TEFSİR ANABiLiM DALI VII. EŞGÜDÜM TOPLANTISI VE BİR MÜFESSİR OLARAK " " MUHAMMED B. CERIR ET-TABERI SEMPOZYUMU i\.çiliş- 11 HAZİRAN 2010 KONYA
3. Sunum: "Yeterlik Kriterleri Bağlamında Tefsir Dersinin Arapça Öğretimi Somnlarl' Prof. Dr. Erdoğan P AZARBAŞI Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Saygıdeğer Tefsir Akademisyenleri, hocalanm, meslektaşlanm! Sizlere en içten sevgi, saygı ve selamlanını sunuyorum. İlahiyat Fakültelerinde Arapça hazırlık sıruflarının zorunlu hale gelmesiyle birlikte hazırlık sıruflan yönetmeliği gereğince lisans sıruflannda derslerin yüzde otuzunun Arap dilinde okutulması gündeme gelmiştir. Öncelikle Temel İslam Bilimleri Bölümü bünyesinde bulunan Tefsir, Hadis, İslam Hukuku, Kelam, İslam Mezhepleri Tarihi, Tasavvuf ve Arap Dili ve Belagati Anabilim Dallannda yer alan derslerin Arapça akutulabilecek özelliğe sahiptir. Bunun yanında Felsefe-Din Bilimleri Bölümü bünyesindeki İslam Felsefesi ve Mantık Anabilim Dallannda yer alan ve aynı adlan taşıyan dersler de bu kapsamda değerlendirilebilir. Burada tabi ki, dersi okutacak öğretim elemanı potansiyeli önem arz etmektedir. Bu çevrede Arapça konuşma pratiğinin geliştirilmesi amacıyla gerekli çalışmalar da başlatılmış ve dersini Arapça olarak işleyeceğini belirten öğretim elemanlan Arap ülkelerine gönderilmeye de başlanmıştır. Bu konudaki temennimiz, öğretim elemanlanmızın kurumsal kimliğine uygun olarak kurslann organizasyonlan ve finansmanlannın Yükseköğretim Kurulu'nun ilgili yönerge ve imlcinlan içinde kalınarak sağlanmasıdır. Bunu sağlamak için fakülte yönetimle... rinin birtakım ulusal ve mahalli finansör arama sıkıntısına itilmemesi gerektiği düşüncesindey:iz. İlahiyat eğitim ve öğretiminde kaynak dilin Arapça olduğu hepimizin malumlandır. Öğrencilerimiz, bilgileri kaynağından elde edecek yeterlil:iğe ulaştınimak durumundadır. Onlar, bir tefsir metnini Arapça kaynağından okuyup aniayabilecek ve çalışmalannda kullanabilecek düzeye getirilmelidir. Bizim bütün şilciyetlerimiz bu noktada yoğunlaşmakta ve sorun, lisans eğitimini de aşıp yüksek lisans ta da daha büyük biçimde kendini göstermektedir. Bir imkan olarak değerlendirebileceğimiz yeni durumla ilgili alt yapıyı oluşturmak için elimizden gelen bütün gayreti göstermeliyiz. Tefsir dersini öğrencilerimize arzu edilen düzeyde nasıl öğretebiliriz düşüncesi, eğitim-öğretimle ilgili sorunlanmızın çözümü için yol gösterici olacaktır. Sorunlan tespide yerinip.. ' 253
gereğini yapmadığırruzda, çözüme katkı sağlamış olamayız. Sadece kendi kendimize söylenmiş, bir başka ifadeyle şikayetçi olduğumuz mevcut durumun devamından yana bir tutum içinde olmuş oluruz. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde 2008-2009 öğretim yılında seçmeli hazırlık programı çerçevesinde üç şube oluşturulmuştur. İlahiyat Fakültelerinde yeni ders planının, yürürlüğe girdiği 2009-201 O yılından itibaren, Fakültemizde seçmeli olarak hazırlık sınıfı okuyan birinci sınıf şubelerinde bu program uygulanmaya başlanmıştır. Fakültem.iz, yeni İlahiyat Programının ilk uygulayıdsı olmuştur. Programda yer alan Tefsir-I dersi, Arapça olarak işlenmiş ve bu konudaki ilk tecrübe de böylece yaşanmıştır. 2010-2011 öğretim yılında Tefsir-II dersi de aynı yöntemle işlenecektir. Bu deneyimle ilgili tespitlerimizi aşağıda~ şekilde özetleyebiliriz: A. Öğretim Elemanı Açısından I. Dili Kıt/lanabilme Sormm: Tefsir dersini bütünüyle Arapça işleme alışkanlığı olmadığı için Arapça anlatım konusunda zaman zaman birtakım sıkıntılar yaşanmış, ancak kısa sürede aşılmıştır. Öğretim elemanı önceden uyguladığı metni okuma, tercüme etme ve açıklama yöntemini bırakmış ve yeni yönteme göre ders sunumlarını önceden hazırlamak suretiyle derslerine girmiştir. Bu hazırlık, derslerin verimli geçmesini sağlamış ve öğretim elemanının Arapça konuşma pratiğini geliştirmiştir. Başka bir ifadeyle potansiyel halde duran bilgiyetenek aktifleşmiştir. 2. Ders Anlatımmdaki Yöiıtem Değijikfiği Sormm: Bilgirlin aktanlmasına ilişkin teknoloji ve materyallerden yararlanma konusundaki bilgi eksikliklerimiz bu yöntemde kendini açık biçimde göstermiştir. Artık ders hacası dersinde bilgisayar, internet ve projeksiyonu ders materyali olarak kullanacak, sınıfında hemen arkasında duran tahtayı kullanma ihtiyacı hissedecektir. İşin en önemlisi, dersini yeni duruma göre en güzel ve verimli olarak anlatmanın heyecanını duyacak, yenilenecektir. 3. Ölçme-DeğerlendirJJJe Somnlan: Sınavlar test mi yoksa klasik yöntemle mi yapılmalıdır. Bunlardan hangisi bilgirlin geri dönüşümü noktasında sağlıklı sonuçlar ortaya koyacaktır. Bu sorunun çözümünün son derece önemli olduğu tespit edilmiştir. Bir deneme niteliğinde ara sınav ve yanyıl sonu sınavlarında çoktan seçmeli test yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntemin, öğrenci bilgisini ölçme konusunda büyük oranda yeterli olduğu görülmüştür. Bununla birlikte uygulanması gereken tek yöntem olduğu söylenemez. Yazılı anlatırnın da geliştirilmesi gereği ortaya çıkmıştır. Bu boşluğu daldurabilmek için kuizler yapılmıştır. Öğrencilerimiz işin başında biraz zorlansa da, zaman içinde belli bir düzeye gelmiş ve onlar Arapça konuşmada olduğu gibi yazma konusunda da kendini zorlamış ve geliştirmiştir. 254
B. Öğrenci Açısından ı. Bu yöntemde öğrenci, kendisinin sadece alıcı/ tüketici olamayacağını görmüştür. Artık öğrenci de dersi işleyen bir elemandır ve bu konuda katkı sağlama konumundadır. O, yerinde oturma ve ders boyunca dinleyici olma rolünden iştirakçi rolüne geçiş yaptığım anlamıştır. İşin başında bazı sızianmalar olsa da, öğrencinin kısa zamanda yeni rolüne alıştığı gözlemlenmiştir. Sınavlarda aldığı notlar ve sınıfın genel başan düzeyi bunu açık biçimde göstermiştir. Bu arada şunu da hatırlatınakta yarar var: Bu yeni yöntemin uygulandığı öğrenci grubu kendi isteği ile hazırlık sınıfını okumuş ve sınıfını başanyla geçmiştir. 2. Öğrenci eski yöntemde ders hocasının yaptığı tercümeyi öğreniyor veya ezberliyordu, onun metinle irtibatı kesilmişti. Yeni yöntemde ise o, tercümeyi değil metni anlamaya yöneldi, kendisinin de işin içinde olduğunu fark etti, öğrendiklerinin bilincine erdi, gözleri açıldı, aktifleşti. Bu durum, öğrencileri birbiriyle yanşın içine soktu. Öğrenci ders hacasından ve okul yönetiminden ek ders taleplerinde bulunmaya başladı ve düzenlenen bu dersleri hiç kaçırmadı. 3. Öğrenci, hazırlık sınıfında okuduğu Arapça derslerinin yetersiz olduğunu bizzat kendisi tespit etti, metin çözümlerinin yeterince yapılmadığını ancak Tefsir derslerinde anlayabildi. Bu yöntem, hazırlık sınıflarındaki Arapça öğretimi konusunda da yol gösterici olabilecektir/ olmalıdır diye düşünüyoruz. C. Ders Materyalleri Açısından ı. Ders araç-gereçlerinin sağlanması ve kullanımının yaygınlaştırılmasının önemi bu başlık altında bir kez daha vurgulanmalıdır. 2. Yeni programa uygun ders kitaplannın acilen hazırlanması gerekir. Biz 14 haftalık ders sürecince her hafta bir ders işlerneyi planladık ve bu çerçevede 170 sayfalık bir ders kitabı oluşturcluk ve bu dersleri süresinde bitirdik. Bunun bir deneme kitabı olduğunu belirtıneliyiz. Oluşturacağımız komisyorılarla kitaplanmızı profesyonel biçimde, erbabından katkılar da almak suretiyle hazırlamalıyız. 3. Çeşitli Arap ülkelerinde okutulan Tefsir ders kitaplan incelendi, ancak bu kitapların bizim öğrencimiz, yöntemimiz ve hedeflerimiz açısından bütünüyle uygulanamayacağı tespit edildi. Aynca bu ders kitaplan anadili Arapça olanlara göre hazırlandığı için bunların bizim derslerimizdeki yöntemimiz açısından da uygun olmayacağı anlaşılmıştır. D. Örnek Uygulama: Tefsir-I Dersini Ders İşleme Yöntemimiz 1. Ayet metinleri, birinci sınıfta Kur'an-ı Kerim dersinde ezberletilen sure ve ayet gruplan arasından belirlenmiştir. Bu derste öğrencimiz ezberinde olan ve mealierini bildiği metinlerin tefsirini okuyacaktır. 2. Ayet metinleri, sınıfta projeksiyonla yansıtılacaktır. 3. Metinler birkaç kere okunacak ve öğrencilere okutulacaktır..., 255
4. Öğrenciler, önceden bilmedikleri kelimeleri tespit edecekler ve anlamını öğreneceklerdir. Arapçadan Arapça'ya sözlüklerden kelimelerin anlamını Arapça olarak defterlerine yazacaklardır. 5. Ayet metinleri içinde Türkçemizde kullandığınuz kelimeler veya türevlerinin olup olmadığını birlikte tespit edeceğiz. 6. Kelimatu'l-Kur'an, anlamlanyla yansıtılacaktır. 7. Manalar gizlenip, kelimelerin anlamı sorulacaktır. 8. Kelimeler gizlenip, marradan kelimeler bulunacaktır. 9. Ayetlerden sorular çıkartılacak ve öğrencilerden sorulara cevap vermeleri istenecektir. lo. Bu işlemlerden sonra, sure veya ayet grubu önce Celaleyn Tefsirinden, sonra da Zuhayli, et-tefsiru'l-veciz ve et-tefsiffi'l Müyesser'den okunacak. Aynca Ebu Bekir el-cezairi'nin Eyseru't-Tefasir'inden de yararlanılacaktır. 11. Öğrenciler, bu esnada tefsir metinlerindeki bilmedikleri kelimeleri tespit edip ders hocasına soracaklar ve birlikte kelimenin anlamına ulaşılacaktır. Saygıdeğer meslektaşlarım, Yeni ders planında Tefsir-I adıyla ikinci yanyılda yer alan dersimizi yeni yöntemle nasıl işiediğimizi sizlerle paylaşmak istedik. Bu yöntem ilk defa uygulandığı için elbette birtakım eksiklikleri vardır. İlahiyat Fakültelerindeki eğitimöğretimin ro tası sizlere takdim ettiğim yöne doğru çevrilmiş durumdadır. Yolumuzu rahat biçimde yürüyebilmemiz, hedeflediğimiz hıza ulaşabilmemiz için yapmamız gereken şeyler vardır. Tefsir Akademisyenleri olarak bizler, bunlan en güzel şekilde gerçekleştirecek bilgi birikimine ve donanımına sahibiz. Tefsir öğretiminin geliştirilebilmesi yolunda atılacak adımlar ve yapılacak katkılar çok değerlidir ve tarihi bir sorumluluğumuzdur. Siz saygın ve seçkin ilim adamlarına saygı ve selamlanını bir kez daha ileterek sunumumu bitiriyorum. Prof. Dr. M. Sait ŞiMŞEK: Teşekkür ediyoruz. Birçok fakültede hazırlık sınıfı şu anda yok ama Erdoğan Bey olanlar ve ilerde olacaklar için iyi bir deneyimi anlattı bize. İnşallah bundan yararlanırız. 256