Takım Familya Tür SERT KABUKLU MEYVE ZARARLILARI FINDIK ZARARLILARI : Acarina : Eriophyidae : Eriophyes avellana (Mal.) tomurcuk akarı, Fındık kozalağı, Fındık mantarı) Tanınması Beyaz renkte, ince uzun silindir şeklinde çok küçük bir akardır. Biyolojisi ve zararı Fındıkların önemli bir zararlısıdır. Kültürel tedbirlerin alınmadığı bahçelerde zarar daha fazladır. Dişi ve erkek çiçeklerle, yaprak tomurcuklarına girerek onları şişirir ve galler meydana getirir. Sağlam gözlerin uçları sivri olduğu halde zarar görmüş olanların uçları yuvarlaklaşır ve büyür. Akarlar nimf devresinde göç eder. Göç zamanı ilkbahar ve sonbahardır. Bu mevsimlerde galler açılır ve çıkan nimfler sağlam tomurcuklara geçer. Yumurtlama Haziran dan Aralık ayına kadar sürer. Zarar kış aylarında da devam eder. İlkbaharı serin Haziran ve Temmuz ayları yağmurlu geçen yıllar akarın çoğalmasına uygundur. Savaşında, göç zamanı dekara 3.5-5 kg toz kükürt atılması veya ıslanabilir toz kükürt (%0.5-0.6) püskürtülmesi tavsiye edilebilir. Takım Familya Tür : Homoptera : Aphididae : Myzocallis coryli Goeze, Corylobium sp. (Schrank) Bu türler bazı yıllar fındıklarda zarar yapmaktadır. Familya : Coccidae Tür : Eulacanium coryli L. Bu kabuklubit bazı bölgelerde zaman zaman zararlıdır. Takım : Coleoptera Familya : Curculionidae Tür : Curculio (Balaninus) nucum L. (Fındık kurdu) 1
Tanınması Ergin kirli sarı-gri renktedir. Boyu 6-7 mm kadardır. Rostrum (hortum) çok uzundur. Antenlerin ucu topuzludur. Bacaklar kızıl kahverengi olup, üzerinde sarımsı gri tüyler bulunur. Yumurta beyaz renkte olup pupa serbestpupa tipindedir. Curculio nucum dişi ve erkek bireyleri Curculio nucum un pupası Biyolojisi ve zararı Kışı larva halinde toprakta geçirir. Kışlayan larvalardan bir kısmı hemen ertesi ilkbaharda pupa olur ve erginler çıkar. Bir kısmı ikinci ilkbaharda ve diğer bir kısmı ise üçüncü ilkbaharda çıkar. İlkbaharda topraktan çıkan erginler ilk önce yaprak ve sürgünleri yiyerek olgunlaşır. Fakat asıl zararı, tane mercimek büyüklüğünü aldığı zaman olur. Erginler beslenmelerini bitirdikten sonra çiftleşir ve yumurtalarını deldikleri meyvenin içine koyarlar. Bir dişi 35-40 yumurta bırakır. Yumurtalar 7-8 günde açılır ve larva meyve içinde gelişir. Larva bir ay içinde olgunlaşır ve meyvede açtığı delikten dışarı çıkarak toprağa geçer. C. nucum hayat devresini 1-3 yılda tamamlar. Zararı, erken döküm, karamuk hastalığı ve kurtlandırma suretiyle mahsul kaybı şeklindedir. Curculio nucum un larvası ve meyvedeki zararı 2
Dayanıklı çeşit yetiştirmeli (kara sivri, kara fındık gibi) ve fındık meyveleri nohut büyüklüğünü alınca Alphacypermethrin 40 ml/dekar Benfuraocarp 200g/l 150ml/dekar Carbarly WP85% 75gr/100 litre Carbosulfan EC 250g/l 125ml/dekar Esfenvalerate EC200g/l 20ml/dekar Indoxacarb Sc 150g/l 45ml/dekar Lambda-Cyhalothrin+Thiamethoxam SC 10ml/dekar Methiocarp WP50 100g/dekar Thiamethoxam WG25% 10g/100 litre Familya : Scarabaeidae Tür : Melolontha melolontha L. (Mayıs böceği) Tanınması Ergin 25-30 mm boyunda ve elytraları kırmızımsı kahverengidir. Larvaları manas tipinde olup 30-35 mm dir. Melolontha melolontha dişi ve erkek bireyleri Biyolojisi ve zararı Kışı ergin halde toprakta geçirir. İlkbaharda erginler kışlaklardan çıkar ve olgunlaşma besini olarak meyve ve orman ağaçlarının, bağların sürgün ve yapraklarını yerler. Çiftleştikten sonra yumurtlalarını toprağa, 12-40 cm derinliğe bırakırlar. Bir dişi 75 yumurta bırakır. 3-6 hafta sonra yumurtalardan larvalar çıkar. Larvalar birçok bitkinin köklerini yiyerek beslenirler ve büyüdükçe de zararları artar (Şekil 43). Fındık bölgelerinde fındık ağaçlarında kurumalar meydana gelir. Larvalar olgunlaştıktan sonra bir yaprak içerisinde pupa olur ve sonbaharda erginler meydana gelir, fakat toprak yüzeyine çıkmaz ve ilkbahara kadar toprak içerisinde bekler. Bir dölün tamamlanması için 3-4 yıl geçmektedir. 3
Melolontha melolontha ergin bireyleri, yumurta ve larvası Kültürel önlemler : Yumurta koymadan önce erginlerin toplanması etkili bir savaş yöntemidir. Fakat oldukça zordur. Kimyasal mücadele : Erginlere karşı bir ilaçlama yapmak imkansızdır. Çünkü olgunlaşma besini almak için birçok bitkiye giderler. Dolayısıyla çevrede bulunan bütün bitkileri ilaçlamak gerekir. Ancak larvalara karşı toprak ilaçlaması yapılabilir. Yalnız yaşlı larvalar ilaca karşı dayanıklıdır. Böceğin uçuş yılının sonbaharında (Ekim, Kasım) BHC li preparatlardan biri dönüme 200-225 gr aktif madde hesabı ile 10 misli kum vs. ile karıştırılarak toprağa serpilmeli ve 15-20 cm derine gitmesi temin edilmelidir. Tanınması Parlak siyah veya kahverengi, dişisi erkeğinden biraz daha büyük olan bir böcektir. Familya Tür : Scolytidae : Anisandrus (Xyloborus) dispar (Dal kıran) Anisandrus dispar dişi ve erkek bireyleri 4
Biyolojisi ve zararı Kışı ergin halde geçirir, ertesi sene çıkar. Erkek uçmadığından çiftleşme galeri içerisinde olur ve galeride ölür. İlkbaharda çıkan erginler yeni delikler açar ve galeriler yapar. Ağacın ekseninde dikey olarak açılan dalızlara dişiler yumurtalarını bırakır. Dişi böcek ambrosina adındaki bir mantarı midesinde taşır ve açmış olduğu galeriye infekte eder. Bu mantarlar üzerinde larvalar gelişir ve yine burada pupa olur. Böcek daha çok bakımsız ağaçlarda zarar yapar. Dallar dalız açılan yerlerden kırılır. Dalızlar odun kısmında açıldığı için diğer kabuk böceklerinden daha önemlidir. Yılda 1-2 döl verir. Anisandrus dispar galerileri Savaşı için böcekli dallar kış aylarında kesilip yakılmalı, kültürel tedbirler iyi alınarak ağaçlar sağlam tutulmalıdır. Familya Tür : Chrysomelidae : Agelastica alni L. (Kızılağaç böceği) 5
Tanınması Ergin koyu yeşil, morumsu, pırıltılı, 6-7 mm büyüklüğünde bir böcektir. Yumurtalar yuvarlak ve renkleri ilk konduklarında sarı, sonradan koyulaşır. Larva siyah parlak renkte ve tüylüdür. Pupa serbest tiplidir. Biyolojisi ve zararı Kışı ergin halde saklı yerlerde geçirir. Ertesi ilkbaharda çıkarak fındık ağaçlarına ve kızılağaçlara (yapraklı ise) gider. Yaprakları yiyerek yuvarlak delik açar. Beslenmeye 15-20 gün boyunca devam eder ve sonra yumurta bırakır. Bir dişi 500-600 kadar yumurta koyar. Yumurtalar yaprağın alt yüzeyine bırakılır. Çıkan larvalar yaprağın alt kısmını yer. Larvalar toplu olarak yaşar. Larva devresi daha çok kızılağaçlarda geçer. Olgunlaşan larva, pupa olmak için toprağa iner. Ergin olduktan sonra tekrar yapraklara çıkar. Bir yaprak üzerinde 2-3 tane ergine rastlandığında Heptachlor, Carbaryl gibi toz ilaçlar dekara 2-3 kg hesabı ile atılmalıdır. Böceğin çok hareketli olması nedeni ile mücadelenin bütün üreticiler tarafından yapılması gerekir. Polyphylla fullo Fr. (Scarabaeidae) (Manas), Haltica bicarinata Ws. (Chrysomelidae) (Fındık yaprak böceği), Galerucella lineola Fbr. (Chrysomelidae) (Kızılağaç yaprak böceği) ve Oberea linearis L. (Cerambycidae) (Filiz kurutan) türleri Coleoptera takımına bağlı diğer fındık zararlılarıdır. Takım Familya Tür : Lepidoptera : Tortricidae : Gypsonoma dealbana Fröl. (Fındık filiz güvesi) Tanınması Ergin 7 mm boyunda, kanatları kızıl kahverengi ve üzeri beyazımsı sarı, şerit gibi bantlıdır. Kanat açıklığı 13 mm dir. Larvalar kırmızımsı sarı, pembemsidir. 6
Biyolojisi ve zararı Kışı larva halinde Eriophyes sp. galleri içerisinde geçirir ve ilkbaharda çıkarak genç fındık tomurcuklarının içini yer. Bir larva birden fazla tomurcuğa zarar verir. Sonradan sürgünlere geçer ve Mayıs sonlarına doğru yapraklar arasında pupa olur. Haziran da erginler görünmeye başlar. Dişiler yumurtalarını yaprağın alt yüzeyine, orta damar kenarına paketler halinde bırakır. Çıkan larvalar çok yavaş gelişir. Larvaların bir kısmı erkek organlara geçer. Sonbaharda larvalar Eriophyes sp. gallerine geçerek orada kışlar. Kış sonundan itibaren galleri toplayıp imha etmeli, yazın erginler yumurta koymadan evvel BHC li ve Sevin gibi ilaçlar atılmaldır. Lymantria dispar, Cacoecia rosana gibi türler de zaman zaman zarar meydana getirmektedir. Ayrıca rotentialardan Mus musculus ve Rattus norvegicus da fındıklarda zrarlıdır. 2.6.2. CEVİZ ZARARLILARI Takım : Acarina Familya : Eriophyidae Tür : Eriophyes tristriatus (Mal.) (Ceviz yaprağı gal akarı) Tanınması Çok küçük bir akardır. Biyolojisi ve zararı Ceviz yapraklarının alt ve üst yüzünde, daha çok ana damar etrafında küre biçiminde galler meydana getirirler. Gallerin uçları sivridir ve çapı 2 mm kadardır. Gallerin renkleri zamanla şartlara bağlı olarak değişebilir. Az veya çok meyve ve meyve saplarında da zarar meydana gelir. Kışı tomurcuk pulları arasında geçirir. Yaz aylarında yapraklara geçer. Yaz boyunca bir çok döl verir. Ceviz ağaçları için tehlikelidir. 7
Organik fosfatlı preparatlar veya akarisitlerden biri tavsiye edilebilir. Eriophyes tristriatus var. erineus Nal., Bryobia rubrioculus (Eriophyidae), Tetranychus atlanticus (Tetranychidae), gibi akar türleri de ceviz ağaçlarında bulunmuştur. Callipterus juglandis (Homoptera : Aphididae) bazı yıllar ceviz yapraklarında emgi yaparak zararlı olur. Archpis (Cacoecia) rosana L. (Lepidoptera : Tortricidae) ve Ectomyelois ceratoniae (Lepidoptera : Pyralidae) gibi türler önemli olmamakla beraber ceviz zararlısıdır. Rotentialardan Scirus sp., Mus musculus ve Rattus norvegicus da cevizlerde zararlı olurlar. 2.6.3. BADEM ZARARLILARI Memleketimizde badem zararlıları iyi incelenmemiştir. Aşağıdaki türler badem zararlısı olarak bilinmektedir. Bunların bir kısmı daha önceki konularımızda anlatılmıştır. Bryobia rubrioculus (Tetranychidae : Acarina), Tetranychus atlanticus (Tetranychidae : Acarina), Hyalopterus pruni (Homoptera : Aphididae), Myzus persicae (Homoptera : Aphididae), Parlatoria oleae, Milotaspis halli (Homoptera : Diaspididae) Capnodis carbonaria (Coleoptera : Buprestidae), C. rugulosus (Coleoptera : Buprestidae) Anarsia lineatella (Lepidoptera : Gelechiidae), Archips (Cacoecia) rosana L. (Lepidoptera : Tortricidae), Malacosoma neustria L. (Lepidoptera : Lasiocampidae), Odinadiplosis amygdali (Diptera : Cecidomyidae). Antep Fıstığı Zararlıları Suturaspis pistaciae Pistaciaspis pistaciae Eulecanium rugulosum Idiocerinus stali Megagonoscena viridis Agenoscena pistaciae Kermania pistaciella Schneidereria pistacicola Capnodis cariosa** Hylesinus vestitus Thaumetopoea solitaria Megastigmus pistaciae Eurytoma plotnikovi Takım Familya Tür : Homoptera : Diaspididae :Suturaspis pistaciae (L.) (Antepfıstığı beyaz kabuklubiti) 8
Biyolojisi ve zararı Kışı bir yıllık veya daha yaşlı sürgünler üzerinde çiftleşmemiş ergin olarak geçirirler. Mayıs ayında ergin vücudunda olgunlaşan yumurtalar haziran ayı başlarında açılmaya başlar. Açılan yumurtalardan çıkan larvaların bir kısmı yapraklara, bir kısmı da sürgünlere yerleşir. Yapraklara yerleşen larvalardan temmuz ayı sonlarına doğru yeni erginler meydana gelir. Bu erginlerden de ağustos ayı ortalarına doğru ikinci dölün larvaları ortaya çıkar. Sürgünlerde ise durum biraz farklı olup, kasım ayı başlarına kadar ancak birinci döl tamamlanır ve döllenmemiş dişi olarak kışa girerler. Zararlı beslendiği bitki organına göre yılda 1-2 döl verir. Zararlı, yaz ayları boyunca yapraklara ve sürgünlere bazen de meyvelere yerleşerek bitki özsuyu ile beslenir. Bu beslenme sonucunda, zararlının popülasyon yoğunluğuna bağlı olarak yapraklarda ve sürgünlerde deformasyonlar görülür, bitki zayıf düşer, sürgün ve dallarda kurumalar görülür. Özel bir antepfıstığı zararlısı olup bu bitkinin yabani ve kültür formlarında bulunur. Kültürel önlemler: Bulaşmanın az olduğu durumlarda, bulaşık sürgünler ilkbahar başlarında kesilip bahçelerden uzaklaştırılmalıdır. Bu işlem özellikle aktif larvalar meydana gelmeden yapılmalıdır. Biyolojik mücadele: Doğada zararlıyı % 10-17 oranında parazitleyen ve ayrıca zararlının aktif ve birinci dönem larvaları ile beslenen Coccinellidae ve Anthocoridae familyalarına bağlı önemli avcıları vardır. Bu türlerin korunması ve etkinliklerinin artırılmasını sağlayacak uygulamalara yer verilmelidir. Kimyasal mücadele: Zararlının kışlayan erginlerine karşı şubat ve mart aylarının uygun ve yağışsız günlerinde, tomurcuklar patlamadan önce bir kış ilaçlaması önerilmektedir. Ayrıca, bahçe büyüklüğüne göre her 10 ağaçtan 1 ağaç üzerinde en az 20 sürgün kontrol edilir ve bu sürgünlerde % 10 un üzerinde bulaşıklık tespit edildiğinde de ilaçlamaya karar verilir. Sürgünlerde üzerinde 10 ve üzerinde ergin birey var ise bulaşık olarak kabul edilir. Bu zararlıya karşı ruhsat almış yazlık yağlar ile organik fosforlu bir ilaç tavsiye edilmektedir (Lodos, 1982; Anonim, 1995; Bolu, 1999; Mart ve Eskalen, 2000). Tür: Pistaciaspis pistaciae (Arch.) (Antepfıstığı kabuklubiti) Antepfıstığı kabuklubiti ergin dişileri 2-3 mm, erkekleri ise 1.5-2.0 mm boyundadır. Açık kahverenginden siyahımsı kahverengine kadar değişen renklerde bulunabilen sert ve koruyucu kabuğunun şekli virgülü andırır (Şekil 160 a ve b). Kabuk, arka kısma doğru genişleyen halka görünümündedir. Erkeklerin kabukları dişilere göre daha dar yapıdadır. Yaz aylarında meydana gelen birinci döl erginlerinin rengi portakal sarısıdır. Birinci dölün larvaları açık kahverenginde, ikinci dölün larvaları ise koyu kahverengindedir. Birinci dölün larvalarının vücutları başlangıçta elips şeklinde olduğu halde ikinci dölün larvaları virgüle benzer. Kışı son yıl sürgünlerinde, meyve ve sürgün gözlerinde döllenmemiş dişi olarak geçirirler. Erginlerde yumurtalar nisan ayı başlarında oluşmaya başlar ve dişinin kabuğu altında depolanan bu yumurtalardan ilk larva çıkışı ise nisan ayı sonlarında başlar ve haziran ayı ortalarına kadar devam eder. Birinci döl larvaları genellikle yaprak sapı ve yaprak alt yüzeyinde damarlar arasına dizilirler. Pek az kısmı da sürgünlere yerleşir. Ağustos ayında meydana gelen ikinci dölün larvaları ise genel olarak sürgünler, meyve ve sürgün gözleri üzerine yerleşirler. Yılda 2 döl verirler. Zararlı yaz ayları boyunca yapraklara, son yıl sürgünlerine ve bu sürgünlerin meyve ve sürgün gözlerine yerleşerek bitki özsuyu ile beslenirler (Şekil 160 a ve b). Bu beslenme sonucunda bitkiler zayıf düşer, bir sonraki yılın meyve veriminde azalmalar görülür. Popülasyon yoğunluğunun yüksek olduğu durumda sürgünler gelişemez ve zamanla kurur. Özel bir antepfıstığı zararlısı olup bu bitkinin yabani ve kültür formlarında bulunur. a Pistaciaspis pistaciae (Arch.) (Antepfıstığı kabuklubiti) b 9
Kültürel önlemler: Bir önceki türde uygulanan yöntem bu tür içinde geçerlidir. Biyolojik mücadele: Doğada bu zararlıyı % 10-25 oranında parazitleyen parazitoitleri ile zararlının aktif ve birinci dönem larvalarıyla beslenen Coccinellidae ve Anthocoridae familyalarına bağlı avcıları vardır. Bu türlerin korunması ve etkinliğinin artırılmasına yönelik çalışmalara ve uygulamalara ağırlık verilmelidir. Kimyasal mücadele: Zararlının kışlayan erginlerine karşı şubat ve mart aylarının uygun yağışsız günlerinde, tomurcuklar patlamadan 20 gün öncesine kadar kış mücadelesi yapılmalıdır. Ayrıca, bahçe büyüklüğüne göre her 10 ağaçtan birinde, en az 20 sürgün kontrol edilir ve üzerinde en az 5 ergin bulunan sürgünler bulaşık kabul edilerek % 10 bulaşıklığın tespit edildiği bahçelerde ilaçlama önerilir. İlaçlama bahçenin tümünde, kaplama ya da bulaşıklığı saptanan ağaçlarda, nokta ilaçlama şeklinde yapılabilir. Bu zararlıya karşı ruhsat almış yazlık yağlar ile organik fosforlu bir ilaç tavsiye edilmektedir (Lodos, 1982; Anonim, 1995; Bolu, 1999). Bu familyaya bağlı Lepidosaphes pistacia Arch., Salicicola davatchi, Epidiaspis gennadii Leonardi, Parlatoria oleae Colv., Aonidiella aurantii Maskell, A.citrina Coquilet, Mytilococcus beckii (Newman), Filippia oleae (Costa), Dynaspidiotus britannicus New., Melanaspis inopinata Leon ve Diaspis syriaca Lind da antepfıstıklarında zararlıdır. Familya : Coccidae Tür : Eulecanium rugulosum Ashmead (Fıstık koşnili) Ergin dişiler 5-6 mm çapında ve yarım küre şeklindedir. Erginlerin kabuk rengi açık kahverenginden koyu kahverengine kadar değişen renk tonlarındadır (Şekil 161). Yumurtalar 0.3-0.4 mm boyunda ve pembemsi kırmızı renktedir. Biyolojisi ve Zararı Eulecanium rugulosum kışı fıstık ağacının bir yıllık dalları üzerinde birinci ve ikinci nimf dönemlerinde geçirirler. İlkbaharda havaların ısınması ile birlikte bir süre beslenen nimfler nisan ayı sonunda ergin olurlar. Dişiler yumurtalarını kabuklarının altına bırakır ve bu yumurtalardan ortam koşullarına bağlı olarak mayıs ayı ortalarına doğru aktif larvalar çıkmaya başlar. Önceleri yapraklar ve genç sürgünler üzerinde beslenen nimfler, daha sonra o yıla ait sürgünlere geçerek beslenmelerine devam ederler. Yılda 1 döl verirler. Zararlının ergin ve nimfleri antepfıstığının yaprak ve sürgünlerinde emgi yaparak doğrudan, ballımsı madde salgılayarak fumajine neden olmaları ile de dolaylı yoldan zararlı olurlar. Her iki zararın sonucunda; ağaçta zayıflama, genç dallarda kuruma, boğum aralarının kısalması ve karagöz dökümü ile verim kaybı meydana gelir. Kültürel önlemler: Sonbaharda fıstık ağaçları yapraklarını tamamen döktüğünde ya da erken ilkbaharda gözler patlamadan önce zararlı ile yoğun bulaşık olan dal ve sürgünler budama esnasında kesilerek bahçeden uzaklaştırılmalıdır. Biyolojik mücadele: Doğada zararlıyı baskı altıda tutan parazitoitleri ile zararlının aktif ve birinci dönem larvalarıyla beslenen Coccinellidae ve Anthocoridae familyalarına bağlı avcıları vardır. Bu türlerin korunması ve etkinliğinin artırılmasına yönelik çalışmalara ve uygulamalara ağırlık verilmelidir. Kimyasal mücadele: İlkbaharda dişilerin kabuğu altındaki yumurtaların % 50 si açıldığında bu zararlıya karşı ruhsat almış ilaçlardan birisi tavsiye edilir. Zararlı ile ilaçlı mücadelede mümkün olduğunca geniş spektrumlu ilaçların kullanılmasından kaçınılmalıdır Bu familyaya bağlı Anapulvinaria pistaciae Boden. ve Ceroplastes rusci L. de Antepfıstığında zararlıdır. Familya: Cicadellidae Tür : Idiocerinus stali Fieb. (Şıralı zenk) Idiocerinus stali nin bireyleri açık sarıdan koyu yeşile kadar değişen çok farklı ve değişik renktedir. Erginlerin boyu 3-4 mm olup baş kısımları thoraxdan daha genişçe olduğu için vücutları üçgen şeklinde bir görünüme sahiptir (Şekil 162 a). Dişilerin yumurta koyma borusu uzuncadır. Yumurtaları iğ şeklinde ve kirli beyazdır. Nimfler ergine benzer fakat renkleri daha açıktır. Kışı ağaç kabukları altında ve yere dökülmüş bitki artıkları arasında ergin dönemde geçirler. Mart sonu nisan başlarında kışlaklarından çıkan erginler etrafta uçuşurlar. Bu sürede antepfıstığının yeni oluşmaya başlayan yaprak, sürgün ve meyve tomurcukları üzerinde beslenirler. Beslenmesini tamamlayan erginler çiftleşir ve yumurtalarını genç sürgünlere, yaprak saplarına ve meyve salkımlarının içerisine meyilli olarak bırakırlar. Yumurta koyulan yerler belirli bir zaman sonra koyulaşarak belirgin bir hal alır (Şekil 162 b). Yumurtalar 8-10 gün sonra açılır ve çıkannimfler5gömlekdeğiştirdiktensonra,yaklaşıkolarak40-50günsonra ergin olurlar. Erginler güneşli havalarda gruplar halinde güneş istikametinde hareket ederler. Yılda 1 döl verirler. 10
Böceğin ergin ve nimfleri antepfıstığının yaprak, meyve ve sürgünlerinde emgi yaparak doğrudan, ballımsı madde salgılayarak fumajine neden olmaları ile de dolaylı yoldan zararlı olurlar. Meyvelerde beslenmeleri sonucunda meyve dökümüne ve içi boş ya da zayıf içli meyve oluşumuna neden olurlar. Antepfıstığının en önemli zararlılarından birisidir. Kimyasal mücadele: İlkbahar aylarında yumurta bırakılmasını takiben yapılan gözlemlerde yumurtaların %75-80 inin açıldığı tespit edildiğinde bu zararlıya karşı ruhsatlı organik fosforlu bir ilaç ile ilaçlamaya karar verilir. (Lodos, 1982; Anonim, 1995; Uygun, 1995; Bolu, 1999: Mart ve Eskalen, 2000). Bu cinse bağlı Idiocerinus alkani Wagner de I. stali ile birlikte aynı yerlerde bulunmaktadır. Biyolojisi ve zarar şekli aynı olan bu tür Şıralı zenkten biraz daha büyüktür. Familya : Psyllidae Tür : Megagonoscena viridis (Bajv.) (Antepfıstığı yeşil psillidi) Erginler 2-3 mm boyunda, yeşil ve açık yeşil renklidir. Baş büyük, gözler kabarık ve kırmızı renkli olup antenleri 10 segmenttir. Kanatları saydam ve damarları iyi gelişmiştir. Yumurtalar ilk bırakıldığında uzunca bir şişe görünümünde ve mat beyaz renkte olup embriyo olgunlaştıkça önce bal rengine sonra da koyu kırmızıya dönüşür. Yumurtalar yaprak ve karagöz koltuklarının en gizli yerlerine bırakılır. Nimfler, yumurtadan yeni çıktıklarında sarı renkli ve basık vücutludur. Dönem ilerledikçe nimflerin rengi önce griye, daha sonra da yeşile dönüşür. Kışı yumurta olarak bir yıllık sürgünlerdeki sürgün ve meyve gözlerinin en iyi korunmuş yerlerinde geçirir. Mart ayı sonundan itibaren sürgün ve meyve gözlerinin kabarması sırasında yumurtalar açılır. Çıkan genç nimfler, kabaran tomurcuklar içine girerek yeni oluşan yaprak ve çiçekler arasında beslenirler. Nimfler 25-30 gün kadar süren bu beslenmeleri sırasında 5 gömlek değiştirerek nisan ayı sonu ile mayıs ayı başlarından itibaren erginler doğada görülmeye başlar. Erginler çıkışlarından itibaren iki gün sonra çiftleşir ve yumurta bırakmaya başlar. Güneydoğu Anadolu koşullarında ilk yumurta mayıs başında görülür ve yumurtalar haziran ayı ortalarına kadar görülmeye devam eder. Bir dişi ortalama 190 adet yumurta bırakır. Bırakılan bu yumurtalar kışı geçirirler. Yılda 1 döl verirler. Megagonoscena viridis nimfleri antepfıstığının yeni oluşan yaprak ve meyve salkımlarında beslenerek bitkinin özsuyunu emerler. Zarar gören yapraklar kıvrılır ve küçük kalır. Nimflerin yoğunluğuna göre bu kıvrılma bazen çok şiddetli olur (Şekil 163). Ağacın bütün yaprakları ve sürgün uçları kıvrılır, deforme olur. Uzun süre bulaşık olan bahçelerde genellikle ağaçların büyümesinde bir durgunluk görülür. Bu nedenle ağaçlarda meyve tutumu normale göre azalır. Nimfler beslenme sırasında ayrıca tatlımsı bir madde bıraktıkları için bazı is mantarlarının çoğalmasına da neden olarak yaprakların normal özümleme yapmalarına engel olurlar. Zararlı Güney ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri nde yaygın olup genellikle sürgünü iyi ve genç olan ağaçları tercih eder. Konukçusu ülkemizde yalnızca antepfıstığı (Pistacia vera L.) dır. Yabani antepfıstığı çeşitlerinde de zararına rastlanabilir. Biyolojik mücadele: Bu türün doğal düşmanları arasında Psyllaephagus sp. (Hymenoptera: Encyrtidae) adlı bir parazitoiti ile Anthocoris minki Dohrn (Hemiptera: Anthocoridae), Campylomma lindbergi Hober. ve C. diversicornis Reut. (Hemiptera: Miridae) adlı avcıları bulunmaktadır. Bu doğal düşmanların uygun koşullarda zararlıyı baskı altında tutabildikleri bildirilmektedir. Kimyasal mücadele: Antepfıstığı yeşil psillidinin nimfleri beslendikleri yaprakları kıvırıp deforme ettikleri ve bu kıvrılan yapraklar arasında beslendikleri için nimflerine karşı ilaçlı mücadele oldukça zordur. Bu nedenle zararlının yumurta dönemi hedef alınarak ovisit etkili insektisitlerle ya da kış ilaçları ile kış aylarında mücadele yapılmasında yara vardır. Bir yıl önce mayıs-temmuz aylarında psillid zararı görülmüşse ve yapılan sürgün kontrollerinde de sürgün başına en az beş yumurta sayılabiliyorsa kış ilaçları ile ilaçlama yapılır. İlaçlama, tomurcuklar patlamadan önce ve sıcaklık 13-15 o C iken yapılmalıdır (Lodos, 1982; Anonim, 1995; Bolu, 1999; Mart ve Eskalen, 2000). Tür : Agenoscena pistaciae Br.&L. (Antepfıstığı psillidi) Erginler 1.2-1.8 mm boylarında, genellikle kirli açık-sarı renktedir (Şekil 164 a ve b). Baş yapısı büyük, petek gözleri kırmızı ve antenler parçalıdır. Kanatların genel görünümü saydam olup kanat damarları arasında kahverengi noktacıklardan oluşmuş çok sayıda koyu lekeler vardır. Yumurtalar ilk bırakıldığında beyaz renkte olup, açılmaya yakın koyu sarı ya da turuncu sarı renge dönüşürler. Yumurtalardan yeni çıkan nimfler önceleri beyaz, sonra sarı, ergin olmaya yakın ise koyu sarı renklidir. Nimflerin vücutlarından atmış oldukları gömlekleri de önceleri beyaz renkte olup, sonlara doğru kirli sarı veya açık kahverenginde görülür. Kışı ağaçların kuytu yerlerinde ve yere dökülen yaprakların arasında ergin dönemde geçirirler. Bu erginler nisan ayı ortalarında kışlaklarından çıkar ve biraz beslendikten sonra ilk yumurtalarını taze yapraklara ve sürgün uçlarına tek tek bırakırlar. Zararlı mayıs ayından itibaren yumurtalarını genel olarak yapraklara 25-65 adetlik kümeler halinde bırakır. Bir dişi ömrü boyunca 120-150 adet yumurta bırakır. Yumurtalar ortam sıcaklığına bağlı olarak 5-10 günde açılır. Yumurtadan yeni çıkan nimfler önceleri yaprakların üzerinde (Şekil 164 a), damar aralarında toplu olarak bulunurlar ve ilk gömlek değişiminden sonra diğer yapraklara ve yaprakların alt yüzüne geçerek dağılırlar. Beş nimf dönemi geçirdikten sonra ergin olurlar. 11
Nimflerin toplam gelişme süresi ilkbaharda 25, yaz aylarında ise 15 gün kadardır. Erginler ekim ayı sonuna kadar üreme faaliyetine devam ederek yılda 5-6 döl verirler. Kasım ayında yaz erginlerine göre daha koyu kahverenginde ve daha büyük erginler meydana gelir. Bu erginler sıcaklığın düşmesiyle birlikte kışlağa çekilir. Antepfıstığı yabani çeşitlerinin bulunduğu güney ve güneydoğu illeri ile az da olsa İzmir ili çevresinde bulunurlar. A. pistaciae özel bir antepfıstığı zararlısı olup sadece bu bitkinin yabani ve kültür formlarında bulunur. Bölge ve iklim koşullarına bağlı olarak yılda 6-7 döl verirler. Zararlının gerek ergini ve gerekse ergin öncesi dönemleri antepfıstığının yapraklarında emgi yaparak oburca bitkinin özsuyu ile beslenirler. Bu yapraklar, üzerindeki zararlı yoğunluğuna bağlı olarak zamanından önce sararıp dökülürler. Yaprakların zamanından önce dökülmesi, hem ağacın zayıf kalıp bodurlaşmasına hem de sürgünlerde bir yıl sonra oluşacak olan meyve tomurcuklarının (Meyve karagözleri) dökülmesine ve sürgünlerdeki mevcut meyvelerin boş iç oluşturmasına neden olurlar. Ayrıca, gerek erginler ve gerekse nimfler tüm yaşamları süresince bol miktarda ballımsı madde salgılarlar. Zararlının çok yoğun olduğu ağaçların altı, bu tatlımsı maddenin kristalleşip yere dökülmesinden dolayı bembeyaz bir görünüm alır. Biyolojik mücadele: A. pistaciae nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi antepfıstığı alanlarında bugüne kadar Psyllaephagus sp. ve Metaphycus sp. (Hymenoptera: Encyrtidae) adlı parazitoitleri ile Chrysoperla vulgaris Stephan, C. carnea Stephan (Neuroptera: Chrysopidae), Anthocoris minki Dohrn, Orius horvathi Reut. (Hemiptera: Anthocoridae), Piocoris luridus F. (Hemiptera: Lygaeidae), Hippodomia (Adonia) variegata (Goeze), Exochomus quadripustulatus L., Coccinella septempunctata L., Scvmnus spp., Oenopia conglobata (L.), Hyperaspis reppensis Herb. ve H. quadramaculatus Redt. (Coleoptera: Coccinellidae) adlı avcıları tespit edilmiştir. Bu doğal düşmanların, özellikle A. minki nin uygun koşullarda zararlıyı baskı altında tutabildiği bilinmektedir. Kimyasal mücadele: Şıralı zenk ile kimyasal mücadelenin yapıldığı bahçelerde, çoğu zaman bu zararlı ile ayrıca bir mücadeleye gerek kalmayabilir. Ancak yaz döneminde ve doğal düşmanların etkinliğinin yeterli olmadığı bazı zamanlarda kimyasal mücadeleye gereksinim duyulabilir. Bu dönemde yapılan tek ilaçlama ile zararlı kontrol altına alınmaktadır. En uygun ilaçlama zamanını belirlemek için dikkat edilecek hususlar şunlardır: Mayıs ayı ortalarından itibaren, haftada bir yapılacak sayımlar sonucunda zararlının artan bir popülasyon göstermesi (20-30 nimf / bileşik yaprak), İlk yazlık yumurta ve ergin sayısında belirgin bir artış kaydedilmesi, İlk zarar görüldükten en geç 10 gün içerisinde, İlk ergin parazit çıkışlarının henüz başlamamış olması ve Doğal düşmanların en fazla olduğu temmuz-ağustos aylarında ilaç kullanılmamasına özen gösterilmelidir. Zararlıya karşı ruhsatlandırılmış ve doğal düşmanlara etkisi düşük olan ilaçlardan birisi ile uygulama önerilir (Lodos, 1982; Anonim, 1995; Bolu, 1999; Mart ve Eskalen, 2000). Bu cinse bağlı bu türün dışında antepfıstığında zararlı olan diğer türler; Agenoscena cisti (Putan), A. succinata Heeger ve A. targionii (Lich.) dir. Takım : Lepidoptera Familya : Oinophilidae Tür : Kermania pistaciella Ams. (Antepfıstığı dal güvesi) Erginlerin kanat açıklığı 11-12 mm kadardır. Antenler ip gibi ince ve 66 segmentlidir. Erginlerin genel vücut renginde kahverengi ve siyah gibi koyu renkler hakim olup ön kanatlar ince, uzun ve kenarları saçaklıdır. Ön kanatların ucunda ve orta kısımlarında ikişer adet altın sarısı renginde dört adet leke vardır. Arka kanatlar hafif kahverenginde desenlerle kaplıdır. Yumurta, açık portakal renginde olup ince-uzun, tombul bir fındığa benzer ve üzerinde uzunlamasına çizgiler vardır (Şekil 165 b). Olgun larva, süt beyazı renkte olup uzunluğu 5.5-9.0 mm kadardır (Şekil 165 a). Kokon, 6-7 mm boyunda, kurşuni ya da daha koyu kurşuni renktedir.. Fıstık dal güvesi kışı sürgünler içerisinde larva döneminde geçirirler. Şubat sonundan itibaren gelişmesini tamamlayan larvalar bulundukları sürgünleri terk ederek dışarı çıkaralar ve çıkış deliğinin birkaç cm yakınında, sürgünlerin alt yüzeyinde bir kokon içerisinde pupa olurlar. Pupa gelişme süresi 20-25 gün kadar olup, nisan ortalarına kadar larva çıkışı ve pupa olma devam eder. Nisan ortaları ile mayıs ortaları arasında erginler çıkarak etrafta uçuşmaya başlarlar. Erginler çiftleştikten yaklaşık 4-6 gün sonra da yumurta bırakmaya başlar. Bir dişi kelebek ömrü boyunca yaklaşık olarak 30-60 adet yumurtasını sürgün uçlarına ya da meyve salkımlarına bırakır. Açılan yumurtalardan çıkan larvalar yumurtanın bulunduğu sürgün ucu veya meyve salkım ucundan doku içerisine girer. Beslenme sürgün ucundan gövdeye doğru olur, ancak hiçbir zaman bir larva son yıl sürgününden bir önceki yıl sürgününe geçerek beslenmez. Sürgün içerisinde gelişmesini 10 ay içerisinde tamamlayan larvalar şubat sonunda pupa olmak için bulunduğu sürgünleri terk ederler. Yılda 1 döl verirler. Sadece antepfıstığında zararlı olan Antepfıstığı dal güvesi, diğer antepfıstığı zararlılarından biraz farklı zarar meydana getirmektedir. Yumurtalardan yeni çıkan genç larvalar sürgünlerin en hassas yeri olan uç kısımlarda beslenerek büyüme konisini tahrip eder. Tahrip olan tepe tomurcuğu bir sonraki bahar aylarında bazen yapraklanamaz veya yapraklanma olsa da büyüme zayıf olur (Şekil 165 c). Bu sürgünlerdeki meyve salkımlarında genellikle boş meyveler oluşur. Sürgünü ve yaprağı bulunmayan böyle meyve salkımlarına kör cumba adı verilir. Larvalar bazen salkımlar yolu ile sürgün içine girer. Bu şekilde zarar görmüş salkımlarda taneler dökülerek tane seyrekleşmesi meydana gelir. Bazen de bu salkımlar tamamen kururlar. Antepfıstığı dal güvesinin diğer bir zararı da sürgünlerdeki meyve gözlerinin dökülmesine yol açmasıdır 12
Kültürel önlemler: Antepfıstığı dal güvesinin özellikle yan sürgünler üzerinde bulunan pupaları mart başınisan ortalarına kadar toplanarak yok edilmelidir. Biyolojik mücadele: Antepfıstığı dal güvesinin Mirax spp., Microphelonus spp. (Hymenoptera: Braconidae) cinslerine bağlı pupa parazitoitleri vardır. Ancak, doğada zararlıyı % 25 civarında parazitleyen bu türleri koruyucu ve destekleyici önlemler üzerinde durulmasında yarar vardır. a b c Kimyasal mücadele: Antepfıstığı dal güvesine karşı kimyasal mücadeleye karar vermek için iki yöntem kullanılır. Bunlardan birincisi şubat aylarında 10 ağaçtan 100 adet son yıl sürgünü kesilerek boydan boya yarılır ve bu sürgünlerde % 10 bulaşma tespit edildiğinde ilaçlamaya geçilir. İkinci yöntem ise; yumurtalardan yeni çıkan genç larvalar, sürgün içindeki asıl beslenme yerlerine henüz girmeden yapılması gereken kimyasal mücadeledir. Bu amaçla, nisan- mayıs ayı ortaları arasında 25-30 gün kadar süren yumurta açılma süresi boyunca ağaçlar ilaçlı bulundurulmalıdır. Bu sürenin tamamını ilaçlı bulundurabilmek için nisan ayı sonunda organik fosforlu bir insektisit ile birinci ilaçlama ve mayıs ayı ortalarında da ikinci bir ilaçlama yapılmalıdır (Anonim, 1995; Bolu, 1999; Mart ve Eskalen, 2000). Familya : Gelechiidae Tür : Schneidereria (Recurvaria) pistaciicola (Dan.) (Antepfıstığı içgüvesi) Erginlerin kanat açıklığı 9-11 mm dir. Baş ve thorax gri renkte olup üzerinde koyu lekeler bulunmaktadır. Üst kanatlar genellikle açık gri görünür. Larva 7-12 mm uzunluğunda, sarımsı yeşil renktedir ve her vücut segmentinde kırmızı renkli bir bant vardır Şekil 166 a ve b). Pupa kahverengindedir ve 5-8 mm uzunluğundadır. Zararlı, kışı larva döneminde kirli beyaz renkte ince bir kokon içinde, diyapoz halinde geçirir. Bu kokonlar larva tarafından ağaç kabuğunun altında açılan küçük oyuklara (yuvalara) yerleşmiştir. Kışlayan larvalar mart ayı içerisinde pupa olurlar, pupa süresi yaklaşık bir ay kadar sürer ve ilk ergin çıkışları nisan ayının 15-20 sinde başlar, mayıs sonuna kadar devam eder. Dişiler çiftleştikten sonra yumurtalarını genellikle yaprak ayasına ve bazen da yaprak saplarına ya da salkım sapları üzerine bırakırlar. Yumurtaların açılma süresi iki hafta kadar sürer ve ilk larvalar mayıs ayı başlarında görülür. Bu larvalar fıstık meyvelerinin kabuğunda yuvarlak bir delik açarak içeri girerler. Larvalar gelişmelerini meyve içerisinde 30-40 günde tamamlarlar. Gelişme süresini tamamlayan larvalar meyve kabuğuna bir madde salgılarlar ve bu madde kabuğun kolayca delinmesini sağlar. Dışarıya çıkan larvalar kışı geçirmek üzere ağaçların gövdesindeki yarıklara, çatlaklara ve kabuk altlarına girerler. Larvalar genelde haziran ayı içerisinde kışlağa çekilirler. Yılda 1 döl verirler. S. pistaciicola larvaları meyvenin içerisini yiyerek doğrudan zararlı olmaktadır. Larvalar, bulundukları meyvede besin azaldığında diğer meyvelere geçerek zararlarına devam ederler. Bu şekilde gelişme dönemleri süresince 8-12 meyveye zarar verebilirler. Mücadelenin yapılmadığı ve zararlı popülasyonunun yüksek olduğu bahçelerde % 30-40 oranında meyve kaybı olmaktadır. Güney Anadolu ve Ege Bölgesi nde yaygındır ve sadece antepfıstığında zararlıdır. Kimyasal mücadele: Zararlı ile mücadeleye karar vermek için 10 ağaçtan en az 100-300 adet meyve alınarak içerisi kontrol edilir. Meyvelerde % 3 oranında bulaşıklık tespit edildiğinde organik fosforlu bir insektisit ile ilaçlamaya karar verilir. O yıla ait ilk birinci dönem larvalar meyve içinde görüldüğü zaman, en uygun mücadele zamanıdır (Anonim, 1995; Bolu, 1999; Mart ve Eskalen, 2000). S. pistaciicola larvaları meyvenin içerisini yiyerek doğrudan zararlı olmaktadır. Larvalar, bulundukları meyvede besin azaldığında diğer meyvelere geçerek zararlarına devam ederler. Bu şekilde gelişme dönemleri süresince 8-12 meyveye zarar verebilirler. Mücadelenin yapılmadığı ve zararlı popülasyonunun yüksek olduğu bahçelerde % 30-40 oranında meyve kaybı olmaktadır. Güney Anadolu ve Ege Bölgesi nde yaygındır ve sadece antepfıstığında zararlıdır. Kimyasal mücadele: Zararlı ile mücadeleye karar vermek için 10 ağaçtan en az 100-300 adet meyve alınarak içerisi kontrol edilir. Meyvelerde % 3 oranında bulaşıklık tespit edildiğinde organik fosforlu bir insektisit ile ilaçlamaya karar verilir. O yıla ait ilk birinci dönem larvalar meyve içinde görüldüğü zaman, en uygun mücadele zamanıdır (Anonim, 1995; Bolu, 1999; Mart ve Eskalen, 2000). Takım : Coleoptera Familya: Buprestidae Tür : Capnodis cariosa Pall. (Antepfıstığı dipkurdu) Antepfıstığı dipkurdu erginleri yaklaşık olarak 25-40 mm boylarında, mat siyah renktedir. Baş, pronotum ve elytra üzerinde simetrik beyaz renkte lekeler vardır. Pronotumdaki beyaz zemin üzerinde ve yanlarda kabarık ikişer adet iri siyah yuvarlak alan bulunur. Bunlardan farklı olarak değişik sayıda ve büyüklükte bu tip yapılar göze çarpmaktadır (Şekil 167 a). Dişilerde abdomenin uç kısmı uzunca ve yuvarlak yapıda olup, erkeklerde ise abdomenin uç kısmı düz kesik şekilde ve yan kenarları kalkıktır. Yumurtalar 1-2 mm boylarında, beyaz renkte ve mercimek tanesi gibidir. Gelişmesini tamamlamış larvanın boyu 12 cm ye kadar ulaşabilir. Larvaların vücudu uzunca ve krem renginde olup baş ve pronotum esmer renktedir (Şekil 167 b). Larvaların başı oldukça ufalmış, vücutları yumuşak ve bacakları yoktur. Pupa, beyaz renkte ve oval yapıdadır. 13
Zararlı kışı ağaç kabukları altında, toprak çatlakları arasında ve bitki atıkları altında pupa ya da ergin dönemde geçirir. Erginler ortam sıcaklığı 25 o C nin üzerine çıktığında aktif hale geçerler. Erginleri genellikle mayıs ve ağustos ayları arasında doğada görmek mümkündür. Erginleri antepfıstığının ve yabani çeşitlerinin yaprakları, sürgünleri ve tomurcukları ile beslenirler. Cinsel olgunluğa erişen bireyler çiftleşirler ve dişiler yumurtalarını kök boğazı çevresinde, aşı yerlerine, toprağa ya da gövdenin toprağa değdiği yerlere bırakırlar. Neme hassas, sıcaklığa ve kuraklığa daha dayanıklı olan yumurtalar uygun koşullarda 2-3 hafta içerisinde açılır. Yumurtadan çıkan larvalar çok kıllı bir yapıda olup, bu kıllar yardımı ile kolayca hareket ederek köklere ulaşırlar. Köklere ulaşan larvalar hemen kabuğu parçalayıp altına yerleşerek beslenmeye başlarlar. Kökte beslenen larvalar düzensiz, rasgele galeriler açarak genelde aşağıdan yukarı doğru hareket ederler. Galerilerin uzunluğu takriben 30-40 cm kadardır ve içerisi larvaların dışkı olarak çıkardığı talaşlarla doludur. Larvalar gelişme sürelerini 1-2 yılda tamamlarlar ve genelde kök boğazının toprak yüzeyine yakın bir yerinde pupa odacığı hazırlarlar. Bu odacık içerisinde 10-15 günlük prepupa süresini tamamladıktan sonra pupa dönemine geçerler ve 30-40 gün içerisinde yeni döle ait erginler haziran sonlarında görülmeye başlar. Bu erginler bir süre beslendikten sonra kışlaklara çekilirler. Zararlı bir ya da iki yılda 1 döl vermekte olup yeni ve eski döle ait erginler doğada aynı zamanlarda görülebilmektedir. Familya: Scolytidae Tür : Hylesinus vestitus M.R. (Antepfıstığı karagöz kurdu) Erginler genellikle koyu kahverenginde olup, boyu 3.0-3.5 mm kadardır. Antenlerin ucu topuz gibidir. Vücut, ince ve kısa kıllarla kaplıdır. Yumurtalarının büyüklüğü toplu iğne başı kadardır. Larvalar 3-4 mm boyunda, vücudu beyaz renkte ve boğumludur. Baş, vücuda göre daha iridir. Pupa 3 mm boyunda ve kirli beyaz renktedir. Kışı meyve gözlerinin (karagözlerin) dip kısmında ya da ağaçların kuytu yerlerinde ergin dönemde uyuşuk bir halde geçirirler. Şubat ve mart aylarında kışlaklardan çıkan erginler kurumaya yüz tutmuş dalların veya budama artıklarının kabuk ve odun kısımlarına girerek (Şekil 168 a), giriş yerinden yukarıya doğru 2-3 cm uzunluğunda geniş bir kanal açarlar. Dişiler bu kanalın her iki tarafına yaklaşık olarak 60-80 adet yumurta bırakırlar. Yumurtalar 8-10 günde açılır ve çıkan larvalar odun ile kambiyum tabakası arasında beslenerek ana bireyin açtığı galerilere dik galeriler açarlar. Larvaların açtığı bu galeriler birbirlerini hiç kesmez (Şekil 168 c). Fıstık karagöz kurdu larvası gelişme süresini 40-50 günde tamamlar ve bu süre içerisinde larvalar 1-2 cm uzunluğunda galeri açabilirler. Larva dönemini tamamlayan bireyler bulundukları yerde kendilerine bir odacık hazırlar ve burada pupa olurlar. Pupa gelişme süresi yaklaşık 8-10 günde tamamlanır ve erginler bulundukları odacığın hemen üstündeki kabuk kısmını delerek dışarı çıkarlar. Mayıs ayında çıkmaya başlayan erginler çevrede bulunan en yakın ağaçlara ya da bahçelere uçarak 8-10 adet taze sürgünlerin karagöz ve sürgün gözlerinde kışa kadar beslenirler (Şekil 168 b). Yılda 1 döl verirler. Yalnız antepfıstığında zarar yapan bu tür, ülkemizde antepfıstığı yetiştirilen tüm bölgelerde yaygın olarak bulunmaktadır. Kültürel önlemler: Zararlının üreme dönemi olan şubat ve mart aylarında bahçelerdeki budama artıkları ile kurumak üzere olan dallar küçük demetler haline getirilir ve her 10 ağaçtan birinin altına ya da gövdesine tuzak olarak bırakılır. Şubat ayından, nisan ayına kadar bahçede tutulan bu dallara erginlerin yumurta bırakmaları sağlanır. Dallarda ilk talaş akıntısı görüldüğünde derhal yakılarak imha edilir. Biyolojik mücadele: Bu türün Chaetopterilus graudi (Kieffer) ve Ephyris sp. olmak üzere iki parazitoiti ülkemizde tespit edilmiş olup etkinliği konusunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Kimyasal mücadele: Bu zararlı ile ilaçlı mücadelede; bir bahçedeki ağaçlardan en az 200 sürgün kontrol edilerek bulaşma oranı saptanır. Bu oran % 10 ve üzerinde olunca mücadeleye karar verilir. Mücadele gereken bahçelerde ilk ergin çıkışı görüldüğünde zararlıya ruhsatlı bir insektisit ile birinci ilaçlama yapılır ve ergin çıkışı süresince 2-3 haftalık aralıklarla ilaçlamalara devam edilir (Anonim, 1995; Mart ve Eskalen, 2000). Bu türün dışında Scolytus rugulosus Ratz. ve Xylaborus dispar (F.) da antepfıstıklarında zararlıdır. 14
Familya: Taumetopoeidae Tür : Thaumetopoea solitaria Preyer (Fıstık gözkurdu) Kanat açıklığı 35 mm civarında olana zararlının ön kanatları gri kahverengindedir ve üzerinde de koyu renkli gayri muntazam zikzak şeklinde çizgiler vardır. Arka kanatları açık gridir. Birinci larva döneminde baş ve abdomen sonundaki levha siyah olup, vücut açık renklidir. Larvaların vücudu üzerinde siğil benzeri çıkıntılar vardır ve bunlardan demet halinde zehirli kıllar çıkar. Kışı yumurta döneminde geçirirler. İlkbaharda havaların ısınması ile birlikte embriyo gelişmesine devam eder ve yumurtalardan ilk larva çıkışı antepfıstığında gözler patladığında gerçekleşir. Birinci ve ikinci dönem larvalar gece ve gündüz faaliyette olup fıstıkların gözlerinde ve yapraklarında beslenirler. Üçüncü larva döneminden itibaren ise sadece gece aktif olan larvalar yapraklarda beslenir ve ana damar hariç tüm yaprağı oburca yerler. Gelişmesini tamamlayan larvalar toprakta bir kokon içerisinde pupa olur. Larvaların en tipik davranış özelliği geceleri birbiri ardı sıra ip gibi dizilerek bir ağaçtan diğerine taşınmalarıdır. Sonbaharda erginler çıkarak yumurtalarını ağaçların ince dallarına 200-250 si bir arada olmak üzere paketler halinde bırakırlar. Yılda 1 döl verirler. Kültürel önlemler: Larvalar geceleri toplu halde hareket ettikleri için bunlar toplanıp imha edilebilir. Ayrıca sonbaharda ya da ilkbaharda yumurta paketleri belirlenerek ezilebilir. Kimyasal mücadele: İlkbaharda tomurcuklar patlamaya başlayınca larvalara karşıruhsatlı Bacillus thurigiensis etken maddeye sahip bir ilaç önerilir. Takım : Hymenoptera Familya : Torymidae Tür : Megastigmus pistaciae Walker (Antepfıstığı meyve içkurdu) Megastigmus pistaciae erginleri 4-5 mm boyunda ve genel vücut renkleri sarıdır. Petek gözleri iri ve kırmızı renkte olup antenlerin uç kısmı iplik gibidir. Mesothorax kısmı iyi gelişmiş olduğundan erginler kambur gibi görünürler. Kanatları şeffaftır, üzeri kıllı ve koyu noktalı çizgidir. Yumurtaları kirli beyaz renkte ve uzuncadır. Genç larvaların rengi mat beyazdır. Larvalar geliştikçe virgül şeklinde kıvrılır, baş ve abdomen kısımları uca doğru sivricedir (Şekil 170). Pupa mat beyaz renkte ve kamburumsudur. Zararlı kışı antepfıstığı meyveleri içerisinde larva döneminde geçir. İlkbaharda gelişmesine devam eden larvalar, ergin çıkış deliğini hazırladıktan sonra mayıs ayı ortalarında pupa olur. Pupa dönemi yaklaşık 20-25 gün kadar sürer. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde haziran ayının ilk haftasından itibaren başlayan ergin çıkışı, bu ayın ortalarından sonra en yüksek seviyelere ulaşır ve bu şekilde 20-25 günlük bir sürede ergin çıkışı tamamlanır. Erginler çıktıktan 3-4 gün sonra yumurtalarını meyvelerin sap kısmına ya da yeşil meyve kabuğunun içine ovipozitörleri ile iyice gömerek bırakmaya başlarlar. Genelde her dişi bir meyveye bir adet gelecek şekilde yumurta bırakır. Ancak, Eurytoma platnikovi de olduğu gibi bazı meyvelerin embriyosu içinden iki larva da bulunabilmektedir. Bu yumurtalardan 5-6 gün içerisinde larvalar çıkar ve doğrudan meyvenin embriyosuna giderek burada beslenirler. Bu larvaların bir kısmı gelişmelerini kısa sürede tamamlayarak temmuz-ağustos aylarında ergin döneme geçebilmektedirler. Ancak bu dönemde meyve kabukları sertleşmiş olduğundan, bırakılan yumurtalardan çıkan larvalar sertleşmiş meyve kabuğunu delerek meyve içine giremedikleri için zararlı olamamaktadırlar. Bu dönemde çıkan erginler popülasyonun % 15 ini oluşturmakta olup, geri kalan diğer larvalar ağaç üzerinde ve yere dökülen meyveler içerisinde kışı geçirmektedirler. Yılda 1 döl verirler. Zararlı iç kabuğu sertleşmemiş olan meyvelerde beslendiğinde kabuğun dış kısmında bir reçine akıntısı olur ve daha sonra bu tip meyveler ya kurur dökülür ya da kahverengileşerek hasada kadar diğer meyvelerden farksız, ancak içsiz olarak gelişmesine devam ederler. Bu tip meyveler, içleri boş olduğundan diğer meyvelerden daha hafiftirler ve hasat zamanı kolaylıkla ayırt edilebilirler. Meyve içi çekirdeği geliştikten sonra zarara uğrayan meyvelerde karakteristik olarak, ben düşmüş (olgunlaşmış) gibi kırmızılaşırlar ve bir tarafı, genellikle uç kısmı siyahlaşır (Şekil 171). Açıldığında kurt çıkan bu tip zarar görmüş meyve yoğunluğu % 40 lara kadar ulaşabilir. Bir larva, tek bir meyvede zarar yapar (Şekil 171). Ülkemizde antepfıstığı yetiştirilen her yerde yaygın olarak bulunan bu zararlı sadece antepfıstığı ve çeşitlerinde zarar yapmaktadır. Kültürel önlemler: Hasattan sonra, bahçede bırakılan meyve artıkları, yerlere dökülen ticari değeri olmayan meyveler ile ağaçlar üzerinde kalan bozuk meyve salkımları toplanarak yakılmalıdır. Kimyasal mücadele: Ağaç üzerinde kalmış veya toprağa dökülmüş bir yıl öncesine ait 300 meyve mart-nisan aylarında kontrol edilir ve meyve içerisinde %10 oranında canlı larva tespit edildiğinde ilaçlamaya karar verilir. Gözlem kafeslerine konulan meyvelerde ilk ergin çıkışı görüldüğünde zararlıya karşı ruhsatlı herhangi bir insektisit ile ilaçlama yapılır (Anonim, 1995; Mart ve Eskalen, 2000). 15
Familya: Eurytomidae Tür : Eurytoma plotnikovi Nikolskaya (Fıstık içkurdu) Fıstık içkurdu dişisi erkeğinden biraz büyükçe olan, esmer renkli bir arıcıktır. Kanat damarları çok azdır. Abdomeni thoraxdan küçüktür. Yumurtalar uzunca yapıda, larvaları ise bacaksızdır. Zararlı kışı larva döneminde fıstık meyveleri içerisinde geçirir. İlkbahar ortalarına doğru pupa olur ve mayıs-haziran aylarında da erginler çıkar. Erginler çiftleştikten sonra yumurtalarını meyvenin içerisine bırakırlar. Yumurta bırakılan yerlerden reçine çıkar ve halka şeklinde renk koyulaşır. Yumurtalardan çıkan larvalar meyvenin içi ile beslenir. Bu tip meyveler zamanla buruşarak kurur ve zamanla bir kısmı dökülür, ancak çoğu ağaçta kalır. Yılda 1 döl verirler. Kültürel önlemler: Kurtlu meyveler bir önceki zararlı türde de anlatıldığı gibi toplanıp imha edilmelidir. Kimyasal mücadele: Eğer bir önceki yıl zararlı popülasyonu yüksek ise ilkbaharda kurtlu meyveler kültüre alınır ve bu meyvelerde ilk ergin çıkışı görüldüğünde zararlıya karşı ruhsatlı bir ilaçla mücadeleye geçilir (Anonim, 1995, 1999, Mart ve Eskalen, 2000). Sabrınız için teşekkürler 16