SURİYE İLE İLGİLİ SON ULUSLARARASI GELİŞMELER ABD-RUSYA İTTİFAKI 22 Ağustos 2016
İÇİNDEKİLER Giriş... 2 Staffan de Mistura: "Bu bizim felsefemizdir"... 3 Kerry-Lavrov Anlaşması Taslağ... 4 Amerikan düşünce kuruluşu " RAND Corporation" Planı... 5 Suriye Muhalefetinin Yaklaşımı... 6 Sonuç... 8 1
Giriş Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ve ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, 2016 ının 15 Temmuz gecesi, Moskova da bir araya geldiler. Görüşme sonrası basın toplantısı düzenleyen iki ülke Dışişleri Bakanları, ABD ve Rusya arasında varılan anlaşmanın sonuçlarını ilan ettiler. Bu Anlaşmanın Suriye nin kuzey cephesi Halep teki son yaşanan gelişmeler ışığında değerlendirilmesi gerekmektedir. Suriye nin Halep şehrinde son günlerde yaşanan askeri gelişmeler (Büyük Halep Savaşı) ve Suriyeli askeri muhaliflerin rejim ordusu karşısında gerçekleştirmiş olduğu stratejik ilerlemeler, Suriye sorununa yeni bir boyuta kazanmasına yol açmıştır. Söz konusu savaşın ışığında önemli yeni gelişmeler yaşanmıştır. Bu gelişmelerden birisi de Lavrov ve Kerry arasında düzenlenen ABD-Rusya anlaşması olmuştur. Söz konusu anlaşma uzun süredir ara verilen Cenevre deki Suriye barış görüşmelerini yeniden başlaması ile ilgili uluslararası ve bölgesel gelişmelerle de doğrudan bağı bulunmaktadır. ABD-Rusya anlaşması iki temel konuyu hedeflediği düşünülmektedir: birincisi, terör listesine alınan örgütlerle(el Nusra ve DAEŞ ) ortak mücadele konusunda uzlaşmak, ikincisi ise, Suriye de siyasi bir yol haritası çizmektir. Bunların sonunda 2016 yılının Ağustos ayı içerisinde başlayıp on sekiz sürecek bir Siyasi geçiş süreç başlatılması beklenmektedir. Bazı analistler, ABD Başkanı Barack Obama nın kendisinden sonra ABD Başkanlığını devir Alacak kişiye, Orta doğu ve Suriye deki sorunları en aza indirmek ve ABD çıkarlarına hizmet edecek bir şekle sokarak teslim etmeyi amaçladığı görüşündeler. Ama uluslararası ve bölgesel değişimler ABD nin hedeflerinin önüne geçecek gibi görünüyor. Özellikle Rusya-Türkiye yakınlaşmasından sonra, Türkiye ABD tarafına iki ülke arasındaki stratejik ilişkilerin eskisi gibi olmadığı mesajını vermiştir. 2
Staffan de Mistura: "Bu bizim felsefemizdir" Birleşmiş Milletler Suriye elçisi Staffan de Mistura nın görev başına gelmesinden bu yana çok başarısız ve kötü bir performans göstermiştir. Suriye muhalefetini tatmin edecek bir gelişme sağlayamamış ve hatta bazen Suriyeli muhalifleri zor durmada bile bırakmıştır. De Mistura Bütün bu başarısızlıklarına rağmen halen Suriye meselesi ile ilgili başarısız girişimlerde bulunmaya ve saçma öneriler sunmaya devam etmektedir. Suriye meselesi ile ilgili sunduğu son öneri de bunu açıkça belli ediyor. Bir yandan, Halep i ablukaya alan Esad rejimi ve onun müttefiki Rusya uçakları tarafından Halep te işlenen savaş suçlarını ve soykırımları göz ardı ediyor, diğer yandan da, Birleşmiş Milletler den(bm) Halep teki abluka bölgesinde bulunan siviller için güvenli yol açılması gerektiği konusunda uyarıyor. Staffan de Mistura, Halep teki yaşanan gelişmeleri görmezden gelerek üstüne düşen sorumluluğu yerine getirmezken, Bu konuyla ilgili olumsuz bir rol oynadı. De Mistura yaptığı açıklamada "Moskova ve Şam ın, Halep teki yardım planıyla ilgili konuşmak için çok erken olduğu" açıklamasında bulunurken, sözünü şöyle devam etti, " Halep te güvenli yollar açma Birleşmiş Milletler in görevidir" ifadesini kullandı. De Mistura bu yaklaşımıyla Rusya ve Esad ordusunun Halep teki 400 bin insanı açlığa mahkûm etmesini ve açıkça insan hakları ihlallerini ört bas etmeye çalışmıştır. Staffan de Mistura Halep te yaşanan gelişmelerin çok kritik olduğunu ve mevcut gıda stokunun sadece üç hafta idare edeceğini belirtti. Gelecek günlerdeki Suriye barış görüşmeleri ile ilgili ise, "ABD-Rusya görüşmelerinin başarısızlıkla sonuçlanırsa barış görüşmelerine olumsuz yansıyacaktır. Ancak biz yine de elimizden gelen yapmaya devam edeceğiz ve Suriyeli taraflara fırsat vermeye devam edeceğiz" diye konuştu. Ek olarak da, ABD-Rusya işbirliğinin başarısız olması halinde Ağustos ayı sonunda düzenlenmesi planlanan Suriye barış görüşmelerine büyük etkisi olacağına dikkat çekti. Suriye deki savaşan tarafların çatışmaları azaltmaları gerektiğini, ABD ve Rusya dan bu konuda katkı beklediklerini vurguladı. 3
Kerry-Lavrov Anlaşması Taslağ Laos ta başlayan ve Cenevre de devam eden Kerry-Lavrov anlaşması görüşmeleri uzun sürecek gibi görünüyor. Çünkü iki ülke dışişleri bakanları ve Birleşmiş Milletleri temsilcilerinin de katıldığı görüşmeler altı saat gibi, uzun bir süre devam eden toplantı bazıları tarafından "Maraton görüşme" olarak nitelendirildi. Toplantıdan sızan haberlere göre, El Nusra nın El Kaide ile bağlarını koparması ile ilgili kararı, El Nusra ve DAEŞ e karşı "Ortak Mücadele Grubu" adı altında kurulan ABD-Rusya ittifakını etkileyeceği iddia edilmektedir. Sızan haberlerde ABD ve Rusya ittifakının şu sonuçlar çıkmıştır: - Ürdün ün iki ülke arasındaki kurulan Ortak Mücadele Grubu operasyonlarının koordine etme merkezi olarak belirlenmiştir. - Rusya nın Suriye de bombaladığı guruplara sınırlama getirilerek sadece Birleşmiş Milletler tarafından terör listesine alınan "terör" öğütlerini(daeş ve El Nusra) hedef alınması. - Esad rejimi ve Rusya nın kara operasyonlarının sınırlandırılması ve Esad uçakları tarafından aralıksız atılan varil bombalarının durdurulması. - Rusya ve Suriye rejimi tarafından kullanılan tehdit içeren davranışlarından uzaklaşması. - Geçiş Kurulu ve " Cenevre Bildirisi" arasındaki ilişkinin daha net bir konuma gelmesi. - En önemlisi, Rusya ve Esad rejiminin söz konusu şartlara uymaması halinde belirli bir hükmün olmamasıdır. Çünkü Rusya ve Esad rejiminin geçmişte söz verip sonradan yapmış olduğu bir sürü ihlal bulunulmaktadır. 4
Amerikan düşünce kuruluşu " RAND Corporation" Planı RAND Corporation, en önemli Amerikan düşünce kuruluşlarından biri sayılmaktadır. Bu kuruluşun özelliği ise, dünyanın önemli Araştırma kuruluşlarından olmasıdır. Ayrıca RAND Corporation, Pentagon ve CIA ye yakınlığıyla da bilinen bir kuruluştur. RAND Corporation un Suriye il ilgili hazırladığı plan Suriye için Barış Planı adını taşımaktadır. Tartışma konusu olan söz konusu planın böyle belli bir kuruluş ve daha önce ABD dışişlerinde görev alan önemli diplomatikler tarafından hazırlanmış olması, Uluslararası ve devrimci Suriyeli çevrelerden söz konusu plana tepkilerin yağmasına neden olmuştur. Söz konusu planda Suriye'de üç bölge oluşturulması gerektiğini belirtilmiştir. Bölgelerden ilki rejim tarafından kontrol edilen bölge, ikincisi, Kürt bölgesi, üçüncü bölge Arap Sünni muhalefet güçleri tarafından kontrol edilen iki alanı içeriyor, dördüncü bölge ise şu an itibariyle DAEŞ kontrolü altında olacak ve bölge DAEŞ bölgeden atıldığında DAEŞ ile savaşan uluslararası koalisyonun denetimine bırakılacak. RAND Corporation tarafından hazırlanan planla ilgili henüz ABD yönetimi tarafından herhangi bir açıklama gelmedi. Her hâlükârda, RAND Corporation un hazırlamış olduğu plan ne kadar tehlikeli olsa da, ama içeriğindeki bölünmenin şuan ki şartlarda zor olduğunu göstermektedir. Suriye de yaşanan etnosekter savaşlara rağmen Suriye nin etnik ve mezhep üzerinden bölünmesi şuan için uzak bir ihtimaldir. Çünkü Suriye deki halk asırlardır bir arada birlik ve beraberlik içinde yaşamıştır. Ayrıca, Suriye deki Sünni Arap sayısı halkın %76 lık bir oranını oluşturmaktadır. Sünni kesim Suriye nin bütün coğrafyasına dağlamış durumda, Suriye hükümetinin kontrolü altındaki bölgelerin bile çoğunluğu Sünnilerden oluşmaktadır. Planı hazırlayanlar Suriye de barış için farklı sonuçları olan iki noktada durmaktadırlar. Birinci nokta, Suriye de savaşan taraflar arasında barışın sağlanması için kapsamlı bir siyasi çözüme odaklanmak, ardından da yeni bir hükümet kurmak ve seçim gerçekleştirmektir. İkinci nokta ise, Suriyeli taraflar arasında ateşkesin sağlanması garantilemek, arkasından da yeni bir Suriye devleti ve hükümeti için barış görüşmelerini başlatmaktır. Lavrov-Kerry görüşmelerinden sızan haberler 5
sonucu RAND Corporation tarafından hazırlanan söz konusu planın tekrar gündeme oturması, bazı araştırmacılar tarafından bu planın uygulanma olasılığına dikkat çekmektedirler. Lavrov ve Kerry görüşmeleri hiçbir sonuç çıkarmamıştır. ABD Dışişleri Bakanı John Keryy i görüşmelerin Ağustos ayında(2016) tekrar devam edeceği açıklamasında bulundu. RAND Corporation un hazırlamış olduğu plan sadece bir görüş açısından ibaret bir plandır. Çünkü söz konusu plan Suriye deki karmaşık duruma uygun değil. Diğer yandan, özgürlük savaşı veren Suriye halkı bu gibi planlara asla izin vermeyecektir. Suriye Muhalefetinin Yaklaşımı Suriye Yüksek Müzakere Konseyi, ABD-Rusya görüşmelerinden çıkacak olumlu bir kararı bekliyor. Suriyeli Muhalifler Sudi Arabistan ının başkenti Riyad da düzenlediği kapsamlı toplantısında Yüksek Müzakere Konseyi ni genişlettiğini duyurdu. Suriyeli muhalif gurupların Halep teki stratejik ilerleyişi, Suriye Yüksek Müzakere Konseyi açısından düzenlenecek barış görüşmelerinde çok büyük bir avantaj sağlayacaktır. Suriyeli muhalifler Rusya-Türkiye yakınlaşmasını ve ABD-Rusya anlaşmasının doğuracağı sonuçları analiz etmeye çalışıyorlar. ABD-Rusya ittifakıyla ilgili; ABD nin yaklaşan başkanlık seçimleri nedeniyle Suriye ile ilgili aktif bir dış politika izlemesi biraz uzak bir ihtimal olarak görünmektedir. Suriye Yüksek Müzakere Konseyi Genel Koordinatörü Riyad Hicap ise yaptığı açıklamada, Suriye nin son durumuyla ilgili rahatsızlığını dile getirdi. BM Genel Sekreteri Ban ki-mun a mektup yazan Hicap, Mektubunda, Koalisyon uçaklarının bombalaması sonucu Halep in Menbej ilçesinde ölen ve yaralanan sivillerleler ilgili derin üzüntü duyduğunu belirtti. 6
27-26Temmuz da Rusya, ABD ve BM den yetkililerin katılmalarıyla Cenevre de gerçekleşen görüşmelerde Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov, Suriye devlet başkanı Beşşar Esad ın sadece seçim yoluyla gidebilir ifadesini kullandı. Açıklamasının devamında, Libya da Kaddafi rejimine uygulanan NATO senaryosunun Suriye de Esad rejimine karşı uygulanması halinde bunun sonuçlarının çok kritik olacağı iddiasında bulundu. ABD Dışişleri Bakanı Kerry nin Rusya tarafından terörle ortaklaşa mücadele talep etmesi, Rusya tarafından suiistimal edilmiştir. Suriye rejiminin ömrünü uzatmak isteyen Rusya Esad ı meşrulaştırmak için Suriye ordusunu da bu mücadeleye katmaya çalışmıştır. ABD yönetimi hiçbir zaman Suriye halkının ve devriminin yanında durmamıştır. Hatta tam aksine Esad rejimi ile ilgili yaklaşımları yüzünden Suriye devrimin başarılı olmasının önüne geçmiştir. Ayrıca Özgür Suriye Ordusu nun(öso) Suriye rejimine karşı stratejik bir ilerleme kaydetmesine birçok kez mani olmuştur. Bölgedeki çıkraları doğrultusunda hale Siyasi çözüm olması gerektiği konusunda ısrar etmektedir. Muhalifler ise Suriye de barışın sağlanması yolunda rejimi tarafından olumlu bir adımın olmadığından yakınmaktadırlar. Çünkü rejim her gün Suriye halkını varil bombaları ve uçaklarla vurmaya devam ediyor. Suriye Yüksek Müzakereler Konseyi Esad rejiminin Siyasi çözümüle değil askeri müdahaleyle gitmesi konusunda ısrar etmektedir. YMK, ABD nin Halep te Suriye rejimine yardım eden ve savaş suçu işleyen Rusya ya karşı hiçbir önlem almadığını dikkat çekti. Ayrıca ABD-Rusya anlaşmasından duydukları kaygıyı dile getirdiler. Suriye Yüksek Müzakereler Konseyi nin 15-18 Temmuz da Sudi Arabistan ın başkenti Riyad da düzenledikleri toplantıda, ABD-Rusya anlaşmasının Suriye ile ilgili taslağı tartışıldı. Toplantının sonunda muhalifler 1.Cenevre kararları çerçevesinde Suriye barış görüşlerine devam etme kararı aldılar. 7
Sonuç Türkiye deki darbe girişiminin başarısız olması, Rusya-Türkiye ilişkilerinin normalleşmesi, Recep Tayip Erdoğan ın ve AKP Hükümet inin bölgedeki itibarının yükselmesi, Halep in Suriye rejimi tarafından kuşatılması, Muhaliflerin Halep te başlattığı Büyük Halep Muharebesi adlı savaşı, Moritanya nın Başkenti Nuakşot ta geçekleşen Arap Ülkeleri Zirve sinden Suriye ile ilgili olumlu bir kararın çıkmaması ve El Nusra Cephesi nin El Kaide ile bağlarını koparması gibi gelişmeler, Suriye meselesinin çözümlenmesinde ne gibi bir katkıda bulunacak? Ağustos ayında yapılacak Suriye barış görüşmelerinde, ciddi bir adım atılabilecek mi? Barış görüşmelerinin başarılı olması için gereken destek sağlanabilecek mi? Yoksa yaşanan söz konusu gelişmeler Suriye rejiminin yararına mı olacak? Veya rejimin Halep teki kayıpları Suriye muhalefetine olumlu bir şekilde mi yansıyacak? ABD ve Rusya nın terörle mücadele konusunda anlaşması Rusya-Esad rejimi ilişkilerini ne denli etkileyecek? Rusya nın yaşadığı ekonomi krizi ve 50 milyarlık bütçe açığı Suriye deki askeri varlığını ne kadar etkileyecek? Batı ve Rusya arasındaki gerginlikler ve yaşanan kriz Kremlin inin iç ve dış hedeflerinden caymasına neden olacak mı? ABD ve Rusya arasında imzalanan terörle mücadele anlaşması Suriye nin Tuhar köyünde olduğu gibi sivilleri de mi hedef alacak? Çünkü Rusya nın söylediği yaptığına uymuyor. Bütün bu ve buna benzer soruların tartışma konusu olacağa ve gündemde uzun bir süre kalacağa benziyor. 8