HAKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU DEĞİŞİKLİK TEKLİFİ HAKKINDA BİLGİ NOTU HSYK Teklifi Teklif; 2797 sayılı Yargıtay Kanunu, 6087 sayılı Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu, 4954 sayılı Türkiye Adalet Akademisi Kanunu, 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 5235 sayılı Adlî Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunda değişiklik yapılmasını öngören 7 Mayıs 2010 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilip 12 Eylül 2010 tarihinde halkoylamasıyla yürürlüğe giren 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunla Anayasanın Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu kenar başlıklı 159 uncu maddesinde değişiklik yapılmıştır. 11 Aralık 2010 tarihli ve 6087 sayılı Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunuyla, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun kuruluşu, teşkilâtı, görev ve yetkileri ile çalışma usul ve esasları düzenlemiştir. Yapılan değişiklik sonunda; Kurul, Genel Sekreterlik ve Teftiş Kurulu Başkanlığı şeklinde hizmet birimlerine kavuşturulmuş, Genel Kurula yönetmelikleri çıkarma ve genelge düzenleme yetkisi verilmiş, Genel Kurul ile dairelerin toplanma ve karar yeter sayıları belirlenmiş, Genel Kurulun veya dairelerin meslekten çıkarma cezasına ilişkin kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulabilme yolu açılmıştır. Bu süreçlerin tümü AB, AK ve Venedik Komisyonunun katkısıyla yapılmıştı. Geçen üç yıllık süre içindeki uygulama dikkate alındığında; 1- Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun, Anayasanın 159. madde hükmü ile 6087 sayılı Kanundaki görevleri itibarıyla karar organı olduğu, kural koyma organı olmadığı, çıkardığı genelgelerin Genel Kurulu kararı olarak çıkarması nedeniyle yargı yoluna götürülemediği, bu durumun Kurulun çıkardığı genelgeleri, Anayasa yargısına tabi kanunların da üzerine çıkardığı görülmüştür. Kurulun görev alanına giren konularda, Kurulu yönetmek ve temsil etmekle görevli Başkana bu konuda yetki verilmesi, genelgelerin yargı denetimine açılmasını sağlayacağından olumlu değerlendirilmektedir. 2- Teftiş Kurulunun, Üçüncü Dairenin gözetiminde çalışması ve Teftiş Kurulu Başkanının da Kurula karşı sorumlu olması nedeniyle, Kurulun kendi atadığı ve bir sonraki seçimde oyuna talip olduğu hâkim ve savcılarla ilgili teftiş ve şikayet incelemelerini etkin bir şekilde yapamadığına yönelik yakınmalar ifade edilmektedir. 2012 ve 2013 yılları arasında milletvekilleri tarafından Bakanlığımıza yöneltilen ve yazılı olarak cevaplandırılması talep edilen yazılı soru önergelerinin 180 i yürütülen soruşturma ve kovuşturmalarla ilgili bilgi taleplerini içermektedir. Bu soru önergelerinin bir kısmında şikayet içeren beyanlar da yer almaktadır. 3- Venedik Komisyonu yargı erkini kullanan mahkemelerin iç ve dış bağımsızlığını önemsemekte ve dış bağımsızlığı hakimin, yargı dışı kişi ve kurumlara karşı korunması; iç 1
bağımsızlığı ise hakimin, yargının kendi içindeki güçlere karşı korunması olarak tanımlamaktadır. Uygulamada yaşanan bazı sorunlar hakimlerin yargı dışı güçlerden ziyade yargı içi güçlerin etkisine maruz kaldığını göstermektedir. HSYK, hakimlerin iç ve dış güçlere karşı bağımsızlığının sağlanması amacıyla kurulmuş ise de; bu konudaki görevini sağlıklı bir şekilde yerine getirdiği konusunda şüpheler oluşmuştur. Bu kapsamda HSYK nın dava konusu olan ve henüz karara bağlanmamış Adli Kolluk Yönetmeliğiyle ilgili değişiklik sonrasında yaptığı açıklama, hakimlerin iç bağımsızlığının ihlaline örnek olarak gösterilebilir. Teklifin bizce önemli maddelerinden biri Kurul üyeliği seçimlerinde seçmenlerin tek adaya oy vermelerine ilişkin düzenlemedir. Venedik Komisyonu yargı bağımsızlığının teminat altına alınabilmesi için en uygun metodun, hakimlerin atanması ve kariyerleri hakkında alınacak kararların bağımsız bir yargı konseyi tarafından verilmesi olduğunu ifade etmektedir. Komisyon, yargı konseylerinin çoğulcu bir kompozisyona sahip olmalarını ve üyelerinin önemli bir kısmının meslektaşları tarafından seçilen hakimlerden oluşmasını önermektedir. HSYK nın yapısında hakimlik mesleğinden gelen ve meslektaşları tarafından seçilen önemli sayıda üye bulunmakla birlikte seçimlerde çarşaf liste tabir edilen yöntemle oy kullanılması nedeniyle üye kompozisyonunda çoğulculuğun ve temsilde adaletin sağlanamadığı yönünde ciddi ve haklı eleştirilerin olduğu da bilinmektedir. 4- Bu çerçevede kararlarıyla ve açıklamalarıyla tartışmalı hale gelen HSYK Kanununun bazı maddelerinin değiştirilmesi için hazırlanan Teklifi birlikte tartışarak yargı bağımsızlığını sağlayacak bir sonuca varılacağı açıktır. 5- Her ne kadar Adalet Bakanının Kuruldaki yetkilerinin artırılması eleştirilmekte ise de; Adalet Bakanının adalet hizmetlerinin etkin ve verimli bir şekilde yerine getirilmesinde birinci derecede sorumluluğu bulunduğu, hesap verebilirlik ve şeffaflık ilkeleri gereğince Türkiye Büyük Millet Meclisinin, medyanın, sivil toplum kuruluşlarının ve en önemlisi halkın denetimine açık olduğu, bu sebeple Kuruldaki yetkilerinin de sorumluluğuyla orantılı olması gerektiği açıktır. 6- Öte yandan özellikle hakim ve savcı adaylarının eğitimlerinin yapıldığı Türkiye Adalet Akademisinin, kurulduğu günden bugüne kadar geçen 10 yıllık süre dikkate alındığında Kurumun teşkilat yapısının güçlendirilmesi gereği ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda Akademi Kanununun bazı maddelerini değiştiren Teklif hazırlandı. 24 Ocak 2014 tarihinde TBMM Genel Kurulu'nda, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) yapısında değişiklik yapan kanun teklifinin 1 ile 21'inci maddelerini kapsayan ilk bölümü kabul edildi. Temel kanun olarak, iki bölüm şeklinde ele alınan Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifinin kabul edilen maddelerine göre, meslekleriyle ilgili staj ve araştırma yapacak, kurs, eğitim, öğrenim görecek, iç veya dış burstan yararlanan hakim ve savcılar, Adalet Bakanlığı tarafından yurtdışına gönderilecek. HSYK'nın, Adalet Bakanlığı'nın merkez ve taşra teşkilatında, bağlı ve ilgili kuruluşlarında, uluslararası kuruluş veya mahkemelerde ya da geçici yetki veya görevlendirmeyle başka 2
kurum, kurul veya kuruluşlarda görev yapanlar dışındaki hakim ve savcıları yurtdışına gönderme yetkisi de kaldırılacak. HSYK'nın, yurtdışına gitmek için şahsi olarak özel burs sağlayan hakim ve savcılara aylıksız izin verme yetkisi olmayacak. Hakim ve savcıların, dış temsilciliklerde, uluslararası mahkeme veya kuruluşlarda muvafakatleri alınarak görevlendirilmesini Adalet Bakanlığı yapacak. Hakim ve savcıların hak ve ödevi olan meslek içi eğitimleri de bundan böyle HSYK yerine, Türkiye Adalet Akademisi'nce yaptırılacak. Bu eğitimin usul ve esasları, HSYK'nın görüşü alınarak Türkiye Adalet Akademisi'nce hazırlanan yönetmelikte belirlenecek. Türkiye Adalet Akademisi'nde Genel Sekreterlik pozisyonu kaldırılacak. Adalet Akademisi Başkanlığı, başkan ile üç başkan yardımcısından oluşacak. Adalet Akademisi Başkanı ile başkan yardımcılarının seçiminde ayrı esaslar uygulanacak. Başkanlık için 3 adayı Türkiye Adalet Akademisi Yönetim Kurulu yerine Adalet Bakanı gösterecek. Başkan, yürürlükteki kanunda olduğu gibi Bakanlar Kurulu tarafından görevlendirilecek ya da atanacak. Yürürlükteki kanun uyarınca başkanla aynı kriterlerin geçerli olduğu başkan yardımcıları ise Adalet Bakanı tarafından görevlendirilecek ya da atanacak. 25 Ocak 2014 tarihinde teklif, askıya alındı. 28 Ocak 2014 tarihinde Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, HSYK Kanun Teklifi'ni, uzlaşma olmazsa yerel seçimler öncesi Meclis ara vermeden yasalaştıracaklarını bildirdi. 1982 Anayasasına Göre HSYK - Mevcut Yapı (7 Asıl - 5 Yedek Üye) Adalet Bakanı (Başkan) Yargıtay Genel Kurulunca seçilen 3 asıl - 3 yedek üye Danıştay Genel Kurulunca seçilen 2 asıl - 2 yedek Adalet Bakanlığı Müsteşarı (Doğal Üye) 3
4
1961 ANAYASASI (Yüksek Hâkimler Kurulu) (18 Asıl - 5 Yedek Üye) Başkan Kurul üyeleri arasından 6 asıl - 2 yedek 6 asıl - 1 yedek 3 asıl - 1 yedek 3 asıl - 1 yedek üye Yargıtay Genel Kurulunca seçilen 1. Sınıf hakimler arasından seçilen TBMM nce seçilen Cumhuriyet Senatosunca seçilen 2 1971 DEĞİŞİKLİĞİ (Yüksek Hâkimler Kurulu) (11 Asıl - 3 Yedek Üye) Başkan Kurul Üyeleri arasından (Adalet Bakanı gerekli görürse başkanlık eder ve oy kullanır) Tüm üyeler Yargıtay tarafından 2 5
AB Üye Ülkeleri HSYK Uygulamaları Ülkeler İsveç (Sadece Hâkimler içi Kurul bulunmaktadır) Üye Seçim Usulü Sayısı 11 Tüm üyeler hükûmet tarafından atanır. Üyelerin Meslek Dağılımı 6 üye hâkim ve avukatlar arasından 2 üye parlamenter 2 üye Meslek Birliği temsilcisi 1 üye genel müdür Norveç 9 2 üyeyi Parlamento seçer 7 üyeyi hükûmet önerisi ile Kral seçer Meslek bulunmamaktadır sınırlaması Fransa 22 Yargıtay Başkanı (doğal Yargıtay Başsavcısı (doğal 6 hâkim ve 6 savcı meslektaşları tarafından 1 üyeyi Danıştay Kurulu seçer 1 üyeyi Barolar Birliği seçer 2 üyeyi seçkin vatandaşlar arasından Cumhurbaşkanı; 2 üyeyi seçkin vatandaşlar arasından Senato Başkanı; 2 üyeyi seçkin vatandaşlar arasından Meclis Başkanı seçer. 1 üye Yargıtay Başkanı) 1 üye Yargıtay Başsavcısı 6 üye hâkim 6 üye savcı 1 üye Danıştay üyesi 1 üye avukat 6 üye seçkin vatandaş İspanya 21 Yargıtay Başkanı (doğal 10 üyeyi Senato belirler 10 üyeyi Temsilciler Meclisi belirler ve Devlet Başkanı atar 1 üye Yargıtay Başkanı 11 üye yargı mensubu 8 üye avukat ve diğer hukukçular arasından 6
İtalya 27 Cumhurbaşkanı (doğal Yargıtay Birinci Başkanı (doğal Yargıtay Başsavcısı (doğal 8 üyeyi yargı organı dışındaki hukukçular arasından Parlamento seçer 16 üyeyi hâkim ve savcılar arasından meslektaşları seçer Cumhurbaşkanı Yargıtay Birinci Başkanı Yargıtay Başsavcısı 8 üyeyi yargı organı dışındaki avukat ve hukukçular 16 üye hâkim ve savcılar Yunanistan 15 Başkanı (doğal Başsavcısı (doğal 13 üye Yüksek Mahkemede görev yapmış olan hukukçular arasından kura ile Başkanı Başsavcısı 13 üye de en az 2 yıl görev yapmış olan hukukçular Almanya Yargıçlar Seçim Komisyonu Adalet Bakanı Yargıyla ilgili Eyalet Bakanları Meclis tarafından seçilen üyeler İngiltere Yargı Atamaları Komisyonu seçer, Adalet Bakanı atar (En az 10 yıllık meslek tecrübesi olan avukatlar arasından) 7
Polonya 25 Başkan kurul tarafından Adalet Bakanı (doğal Yargıtay Başkanı (doğal Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı (doğal 15 hâkim ve savcı meslektaşları tarafından 4 Parlamento üyesi Parlamento tarafından 2 Senatör Senato tarafından Cumhurbaşkanı tarafından atanan 1 temsilci Başkan kurul Adalet Bakanı Yargıtay Başkanı Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı 15 hâkim ve savcı 4 Parlamento üyesi 2 Senatör 1 temsilci Portekiz 17 Yüksek Temyiz Mahkemesi Başkanı (Başkan) Hâkimi (Başkan Yardımcısı) 6 hâkim üye meslektaşları tarafından Yargı dışından 2 üye Devlet Başkanı tarafından; Yargı dışından 7 üye Parlamento tarafından atanır Hollanda 5 Başkan, Kurul üyeleri arasından 3 hâkim üye, Adalet Bakanının önerisi üzerine Kral tarafından atanır İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi mezunu 2 yönetici üye, Adalet Bakanının önerisi üzerine Kral tarafından atanır Yüksek Temyiz Mahkemesi Başkanı Hâkimi 6 hâkim üye 9 üye yargı dışından Kurul üyeleri arasından 1 üye Başkan 3 hâkim üye 2 yönetici üye 8