EĞRİ KÖK KANALLARINDA İKİ FARKLI TEKNİĞİN PREPARASYON SONRASİ KANAL AÇISINI DEĞİŞTİRME YÖNÜNDEN KARŞILAŞTIRILMASI

Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 2, Sayı 1, 1999 EĞRİ KÖK KANALLARINDA İKİ FARKLI TEKNİĞİN PREPARASYON SONRASİ KANAL AÇISINI DEĞİŞTİRME YÖNÜNDEN KARŞILAŞTIRILMASI Yrd.Doç.Dr.Kerem Engin AKPINAR* Prof.Dr.Emin TÜRKÖZ** ÖZET Bu çalışmada eğri kök kanallarında iki farklı preparasyon tekniğinin preparasyon sonrası kanal açısında meydana getirdiği değişiklik incelendi.bu amaçla 40 adet 1. büyükazı dişin mesiobukkal kökü kullanıldı. Preparasyon öncesi kanal açıları kayıt edildi. Dişler daha sonra iki gruba ayrıldı A.gruba step back tekniği uygulandı.2.gruba "Canal Leader 2001" cihazı ile kanal preparasyonu yapıldı. Preparasyon sonrası kanal açıları belirlendi ve kayıt edildi. Elde edilen sonuçlar istatistiksel olarak değerlendirildi.bu analiz sonucunda gruplar arası fark anlamlı bulundu. Anahtar Kelimeler:Kanal preparasyonu, Kanal açısı, Giromatik sistem SUMMARY In this study the change in the root chanel angles made by the two different tecnique while making a preparatıon in curved root chanels has been evaluated. For this reason 49 1.molars mesiobuccla root were used. Before preparation the anglesof the root chanels were registered. Later teeth were sepemted in to two groups. ln the first group step back tecnique were used.ln the first second group "Canal Leader 2001" tool were used.for the chanel angles were determined an were registered. The result were assemblend statisticaliy.after (his assemble no meaningful difference were found. Key Words:Root Channel Preparation, Channel Angle. Giromatic System GİRİŞ Günümüzde tüm güvenilir endodontik teknikler; kök kanallarının tam olarak temizlenmesi, dezenfeksiyonu ve hermetik bir şekilde doldurulması üzerine kurulmuştur. Modern endodonti bu üçlüyü tam olarak temizleme ve şekillendirme, mekanik dezenfeksiyon ve kök kanal dolgusu şeklinde belirlemiştir. 19 Endodontik tedavinin en önemli safhalarından birini kök kanallarının tamamen temizlenmesi ve şekillendirmesi oluşturur. Değişik teknikler ve aletlerle yapılan biyomekanik preparasyon, kanal içindeki nekrotik veya enfekte pulpa dokusunun, bakteri ve toksinleri ile diğer immünolojik faktörlerin uzaklaştırılması yanında kanalın orjinal hatlarını koruyarak apikale doğru gittikçe daralan konik formda şekillendirilmesi, kanalın apikal ve lateral yönde tam olarak doldurulmasına yardımcı olmayı amaçlar. 9,35 Kök ucu kapanmış apikali dar olan düz kanallarda kanalların temizlenmesi kolay yapılırken, dar ve eğri kök kanallarının biyomekanik preparasyonunda zorluklarla karşılaşılmaktadır. Kök kanal sistemi açılanmalarına göre kendi aralarında; düz açılı (5 ye kadar), hafif açılı (10-20 arası) ve sert açılı (25-70 arası) olarak ayrılmıştır. 27,32 Endodontik tedavilerde özellikle dar ve eğri kök kanallarının biyomekanik preparasyonundan önce kök kanal anatomisi, kanal kurvatür derecesi, kanal çapı ve giriş kavitesi dikkatlice değerlendiril- melidir. Dar ve eğri kök kanallarının preparasyonuna bağlı olarak kanalın orjinal hattını koruyamaması, yapay kanallar ve basamak oluşturulması, perforasyonlar, kanal aleti kırılması gibi komplikasyonlar ile karşı karşıya kalınmaktadır. 14,24,35 Düz kanallarda kök kanalı kökün ortasında yer alırken dentin kalınlığı bukkolingual ve meziodistal yönde eşittir. Fakat eğri kök kanallarında dentin kalınlığı bukkolingual ve meziodistal yönde eşit değildir.bu tür kanallarda geniş kanal aletlerinin kullanımı veya ince dentin kalınlığı bulunan duvardan fazla eğeleme işleminin yapılması kanalın orjinal hattından sapma ve perforasyon riskini artırır. 1 Eğri kök kanallarında bu türlü komplikasyonlar ile karşılaşmamak amacı ile değişik preparasyon teknikleri geliştirilmiş ve bunların etkinlikleri Bir çok çalışmada değişik yöntemlerle incelenmiştir 1,4,5,l0,12,13,20,30.31,35 Bu kanalların preparasyonunda kullanılan kanal aletlerinin yapısında ve şeklinde yapılan modifikasyonlar, aletin enine kesitindeki değişiklikler,kesici spirallerin açı ve derinliğindeki farklılıklar sonucu değişik tipte kanal aletleri ortaya çıkmıştır.kanal aletinin yapısındaki bu değişiklikler aletin kesme etkinliği,torsiyonel dayanıklılık, bükülebilirlik gibi fiziksel ve mekanik özelliklerinde önemli değişikliklere neden olmaktadır. 11,17.29,33 Endodontik tedavi esnasında hekimin en çok çaba göstermesi gereken ve en çok zamanını ayı- *C.Ü. Diş Hek. Fak. Diş Hast. ve Tedavisi Anabilim Dalı, Endodonti Bilim Dalı **G.Ü. Diş. Hek. Fak. Diş Hast. ve Tedavisi Anabilim Dalı

C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 1999 CİLT: 2. SAYI: 1 racağı tedavi evresi kanalın şekillendirilmesi olduğundan; son zamanlarda elle kullanılan,kanal aletlerine alternatif olarak harici bir güç kaynağı ile beraber kullanılan enstürmanlar zaman kazandırdığı ve uygulamada kolaylık sağladığı için kullanılmaktadır. Bu amaçla endodontik angldruvalar,endomate sistemler, sonik ve ultrasonik cihazlar kullanılmıştır. 3,6,21,24,26,28 İn vitro olarak gerçekleştirdiğimiz bu çalışmamızda, kök kanal preparasyonunda kullandığımız "S.E.T. Canal Leader 2001 cihazı"nın kanal açısında meydana getirdiği değişikliğin step-back tekniği ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar bulguların istatistiksel değerlendirmesi ile en uygun tekniğin belirlenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL METOT Çalışmamızda 25-45 yaş arası periodontal ve protetik nedenlerle çekilen 40 adet üst 1. büyü-kazı dişin meziobukkal kökü kullanıldı. Çalışma öncesi dişler oda sıcaklığında %10 nötr formalin içerisinde saklandı. Daha sonra dişlerin kök yüzeyleri periodontal küret yardımı ile temizlendi, çalışmaya alınan dişlerin radyografik kontrollerinde kök gelişimini tamamlamış, normal kök morfolojisine sahip olmasına ve kanal açısının 25 den büyük olmasına dikkat edildi. Koronal giriş yolu aynı araştırmacı tarafından açıldıktan sonra pulpa tirnerf yardımı ile çıkarıldı. K-tipi kanal eğesinin apikal foremenden geçişi sağlandıktan sonra anatomik apeksin 0.5 mm. gerisinde çalışma boyutu belirlendi. Preparasyon öncesi ve sonrası kök kanal kurvatür açısının değişikliğini belirleyecek radyografların çekimini standardize etmek amacıyla Sydney ve arkadaşlarının 34 geliştirdiği aparey kullanıldı. Bu aparey radyografi cihazına monte edilebilen bir sistem ve platform içermektedir. (Şekil 1) Preparasyon öncesi ve sonrası kanal açısı değişikliği saptanacak olan 40 adet üst 1. büyükazı dişin meziobukkal kökü hariç diğer kökleri radyografilerdeki süperpozisyonu önlemek amacıyla hızlı dönen elmas separe ile furkasyon bölgesinden kesilerek uzaklaştırıldı. Daha sonra bu dişlerin kanal ağızları mavi mum ile kapatıldı. Hazırlanan dişler apareye uygun şekilde hazırlanan plastik kalıpların tam merkezine yerleştirildi.kalıpların içerisine şeffaf akrilik (L.D. Caulk, Milford, DE) döküldü ve polimerizasyon sağlandı. Daha sonra 40 adet diş kendi içerisinde rastgele olarak iki ayrı gruba ayrıldı.preparasyon öncesi her iki grup dişlerin kanallarına çalışma uzunluğuna kadar 10 no.lu K-tipi kanal eğesi yerleştirildi ve RVG (Gendex imaging) ile görüntülen kayıt edildi. Bilgisayar ekranında VIXDB EXIT (Versiyon 3.1) program yardımıyla Schneider'in 32 tanımladığı şekilde her bir diş için kanal açısı belirlendi (Şekil 2) Bu işlemlerden sonra gruplardan birine stepback, diğerine de S.ET. Canal Leader 2001 cihazı ile preparasyon yapıldı. (Şekil 3) Şekil 2:Bilgisayar destekli kanal açısı ölçümü Şekil 1:Radyografide standartizasyonu sağlamak için geliştirilen platform Şekil 3:Canal Leader 2001 cihazı S.E.T. Canal Leader 2001 cihazı ucuna takılan S.E.T. Universal eğeleri kullanarak preparasyon yapıldı. S.E.T. derinlik stoperden yararlanarak Canal Leader 2001 cihazının çalışma mesafesi

C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 1999 CİLT: 2. SAYI: 1 ayarlandı.15 no.lu S.E.T. U tipi kanal eğesi ile çalışma mesafesinde 4000-6500 rpm hızla 45 sn. aşağı yukarı hareketlerle ve hafif dikey basınç yapılarak preparasyon yapıldı. Bu işlemleri yaparken güçlü apikal basınç oluşmamasına dikkat edildi. Preparasyon sırasında S.E.T. irrigasyon sisteminin sabit akışı ile çalışıldı.daha sonra preparasyon 20, 25, 30, 35,40 no.lu eğeler kullanılarak seri bir şekilde tamamlandı. Her iki teknikle preparasyon işlemi tamamlanan dişlerin RVG yardımıyla bilgisayar ekranında elde edilen görüntüleri netleştirildi.schneider 32 in kanal açısının ölçülmesi için önerdiği yöntem ile kanal açılan ölçüldü.her iki grubta da elde edilen bulgular kayıt edildi. BULGULAR Çalışmamız sonucunda her iki teknikle preparasyon öncesi ve sonrasında elde edilen kanal açıları Tablo 1 ve Tablo 2'de verilmiştir. Step-back tekniği ve Canal Leader 2001 cihazı ile yapılan preparasyon grublarında preoperatif ve postoperatif kanal açısı ölçümleri karşılaştırdığında, gruplar arası farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.05). Sonuçlar incelendiğinde, Canal Leader 2001 cihazı ile yapılan postoperatif kanal açısı ölçümlerinin Step-back tekniği ile elde edilen ölçümlere göre daha düşük değerlere sahip olduğu görülmüştür. Şekil 4'de iki ayrı teknik ile yapılan kanal preparasyonlarında kanal açısı ölçümleri sütun grafisi halinde gösterilmiştir. TARTIŞMA Endodontik tedavinin en önemli safhalardan birini,kök kanalının bütünü ile temizlenmesi ve şekillendirmesi amacıyla yapılan mekanik preparasyon oluşturur. Kök kanallarının şekillendirilmesinden beklenen mekanik amaçlar vardır. Bunlar arasında gittikçe incelen konik formun sağlanması,orjinal kanal kurvatürünün sürdürülmesi ve genişletme sonucunda kanalın en dar çapının apikal-de dentin-sement bileşiminin bulunduğu yerde oluşturulması sayılabilir. Dar ve eğri kök kanallarının temizleme ve şekillendirme işlemleri sırasında apikalde basamak,zipping ve perforasyon gibi komplikasyonlann oluşturma olasılığı artmaktadır. 1,2,8,9,12,13,15,19 Oluşabilecek bu tür komplikasyonları en aza indirmek için farklı preparasyon teknikleri ve cihazları geliştirilmiştir.bu teknikler arasında konvensiyonel, step-back, step-down,double-flared,anti-curvatüre,balanced force olabileceği gibi kullanılan kanal aletleri ve cihazları arasında Ni-Ti kanal eğele- ri,canal master,giromatik,sonik ve ulfrasonik teknikler sayılabilir. 1,3,7,9,12,13,22,30,33,35 Diş No Preparasyon Öncesi Preparasyon Sonrası 1 24 24 2 42 39 3 29 27 4 39 39 5 42 39 6 51 47 7 34 32 8 28 26 9 24 24 10 51 48 11 26 26 12 32 32 13 24 23 14 27 25 15 34 31 16 34 33 17 30 28 18 47 45 19 28 28 20 28 27 X 33.7 32.15 Sx 1.96 1.78 Tablo 1: Step back tekniğinde preparasyon öncesi ve sonrası kanal açısı ölçümleri (Schneider Metodu ile) Çalışmamızda S.E.T. Canal Leader 2001 cihazı ile yapılan preparasyon sonrası preoperatif kanal açısı ölçümlerini karşılaştırdığımızda bu tekniğin Step-back tekniğine oranla kanal açısını daha düzleştirdiği görülmüştür.halbuki; endodontide kanal preparasyonunda kullanılan yeni enstürmantasyon tekniklerinin ve gelişitirilen endodontik cihazların amacı, kanalları temizleme ve şekillendirme işlemlerini gereğince yerine getirirken kolaylaştırmaktır. Kanalın preparasyon sonrası orjinal şeklinin bozulması ve düzensizliği istenmeyen bir durumdur.

C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 1999 Diş No Preparasyon Öncesi Preparasyon Sonrası 1 19 19 2 21 18 3 35 35 4 36 32 5 37 34 6 28 21 7 45 37 8 42 35 9 30 18 10 42 37 11 19 18 12 24 21 13 26 23 14 26 24 15 32 30 16 41 37 17 41 38 18 37 34 19 48 40 20 34 23 X 33.15 28.7 Sx 1.96 1.79 Tablo 2: Canal Leader 2001 cihazı ile yapılan preparasyon öncesi ve sonrası kanal açısı ölçümleri (Schneider metodu ile) Step Back Tekniği Canaf Leader Cihazı CİLT: 2, SAYI: bulundurulmalıdır. Hudson ve arkadaşları 19 el kullanılan üç çeşit kanal eğesi ile yaptıkları çal mada, preparasyon sonrası kanal açısının deç medîğini tespit etmişlerdir. Bizim çalışmamızda step-back tekniği ile yapılan preparasyonda da uygun sonuçlar vermiştir. Kielt ve Montogomery değişik markalarda endosonik cihazların etkis kök kanal sistemini taklit eden rezin bloklar üzer de araştırmışlardır. Çalışma sonucunda deği markalarda endosonik cihazlar arasında kaı transportasyonu açısından fark görülmemesi rağmen, genel olarak elle yapılan preparasyond daha fazla kanal transportasyonunun meyda geldiğini görmüşlerdir. Bu durum bizim çalışır mızla benzerlik gösteren bir sonuçtur. Ahmad' eğri kök kanallarında iki tip ultrasonik cihazla olı turduğu şekillendirmenin makroradyografik kar laşmasında farklı iki grup arasında apikalde da az, koronelde daha fazla dentin dokusu çıkarılır sına bağlı olarak kanai transportasyonlarında fa İtlik görülmüştür. Bu çalışma aynt araştırıcının Y kanal sistemini taklit eden reçine bloklar üzerin yaptığı preparasyon sonuçlarına yakınlık göst mektedir. 10 Çalışmamızın sonuçlan Ahmad'ı bulgularıyla paralellik göstermektedir. Ayrıca çalışmamızda operasyon öncesi operasyon sonrası kanal açısının tespitinde stc dardizasyonu sağlayabilmak çin Syndney 14 ve kadaşlarının önermiş olduğu radyografik platfo kullanılmıştır. Kanal açısının değişim ölçümlerin bilgisayar destekli metotlar kullanılmıştır. 25 Sc< ner ve RVG ile alınan kayıtlarda diğer metotla oranla daha kolay standardizasyon sağlanabilmf tedir. Preop. Postop. Şekil 4:iki ayrı teknik ile yapılan kanal preparas- yonlarında kanal açısı ölçümleri gösteren sütun grafisi. Özellikle molar dişlerin mezial kanalları distal tarafa eğimli olduklarından aşırı derecede dentin dokusunun kaldırılması perforasyon açısından tehlike oluşturabilmektedir. Kessler ve arkadaşları 20 özellikle furkasyon bölgesinde böyle bir tehlike ile karşılaşılabileceğini belirtmişlerdir. Bu nedenle yukarıda açıklanan bulgumuz bu nedenle önemlidir ve S.E.T.Canal Leader 2001 cihazı ile yapılan çalışmalarda perforasyon riski her zaman gözönünde

C.U. DİŞHEKİMLİGİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 1999 CİLT: 2. SAYI: 1 KAYNAKLAR 1. Abou-Rass, M-,Frank, A.L., Glick, D.H.: The anticurvature filing metod to prepare the curved root canal.jada, 101:729-794,(1980) 2. Ahmad, M.: Shape of the root canal after ultrasonic instrumentation with K-Flex files. Endod. Dent. Traumatol, 6:104-108,(1990). 3. Alaçam, T.: Endodonti. Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi, Ankara (1990). 4. Alodeh, M.H.H., Döller, R., Dumer, PB.M.H.: Shaping of simulated root canals in resin blocks using the stepback techniques with K-files manipulated in a simple in-out filing motion. int. Endodon, 22: 107-117, (1989). 5- Backman. C.A., Oswald, R.J., Pitts, D.L.: A radiographic comparison of two root canal instrumentation techniques. J. Endodon, 18: 19-24, (1992). 6. Baker, M.C., Ashrafi S. H., Van Cura, J.E., Remeikis, N.A.: Ultrasonic compared with hand instrumentation: a scanning elektron microscope study. J. Endodon, 14: 435-440,(1998). 7. Bayırlı, G.: Kok kanallarının temizlenmesi ve şekillen dirilmesi. İst. Üniv. Basımevi, İstanbul, (1995) 8. Briseno, B.M., Kremers, L., Hamm, G., Nitsch, C: Comparison by means of a computer-supported device of the eniarging characteristics of two different Instruments. J. Endodon. 19: 281-287 (1993). 9. Buchannan, L.S.: Cleaning and shaping of the root canal system; Cited in Cohen And Burns; Patways of the pulp. Mosby Year Book. 5 thed. St. Louise (1991). 10. Calhoun, G., Montogomery, S.: The effects of four instrumentation techniques on root canal shape. J. Endodon.14:230-234,(1990). 11. Dolon, D.W., Craig, R.G.: Bending and torsion of endodontic files with rhombus croos sections. J.Endodon,8:260-264(1982). 12. Fava, L.R.G.: The double-flared technique: an alternative for biomechanical preparation. J. Endodon, 9: 76-80,(1983). 13. Goerig, A.C., Michelich, R.J., Chultz, H.H.: İnstru mentation of root canals in molar using the step-down teennique. J. Endodon, 8: 550-554, 0982). 14. Gutierez, J.H., Garcia, J.: Microscopic and maeroscopic investigation on result of mechanical preparation of root canals. Oral surg, 25: 108-116, (1968). 15. Gutmann, J.L., Dumsha, T., Lovdahl, P., Hovland, E.J.: Problem solving in endodontics. The Mosby co, St. Louise (1982). 16. Haikel, Y., Allemann, C: Effectiveness of four methods for preparing root canals. a scanning electron microscopic evaluation. J. Endodon, 17: 340-345. (1988). 17. Haikel, Y, Gasser, P., Allemann C.: Dynamic fraeture of hybrid endodontic hand instrumentation compared with traditional files. J. Endodon, 17:217-220, (1991). 18. Harty, F.J., Stocks, C.J.R.: The giromatic system compared with hand instrumentation in endodontics. Br. Dent.J, 137:239-244, (1974). 19. Hudson, D.A., Remeikis, N.A., Van Cura, J.E.: Instrumentation of curved root canals: A comparison study. J. Endodon, 16:448-450,(1992). 20. Kesster, J.K., Peters, D.D., Lorton, L: Comparison of the relative risk of molar root perforations using various en dodontic instrumentation techniques. J. Endodon, 9: 439-447, (1983). 21.Kielt, L.W., Montgomery, S.: The effect of endosonic instrumentation in simulated curved root canals. J. Endodon, 13:215-219, (1987). 22. Langeiand, K., Kenneth (Kıng Sıng). L:, Pascon. E.A.; Work-saving devices in endodontics: efficacy of sonic and ultrasonic tecniques. J. Endodon, 11: 499-519. (1985). 23. Lım. K.C., Mccabe. J.G.. Johnson. M R.W.: SEM evaluation of sonic and ultrasonic devices for root canal preparation. Quintessence International, 18: 793-797(1987). 24. Mader, C.L., Baumgartner, J.C.. Peters, D.D.: Scan ning electron microscopic investigation of the smeared layer on root canals walls.j. Endodon, 10: 477-484, (1984). 25. Mayo. CM.. Montgomery S., Delrio, C.A.: Computerized method for evaliation root canal morphology. J. Endodon, 12:2-7, (1986). 26. Mıhçıoğlu, T.: Kanal tedavisinde giromatik ve klasik yöntemlerin mekanik proparasyonundaki etkinliklerin klinik, radyolojik ve histopatolojik olarak incelenmesi, H.Ü. Sağlık bilimleri Fakültesi Doktora tezi, Ankara-1978. 27. Nagy, C.D., Szabo, J., Szabo, J.: A mathematically based classification of root canal curvatures on naturel human teeth. J. Endodon, 21:557-560, (1995). 28. Pascon, E,A.: Work saving devices in endodontics: efficacy of sonic and ultrasonic techniques. J. Endodon. 11:499-510, (1985). 29. Powell, S.E.. Sımon J.H.S. Maze. B.B.: A compari son of the effect of modified and nonmodified ınstrument tips on apical canal contiguration. J. Endodon, 12: 293-300, (1986) 30. Roane, J.B., Sabala, C.L.: Duncanson, M.G.: The "balanced force" concept for ınstruentation o( curved canals. J Endodon, 11: 203-211, (1985). 31. Saunders, W.P. T Saunders. E.M.: Effect of noncutting tipped Instruments on the quality of root canal preparation using a modified doubie-flared technique. J. Endodon, 18:32-36, (1992). 32. Schneider, S.W.: A comparison of canal preparations in straight and curved root canals. Oral surg. 32: 271-275,1971). 33. Stenman, E.. Spanberg, L.S.VV.: Machining efficiency of endodontic K-files and hedstrom files. J. Endodan, 16-375-382, (1990). 34.Sydney, G.B., Batisa, A.. Melo, L.L.: The radiographic platform: a new method to evaluate root canal preparation ın vıtro. J. Endodon, 17: 570-572, (1991). 35. Weine, F.S.: Endodontic Therapy. The Mosby Co. 3 rded., 293-311, St. Louise (1982). Yazışma Adresi: Yrd. Doç. Dr. Kerem Engin AKPINAR Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı Endodonti Bilim Dalı Sivas Tel: 346 219 15 10/2772