TÜRK MEDEN KANUNU NUN 691. MADDES NE L fik N DÜfiÜNCELER Y ld r m KESER* Payl mülkiyet birli i, payl mülkiyete konu eflya üzerinde, payl maliklerce oluflturulan birliktir 1. Paydafllar aras nda bir yönetim sözleflmesi yap lmam flsa, yönetim iflleri kanunda belirtilen karar say s do rultusunda paydafllar taraf ndan yap labilir. TMK m. 690, 691, 692, 689/b.1, 689/b.2, maddeleri befl farkl yönetim ifline yer vermifltir. Bu yönetim iflleri, zorunlu, ivedi, ola an, önemli ve ola anüstü yönetim iflleridir. Payl mülkiyet iliflkisinde, aksi belirlenmedikçe, paylar eflit say l r (TMK m. 688/f.2) ve paydafllar, paylar oran nda payl mülkiyet yönetimine kat labilirler (TMK m. 693/f.1). I. ÖNEML YÖNET M filer TMK m. 691, önemli yönetim ifllerini düzenlemifltir. Genel bir tan m yap lmam fl, örnek olabilecek nitelikte, bir tak m genel ifadelere yer verilmifltir. flletme yönteminin de ifltirilmesi, tar m türünün de ifltirilmesi, büyük tamir iflleri, adi kiraya veya ürün kiras na iliflkin sözleflmelerin yap lmas veya sözleflmelerin feshi ve topra n slah kanunda gösterilen önemli yönetim iflleridir. Yasal düzenleme de, gibi edat na yer verilerek, s n rl say m ilkesinin benimsenmedi i ortaya koyulmufltur. Bir iflin ola- (*) Avukat, stanbul Barosu. (1) ACEMO LU, Kevork, Eflya Hukuku Meseleleri, stanbul 1970, s.82, BERTAN, Suad, Ayni Haklar C.I., Ankara 1976, s.375, HATEM, Hüseyin/SEROZAN, Roma/ARPACI, Abdülkadir, Eflya Hukuku, Ankara 1984, s.99, SAYMEN, Ferit/ELB R, Halid.K., Türk Eflya Hukuku Dersleri 1963, s.263, FEYZ O LU, Feyzi/DO ANAY, Ümit/AYBAY, Ayd n, s.91, AK PEK, Jale G., Türk Eflya Hukuku (Ayni Haklar) Ankara 1974, C.II, s.238, KARAHASAN, Mustafa, Yeni Türk Medeni Kanunu Eflya Hukuku, Ö reti ve Yarg tay Kararlar, C.II, stanbul 2002, s.107, ÖZMEN, Saba Ethem, Türk Hukukunda Paydafll ktan Ç karma Davas,(TMK md 626/a, TMK md 626/b ),Ankara 1992, s.24, GÜMÜfi, Mustafa Alper, Türk Medeni Kanunu ve Uygulamas, 2. Bas, stanbul 2004, s.159, TEK NAY, Selahaddin Sulhi/AKMAN, Sermet,/BURCUO LU, Haluk/ALTOP, Atilla, Eflya Hukuku, s.568, GÜRSOY, Kemal,/EREN, Fikret,/ CAN- SEL, Erol, Türk Eflya Hukuku, Ankara 1984, s.413, ERTAfi, fieref, Yeni Türk Medeni Kanunu Hükümlerine Göre Eflya Hukuku, 6.bas, stanbul 2005, s.223, O UZMAN, M. Kemal/SEL Ç, Özer/OKTAY- ÖZDEM R, Saibe, Eflya Hukuku, 10.bas, stanbul 2004, s.248, ARPACI, Abdülkadir, Türk Medeni Kanunu Aç s ndan Müflterek Mülkiyette Yararlanma ve Yönetim, stanbul 1990, s.101, s.25, ESENER, Turhan/GÜVEN, Kudret, Eflya Hukuku, 3.bas, Ankara 1996, s.114.
1238 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 82 Say : 3 Y l 2008 an nitelikte mi, önemli nitelikte mi oldu u tart flmal ise, bu ifli önemli yönetim ifl olarak kabul etmek gerekir 2. Önemli yönetim ifllerinin, tan m ö retide tart flmal d r. Bu görüflleri flu flekilde özetleyebiliriz. Birinci görüfl 3, eflyan n de erini artt ran, kullan fl tarz n daha verimli hale gelmesini, getirilmesini ya da de ifltirilmesini öngören ifllemlerin önemli yönetim ifli oldu unu savunmaktad r. kinci görüfl 4, eflyan n de erini artt ran ya da kullan fl tarz n verimli hale getiren ifllerin önemli yönetim ifli olarak adland r lmas n n do ru olmad n, çünkü bu tan m n ayn zamanda ola an ve ola anüstü yönetim iflleri içinde geçerli oldu unu savunmaktad r. Bu görüfl, önemli yönetim ifllerinin tan m n flu flekilde yapmaktad r: Ola an yönetim s n rlar n aflan ve payl mal n de erini veya yarar sa lamaya elverifllili inin korunmas için gerekli bak m, onar m ve yap iflleridir. Kanun koyucu, bir iflin önemli yönetim ifli olmas n n sonucunu TMK m. 691/f.1.c.son da, belirtmifltir. Buna göre, önemli yönetim iflinin yap labilmesi için pay ve paydafl ço unlu uyla karar verilmesi gerekir. Yasal düzenlemeye iliflkin görüfllerimizi aç klamadan önce bir örnekle maddede, ifade edilmek istenen hususun ne oldu unu aç klamaya çal flal m. (A), (B), (C), (D), (E) payl mülkiyete tabi bulunan bir tarlaya paydafllard r. Paydafllardan, (A) n n pay 1/8, (B) nin pay 2/8, (C) nin pay 3/8, (D) nin pay 1/8, (E) nin pay 1/8 dir. Tarlada y llard r, ayçiçe i ekilmekte iken, karpuz ekilmesi istenmektedir. Ekim türünün de ifltirilmesi için, (B) ve (C) pay ço unlu una sahip oldu u halde, paydafl ço unlu unu sa lamadan ekim türünü de ifltiremezler. (A), (D), (E) paydafl ço unlu u aç s ndan gerekli ço unlu u sa lad klar halde, pay ço unlu unu sa layamamaktad rlar. Her iki durumda da, önemli yönetim iflinin yap lmas mümkün de ildir. Bu nedenle ancak, pay ve paydafl ço unlu unu sa layan, örne in (B), (C), (D) taraf ndan ilgili iflin yap lmas istenirse, bu durumda ifl yap labilir, çünkü befl paydafltan üçü istemektedir, yani paydafl ço unlu unu sa lanm flt r. Ayr ca, hisselerinin toplam 6/8 oldu u için, pay ço unlu unu da sa lamaktad r. Çifte ço unluk ile al nan kararlara, az nl kta kalan veya oylamaya kat lmayan paydafllar uymak zorundad r 5. Örne in, paydafl yap lmas kararlaflt r lan önemli yönetim iflinin yap lmas nda çekimser kald n söyleyerek, ifllemin yap lmas n n kendisine getirdi i külfetlerden kaç namaz 6. Karara uymak istemeyen paydafllar n Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre yapabilece i olanaklar s n rl d r. Ya pay n devrederek payl mülkiyet iliflkisinden ayr l r ya da ortakl n giderilmesi davas açarak (2) KÜLEY, Muin M.,Toplu Mülkiyet, stanbul 1959, s.33. (3) AK PEK, C.II, s.29, ESENER/GÜVEN, s.117, ARPACI, Müflterek Mülkiyet, s.35. (4) ÖZMEN, s.35. (5) KARAHASAN, s.124. (6) ARPACI, s.139.
TMK n n 691. Maddesine liflkin Düflünceler Y ld r m Keser 1239 payl mülkiyet iliflkisine son verilmesini isteyebilir. Pay ve paydafl ço unlu u sa lanmadan, önemli yönetim ifllerinin yap lmas na iliflkin olarak al nan kararlar hükümsüzdür. Bu nedenle, ne sözleflmeyi yapan ne de di er paydafllar hatta üçüncü kiflileri de ba lamaz 7. Yaln z, iflleme taraf olan üçüncü kifliler karar n pay ve paydafl ço- unlu u sa lanmadan yap ld n bilecek durumda de illerse, bu durumda ifllemi yapan flah s, üçüncü flah slara karfl yetkisiz temsil hükümlerine göre sorumlu olmaktad r 8. Çifte ço unluk sa lanmadan yap lan önemli yönetim ifllerine iliflkin ifllemlere paydafllar n icazet vermeleri mümkündür 9. Karar n al nabilmesi için, payl mülkiyette toplant ya da karar yetersay s öngörülmemifltir, toplant yetersay s na ayk r l k dahi karar yetersay s na ayk r l k say laca ndan al nan kararlar, yok hükmünde olur 10. II. HAK ME BAfiVURMA YETK S Kanun koyucu TMK m. 691/f.son da, pay ve paydafllar n eflitli i halinde hakimin bütün paydafllar n menfaatini gözeterek hakkaniyete uygun bir karar verece ini düzenlemifltir. Ayr ca gerekli gördü ü ifllerin yap lmas için paydafllar aras ndan veya d flar dan bir kayy m atayabilir. Kanun koyucunun getirdi i düzenleme, Eski Medeni Kanun a paralel olarak, pay ve paydafl ço unlu unu aram fl, fakat Eski Medeni Kanunda olmayan, pay ve paydafl ço unlu unun eflitli i halinde hakime baflvurma imkan tan yarak, payl mülkiyetin yönetiminde iflleyifli h zland rma, payl mülkiyetin devam n sa lama ve önemli say lan ifllerin yap lmas n kolaylaflt rma yönünde önemli bir ad m atm flt r. Ö retide, Eski Medeni Kanun döneminde de paydafl n hakime baflvurma yetkisi oldu unu savunanlar olmufltur 11. Kanaatimizce, Eski Medeni Kanun döneminde paydafl n böyle bir yetkisi yoktu 12. A- Hakime Baflvurman n fiartlar Kanaatimizce, Eski Medeni Kanun dan farkl olarak Türk Medeni Kanunu nda hakime baflvurma imkan tan nmas yerinde olmufltur 13. Ancak uygulamaya yans yabilecek sorunlar dikkate al nd nda, önemli yönetim iflleri için pay ve paydafl ço unlu unun aranmas n n makul gerekçeleri (7) AK PEK, C.II, s.31. (8) O UZMAN/SEL Ç /OKTAY-ÖZDEM R, s.251. (9) ARPACI, s.138. (10) ARPACI, Müflterek Mülkiyet, s.138. (11) GÜRSOY/CANSEL/EREN, s.414-415, BERTAN, s.392, SAYMEN/ELB R, s.243, AK PEK, C.II, s.243, ARPACI, Müflterek Mülkiyet, 136. (12) O UZMAN, Kemal, Kat Mülkiyeti Meselesi ve Hal Çaresi stanbul 1958, s.73. (13) 1984 tarihli Türk Medeni Kanunu Öntasaras n n da, Md 613/IV, bu hususta aç k bir düzenleme getirmektedir. fiöyle ki, Ço unluk sa lanmazsa, paydafllardan birinin istemi üzerine sulh hakimi bütün paydafllar n yarar n gözeterek hakkaniyete uygun bir karar verir. Hakim gerekli gördü ü ifllerin yap lmas için paydafllar aras ndan veya d flardan bir kayy m atayabilir. (ERGÜN, Zafer, Gerekçeli Türk Medeni Kanunu, stanbul 2002, s.456).
1240 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 82 Say : 3 Y l 2008 olmas na karfl n, paydafl ço unlu u sa lanmas na karfl n pay ço unlu unun sa lanamamas durumunda ya da pay ço unlu unun sa lanmas na karfl n paydafl ço unlu unun sa lanamamas durumunda paydafllara hakime baflvurma olana n n neden tan nmad düflündürücüdür. Ö retide, paydafllar aras nda uyuflmazl k halinde hiçbir koflul aranmaks z n, uyuflmazl gidermek için hakimden karar isteminde bulunma hakk tan nmas gerekti i vurgulanarak yasal düzenleme elefltirilmektedir 14. Bu konuda örnek teflkil edebilecek nitelikte oldu undan, KMK m. 33 e de inmek gerekir. Bu yasal düzenlemede aç kça pay ya da paydafl ço unlu u aranmaks z n uyuflmazl klarda kat malikine, hakime baflvurma yetkisi tan nm flt r. Ö retide ileri sürülen di er bir görüfl de pay ve paydafl eflitli i ifadesindeki ve ba lac n n veya fleklinde olmas gerekti i vurgulanarak, önemli ve ola anüstü yönetim iflleri için de her zaman hakime baflvurma imkan n n tan nmas gerekti i savunulmaktad r 15. Ö retide di- er bir görüfl ise, kanunda hakime baflvurma yetkisi pay ve paydafl eflitli i halinde tan m fl gibi bir ifade kullan lm fl olmas na karfl n, bu ifadeyi pay ve paydafl ço unlu u sa lanmad haller fleklinde anlamak gerekti ini savunmaktad r 16. Bu görüfl, sav nda gerekçe olarak da Türk Medeni Kanunu m. 691 e, iliflkin gerekçede, ço unluk sa lanamamas halinde, paydafllardan herbirine hakime baflvurma hakk tan nmas n göstermektedir 17. Kanaatimizce, mevcut düzenlemeyle paydafllar n sadece hakime baflvurmas, ancak pay ve paydafl eflitli inin sa lad önemli yönetim iflleri için söz konusu olabilir. Bunun d fl nda, paydafllar n hakime baflvurma yetkisi yoktur. TMK m. 691 e iliflkin gerekçede, paydafllar n herbirinin hakime baflvurma yetkisinden sözetmesine karfl n hangi koflullar dahilinde olaca n belirtmedi i için eksik bir düzenlemedir. Bu yasal düzenlemelere karfl n, TMK m. 2 ye dayal olarak paydafllar n hakime baflvurma yetkisi her zaman vard r. B- Hakim Karar n n S n rlar Ayr ca, yönetim iflinin yap lmas konusunda paydafllar aras ndan veya d flar dan bir kayy m atama yetkisi hakime verilmifltir 18. Fakat, bu düzenleme kanunda do ru ifade edilememifltir, çünkü TMK m. 691/f.son da gerekli gördü ü ifllerin yap lmas ifadesine yer verilerek, sanki paydafllar n önemli yönetim iflinin yap lmas konusunda pay ve paydafl ço unlu- unun eflit olmas durumunda paydafllar n yapmay düflündükleri önem- (14) ERTAfi, s.230. (15) GÜMÜfi, s.163. (16) O UZMAN/SEL Ç /OKTAY-ÖZDEM R, s.251. (17) Üçüncü f krada ço unluk sa lanamamas halinde, paydafllardan herbirine hakime baflvurma hakk tan nm flt r. ERGÜN, s. 492. (18) TMK m. 691/III kayy ml k tesisini hakimin gerekli görmesi flart na ba lanm flt r. Paydafllar n sadece hakimin müdahalesini istemesi yeterli olup, kayy ml k tesisi paydafllar taraf ndan istenmemifl olsa bile hakim gerekiyorsa resen kayy ml k tesisi yönünde karar verir. GÜMÜfi, Mustafa Alper, Türk Medeni Hukukunda Kayy ml k, stanbul 2006, s.262.
TMK n n 691. Maddesine liflkin Düflünceler Y ld r m Keser 1241 li yönetim ifli d fl nda baflka bir iflin yap lmas n payl mülkiyet için gerekli görürse, paydafllar n r zas n almaks z n, bu iflin yap lmas için paydafllardan birini ya da d flar dan bir kayy m tayin edebilece i sonucunu ç kar labilecek flekilde bir düzenleme getirilmifltir. Kanaatimizce, kanunda yer alan yersiz ifadenin bu flekilde yorumlanmas ve uygulanmas mümkün de ildir. Kanun koyucunun burada hakime verdi i yetkinin kapsam belli koflullara tabidir: 1) Önemli yönetim iflleriyle s n rl d r. 2) Önemli yönetim ifli olarak nitelendirilen iflin yap lmas için, istenen iflin pay ve paydafl ço unlu unda eflitlik olmas gerekir. Bu koflullar n sa lanmas halinde, hakim payl mülkiyet iliflkisinin sa l kl ifllerlik kazanmas ve yap lan önemli yönetim iflinin yap lmas n n gerekli olup olmad n n tespiti amac yla, yap lmas konusunda karar verilmesi istenen önemli yönetim ifli için ya iflin yap lmas na karar verir ya da yap lmamas na karar verir. Burada hakimin, talep d fl nda herhangi bir iflin yap lmas na karar vermesi mümkün de ildir, kanunda gerekli gördü ü ifllerin yap lmas için ifadesi amac n aflan bir ifadedir. Özel hukukta geçerli olan temel ilke, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu aç - s ndan da, hakimin istisnalar d fl nda taleple ba l olmas d r (HUMK m. 74). Hakimin talebin az na hükmetmesi ancak, niteli i itibar yla azl k çokluk iliflkisinin kurulabilece i, talepler için söz konusudur. Örne in 1000 YTL manevi tazminat talep edilen bir davada, 100 YTL ye hakim hükmedebilir. Ya da kanunun cevaz verdi i hallerde, örne in BK m. 515 de yer alan, ölünceye kadar bakma sözleflmesinin feshi davas nda hakim, sözleflmeyi feshedece i yerde, bak m borçlusunun hak sahiplerine nafaka ödemeye mahkum edebilir. Belirtti imiz gibi, TMK m. 691/f.son da böyle düzenleme olmad aç kt r. Bu nedenle, kanundaki ifade tarz na ra men, hakim önemli ifllere mahsus olmak üzere, pay ve paydafl eflitli i halinde hakkaniyet ölçülerinde iflin yap lmas na ya da yap lmamas na karar verebilir.