VII. ULUSLARARASI BALKAN BÖLGESİ DÜZENLEYİCİ YARGI OTORİTELERİ KONFERANSI MAYIS 2012, İSTANBUL

Transkript

1 VII. ULUSLARARASI BALKAN BÖLGESİ DÜZENLEYİCİ YARGI OTORİTELERİ KONFERANSI MAYIS 2012, İSTANBUL Yargının Bağımsızlığı ve Yasama ve Yürütme Güçleriyle İşbirliği Türkiye Cumhuriyeti Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Tarafından Düzenlenen Konferans İstanbul, 28 ve 29 Mayıs, 2012 SIRBİSTAN SUNUMU

2 YARGI BAĞIMSIZLIĞI VE YARGININ YASAMA VE YÜRÜTME İLE ETKİLEŞİMİ Yargı bağımsızlığı; her çağdaş ve demokratik devlet tarafından evrensel bir değer olarak tanınmaktadır. Yargı bağımsızlığı ilkesi; yasama, yürütme ve yargı arasındaki güçler ayrılığı ilkesinden kaynaklanmaktadır. Yargı bağımsızlığını kurumsal ve bireysel olarak ikiye ayırabiliriz. Kurumsal bağımsızlığın önemi, BM Yargı Bağımsızlığı Temel İlkelerinde belirtilmiştir: Yargı bağımsızlığına saygı duymak ve onu gözetmek her kurumun görevidir. Kararlarında AİHM bu üç erk türü arasındaki ilişkiyi analiz etmiştir. Mahkeme, Yasama erkinin, yargı bağımsızlığını koruması ve yargı bağımsızlığına saygı duyması gerektiği sonucuna varmıştır. Yargının yürütmeden bağımsızlığı, yargıçların atama biçimi, yargı görevlerinin uzunluğu, dış baskılardan koruması ve mahkemelerin bağımsız olarak algılanıp algılanmadığı göz önüne alınarak hesaplanmaktadır. Yürütme erkinin yargıçları görevden alamaması, yargı bağımsızlığının bir gereğidir. Temelde, yargı bağımsızlığı demek, somut gerçekler temelinde ve yasalar uyarınca, dışarıdan hiçbir etki ve baskıya ya da doğrudan veya dolaylı müdahale olmaksızın gerçekleşen tarafsız bir karar verme süreci demektir. Yargıçların bağımsızlığı demek, yargıçların diğer yargıçlar ve mahkeme başkanları dahil kimseye yasal duruşlarını karar gerekçeleri ya da aksini belirten yasalar dışında açıklama yapmak zorunda olmamaları demektir. Yargı bağımsızlığı Anayasası ve yasalar ile bu amaca hizmet eden politikalar tarafından garanti altına alınmalıdır. Sırbistan Cumhuriyeti Anayasasına göre, hukukun üstünlüğü bağımsız mahkemeler tarafından yerine getirilir. Anayasa yasama, yürütme ve yargı olarak güçler ayrılığı ilkesini açıkça belirtmektedir. Bu güçler arasındaki ilişki denetim ve dengeye dayanmaktadır. Yargı erki, yasama ve yürütme erkini yasalarla ilgili etkinliklerinde kontrol eder. Diğer yandan mahkeme kararları diğer erklerin denetimi altında değildir. Yasama ve yürütme erki, yargı sistemini düzenleyen mahkemelerin yargıyı yerine getirdiği ve çalışma koşullarını sağlayan yasaları teklif ve kabul ederek yargı erkini sınırlandırır. Adalet Bakanlığı yargının durumundan parlamento ayağında sorumludur; bu alanda denetleme ve karar verme ve bulgularını inceleme zorunluluğundadır ve bununla aynı çizgide olmak üzere, yargı sisteminin etkin ve etkili işleyişi için uygun önlemleri hükümete tavsiye eder. Yasama ve yürütme erkleri yargılama süreçlerine

3 ve sonuçlarına müdahale ederek yargı bağımsızlığına zarar verebilir, ancak yargının çalışma koşullarını düzelterek olumlu katkıda bulunabilirler. Yargı bağımsızlığını teminat altına alan ilkeler, Mahkemeler Teşkilat Yasası nda belirtilmiştir. Buna göre, mahkeme kararları yalnızca yargı sürecindeki yetkili mahkeme tarafından gözden geçirilebilir. Buna ek olarak, herkes kesinleşmiş ve infaz edilebilir mahkeme kararına uymak zorundadır. Ayrıca vurgulanmalıdır ki, mahkemeyi ve davanın taraflarını olumsuz etkileyebilecek ve mahkeme sürecini ve sonrasında verilebilecek kararlara etkide bulunabilecek basın ve yayın organları veya devlet birimleri tarafından gerçekleştirilecek her türlü eylem yasaklanmıştır. Yalnızca yargı otoritesi, önceden belirlenen kurallar çerçevesinde, davaları yargıçlara dağıtabilir; bu demektir ki, davaya bakacak yargıç her zaman taraflara ya da yargıya intikal eden konunun duruma bakılmaksızın belirlenecektir. Yasada, mahkemeler ve yargıçların özerklik ve bağımsızlığı üzerine etki kurmayı yasaklayan önemli bir hüküm bulunmaktadır. Buna göre mahkemelerin ve yargıçların bağımsızlığını ve tarafsızlığını etkileyecek, yargı yönetiminden sorumlu birimler tarafından verilen her türlü karar ve eylem geçersizdir. Yargı bağımsızlığını teminat altına alan ilkeler Yargıçlar Yasasında belirtilmiştir. Bunlar arasında bağımsızlık, azledilmeme ve transfer edilemezlik, finansal bağımsızlık, dokunulmazlık, birlik kurma hakkı, mesleki eğitim hakkı ve benzeri ilkeler bulunmaktadır. Aralık 2010 da, Yüksek Yargı Kurulu, yargıçların davranış kurallarını içeren ve belirlenen etik ilkelerin uygulamasını düzenleyen Etik Kuralları yayınladı. Yargıçlar Yasası, yargıçların keyfi kararlarını sınırlandıracak ya da yargı bağımsızlığının kötüye kullanılmasını engelleyecek disiplin işlemleri ve yargıçların disiplin sorumluluklarını içermekte. Yargı bağımsızlığı uluslararası standartları belirtmektedir ki; yürütme disiplin işlemleri başlatabilir ancak yürütmenin yargıçların disiplin yükümlükleri üzerine karar verme yetkisi bulunmamaktadır. Bu yetki yürütme erkinden bağımsız olan kurumlardadır. Yargıçlar Yasası yargıçların disiplin işlemleri ve disiplin yükümlülükleri hakkında hükümler içermektedir. Disiplin savcısı, disiplin raporlarına dayanarak, disiplin işlemi başlatabilir. Yani, Adalet Bakanı disiplin işlemi başlatamaz. Disiplin yükümlülükleri konusunda karar vermekle yükümlü otoriteler: ilk derecede Disiplin Komisyonu ve temyiz derecesinde Yargı Kuruludur. Yargıçlar Yasası ve Hakimlerin Disiplin Sorumlulukları ve Disiplin İşlemleri Kuralları uyarınca, yargıçların adil yargılanma hakkı vardır.

4 Yargı bağımsızlığı ilkesi, mahkeme ve yargıçların bağımsızlık ve özerkliğini garanti altına alan bağımsız kurulan Yüksek Yargı Kurulu bağlamında anayasada belirtilmektedir. Sırbistan Anayasasına göre, Yüksek Yargı Kurulunun 11 üyesi vardır. Bunlardan 3 ü doğal üyedir (Yargıtay Başkanı, Adalet Bakanı ve Meclis Yargı ve Yönetim Komisyonu Başkanı). Geriye kalan 8 üye ise aday belirleme yetkisine sahip kuruluşlar tarafından önerilerek Parlamento tarafından seçilire. 11 üyenin 6 sı yargıçtır ve bu özelliği ile yargı kurullarının salt çoğunluğunun yargı üyesi olması gerektiğini belirten uluslararası standartları karşılamaktadır. Aday belirleme yetkisine sahip kuruluşlar tarafından seçilen Kurul üyelerini Parlamento atadığı için, Kurulun oluşumunda yasamanın hiçbir etkisi bulunmamıştır. Ancak, Yargı Yüksek Kurulu üyelerinin Ulusal Meclis tarafından seçilmemesi, Kurul üyelerinin seçiminde politik etkinin olup olmadığı konusundaki kuşkuları gidermek açısından iyi olurdu. Yüksek Yargı Kurulu yargıçların sürekli olarak görev yapacakları yerleri belirler. Yargıçların görev sürelerinin bitimine, tayinine ve görevlendirilmesine, disiplin işlerindeki yargı yolu/itiraz konularında, yargıçlık işleri ve diğer hizmetler arasındaki uyuşmazlıklarda karar verme yetkisi yine Yüksek Yargı Kurulu na aittir. Yüksek Yargı Kurulu, yargıçların hizmet içi eğitimleri ile ilgili olarak, ihtiyaçları göz önüne alarak Adalet Akademisi Yasası hükümlerine karar verir. Yargı Yüksek Kurulunun normal yetkisi de çok önemlidir. Bu konuda özellikle hali hazırda kabul edilmiş olan Etik Kuralları ve Hakimlerin Disiplin Sorumlulukları ve Disiplin İşlemleri Kurallarını vurgulamak istiyorum. Şu anda yargıçların ve mahkeme başkanlarının performanslarını ölçme konusundaki kurallar hakkında taslak oluşturma işlemi yapmaktayız. Yargıçlar Yasasına göre, performans değerlendirmesi yargı işlerinin bütün yönlerini kapsamalı ve yargıçların seçimi, zorunlu eğitimleri ve işten çıkarılması temellerini açıkça belirtmelidir. Yasanın, açık, nesnel ve tek tip ölçüt ve standartlara dayanan değerlendirme işlemine yargıçları da dahil etmesi özellikle çok önemlidir. Yargı bağımsızlığı için, yargıçların durumlarını ayarlayan eski ve yeni yasalara ve yargı işleyiş performansı ile ilgili ya da mahkemelerin uyguladığı diğer sistemle ilgili yasalara yapılan değişiklikler hakkında düşünce belirtecek olması ayrıca önemlidir. Yargıçlar Yasasının önemli diğer bir hükmü ise, yargıçların bu yasanın yargı yoluna gitmelerine izin vermediği herhangi bir hak ihlali/tecavüzü durumunda Yüksek Yargı Kuruluna bir şikayet bildirimi yapma haklarının olmasıdır. Yargı bağımsızlığının bir diğer önemli yönü ise finansal bağımsızlıktır. Uluslararası standartlara göre, yargıç ücretleri mesleklerinin durumu, değeri ve sorumluluklarına uygun olmalı. Yeterli

5 fonlar olmadan yargı, işlevlerini etkin olarak yerine getiremez; bağımsızlık ve tarafsızlığını tehlikeye atabilecek uygun dış baskı ve yozlaşmışlıklara karşı zayıf düşebilir. BM Temel İlkeleri belirtmektedir ki her devlet yargı sisteminin görevini uygun biçimde yerine getirebilmesi için yeterli fonları sağlamak zorundadır. Yargı kendisine ayrılan fonların dağıtımında özgür olmalı ve diğer devlet otoritelerin yargı erkinin özerk hakkı olan bu karara karışmaktan kaçınmalıdır. Ancak Mahkeme Teşkilat Yasası, yargı yönetiminin bir parçası olarak, belirtmektedir ki, Yüksek Yargı Kurulu ve Adalet Bakanlığı mahkemelerin finansal ve maddi işleyişlerini bütçe fonlarının yanlış ya da kötü kullanımlarını önleme mekanizması olarak gözetir. 1 Ocak 2012 den bu yana Yargı Yüksek Kurulu olağan giderler için gerekli olan bütçenin ölçek ve yapısı konusunda teklifte bulunur ve bu fonları mahkemeler arasında paylaştırır. Yüksek Yargı Kurulu bu yetkiyi yerine getirmek amacı ile Adalet Bakanlığından 1 Ocak 2012 de aldı. Aralık 2011 tarihli, Mahkeme Teşkilat Yasası Değişiklik Yasasına göre, yargı çalışanları için gerekli bütçenin ölçek ve yapısı ve bu bütçenin paylaştırılması Adalet Bakanlığının yetkisindedir dan bu yana, Sırbistan Cumhuriyeti uygulanacak zaman dönemleri ve amaçları belirleyen Yargı Reformu Ulusal Stratejisi uyarınca bütün Yargı sistemi için kapsamlı reformlar uygulamaya koydu. Reformlar, bütün vatandaşların erişimine eşit koşullarda açık ve vatandaşların güveneceği etkin, yetkin, bağımsız ve özerk bir yargı sistemi sağlamayı amaçlamaktadır. Mahkemelerin 2011 çalışma sonuçları geçen yılla karşılaştırıldığında çok önemli bir ilerleme göstermektedir. Bu sonuçlar, reform yapılmış yargının Ulusal Stratejisinin uygulanmasından sonraki üç yıl içinde belirtilen hedeflere ulaşacağı öngörüsünü doğrulamıştır dönemi için yeni Yargı Reformu Ulusal Stratejisi taslağının hazırlanması işlemi sürmektedir. Yeni strateji şu ana kadar elde edilen sonuçları analiz edecek ve Avrupa standartları ve değerleri çerçevesinde yeni zorluklara karşı hazırlanacaktır. Bütün vatandaşları adına, ummaktayım ki, Sırp Yargısı bu zorlukların üstesinden gelmeyi başaracaktır.