARASI : BÖLÜMÜ : TESLİM TARİHİ : RAPOR NOTU : 5
GENERAL PHYSICS II LABORATORY EXPERIMENT No : EXPERIMENT NAME : EXP DATE : GROUP NO : REPORT OWNS, NAME SURNAME : NUMBER : GROUP FRIEND : NUMBER : DEPARTMENT : DUE DATE : REPORT MARK : 6
HATA HESAPLAMA TEKNİKLERİ Hata Analizi nedir? Fizikte yapılan deneyler sırasında elde edilen hatalar gerçek bir yanlışlık anlamına gelmez. Bu hatalar deney esnasında alınan verilerin sonsuz bir kesinlikle ölçülemediği için çok dikkatli ölçümler alınsa da ihmal edilemeyecek faktörlerdir. Bu nedenle bu hatanın az olabilmesi için mümkün olduğunda hassas ölçüm cihazları kullanılmalıdır. Anlamlı Rakam nedir? Bir cetvel ile ölçüm yapıldığında belirsizlik ±0.1 cm dir. Bir cetvelde gözlenebilen en küçük değerdir. Bir cetvel ile alınan ölçümde 7.5 cm lik bir ipin orta noktası belirleniyorsa bu değer için 3.75 cm diyemeyiz. Bu sadece matematiksel olarak hesaplanan bir ifadedir. Cetvel ile alınan ölçümde 3.7 cm lik güvenilir bir ölçüm yapılabilir. Kullanılan ölçüm aletinin hassasiyetine göre elde edilen verilerin anlamlı bir rakam olup olmadığı incelenir. Mesela belli bir yükseklikten yere düşen bir cisim için 25.40 saniye hesaplanmışsa ve ölçüm aletinin belirsizliği eğer ±3 s ise virgülden sonraki kısımlar anlamlı rakam değildir çünkü bizim ölçebileceğimiz değer 25 ±3 s kadardır. Yüzde Hata: Bir ölçüm sonucunda elde edilen değerin var olan gerçek değere (beklediğimiz değere)ne kadar yakın olduğunu gösterir. Deneysel Teorik %Hata = x100 Teorik GRAFİK ÇİZİMİ Grafik çizimi ve analizi fizik laboratuvarlarında çok büyük öneme sahiptir. İki değişkenin birbirleriyle olan ilişkisini grafik çizerek görebiliriz. Bağımsız değişken x ekseninde konumlandırılırken bağımlı değişken y ekseninde yer alır.(konumun zamanla değişimi gibi) Bir grafikte bulunması gereken temel özellikler; Her grafiğin bir ismi olmalıdır ve bu isim grafiğin altına/üstüne yazılır. Her iki eksen üzerinde mutlaka eksenlerin isimleri belirtilir ve ölçüm değerlerinin hangi birim sisteminde olduğu parantez içinde yazılır. Bu parantezde ayrıca varsa ölçeklendirme esnasında kullanılan büyütme ya da küçültme çarpanı da belirtilir. Eksen çizgileri üzerinde her ölçüm değeri nokta ile belirtilir. Kesinlikle ölçüm değerlerinin 7
rakamsal karşılıkları yazılmaz. Eğer bir grafik üzerinde iki farklı ölçümün sonuçları belirtiliyorsa mutlaka eğim çizgilerinin hangi ölçüme ait olduğu yazılır. Grafiğin eğim çizgisi çizildikten sonra eğimin hesaplanacağı noktalar belirgin bir şekilde işaretlenir. İyi bir grafik çizebilmek için; Hem x hem de y eksenlerine yerleştirilecek verilerin minimum ve maksimum değerlerini belirleyin. Her iki eksen içinde uygun bir grafik skalası belirleyin. İki eksenin değerlerini birbirinden bağımsız olarak ölçeklendirebilirsin. Eksenlerin sıfırdan başlaması gerekli değildir. Burada da grafik kağıdında mümkün olan en büyük alanı kullanacak şekilde seçim yapmalıyız. Grafik kâğıdına noktalarımızı işaretledikten sonra bu noktaların bize işaret ettiği ilişkiye göre en uygun doğruyu çizmeliyiz. Bu doğrunun veri noktalarından geçmesi zorunlu değildir. Ancak doğrunun altında ve üstünde kalan veri noktaları sayısı yaklaşık olarak eşit olmalı çizerken buna dikkat etmeliyiz. Ölçüm değerlerini grafik kâğıdı üzerine dikkatlice yerleştir. Bu esnada ölçüm değerlerini doğru eksene yerleştirdiğine dikkat edin. I.Lineer Grafikler: Eğer x ve y değerleri arasında lineer bir ilişki varsa grafiğin eğimi doğrusaldır. y(x) = mx 1 + b 1 Ölçüm değerlerinin hepsini grafik üzerine yerleştirdikten sonra eğimi belirlemek için, bir cetvel yardımı ile değerlerini bir doğru ile birleştirin. Eğimdeki hatayı minimize edebilmek için eğim çizgisini çizerken olabildiğince çok noktayı kullanmaya çalışın. Eğim çizgin grafik üzerindeki her noktadan geçmek zorunda değil. Sadece grafiğin karakterine uygun noktaları göz önüne alın. Grafiğin Eğiminin Hesaplanması: y=mx 1 +b 1 gibi bir doğrusal grafik için m eğimi b ise y ekseninin kesim noktasını gösterir. Eğimi hesaplarken; 8
Birbirinden uzak noktalar seçmeye çalışın. Önemli, eğimi hesaplayacağınız noktalar sizin veri noktalarınız olmak zorunda değil. Eğim çizgisi üzerindeki herhangi uygun iki nokta olabilir. II. Lineer Olmayan Grafikler: a.)kuvvetin Üstü ile değişen Grafikler: y(x)=a x b şeklinde birbirine bağlı iki değişken için lineer olmayan bir grafik elde edilir. Bu tarz bir grafikte eğimi bulmak için eşitliğin her iki tarafının da logaritması alınır. log(y)=b.log(x)+log(a) y, x ile lineer değişmemesine rağmen, log (y),log(x) ile lineer değişmektedir. Tüm değerlerin logaritmasının alıp grafiği çizersek lineer bir grafik elde ederiz. Lineer grafikteki işlemleri uygularız. 9