Zeminlerden Örnek Numune Alınması Zeminlerden örnek numune alma tekniği, örneklerden istenen niteliğe ve gereken en önemli konu; zeminde davranışın süreksizliklerle belirlenebileceği, bu nedenle alınan zemin özelliklerinin kitleyi iyi temsil etmesi asıl amaçtır. Zeminin örselenme derecesine bağlıdır. Tanımı: Alındığı yerdeki malzemeyi temsil eden numunedir. Zeminlerin değişik özelliklerinin (Dane yapısı, derecelenme, tabakalanma, geçirimlilik, şişme, çökme, sıkışma, sıvılaşma vb.) belirlenmesi amacı ile yapılacak laboratuvar deneylerinde kullanılmak üzere, yeterli miktarda numune alınır. Çeşitleri: Zemin numunelerinin çeşitlerinin belirlenmesinde; numunenin niteliği esas alınır. Örneğin niteliği, kullanılacağı laboratuvar deneyine göre değişir. Bazı durumlarda, örnek alma tekniği ne olursa olsun; en çok iki sınıf örnek alınabilmektedir.
1- Örselenmemiş Numuneler Zeminin yerindeki yapı, doku ve özelliklerinin tümünü bünyesinde bulunduran zemin numuneleridir. Bu numuneler örselenmeye ve yoğrulmaya karşı bazı önlemler alınarak korunmuş numunelerdir. Örnek alıcı kenarlarındaki sürtünme, örneği sıkıştırmaktadır. Delici çapı küçültülerek bu etki azaltılabilir
Açılan zeminde çevre basıncı etkisinin kalkması, numunenin alındığı sondaj çukurunda hacim genleşmesine neden olmaktadır.
Örnek alma tüpünün zemine girişi, hacimsel değişmeye neden olur. Zemin içinde çakıl bulunması olayın etkisini artırmaktadır
Zemin içerisindeki hidrostatik basıncın kalkması, örnekte gaz küreciklerinin oluşmasına neden olmaktadır.
Kullanılan yöntem ve yeraltı su seviyesine bağlı olarak, su kapsamı farklı olur. Numune örneği, taşıma sürecinde örselenebilir. Delme işlemini yapan ekibin teknik deneyimi örselenmeyi etkiler. Çalışma koşulları hem çalışanları hem de örnekleri fiziksel olarak etkiler.
2- Örselenmiş Numuneler Yapısının doğal durumu bozulmuş örnek zemin numuneleridir. Sondaj veya kazının yapılış biçimi, kazı ortamındaki su numunenin yapısını olumsuz etkiler. Özellikle kohezyonlu ve ince daneli zeminlerde bu etki daha da fazladır. Örselenmiş Numunelerin Özellikleri Yapı olarak çok fazla koruma gerektirmezler, su geçirmez, sağlam bir branda torba ile taşınabilir. Taşınması kolaydır. İstenilen miktarda azaltılabilir. Örselenmemiş Numunelerin Özellikleri Zeminin doğal yapısını bozmadan özel teknikle alınırlar. İyi bir koruma gerektirirler, su kaybını önlemek üzere dış çevresi parafin ile yalıtılmalıdır. Deney anına kadar alındığı andaki durumunu korumalıdır.
Zemin Numunelerini Alma Araçları Zemin numunelerinin alınmasında kullanılan el aletleri ile, mekanik ya da motor gücü ile çalışan araçlardır. El Aletleri Çapa, kazma, kürek, taşıma araçları, bakkal küreği, halat, uzatma çubukları, çelik cetvel, etiket ve föyler El burgusu döndürme kolu
Örselenmiş numuneler su kapsamının korunması dışında çok fazla bir korunma gerektirmezler. El burgusu bağlantı parçaları Örselenmemiş numuneler ise alındığı saatten itibaren özel bir koruma gerektirirler. Ambalajlanmaları ve taşınmaları sırasında çok iyi korunmalıdır. Ekleme boruları bağlantı parçaları
Numune Alma Metotları Yeraltı suyu, zeminin kazılabilme özelliği ve ekonomik güce bağlı olarak üç şekilde numune alınır: Elle numune alma Numune Alma Metotları Sondajlarla numune alma El burgusu ile numune alma
Numune Alma Kuralları Numune alınacak yer, yapı alanı içerisinde amaca göre seçilmiş belirli noktalar olmalıdır. Arazi üzerinde, daha önceden yük altında kalan, ağır iş makineleri ya da taşıtların uzun süre kullandıkları izlere rastlayan noktalardan numune alınmamalıdır. Arazi üzerinde ulaşılması güç, çalışma riski yüksek noktalar numune alma noktası olarak seçilmemelidir Çalışmayı engelleyici derecede çok şiddetli yağışlı havalarda numune alınmamalı, zorunluluk varsa önlem alınmalıdır. Çok soğuk ve çok sıcak havalarda (Su kaybı, donma vb. olumsuzluklar) numune alınmamalıdır.
Numune Alma Kuralları Akarsu kenarları, dalga riski bulunan sığ suların kıyılarında numune alma noktası seçilmemelidir. Özellikle yapıya elverişli olmayan bitkisel toprak tabakası derinliği içinde kalan derinliklerden numune alınmamalıdır. Faylar, kesme yüzeyleri, yeni oluşmuş zemin ayrılma hatları numune alma noktası olarak seçilmez. Numune almada kullanılan alet ve makinelerin sağlıklı çalışıp çalışmadıkları ya da standardına uygunluğu kontrol edilmelidir. Numune alımında çalışacak ekip ve elemanlar deneyimli ve yeterli teknik bilgiye sahip olmalıdırlar.
Çukurlardan elle örselenmiş numune alma Muayene çukurlarından deney aleti ile numune alma Zemin Numunesinin Alınması 1- Örselenmiş Numunelerin Alınması Yeraltı su seviyesi ve zeminin emniyetle kazılabilme derinliğine kadar aşağıdaki yöntemler uygulanır.
Çukurlardan Elle Örselenmiş Numune Alınması Yüzey üstünde kalan en az 40 cm lik derinliğe kadar olan bitkisel toprağı sıyırıp atınız.
Kazma ve küreğin rahatlıkla kullanılabileceği boyutlarda, derinliği çapının en az iki katı olan çukur açınız.
Çukurdan çıkan numuneyi toplama brandası üzerine alınız.
Numuneyi çeyrekleme yöntemi ile azaltınız Karşılıklı yığınlardan 2 ve 4 no lu kısımları atıp, 1 ve 3 no lu kısımlardan yeni bir yığın oluşturunuz. Oluşturduğunuz bu yığını tekrar dört eşit parçaya bölünüz Numuneyi branda üzerine düzgün bir yığın şeklinde dökerek dört eşit parçaya bölünüz Aynı işlemi; numunenin kullanılacağı deney için gerekli numune miktarını elde edinceye kadar tekrarlayınız
Azaltılmış numuneyi torbaya doldurunuz Numuneleri etiketleyiniz
Numunelerin etiketlenmesi kuralları Etiketler sudan etkilenmeyen kalemlerle 3 adet olacak şekilde hazırlanmalıdır. (1. etiket torba içine, 2. etiket torba bağına bağlanır, 3. etiket ise zarflanarak numunelerle birlikte laboratuvara gönderilir) Küp ve prizma şeklindeki numunelerde ayrıca numune yüzeyine de bir etiket yapıştırılmalıdır. Silindirik numunelerde metal yüzeyin üstüne ve dış yüzeyine etiket yapıştırılmalıdır.
Deneylere Göre Gerekli Numune Ağırlıkları Deneyin Adı Dane dağılımı Özgül ağırlık Su içeriği Kıvam limitleri Proktor Geçirgenlik Serbest basınç Üç eksenli kesme Konsolidasyon İnce daneli zemin 1-1,5 1 0.5 1 4-5 2-3 2 3 2 Gerekli Numune (kg) İri taneli zemin 10 2 1 2-3 8-10 3-4 3 4 3