6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 367 BİR TERSANENİN KİRLİLİK PROFİLİNİN OLUŞTURULMASI VE ATIK AZALTIMI İÇİN ÖRNEK ÇALIŞMA Bilge BAŞ Tuğba ÖLMEZ Olcay TÜNAY Işık KABDAŞLI Sedat KABDAŞLI Çevre Müh. Araş. Gör. Dr. Prof. Dr. Prof. Dr. Prof. Dr. Hidrolik Lab. Çevre Müh. Böl. Çevre Müh. Böl. Çevre Müh. Böl. Hidrolik Lab İTÜ İstanbul İTÜ İstanbul İTÜ İstanbul İTÜ İstanbul İTÜ İstanbul bilge_bas@yahoo.com tolmez@ins.itu.edu.tr otunay@ins.itu.edu.tr ikabdasli@ins.itu.edu.tr skabdasli@ins.itu.edu.tr ÖZET Yeni gemi inşaası taleplerinin karşılanabilmesi amacıyla, ülkemizdeki gemi inşa tesisi sayısının artırılması yönündeki çalışmalar Denizcilik Müsteşarlığı nca sürdürülmektedir. Özellikle İstanbul ve yakın çevresinde yoğunlaşan tersane işletmelerinin ülkemizin diğer bölgelerinde de yaygınlaşması ve bu bölgelerdeki ihtiyacı karşılaması amacıyla söz konusu tesislerin kurulması ve işletilmeye alınması Türkiye genelinde özendirilmektedir. Kurulması planlanan tersanelerin işletilmesi aşamasında, çevreye olan olumsuz etkilerinin incelenmesi ve değerlendirilmesi için atık profillerinin çıkarılması büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, 5000 10000 DWT büyüklüğündeki hem yeni gemiler inşa etmek ve çeşitli bakım ve onarım hizmetlerini vermek üzere kurulması planlanan bir tersanenin üretim prosesleri incelenerek. kirletici kaynakların cins ve özellikleri belirlenmiş ve atık profili çıkarılmıştır. Bu kapsamda üretim prosesleri esnasında oluşacak atıklar katı atıklar; sıvı atıklar ve hava kirleticiler olarak sınıflandırılmıştır. İşletme aşamasında kurulması planlanan tersanenin kapasitesi göz önünde bulundurularak katı, sıvı atıkların ve hava kirleticilerin miktarları her bir üretim prosesi için hesaplanmıştır. İşletme aşamasında oluşan atıkların en uygun şekilde azaltılması ve uzaklaştırılması için öneriler getirilmiştir. GİRİŞ Coğrafi konumu dolayısıyla, ülkemiz deniz taşımacılığında önemli bir rol oynamaktadır. Bu nedenle, denize kıyısı olan bölgelerde geçmişten günümüze, yeni gemiler inşa etmek ve mevcut gemilerin bakımlarını yapmak üzere İstanbul ve Tuzla Tersaneler Bölgesinde yoğunlaşan ve hâlihazırda faaliyet gösteren farklı kapasitelerde tersaneler kurulmuştur. Özellikle İstanbul ve yakın çevresinde yoğunlaşan bu endüstriyel faaliyetlerin ülkemizin diğer bölgelerinde de yaygınlaşması ve bu bölgelerdeki ihtiyacı karşılaması amacıyla 04.09.2004 tarih ve 25573 sayılı Resmi Gazete de Hazine Arazilerinin Tersane Yatırımlarına Tahsisinde Uygulanacak Esas ve Usullere İlişkin Tebliğ yayımlanmıştır. Bu tebliğ kapsamında da ülkemizin bazı kıyı alanları tersane kurulması amacıyla bu sektöre tahsis edilmiştir. Bu çalışmada, yukarıda sözü edilen tebliğ uyarınca arazi tahsisi yapılan ve yeni kurulacak olan bir tersanenin atık profili çıkarılmış, üretim esnasında oluşacak atıkların uzaklaştırılması ve atık minimizasyonunda izlenmesi gereken bir yöntem önerilmiştir. İncelenen tesis 5000 10000 DWT büyüklüğündeki hem yeni gemiler inşa etmek hem de çeşitli bakım ve onarım hizmetlerini vermek üzere bir tersanede yer alabilecek tüm aktiviteleri bünyesinde bulunduracak donanıma sahip bir düzende planlanmıştır. Tersanede yılda 1-2 adet yeni gemi inşası ve yılda 30-50 adet 10000-165000 DWT aralığında değişen büyüklüklerde gemilerin bakım ve onarım işlemlerinin yapılması planlanmaktadır.
368 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Bu çalışmanın ilk aşamasında, kapsamlı bir literatür araştırması yapılmış; gemi inşa ve tamiri esnasında ortaya çıkabilecek kirleticiler kaynaklar ve bunların üretim proseslerine bağlı olarak oluşumu daha önce bu konuda yapılmış çalışmalar ışığında belirlenmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında, benzer üretimlerin gerçekleştirildiği ve hâlihazırda faaliyet gösteren tersaneler yerinde ziyaret edilerek; gerek üretim prosesleri gerekse bu prosesler esnasında oluşan sıvı, katı ve hava kirleticileri kaynak ve miktarları hakkında kapsamlı bir atık araştırması gerçekleştirilmiştir. Elde edilen literatür verileri ve atık araştırması bilgileri ışığında incelenen tesiste yer alacak üretim prosesleri belirlenmiş ve bu prosesler sonucu ortaya çıkacak atık profili oluşturulmuş ve bu atıkların uzaklaştırılması ve/veya azaltılması amacıyla öneriler getirilmiştir. TERSANE ÜRETİM PROSESLERİ Kurulması planlanan tersanedeki faaliyetler, üretim işlemlerinin gerçekleştirildiği ana tesisler, üretimin devamlılığını sağlayan yardımcı tesisler ve personel ve işçilerin kullanacağı sosyal ve idari tesislerde yürütülecektir. Gemi inşa tesislerinde yapılan üretim faaliyetleri genel olarak gerçekleştirildikleri birimlere göre sınıflandırılarak aşağıda açıklanmış ve Şekil 1 de akım şeması olarak verilmiştir. Tersanede yer alacak olan sac işleme tesisleri; sac boya atölyesi, sac kesim atölyesi ve ön imalat kapalı sahasından oluşacaktır. Ham Sac Sac Stok Sahası Ham Sac Sac İşleme Tesisleri Yüzey temizleme Ön boyama Kesme Montaj, panel imalatı Yüzey düzeltme İşlenmiş Sac Sac Stok Sahası Boru Atölyesi Boruların bükülmesi Birleştirme Boru Panel Jig Sahası Panellerin birleştirilmesi Marangozhane Ahşap kısımların imalatı Elektrik Atölyesi Ahşap kısımlar Elektrik elemanları Blok Kızak/Kuru Havuz Blokların birleştirilmesi Ara ve son kat boya Makine, elektrik ve mobilya Gemi GEMİNİN SUYA İNDİRİLMESİ Elektrik ve mobilya montajları TESLİM Şekil 1 Gemi inşası üretim akım şeması
6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 369 Tersanelerde gemi yapımında en çok kullanılan malzemelerden biri olan sac, üretimde kullanılmadan önce yüzey temizlenmesi ve ön boyama işleminden geçmekte, daha sonra elektrik ve gaz kaynağı kullanılarak istenen şekillerde kesilerek birleştirilmeye hazır hale getirilmektedirler. Sac boya ve sac kesim atölyelerinde gerçekleştirilen bu işlemlerden sonra, ön imalat kapalı sahasında hazırlanan sacların montajları yapılarak, panel imalatı ve ara kat boyasından önce yüzey düzeltme işlemleri gerçekleştirilecektir. Torna tesviye atölyesinde ise imal edilen gemilerin çeşitli makine parçaları üretilecektir. Bu işlemlerden sonra, tesiste yer alacak olan jig sahasında sac işleme tesislerinde istenen şekil verilmiş ve ön boyaması yapılmış olan sac parçaları ve paneller kaynak kullanılarak birleştirilecek ve blok haline getirilecektir. Kızak ve kuru havuzda, jig sahası, boru atölyesi, marangozhane ve elektrik atölyesinden alınacak parçalar ve donanımlar birleştirilerek geminin inşası gerçekleştirilecektir. Bu birimde esas olarak kaynakla birleştirme; ara ve son kat boya; makine, elektrik ve mobilya montajı işlemleri gerçekleştirilecektir. Tersanede gerçekleştirilecek gemi tamiri işlemleri, iskele ve kuru havuzda sac ve profil yenileme, boya sökümü, makine-teçhizat tamiri ve yenilenmesi, tadilat ve dönüştürme olarak sınıflandırılmıştır. Yardımcı tesisler kapsamında ele alınan boru atölyesinde, mamul olarak dışarıdan temin edilen borularda, bükme ve kaynak ile birleştirme işlemleri yapılacaktır. Bu birimde boru galvanizleme işlemi gerçekleştirilmeyecektir. Diğer bir yardımcı tesis olan elektrik atölyesinde herhangi bir üretim yapılmayacak, tersane içi ve tamire gelen gemilerin onarımları için hizmet verilecektir. İnşa edilen ve bakım ve onarımı yapılan gemilerin ahşap kısımlarının üretimi ve tamiri marangozhanede yapılacaktır. Ham sac stok sahasında tersaneye gemi inşasında kullanılmak üzere gönderilen ham sac levhalar depolanacak ve sac işleme tesislerinde işleme alınıncaya kadar bu birimde bekletilecektir. İşlenmiş sac stok sahası sac işleme tesislerinden işlenmiş olarak çıkan sacların montaj öncesinde depolanması amacıyla kullanılacaktır. Jeneratör dairesi, O 2, LPG ve su tankları, yangın söndürme ünitesi, proses atıksuyu ve evsel atıksu arıtma tesisleri, depolar tersane bünyesinde bulunacak diğer yardımcı tesislerdir. Tersanede aynı zamanda sosyal ve idari tesisler kapsamında, yönetim binası, yatakhane ve yemekhane binaları yer alacaktır. ATIK OLUŞUMU İncelenen tersanenin işletme aşamasında oluşumu söz konusu olan atıklar üretim prosesleri çerçevesinde 3 ana başlık altında sınıflandırılmıştır. Bunlar; katı atıklar, sıvı atıklar ve hava kirleticilerdir. Her bir atık ile ilgili değerlendirme aşağıda yapılmıştır. Katı Atıklar Gemi inşa ve bakım-onarım işlemleri sonucu ortaya çıkacak katı atıklar metal fireleri, kullanılmış kaynak elektrotları ve raspa malzemesi, kaynak cürufu, çelik bilye, ambalaj atıkları, ahşap, metal ve benzeri katı atıklar ile tersanede kirlenme kontrolü amaçlı gerçekleştirilecek uygulamalar sonucu oluşacak katı atıklardır. Tersanede gemi inşa ve bakımonarım işlemleri sırasında oluşacak katı atıkların cinsleri, miktarları ve kaynaklandıkları birimler Tablo 1 de verilmiştir.
370 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Tablo 1 Tersanede oluşacak katı atık kaynakları, türleri ve miktarları Katı Atık Cinsleri Kaynaklandıkları Birimler Birim Miktar Metal Firesi Sac Kesim Atölyesi ton /yıl 1120 Ön İmalat Kapalı Sahası ton /yıl 196 Torna Tesviye Atölyesi ton /yıl 170 Boru Atölyesi ton /yıl 14 Çelik Bilye Atıkları Sac Boya Atölyesi Kaynak Cürufu Sac Kesim Atölyesi kg/yıl 3800 Boru Atölyesi kg/yıl 100 Kızak ve Kuru Havuz kg/yıl 800 Jig Sahaları kg/yıl 300 Atık Kaynak Elektrodları Sac Kesim Atölyesi kg/gün 10 Ön İmalat Kapalı Sahası kg/gün 100 Boru Atölyesi kg/gün 6 Kızak ve Kuru Havuz kg/gün 60 Jig Sahaları kg/gün 24 Kullanılmış Raspa Malzemesi Ön İmalat Kapalı Sahası ton /yıl 2 Kızak ve Kuru Havuz ton /yıl 98 Ambalaj Atıkları Sac Boya Atölyesi ton/yıl 3 Kızak ve Kuru Havuz ton/yıl 5 Ahşap, Plastik, Metal, vb. Katı Atıklar ton /yıl 2 Arıtma Tesisi Çamuru Diğer Katı Atıklar Su Perdesi Teressübatı Sac Boya Atölyesi ton/yıl 8 10 Filtre Kartuşları Sac Boya Atölyesi kg/yıl 500 Deniz Suyu Filtrasyon Atıkları Kızak kg/yıl 250 Evsel Nitelikli Katı Atıklar kg/gün 750 2000 Gemi inşa faaliyetleri esnasında oluşacak metal fire miktarı; tesiste yılda kullanılacak sac miktarının (10000 ton) yaklaşık % 12-15 olacaktır. Bu orana göre tesiste oluşacak fire sac miktarı ortalama 1400 ton/yıl kabul edilmiş ve kaynaklandıkları birimlere göre dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Sac boya atölyesinde kullanılacak saclar yüzey düzeltme işlemine tabi tutulacaktır. Tersanede yüzey düzeltme amacıyla yılda yaklaşık 24 ton çelik bilye kullanılması söz konusudur. Bu bilyeler zaman içerisinde aşınmaya bağlı olarak kullanılamaz duruma gelecek ve atık niteliği kazanacaktır. Tersanenin işletilmesi esnasında sac kesim atölyesi, ön imalat kapalı sahası, kızak, jig sahası ve boru atölyesinde yapılacak kaynak işlemlerinden kaynak cürufu oluşacaktır. Gemi inşa ve bakım-onarım işlemleri esnasında yılda oluşacak toplam kaynak cürufu miktarı yaklaşık 5 ton olarak hesaplanmıştır. İşlenmiş olan sacların birleştirilmesi amacıyla uygulanacak kaynak işlemlerinde günde 1000 kg kaynak elektrodu kullanılacaktır. Kaynak işlemleri sonucunda kullanılan elektrodların yaklaşık % 20 si kadar atık kaynak elektrodu oluşacaktır. Tersanede gerek gemi inşası gerekse gemilerin bakım-onarım faaliyetleri esnasında raspa işlemi gerçekleştirilecektir. Raspa malzemesi olarak kullanılacak metal ya da kömür cürufu iki-üç kez kullanıldıktan sonra atık haline dönüşecektir. Donanım malzemelerinin hazırlandığı ve üretildiği atölyeler ve inşası tamamlanmış gemilerin detay montaj işleri sırasında ahşap, plastik, metal, vb. özellikte katı atıklar oluşacaktır. Ayrıca, sac boya atölyesi, kızak ve depolardan ambalaj malzemesi oluşması söz konusudur. Gemi inşası ve bakım-onarım çalışmalarından yukarıda açıklanan katı atıklar dışında, tesiste kirlenme kontrolü amaçlı gerçekleştirilecek uygulamalardan su perdesi teressübatı, filtre kartuşları, deniz suyu filtrasyon atıkları ve fizikokimyasal arıtma çamuru oluşacaktır. Arıtma tesisi planlama aşamasında ayrıntılı olarak projelendirilmediğinden arıtma uygulaması sonucu oluşacak fizikokimyasal arıtma çamurlarının miktarı belirlenememiştir.
6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 371 Kurulması planlanan tersanenin işletme aşamasında işçiler ve personelden kaynaklanacak evsel nitelikli katı atıklar ile yeni gemi inşası ve bakım ve onarım faaliyetleri sonucu çeşitli özellikte katı atıklar oluşacaktır. Tersanede başlangıç için 750 işçinin tek vardiyada çalışması, zaman içerisinde ise çalışacak işçi sayısı 2000 kişiye çıkarılarak üç vardiyalı düzene geçilmesi öngörülmektedir. Bu duruma göre, tesiste oluşacak günlük evsel katı atık miktarı tek ve üç vardiyalı çalışma sistemleri için sırasıyla 750 kg/gün ve 2000 kg/gün olarak hesaplanmıştır. Sıvı Atıklar Tersanede gemi inşa ve bakım-onarım işlemleri sırasında oluşacak sıvı atıkların cinsleri, miktarları ve kaynaklandıkları birimler Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2 Tersanede oluşacak sıvı atık ve atıksu kaynakları, türleri ve miktarları Sıvı Atık Cinsleri Kaynaklandıkları Birimler Birim Miktar Proses Atıksuyu Sac Boya Atölyesi ton /yıl 40 Sac Kesim Atölyesi ton /yıl 152 Kesme (Bor) Yağları Torna Tesviye Atölyesi L/yıl 500 Boru Atölyesi L/yıl 250 Hidrolik Makine Yağları Ön İmalat Kapalı Sahası ton/yıl 2 Taşıma ve Kaldırma Araçları ton/yıl 2 Sintine Suları Bakım ve Onarım İçin Gelen Gemiler m 3 /yıl 140 Evsel Atıksular m 3 /gün 37.5 100 Proses Atıksuları: Tersanenin işletilmesi esnasında proses atıksuyu iki kaynaktan oluşacaktır. Bunlardan ilki sac boya atölyesi su perdesi atıksuyudur. Diğeri ise sac kesim atölyesinde kullanılacak olan kaynak kesme makinelerinin havuzlarının temizlik amacıyla periyodik olarak boşaltılması sonucu oluşacak atıksulardır. Sac boya atölyesinde, su perdesi için kullanılacak su miktarı 20 ton dur. Kullanılan bu su yılda iki kez değiştirilerek atıksu olarak uzaklaştırılacaktır. Tersanede yer alan sac kesim atölyesinde iki adet elektrikli plasma ile kesme makinesi yer alacaktır. Söz konusu makinelerin her biri 19 ton hacimli su havuzuna sahiptir. Bu havuzlardaki su üç aylık periyotlarla temizlik amacıyla boşaltılarak atıksu olarak uzaklaştırılacaktır. Gemi İnşa ve Bakım-Onarım İşlemlerinden Kaynaklanacak Diğer Sıvı Atıklar: Tersanede yürütülecek gemi inşa ve bakım-onarım faaliyetlerinden kaynaklanacak diğer sıvı atıklar, kesme (bor) yağları, kullanılmış taşıt yağları, hidrolik makine yağları ve bakım-onarım için gelen gemilerin yıkama suyudur. Üretim faaliyetleri esnasında gerçekleştirilecek kesim işlemleri sırasında kullanılacak yüksek organik madde içerikli kesme (bor) yağları zaman içerisinde bozulduklarından kullanılamaz hale gelecekler ve yılda bir kez değiştirilmeleri gerekecektir. Kesme yağlarının yanı sıra ön imalat kapalı sahasında kullanılacak çeşitli hidrolik makineler ve tesis içinde malzeme ve birleştirilmiş parçaların taşınması ve kaldırılması amacıyla kullanılan araçlardan kullanılmış hidrolik makine yağları oluşacaktır. Diğer bir sıvı atık ise tesise bakım ve onarım amacıyla gelen gemilerin korozyonu önlemek amacıyla dış yüzeylerinin basınçlı tatlı su ile yıkanması sonucu oluşacaktır. Gemi Kaynaklı Sıvı Atıklar: Tamir öncesi alınacak sıvı atıklar ve atıksular tesise bakımonarım için gelen farklı boyutlardaki gemilerden kaynaklanacaktır. Söz konusu sıvı ve atıksular, sintine suları, balast suları ve evsel nitelikli atıksular olarak sıralanabilmektedir. Sintine suları, gemilerin su altında kalan iç hacimlerinde biriken, makine, ekipman ve diğer yıkama proseslerinden kaynaklanan sızıntı yağları içeren sulardır. Bu nedenle yağ oranı sintine sularında oldukça yüksektir. Tipik sintine suyu karakteri Tablo 3 te verilmiştir. Balast suları, geminin dengesini sağlamak için gemilerdeki balast tanklarına alınan ve gerektiğinde
372 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu tekrar denize boşaltılan deniz sularıdır. Bu sular alındıkları depoda daha önceden bir kirletici unsurlar varsa kirlenmektedir. Kirlenmiş balast sularını sintine sularına benzer, ancak çok daha seyreltik bir karaktere sahip olacaklardır. Bakım ve onarım işlemi için tersaneye gelen gemilerden alınacak evsel atıksuların siyah su olarak adlandırılan tuvalet suları ve gri su olarak adlandırılan diğer evsel atıksuların gemilerde birlikte toplanması halinde tipik evsel atıksu özellikleri taşıyacağı; ancak gemilerdeki sifonlarda deniz suyu kullanılmış ise klorür ve sodyum parametrelerinin daha yüksek olacağı tahmin edilmektedir. Siyah su ve gri suyun ayrı ayrı toplanmış olması durumunda ise siyah sular tipik evsel atıksu özeliklerine göre daha kuvvetli bir atıksu karakteri gösterirken, gri sulardaki konsantrasyon değerleri daha düşük olacaktır. Tablo 3 Sintine suları karakteri (Kabdaşlı, vd., 1998) Parametre Birim Edwards, 1995 Çoban, 1991 Yağ ve Gres [ppm] - 130.000 AKM [mg/l] 420 175 ph - 5.8 7.8 - Bakır [mg/l] 27 190 - Evsel Atıksular: Projenin işletme aşamasında çalışacak olan personel ve işçilerin tuvalet, lavabo, duş ve mutfak gibi kullanımlardan evsel nitelikli atıksu oluşacaktır. Daha önce belirtildiği gibi, tek ve üç vardiya olarak planlanan çalışma düzeni göz önünde bulundurularak ve 50 L/kişi.gün birim su tüketim miktarı esas alınarak hesaplanan evsel atıksu miktarları, tek vardiya çalışılması halinde 37.5 m 3 /gün, üç vardiya çalışılması halinde ise 100 m 3 /gündür. Hava Kirleticiler Planlanan tersanenin işletme aşamasında oluşacak hava kirleticiler, gemi imalat ve bakımonarım ünitelerinden, tesis bünyesindeki marangozhane ve boru atölyesinden ve ısınma faaliyetleri sonucu ortaya çıkan hava kirleticiler olarak iki kısımda incelenmiştir. Hava kirletici emisyonların kaynaklarının özellikleri ve bu kaynaklardan yapılacak emisyonlar, konu ile ilgili bilgi birikiminden ve özellikle uluslararası kabul görmüş emisyon faktörlerinden yararlanılarak tanımlanmış ve irdelenmiştir. Tersanede gemi inşa ve bakımonarım işlemleri sırasında oluşacak hava kirleticilerin cinsleri, miktarları ve kaynaklandıkları birimler Tablo 4 te verilmiştir. ATIK AZALTMA VE UZAKLAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Tersanenin işletme aşamasında ortaya çıkacak katı, sıvı atıkların ve hava kirletici emisyonların kaynaklandıkları birimler, cinsleri ve miktarları önceki bölümlerde ayrıntıları ile incelenmiştir. Tablo 5 ten de görüldüğü gibi, ilgili yönetmelikler gereğince tesiste oluşacak atıkların bir kısmı atık işleme sektöründe geri kazanılırken, diğer kısmı lisanslı bertaraf tesislerinde tehlikeli atık olarak ya da düzenli depolama tesislerinde katı atık olarak uzaklaştırılacaktır. Tersanede yürütülecek gemi inşa ve bakım-onarım faaliyetlerinde ortaya çıkacak proses atıksuları ve işçi ve personelden kaynaklanacak evsel atıksular ise tersane içinde kurulacak arıtma tesislerinde arıtılarak uzaklaştırılacaktır.
6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 373 Tablo 4 İşletme Aşamasında Hava Kirletici Emisyon Kaynaklarından Oluşacak Emisyon Cins ve Miktarları Birim Sac Boya Atölyesi Emisyona Neden Olan İşlem Yüzey temizleme Ön boyama Kurutma fırını Sac kesimi Kaynakla birleştirme Kaynakla birleştirme Yüzey düzeltme Toz Emisyon (kg/saat) Uçucu Organik Madde (kg/saat) NO x (kg NO 2 /saat) CO (kg/saat) SO x (kg SO 2 /saat) 0.483 1.1 16.8 2.3 1.2 Sac Kesme Atölyesi 0.018 1.16 0.106 Ön İmalat Kapalı Sahası 0.323 Jig Sahası Kaynakla birleştirme 0.08 Kaynakla birleştirme Yüzey temizlenme Kızak ve Kuru Boya rötuşu Havuz Boya sökme (raspa) 0.35 2.08 Ara ve son kat boyama Marangozhane Vernik kullanımı 0.04 Boru Atölyesi Kaynakla birleştirme 0.02 - - Jeneratör Motorin kullanımı Dairesi - 16.86 2.95 0.34 İş Makineleri Mazot kullanımı 0.059 0.0798 0.531 0.1962 0.0226 Isıtma Sistemi Propan gazı kullanımı 1.17-14.3 0.027 0.027 Toplam 2.503 3.2998 49.651 5.5792 1.5896 Tablo 5 Atık Uzaklaştırma ve Geri Kazanım Yöntemleri Katı Arıklar Sıvı Atıklar ve Atıksular Atık Metal Fireleri Atık Kaynak Elektrodları Kaynak Cürufu Kullanılmış Raspa Malzemesi Çelik Bilye Ambalaj Malzemeleri Diğer Katı Atıklar Su Perdesi Teressübatı Deniz Suyu Filtrasyon Atıkları Proses Atıksuyu Kesme (Bor) Yağları Hidrolik Makine Yağları Sintine Suları Uzaklaştırma/Geri Kazanma Yöntemi Atık İşleme Sektörü Lisanslı Bertaraf Tesisi/Düzenli Depolama Tesisi Atık İşleme Sektörü Lisanslı Bertaraf Tesisi/Düzenli Depolama Tesisi Proses Atıksuyu Arıtma Tesisi Lisanslı Bertaraf Tesisi Lisanslı Bertaraf Tesisi/Düzenli Depolama Tesisi Lisanslı Toplayıcı Firmalar Yasal yönetmelikler çerçevesinde gerçekleştirilecek uygulamaların yanı sıra tersane bünyesinde oluşacak atıkların kontrolü için gerekli düzenlemeler ve sistemler aşağıda tanımlanmıştır. Yıkama yerine kuru işlemlerle zemin temizliği yapılarak proses suyu minimize edilmelidir. Kapalı alan miktarı mümkün olduğunca yüksek tutularak hava kirletici emisyon miktarı azaltılmalıdır. Yüzeysel akışa kirleticilerin karışmasını önlemek için kuru havuz ve kızak düzenli olarak kuru yöntemler kullanılarak temizlenmelidir.
374 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Katı atıkların drenaj sistemine girmesini engellemek için ızgaralar periyodik olarak temizlenmeli ve kontrol edilmelidir. Kaynak cürufları düzenli olarak toplanarak üstü kapalı yerlerde depolanmalıdır. Sprey ile boyama rüzgârlı havalarda yapılmamalıdır. Belirli alanlardaki karışık boya ve solventler kanallardan, hendeklerden, iskelelerden ve yüzey sularından uzak tutularak özellikle kapalı alanlarda su geçirmeyen yerlerde depolanmalıdır. Dökülme olması halinde temizleme aleti ve emici malzemeler kolay ulaşılır bir yerde hazır tutulmalıdır. Etrafa daha az boya sıçramasını sağlayacak ekipmanlar kullanılmalıdır. Boru sistemleri sızıntı ve kaçaklara karşı düzenli olarak denetlenmelidir. Çalışanlar boyama ve spreyleme, malzemelerin uygun depolanması, kullanım, temizlik ve bertaraf yöntemleri konusunda eğitilmelidir. SONUÇLAR 5000 10000 DWT luk gemi inşası faaliyetlerinin ve çeşitli büyüklüklerdeki gemilerin bakım ve onarım hizmetlerinin verileceği bir tersanede, ham sac yüzey temizlenmesi, sac boyama, sac kesme, panellerin birleştirilmesi, blokların birleştirilmesi, ara ve son kat boya, makine, elektrik ve mobilya montajları ile tamire gelen gemilerin sac ve profil yenileme, boya sökümü ve makine ve teçhizat tamiri gerçekleştirilecektir. Bu proseslerde kullanılan hammadde, diğer yardımcı madde ve kimyasalların miktarları belirlenmiştir. Bunların kullanımları sonucu oluşturulacak katı, sıvı ve tehlikeli atıklar ve hava kirletici emisyonların miktarları saptanarak atık profilleri oluşturulmuştur. Bu aşamayı takiben söz konusu atıkların minimizasyonu ve son uzaklaştırılması ilgili yasal yönetmelikler çerçevesinde ele alınmıştır. İncelenen tesisten kaynaklanan kirleticilerin kıyı ortamına olası etkilerinin minimizasyonunun da hedeflendiği bu çalışmada, en uygun atık uzaklaştırma yöntemleri belirlenerek önerilerde bulunulmuştur. KAYNAKLAR EPA Office of Compliance Sector Notebook Project: Profile Of The Shipbuilding and Repair Industry, November, November 1997, U.S. EPA, Office of Compliance. Hazine Arazilerinin Tersane Yatırımlarına Tahsisinde Uygulanacak Esas ve Usullere İlişkin Tebliğ, 04.09.2004 tarih ve 25573 sayılı Resmi Gazete. Kabdaşlı, S, Kabdaşlı, I., Sevimli, M. F., Çitil, E., Bayhan, H., Aksoy, H., Aydın, İ. (1998). Kardemir Filyos Limanı ÇED Raporu, İ.T.Ü. Geliştirme Vakfı AR-GE İşletmesi.