HÜRKUŞ UÇAKLARI AVİYONİK MİMARİLERİ

TMMOB Makina Mühendisleri Odası VIII. Ulusal Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisliği Kurultayı 22-23 Mayıs 2015 / ESKİŞEHİR HÜRKUŞ UÇAKLARI AVİYONİK MİMARİLERİ Gülsevil PINAR TUSAŞ Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. P.K.18 Kavaklıdere ANKARA TÜRKİYE Tel: 312 811 1800/2983 E-Posta: gpinar@tai.com.tr Özet-2006 yılında imzalanan Türk Başlangıç ve Temel Eğitim Uçağı (TBTEU) projesi kapsamında geliştirilen HÜRKUŞ A uçağı, tandem yapıda tasarlanmış, temel uçuş, gösterge, haberleşme ve seyrüsefer ihtiyaçlarını karşılayan ve EASA CS 23 kurallarına uyumlu aviyonik sistemler ile donatılmıştır. Hürkuş A uçağına entegre edilen aviyonik sistemler çoğunlukla RAHAT (Rafta Hazır Ticari) ekipmanlardan oluşan ve federe yapıda bir mimaridir Türk Hava Kuvvetlerinin envanterine girecek olan HÜRKUŞ B uçağına ise pilot eğitim ihtiyacına cevap verecek aviyonik sistemlerin entegre edilmesi istenmiştir. Bu ihtiyaca yönelik olarak oluşturulan aviyonik sistem gereksinimleri sertifikasyon gereksinimleri ile birleştirilerek günümüz teknolojisine uyumlu modern, gelişmiş Hürkuş B aviyonik mimasi oluşturulmuştur. Pilota gerekli bilgi ve kontroller ön ve arka panellerde bulunan 3 ( üç) er adet GMFD, baş üstü göstergesi (HUD) ve gerekli ilave kontrol panelleri ile sunulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Hürkuş, Temel Eğitim Uçağı, Yeni Nesil Temel Eğitim Uçağı, Aviyonik Sistemler, Entegre Aviyonik Sistemler, Sertifikasyon, Sistem Geliştirme, Sistem Mühendisliği. 1. GİRİŞ Havacılık endüstrisine yönelik çeşitli uluslararası standartlar uçuşa elverişli bir sistem tasarımını detaylı olarak tarif etmektedir. Standartların ortak tanımladığı sistem geliştirme süreci aşağıdaki gibi özetlenebilir: Uçak seviyesi fonksiyonların belirlenmesi Uçak seviyesi gereksinimlerin belirlenmesi Sistem seviyesi fonksiyonların belirlenmesi Sistem seviyesi gereksinimlerin oluşturulması Sistem seviyesi gereksinim geçerli kılınması Sistem seviyesi tasarım Sistem seviyesi tasarımın doğrulanması Sistemin uçağa entegrasyonu Uçak seviyesi gereksinimlerin doğrulanması Tanımlanan bu süreçler, ürün gereksinimlerinin ürünün servise girebilmesi ve görev yapabilmesi için gerekli tüm kriterleri içermesini teminat altına almaktadır. Bu süreçler tasarımın her aşamasını uçak seviyesi gereksinimlerle ilişkilendirmekte, ürün için doğru gereksinimlerin oluşturulduğunun ve geliştirme sürecinin farklı aşamalarında yapılan tasarımın oluşturulan gereksinimlere uygunluğunun gösterilmesini gerektirmektedir. 2. TÜRK BAŞLANGIÇ VE TEMEL EĞİTİM UÇAĞI GELİŞTİRME PROJESİ 2006 yılında Savunma Sanayi Müsteşarlığı(SSM) ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayi (TUSAŞ) arasında sözleşmesi imzalanan Türk Başlangıç ve Temel Eğitim Uçağı (TBTEU) geliştirme projesi kapsamında geliştirilen HÜRKUŞ A uçağı tasarım aktiviteleri geliştirilmesi sırasında yukarıda tanımlanan süreçler takip edilmiştir. EASA CS 23 katagorisinde tip sertifikasyonu alması planlanan, öğrenci pilot adayına temel pilotluk eğitiminin verileceği HÜRKUŞ A uçağı, öğretmen ve öğrenci pilotun birlikte uçuş yapabileceği, iki pilotlu, tek motorlu, sivil hava meydanları kullanarak uçuş yapabilecek, akrobatik manevra kabiliyetine sahip bir uçak bir olacak şekilde tasarım faaliyetlerine başlanmıştır. Tasarım sürecinin başında TBTEU sözleşmesinde yer alan temel gereksinimler göz önüne alınarak uçak seviyesi ana fonksiyonlar oluşturulmuştur. Uçak seviyesi fonksiyonlardan ana biri olarak Pilota uçuş yönetim ve kontrolü sağlama fonksiyonunu belirlenmiş ve bu fonksiyonu gerçekleyecek Aviyonik Sistemin alt fonksiyonları aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Haberleşmenin sağlanması Dış haberleşme

İç haberleşme (pilotların kendi aralarındaki haberleşme) Sesli ikazların pilota sağlanması Gösterge ve Kontrolün sağlanması Temel uçuş verilerinin (hız, irtifa, yön, vb.) pilota sağlanması Uçak sistemlerine yönelik verilerin pilota sağlanması (motor parametreleri, yakıt verileri, vb.) Görsel ikaz ve uyarıların pilota sağlanması Aviyonik ve diğer uçak sistemlerinin kontrolünün pilota sağlanması (pilota sağlanan tüm kontroller) Seyrüseferin sağlanması Yerel konuşlu navigasyon istasyonları ile seyrüsefer sağlanması Uçuş hava verilerinin (irtifa, hız, sıcaklık, vb.) algılanması Uçağın durum bilgilerinin (yatış, yunuslama, sapma) algılanması Diğer uçak sistemlerinin geliştirilmesinde de esas olduğu üzere, bu fonksiyonları gerçeklemek üzere belirlenen fonksiyonel gereksinimlere ilave olarak aşağıdaki ana disiplinlerden gelen gereksinimleri de içerecek şekilde detay gereksinimler oluşturularak DOORS veri tabanında yönetilmiştir: Fonksiyonel Performans Kullanıcı (pilot-uçak arayüzü) Sistem emniyeti Yerleşim Uçuşa elverişlilik Güvenilirlik Test edilebilirlik İdame edilebilirlik İnsan faktörü/ergonomi Çevresel SSM ile imzalanan TBTEU geliştirme projesi sözleşmesinde aviyonik sistemlere dair 24 adet gereksinim yer alırken yapılan sistem mühendisliği çalışmaları sonucunda toplam 954 adet aviyonik sistemlere yönelik sistem seviyesi gereksinim oluşturmuş ve bu gereksinimlere uygun olarak HÜRKUŞ A aviyonik mimarisi geliştirilmiştir. Bu gereksinimlere göre yapılan çalışmalar sonucunda HÜRKUŞ A kokpiti Şekil 1 de yer aldığı üzere şekillenmiştir. Şekil-1 : HÜRKUŞ A Kokpiti HÜRKUŞ A mimarisinde pilota uçuş bilgileri ana uçuş ekranı olan EFIS (Electronic Flight Instrument System) tarafından sağlanmaktadır. Ayrıca uçak sistemlerine ait verileri göstermek için her kokpitte ilgili parametreler için ayrık göstergeler yer almaktadır. Tüm göstergeler ilgili sensörlerden direk bağlantı ile veri almaktadır. Haberleşme ve Navigasyon radyoları kontrolü (mod, frekans, vb) seçmek üzere her kokpitte 1 (bir) adet kontrol birimi (CCP, Common Control Panel) üzerinden yapılmaktadır. Ayrıca her kokpitte acil durumlarda kullanılmak üzere, uçağın ana sistemlerinden tamamen bağımsız sensörlerden veri alan ve gösteren yedek uçuş göstergesi (BFI, Back Up Flight Instrumnet) bulunmaktadır. HÜRKUŞ uçağının ilerideki versiyonları için tanımlanacak müşteri gereksinimlerine uygun olarak modifiye edilebilmesi amacıyla HÜRKUŞ A aviyonik mimarisi, Şekil 2 de yer aldığı üzere federe yapıda oluşturulmuştur. 3. HÜRKUŞ A AVİYONİK MİMARİSİ Prototip uçak olarak geliştirilen ve kullanıcı müşterisi tanımlı olmayan HÜRKUŞ A uçağının pilot-uçak arayüz gereksinimleri genel havacılık standartları, TUSAŞ test pilotları görüşleri ve benzer uçak uygulamaları göze alınarak oluşturulmuştur. Şekil-2 : HÜRKUŞ A Aviyonik mimari HÜRKUŞ A aviyonik mimarisinde uçuş yönetim veya veri füzyonu gibi karmaşık fonksiyonlar yer almadığından kontrol ve gösterge arası veri transferi, direk ilgili ekipmanlar arasında kurulan

birebire arayüzler ile sağlanabilmektedir. Bu mimaride ekipmanlar arası ikili haberleşmeler temel olarak analog, ayrık sinyaller ile ARINC 429 standardına sayısal uygun arayüzler kullanılarak sağlanmıştır. Her bir ekipman için veri akışı ilgilli standartlara uygun geliştirilmiş olduğundan bu ekipmanların entegrasyonu için ilave bir veri bütünleştirici, uyumlaştırıcı gibi işlemleri yerine getirecek Merkez Konrol Bilgisayarı gibi bir ekipmana ihtiyaç duyulmamıştır Bu nedenle ekipmanlar arasındaki sayısal veri alışverişi havacılıkta kullanılan standart aviyonik arayüzler üzerinden yapılmaktadırlar. Örneğin ADC(Air Data Computer) tarafından algılanan hız bilgisi EFIS e ADC ve EFIS arasındaki ARINC 429 veri yolu ile iletilmektedir. Benzer şekilde istenen radyo frekansını ayarlamak amacıyla CCP ile VHF radyo arasında ARINC 429 veri yolu bağlantısı bulunmaktadır. HÜRKUŞ A Aviyonik Sistem Konfigürasyonu aşağıdaki tabloda (Tablo1) yer almaktadır: yapılması avantajını getirmiştir. Bu sistemlere örnek olarak ana uçuş göstergesi olarak kullanılan EFIS (Electronic Flight Instrument System), yedek uçuş göstergesi olarak kullanılan BFI(Backup Flight Instrument) ı VHF Radyo ve VOR/ILS/MB ürünlerini sayabiliriz. Bununla birlikte HÜRKUŞ A gereksinimlerine uygun olduğu değerlendirilen ancak ETSO ya da TSO onay belgesi olmayan sistemler de HÜRKUŞ A aviyonik mimariside yer almıştır. Bu durumda seçilen sistemlerin sistem seviyesi sertifikasyon uyum gösterimi çalışmaları TUSAŞ koordinesinde ilgili alt yüklenici tarafından yapılmıştır. HÜRKUŞ A uçak sistemleri verilerini pilota sağlayan göstergeler 1980 li yıllarda geliştirmiş olup, geliştirildiği tarihten itibaren hala uçuş yapan çeşitli hava platformlarına entegre edilmiş ürünlerdir. Bu göstergelerin HÜRKUŞ A uçağına entegrasyonuna yönelik tasarım uyumlandırma çalışmaları gerçekleştirilmiştir. TUSAŞ tarafından yapılan gereksinim doğrulama çalışmaları kapsamında ilgili göstergelerin sertifikasyon gereksinimlerine kısmen uyumsuz olduğu tespit edilmiştir. Bu uyumsuzluğun giderilmesi amacıyla göstergeleri sağlayan firma tarafından göstergeler üzerinde gerekli yazılım ve donanım modifikasyonları yapılmış ve sertifikasyon uyum dokümanları oluşturularak EASA onayına sunulmuştur. Tablo-1 : HÜRKUŞ A Aviyonik Sistem Konfigürasyonu Uluslararası havacılık standartlara uygun olarak geliştirilen ve bu standartlara uygun arayüzlere sahip olan RAHAT ürünler HÜRKUŞ A federe aviyonik mimarisinde birleştirilmiştir. HÜRKUŞ A aviyonik mimarisinde kullanılan RAHAT ürünlerin bir çoğu, benzer başka hava araçlarında da kullanılmış ve çoğunlukla EASA ya da FAA tarafından ETSO ya da TSO onayı verilmiş ürünler arasından seçilmiştir. Ekipmanların ETSO ya da TSO ya sahip olmaları, sertifikasyon uyum gösterimini çalışmalarının yanlızca ilgili ekipmanların uçağa entegrasyon kapsamında Şekil-3 : HÜRKUŞ A Motor Göstergeleri RAHAT sistemlerin temin edilmesi mümkün olmadığı durumlarda HÜRKUŞ A uçağına spesifik alt sistemler için sistem geliştirme faaliyetleri yürütülmüştür. HÜRKUŞ A Aviyonik sistemleri kapsamında yapılan sistem geliştirme faaliyetlerine örnek olarak Görsel İkaz Sistemi (Şekil 4) ve Kontrol Panellerini (Şekil 5) verilebilir. Bu sistemler uçağa spesifik tanımlandığından RAHAT olarak temini mümkün olamamakta, HÜRKUŞ A gereksinimlerine uyumlu bir olarak geliştirilmeleri gerekmektiştir. Bu nedenle ilgili sistemlerin

geliştirilmesine yönelik faaliyetler seçilen alt yüklenici tarafından TUSAŞ koordinesinde uçak geliştirme süreci ile paralel olarak yürütülmüştür. Yeni Nesil Temel Eğitim Uçağı (YNTEU) Projesi Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM) ile TUSAŞ arasında imzalanmıştır. YNTEU sözleşmesinde temel olarak HÜRKUŞ A uçağının kullanılması ancak aviyonik sistemlerin Türk Hava Kuvvetleri pilot eğitimi konseptine uyumlu olacak şekilde modifye edilmesi istenmektedir. Kullanıcı ana gereksinimi olarak HÜRKUŞ B kokpitinde üçer adet büyük gösterge (6 X8 GMFD, Grafic Multi Functional Display) olması ve bu göstergelerin içeriklerinin kullanıcı pilotlar tarafından tanımlanması talep edilmiştir. Şekil-4 : HÜRKUŞ A İkaz Paneli Şekil-5 : HÜRKUŞ A Kontrol Panelleri Arayüz gereksinimleri TUSAŞ tarafından HÜRKUŞ A ya spesifik olarak oluşturulan ve SELEX firması tarafından geliştirilen İkaz Sistemi, diğer uçak sistemlerinden gelen ayrık ve analog yapıdaki farklı sinyal tiplerini algılayarak ilgili ikazı pilota göstermektedir. HÜRKUŞ A aviyonik mimarisinde de kullanılan federe yapıdaki mimariler, RAHAT ekipmanların kullanılmasından dolayı sistem geliştirme, entegrasyon, doğrulama ve sertifikasyon süreçlerinde kolaylık sağlamakta; aynı zamanda maaliyet etkin olmaktadırlar. Ancak bu tür mimari yapılarda aviyonik sistemin kabiliyetleri, seçilen RAHAT ekipmanların fonksiyonları ile limitli olmaktadır. Federe mimaride her veri için ayrı bir fiziksel arayüzün kurulması gerekliliği uçak üzerinde kablolama ihtiyacını/ağırlığını arttırmaktadır. 4. HÜRKUŞ B AVİYONİK MİMARİSİ TBTEU geliştirme projesi kapsamında geliştirilen birinci uçak olan HUR 01 uçağının ilk uçuşunu 29 Ağustos 2013 tarihinde yapmasının ardından 26 Aralık 2013 de Türk Hava Kuvvetlerinin temel pilot eğitimi ihtiyacına yönelik olarak HÜRKUŞ uçağının modifiye edilemesini de içeren seri üretim Şekil-6 : HÜRKUŞ B Kokpiti Ayrıca HÜRKUŞ B aviyonik mimarisinin kullanıcı tarafından tanımlanan ve HÜRKUŞ A dan farklı aşağıdaki ilave gereksinimleri mevcuttur: Kayan Harita Kullanımı GPS kullanımı Temel Uçuş Yönetim Sistemi Sanal Silah Atışı ve Puanlama Sistemi Sanal Radar Sistemi Yer istasyonudan veri aktarmak ve yer istasyonuna video taşıma fonksiyonu Acil yer bildirim fonksiyonu Uçuş kritik verilerin kayıt edilmesi Çarpışma Önleme sistemi entegrasyonu HÜRKUŞ B projesi sözleşmesinde aviyonik sistemlere dair 90 adet gereksinim yer alırken yapılan sistem mühendisliği çalışmaları sonucunda toplam 3784 adet sistem seviyesi gereksinim oluşturmuştur. Bu gereksinimlere uygun olarak

HÜRKUŞ B için Şekil 7 de verilen aviyonik mimari oluşturulmuştur: entegre Entegre Aviyonik Mimaride bileşenleri olarak bu fonksiyonları birlikte yürüten MKB ve GMFD ler arasındaki görev dağılımı Şekil 8 de verilmektedir: Şekil-7 : HÜRKUŞ B Aviyonik Mimari HÜRKUŞ B Aviyonik Sistem Konfigürasyonu aşağıdaki tabloda (Tablo-2) belirtildiği gibidir: Tablo-2 : HÜRKUŞ B Aviyonik Sistem Konfigürasyonu HÜRKUŞ B uçağı için yapılan fonksiyon belirleme çalışmaları sonucunda aviyonik mimarisinin odağında bulunan MKB ve GMFD lerin fonksiyonları olarak aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Temel Uçuş Verilerinin pilota sağlanması Zaman bilgisinin pilota sağlanması Temel Uçuş Yönetimi Sayısal Kayan Harita üretimi ve gösterimi Taktik Durum Sayfası üretimi ve gösterimi Sanal silah sistemi yönetimi ve gösterimi Atış Skoru belirleme ve gösterimi Sanal Radar sayfası üretimi be gösterimi Aviyonik ve Uçak Sistemlerin kontrolünün sağlanması Uçuş verileri kaydı Yer Görev Planlama istasyonu için veri transferi Uçuş sonrası değerlendirilmek üzere uçuş verilerinin yer birimine aktarılması Hata algılama, yönetimi ve raporlanması BIT (Built in Test) Veri yönetimin sağlanması Şekil-8 : MKB ve GMFD görev paylaşımı Yukarıdaki şekilde yer aldığı üzere, MKB temel olarak sistemlerin yönetimi fonksiyonlarını üstlenirken, semboloji ve harita yönetimi ve ilgili görsellerin oluşturulması fonksiyonları GMFD tarafından icra edilmektedir. Bu mimarinin merkezinde iki adet bilgisayar (Merkezi Kontrol Bilgisayarı-MKB) yer almaktadır. Mimaride yer alan bir çok aviyonik alt sistem MIL STD 1553B ortak veri yolu üzerinden haberleşecek şekilde MKB ye bağlanmaktadır. MKB ler aynı zamanda MIL STD 1553B veri yolu haberleşme yönetimini de yapmaktadır. MIL SDT 1553B ortak veri yolu kullanılması her bir veri aktarımı için sistemler arası kablolama gereksinimini azami seviyeye indirgemiştir. HÜRKUŞ B de HÜRKUŞ A dan farklı olarak yoğun bir veri akışı ihtiyacı mevcuttur. Bu veri akışının HÜRKUŞ A daki gibi sistemler arası direkt bağlantı ile sağlanması mümkün değildir. Bu mimaride radyo, EGI, IFF, HUD gibi aviyonik ekipmanlar MIL STD 1553B veri yolu üzerinden MKB ye bağlanarak veri alışverişi sağlanmaktadır. Bu mimaride aynı zamanda ARINC 429 ve ARINC 485 veri yolları da sıklıkla kullanılmaktadır. HÜRKUŞ B aviyonik mimarisinde, benzer yapıdaki mimarilerden farklı olarak video üretim fonksiyonunu üstlenen GMFD ler yer almaktadır. Benzer yapıdaki mimarilerde MFD lerde gösterilecek bilgiler MKB ler tarafından ilgili sistemlerin gönderdiği verilere göre hesaplanıp video formatında MFD lere gönderilir. HÜRKUŞ B aviyonik mimari yapısında uçuş verisi üreten aviyonik sistemler MKB üzerinden kontrol edilmektedirler. GMFD ler MKB nin kontrolünde çalışan aviyonik sensörlerden aldığı verileri kullanarak pilota gösterilecek görüntüyü, içerilerinde bulunan grafik kartları sayesinde kendileri oluşturmaktadır. Örneğin GMFD lerde gösterilecek hız bilgileri ADC den ARINC 429 veri yolu ile GMFD lere gönderilmektedir. Bu yapılandırma yedeklilik sağlayarak aviyonik sistemin emniyet seviyesini arttırmaktadır. MKB lerden her ikisinin birden kaybı durumunda

dahi ilgili veri GMFD ekranlarında görüntülenebilecektir. İlgili GMFD nin arızalanması durumu hariç, GMFD ekranları her daim istenen verileri gösterebilecektir. HÜRKUŞ B mimarisinde yer alan GMFD ve MKB ler ASELSAN tarafından geliştirilmektedir. GMFD ler ana uçuş göstergesi olarak tanımlanmakla birlikte Baş Üstü Göstergesi (HUD, Head Up Display) ikincil uçuş göstergesi olarak pilot kullanımına sunulmaktadır. BAE firması tarafından geliştirilmekte olan yeni nesil LiteHUD ürünü dünyada ilk kez HÜRKUŞ uçağına entegre edilmektedir. Halen kullanılmakta olan HUD lar CRT (Cathode Ray Tube) teknolojisini kullanmakta olup bu teknolojinin gerektirdiği optikler dizinleri kullanarak cam üzerinde görüntü oluşturmaktadır. CRT teknolojisinin önümüzdeki dönemlerde artık üretilmeyecek olması nedeni ile HÜRKUŞ B de Şekil 9 da gösterilen Dalga Klavuzlu Optik Sistem teknolojisini kullanan LiteHUD ürünün kullanılmasına karar verilmiştir. Bu teknolojide özel yöntemlerle üretilmiş iki camın arasına video sinyali enjekte edilerek cam üzerindeki görüntü oluşturulmaktadır. geliştirilecek sistemler HÜRKUŞ B aviyonik mimarisine entegre edilecektir. Mimaride kullanılan diğer COTS ürünler bu mimariye uyumlu olacak şekilde seçilmiştir. MKB ve GMFD ile entegre olacak tüm aviyonik sistemler Aselsan tarafından kurulacak Sistem Entegrasyon Labaratuvarında test edildikten sonra HÜRKUŞ B uçağına entegre edilerek yer ve uçuş testlerine başlanacaktır. 5. SONUÇ HÜRKUŞ A ve HÜRKUŞ B uçaklarının farklı kullanım ihtiyaçları göz önünde bulundurularak farklı aviyonik mimariler geliştirilmiştir. Aviyonik mimarilerden beklenen fonksiyonlar bu mimarilerin federe ya da entegre yapıda olmalarını belirleyen en önemli faktör olmuştur. Her iki durumda da EASA CS 23 sertifikasyon gereksinimlerine uyumluluk önemli bir tasarım kriteri olarak mimarileri önemli ölçüde yönlendirmiştir. Her iki mimaride HÜRKUŞ kategorisinde uçaklar için belirlenen minimum emniyet seviyesini sağlamaktadır. HÜRKUŞ A aviyonik mimarisi halen devam etmekte olan HÜRKUŞ A uçuş testleri ile sertifkasyon sürecinde önemli bir yol katetmiştir. HÜRKUŞ B aviyonik mimarisi kritik tasarım sürecine geçiş aşamasındadır. Bu mimaride yer alan 26 adet alt sistemin 8 adeti HÜRKUŞ B kapsamında geliştilmektedir. HÜRKUŞ B uçağının uçuş testlerini tamalamasının ardından aviyonik mimari nihai şeklini alacak ve Türk Hava Kuvvetlerinin kullanımına sunulacaktır 6. TEŞEKKÜRLER Şekil-9 : Lite HUD HÜRKUŞ B mimarisinde, aviyonik sistemi yönetecek temel sistemler de dahil olmak üzere bir çok sistem (MKB, GMFD, HUD, EGI, ICS, DVDR) bu proje ihtiyaçlarına göre geliştirilmektedir. Geliştirme kapsamındaki her bir sistem için, geliştirme faaliyetleri TUSAŞ koordinasyonunda ilgili alt yükenici firmalar tarafından yürütülmektedir. Bu süreçte en önemli tasarım kriterlerinden biri CS 23 sertifikasyon sürecinin gereği olarak DO 178B, DO 254 süreçlerine uyumluluktur. Her bir sistem için TUSAŞ tarafından uçak seviyesi fonksiyonel hata analizi ile belirlenen Tasarım Güvence Teminatı (DAL, Design Assurance Level) Seviyeleri alt yüklenici firmalara iletilmiştir. Bu seviyelere uygun DO 178B ve DO 254 standartlarına uyumlu Bu makalede HÜRKUŞ Uçaklarının aviyonik mimari geliştirme çalışmaları anlatılmaktadır. Bu makalenin içeriğindeki aktivitelerde görev alan tüm TUSAŞ HÜRKUŞ ekibine, SSM, SHGM ve Hv.K.K.lığı personeline, aviyonik sistem geliştirme faaliyetlerini yürüten ASELSAN proje ekibine teşekkür ederim. 7. REFERANSLAR 1 CS-23 Certification Specifications for Normal, Utility, Aerobatic and Commuter Category Aeroplanes [2] SAE ARP 4754 Guidelines for Development Civil Aircraft and Systems

8. ÖZGEÇMİŞ Gülsevil PINAR Karadeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümünden 1994 yılında mezun olmuştur. Yüksek Lisansını 1997 yılında aynı üniversitenin Elektronik Haberleşme Ana Bilim Dalında tamamlamışttır. 1995-1997 yılları arasında Karadeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümünde asistan olarak çalışmıştır. Kasım 1997 den buna yana TUSAŞ ta çalışmaktadır. 2000-2006 yılları arasında A400M Projesinde Işıklandırma Sistemi Teknik Lideri olarak görev yapmıştır. 2006 yılından Türk Başlangıç ve Temel Eğitim Uçağı Geliştirme Projesi Ürün Yönetimi ekibinde HÜRKUŞ Sistemler Şefi olarak çalışmıştır. Ocak 2014 den beri HÜRKUŞ B Şefi olarak görev yapmaktadır.