BASINÇLI KAPLAR ve BASINÇLI TÜPLER
İLGİLİ MEVZUAT: İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜNÜN ÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜ ( 202.-249. MADDELER) BASINÇLI EKİPMANLAR YÖNETMELİĞİ: Bu Yönetmeliğin amacı, maksimum izin verilebilen PS basıncı 0,5 bar dan daha büyük olan basınçlı ekipmanların ve donanımların tasarım, üretim ve uygunluk değerlendirmesi ile ilgili usul ve esasları belirler. TAŞINABİLEN BASINÇLI EKİPMANLAR YÖNETMELİĞİ: Bu Yönetmeliğin amacı, taşınabilir basınçlı ekipmanların güvenliğini arttırmak, piyasada serbest dolaşımını sağlamak ve ekonomik tarafların sorumluluklarını belirlemektir. BASİT BASINÇLI KAPLAR YÖNETMELİĞİ: Bu Yönetmelik; yakma amacı dışında kullanılan ve iç basıncı 0,5 bar dan daha yüksek olan ancak azami çalışma basıncı 30 bar ı geçmeyen, içine hava veya azot gazı konulmak üzere seri olarak üretilen ve ateşe maruz kalmayan, kaynaklı basit basınçlı kapları kapsar.
BASINÇLI KAPLAR Basınçlı kaplar, içinde atmosfer basıncının üstünde basınç bulunan kaplara verilen isimdir. Sanayide kullanılan çok sayıda basınçlı kap bulunmaktadır. Kap: İçine akışkan (sıvı- gaz ) doldurmak için tasarlanmış ve imal edilmiş hazneye denir. Bir kap birden fazla hazneden oluşabilir. Basınçlı kap: İç basıncı 0.5 bardan büyük olan, yani içinde atmosfer basıncının üstünde basınç bulunan kaplardır. Basınçlı ekipman: Her türlü basınçlı kap ve bunlarla bağlantılı boru donanımı, emniyet donanımları ve basınçlı aksesuarlar anlamına gelmektedir. Basınçlı kapların silindirik bölümünün gerçek et kalınlığı, çelik kaplarda 2 mm den, Alüminyum veya alaşımlı alüminyum kaplarda, 3 mm den az olmamalıdır.
Basınçlı Kap Çeşitleri Kazanlar, Kompresörler, Gaz tüpleri, Hava tankları, LPG, LNG tankları, Boru hatları, Sınaî gaz tankları. Otoklavlar, Hidrolik akışkan devreleri, Pnomatik akışkan devreleri, Soğutma üniteleri, Hidrofor vb...
Neden Basınçlı Kaplar Oval Şekilde İmal Edilir?
BASINÇLI KAPLARDA MEYDANA GELEBİLECEK TEHLİKELER Kabın patlaması İçindeki gazın ortama yayılıp patlaması Ocaklarında oluşan gazların patlaması Zararlı ve zehirli gazların etkileri Zararlı sıvıların sıçraması Büyük yangın ve facialara sebep olması
Basınçlı Kaplarda Meydana Gelen Kaza Nedenleri Tasarım Hatası: Basınçlı kaplar; Mutlaka ilgili yönetmelik, Standart ve dizayn kod'larına göre imal edilmek zorundadırlar. İşletme Hatası: Basınçlı kapların; Belirlenen amaç için kullanılmaması, uygun olmayan yer ve şekilde tesis edilmesi, yetkisiz ve eğitimsiz kişiler tarafından işletilmesi kazaların en önemli nedenlerindendir. Emniyet, Kontrol ve Gösterge Cihazlarının Çalışmaması: Basınçlı kaplar uygun emniyet, kontrol ve gösterge cihazları ile donatılmalıdır. Bu tür ekipmanlar, basınçlı kap için uygun boyutlarda olmalı ve uygun şekillerde montaj edilmelidir. Korozyon: Basınçlı kaplarda korozyon, genel olarak hem fiziki durumlar hem de işletme koşullarından kaynaklanabilmekte, hem iç korozyon hem de dış korozyon oluşabilmektedir.
Basınçlı Kaplarda Meydana Gelen Kaza Nedenleri Hatalı ve Yetersiz Bakım: Genellikle serviste bulunan ekipmanlar için yapılan; revizyon, tadilat, bakım, vb. ihtiyaçlar üretim sürecini aksatmayacak şekilde, çok kısa bir süre içinde yapılmak zorundadır. Bu da çoğunlukla herhangi bir projeye ve standarda uyulmadan yapılan hatalı işlemlerdir. Bakımlar, periyodik olarak yapılmalıdır. Yeterli ve etkin bakım yapılmalıdır. Bakım personeli eğitimli ve sertifikalı olmalıdır. Test ve Kontrollerin Yapılmaması: Test ve kontroller; İlgili yönetmelik ve standartlara uygun olarak yapılmalıdır. Belirtilen sürelerde, zamanında ve yetkili personel tarafından yapılmalıdır.
GENEL OLARAK ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER a) Patlama ( infilak ) Tehlikesinden Korunma Tedbirleri; Tasarım ve imalat yetkili teknik elemanlarca yapılmalıdır. Tasarım ve imalatta gerekli tedbirler alınmalıdır. Kaplar gerekli emniyet cihazları ile donatılmalıdır. Uygun yerleşimi sağlanmalıdır. Ehliyetli elemanlarca işletme ve bakımı sağlanmalıdır. Periyodik bakım ve deneyleri yapılarak belgelendirilmelidir. Maruziyet alanı belirlenmeli ve ilgisizlerin girmesi önlenmelidir. Çalışmalar en az elemanla yürütülmelidir. Düzenli olarak sicil kayıtları tutulmalıdır. İşletme -bakım talimatları hazırlanmalıdır. Elektrik tesisatı exproof olmalı ve paratoner bulundurulmalıdır
GENEL OLARAK ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER b) Parçalanma ( şarapnel ) Tehlikesinden Korunma Tedbirleri: Tasarımda parça fırlama risk azaltıcı tedbirler alınmalıdır. İmal usullerinde uygun teknikler seçilmelidir. Basınçlı kabın yer seçiminde dikkatli olunmalıdır. Periyodik basınç testleri yapılarak rapora bağlanmalıdır. Tehlikeli alanlara giriş çıkışlar kontrol altına alınmalıdır. Bakımlar ehliyetli elemanlarca yapılıp belge ve kayıtlar uygun tutulmalıdır.
GENEL OLARAK ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER c) Boğulma ve Zehirlenme Tehlikesinden Korunma Tedbirleri: İmalatta ve yer seçiminde çalışılan maddeler dikkate alınmalıdır. Genel veya mevzi havalandırma tesis edilmelidir. Gaz dedektörü ve alarm cihazları bulundurulmalıdır. Çalışanlar eğitilerek dosyalarına belge konulmalıdır. Kişisel koruyucu donanımlar temin edilerek kullanımı sağlanmalıdır. Riskli alanlarda en az eleman ile çalışılmalıdır. Gerekli yerlere ikaz levhaları asılmalıdır.
GENEL OLARAK ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER d) Yangın ve Patlama Tehlikesinden Korunma Tedbirleri: Yanıcı ve patlayıcı ortamlarda sıcak işler özel izinle yürütülmelidir. Bu bölümlerde çalışanlar ve bakım onarımcılar yangın konusunda eğitilmelidir. Geç tutuşan yanıcı maddeler yakınında sıcak çalışma sonrası yeterli bir süre yangın kontrolleri sürdürülmelidir. Yakıt deposu vb. veya parlayıcı madde bulaşmış olan kaplarda kaynak çalışması yapmaktan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.
GENEL OLARAK ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER e) Kimyevi ve Termal Yanıklardan Korunma Tedbirleri: Kimyevi ve termal yanıklara sebep olan maddeler ile bunlardan korunma ve ilk yardım konusunda çalışanlar eğitilmelidir. İş bitiminde son kontrol ve testler yapılmalıdır. Termal yanıklar için; maske, bot, tozluk, iş elbisesi, deri önlük vb. kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalıdır. Bu işlerde çalışmalar özel izinle, yetkililer nezaretinde yapılmalıdır.
BASINÇLI TÜPLER
STANDARTLARA UYGUNLUK Gaz halinde veya bir sıvıda çözülmüş halde veya sıvılaştırılmış halde, bütün basınçlı gaz ihtiva eden tüpler, içinde bulunan basınçlı gazın özelliklerine, tekniğin gerektirdiği esas ve mevcut standartlara uygun olarak yapılmış olacaktır.
Ankara OSTİM de meydan gelen ve 20 kişinin hayatını kaybettiği iki ayrı patlamaya ilişkin itfaiye raporu açıklandı. Rapora göre patlamaların sebebi LPG tüpü.. Raporlara göre, iki patlama da LPG tüplerinden çıkan gazın ortamı kaplaması ve alev alması sonucu meydana geldi. Ayrıca işyerlerindeki LPG, asetilen ve oksijen tüpleri yangının şiddetinin artmasına ve patlamaların ard arda meydana gelmesine sebep oldu.
TÜP ÜZERİNDEKİ BİLGİLER : Basınçlı gaz tüplerinin üzerine, aşağıdaki bilgiler silinmeyecek şekilde ve oyuk olmamak şartıyla yazılmış olacaktır. a) İmalatçı firmanın adı, b) Seri numarası, c) Doldurulacak gazın cinsi, d) Boş ve dolu ağırlığı ve hacmi, e) En çok doldurma basıncı, f) İmal tarihi. KONTROL VE GARANTİ BELGESİ: İmalatçı firma, gaz tüpleri ile birlikte kontrol veya garanti belgesini de alıcıya vermek zorundadır.
TÜPLERİN KONTROLÜ : Basınçlı gaz tüplerini (asetilen tüpleri hariç) dolduran her firma, satışa çıkarmadan önce uygun aralıklarla belirli zamanlarda tüp ve teferruatını muayene edecek veya ettirecek ve hidrolik basınç deneyi, ağırlık deneyi, hacım deneyi gibi deneyleri yapacak veya yaptıracaktır. Bu muayene ve deneylere ait bir belge tüple birlikte alıcıya verilecektir. Belgeler istenildiğinde gösterilmek üzere işyerinde saklanacaktır. Muayene ve deneyler sonucu kullanılması uygun görülmeyen tüp ve teferruat kesinlikle kullanılmayacaktır.
TÜPLERİN YAPISI : Her tüpün dip tarafı yere değmeyecek şekilde, belirli bir yükseklikte, çemberle çevrili olacak, vana ve emniyet sübaplarının içinde gazların birikmesini önleyecek şekilde havalandırma delikleri olan bir koruyucu başlığı bulunacaktır.
TÜP VANALARI : Tüplerin vanası ile diğer kısımları, tüpün içinde bulunan gazın kimyasal etkisiyle bozulmayacak bir maddeden imal edilmiş olacaktır. Oksijen ile doldurulan tüplerin donanımı her türlü yağdan arınmış bulunacaktır.
TÜPLERİN DOLDURULMASI : Tüpler, basınçlı gazlarla hiç bir zaman izin verilenden fazla bir basınçla ve tüp üzerinde belirtilen ağırlığın üzerinde doldurulmayacaktır. Tüplerin doldurulmadan önce tamamen boş ve temiz olmasına dikkat edilecek, kritik sıcaklıkları genel olarak çevre sıcaklığından fazla olan gazların konulduğu tüpler, tamamen doldurulmayacak ve böylece tehlikeli basınçların meydana gelmesi önlenmiş olacaktır. Basınçlı gazların doldurulduğu tüpler boşken ve doldurulduktan sonra ağırlık kontrolüne tabi tutulacaktır.
TÜPLERİN DEPOLANMASI : Basınçlı gaz tüplerinin depolanmasında aşağıdaki tedbirler alınacaktır: a) Dolu tüpler sıcaklık değişmelerine, güneşin dik ışınlarına, radyasyon ısısına, soğuğa ve neme karşı korunmuş olacaktır. b) Dolu tüpler işyerlerinde depolanmasında mümkün olduğu kadar az miktarda tüp bir arada bulundurulacak, tüpler yangına dayanıklı ayrı binalarda veya bölmelerde, radyatör ve benzeri ısı kaynaklarından uzak bulundurulacak ve tüplerin devrilmesine veya yuvarlanmasına karşı tedbirler alınacaktır. c) Tüpler, içinde bulunan gazın özelliğine göre ayrılarak depolanacak, boş tüpler ayrı bir yerde toplanacaktır. d) Tüplerin depolandığı yerlerin uygun havalandırma tertibatı olacak ve bu yerlerin yeteri kadar kapısı bulunacaktır. e) Yanıcı basınçlı gaz ihtiva eden tüplerin depolandığı yerlerde ateş ve ateşli maddeler kullanma yasağı uygulanacaktır.
OKSİJEN KAYNAĞI : Otojen kaynak aparatları ile yapılan çalışmalarda, aşağıdaki tedbirler alınacaktır. 1. Kaynak yapılan yerlerde, kullanılmakta olan gaz tüplerinden başka gaz tüpleri bulundurulmayacaktır. 2. Gaz tüpleri, çalışma anında dik duracak ve devrilmemeleri için gerekli tedbirler alınacak ve tehlike anında kolayca sökülecek şekilde bağlanmış olacaktır. 3. Gaz tüplerinin taşınması için tekerlekli özel araçlar kullanılacak ve bu tüpler kullanılmadıkları zaman, valfları kapanacak ve bu valfları koruyan başlıkları takılacaktır. 4. Oksijen tüpleri, yağlı elle tutulmayacak, tüplerin valfları, manometre ve diğer teçhizatı yağlanmayacaktır. 5. Atelyede bulunan gaz ve oksijen boruları ile şalamaya gelen hortumlar, ayrı ayrı ve diğer tesislerden de kolaylıkla ayrılacak renkte olacaktır. 6. Şalamalar, çalışır durumda gaz tüpü üzerine veya başka bir teçhizata asılmayacak ve gazlar tamamen kesilmedikçe şalumo bırakılmayacaktır.
İçeriğine Göre Tüp Renkleri Hidrojen Gazı Tüpün dış rengi kırmızıdır ve tüpün periyodik bakımı 5 yıldır. ( TS 7450) Oksijen Gazı Tüpün dış rengi koyu mavidir ve tüpün periyodik bakımı test basıncı 345 ve 450 barlık tüpler için 10 yıl, 225 barlık tüpler için 5 yıldır. ( TS 7420) Asetilen Gazı Tüpün dış rengi sarı- turuncudur, periyodik bakımı 5 senede birdir. Argon Gazı Tüpün dış açıkmavi RAL 5012 dir ve tüpün periyodik bakımı test basıncı 225,345 ve 450 barlık tüpler için test süresi 10 yıl, 225 barlık tüpler için 5 yıldır. ( TSE 11169) Azot Gazı Tüpün dış rengi YEŞİL RAL 6029 dur ve tüpün periyodik bakımı test basıncı 345 ve 450 barlık tüpler için 10 yıl, 225 barlık tüpler için 5 yıldır. ( TSE 11169) Karbondioksit Tüpün dış rengi siyahtır ve tüpün periyodik bakımı test basıncı 345 ve 450 barlık tüpler için 10 yıl, 250 barlık tüpler için 10 yıldır. ( TS 11169)
Helyum Gazı Tüpün dış rengi Kahverengi Ral 8008, periyodik bakım aralığı 10 yıldır. ( TSE 11169 ) Kuru Hava Tüpün dış rengi Ral 9010 + 9005 dir ve tüplerin periyodik bakım aralığı 10 yıldır.
Yaygın Olarak Kullanılan Endüstriyel Gazlar - Basınçlı Tüp ve Valf Standartları Gaz Cinsi Renk Basınç Vana/Ventil Koku İnsan ve Ortama Etkisi Oksijen (O2) Koyu Mavi 230 Bar (ATÜ) Prinç 3/4" Dış, Sağ Diş Kokusuz Yanma ve Patlamayı hızlandırır. Azot (N2) Yeşil 230 Bar (ATÜ) Prinç/Çelik 5/8" İç Konik Sağ diş Kokusuz Boğucudur. Yanmaz LPG Gri Mavi 17,5 Bar (ATÜ) Prinç özel valf Özel kokulu Boğucudur. Yangın ve patlama tehlikesi, hava ile %2,5-9,5 arasındaki karışımı patlayıcı Asetilen Sarı Turuncu 15 Bar (ATÜ) Pirinç/Çelik kelepçeli bağlantı Sarımsa k kokulu 2,5 Bar (ATÜ) fazla sıkıştırılamaz. Patlama Tehlikesi. Hava ile %2,3-100 arasındaki karışımı patlayıcı Hidrojen (H2) Kırmızı 200 Bar (ATÜ) Pirinç W21,8x1/14 Ters Dişli Sol Kokusuz Yangın ve Patlama Tehlikesi. Hava ile %4-75 arasındaki karışımı patlayıcı Karbondioksit (CO2) Siyah 50 Bar (ATÜ) Argon (Ar) Helyum (He) Açık Mavi Kahverengi 230 Bar (ATÜ) 200 Bar (ATÜ) Pirinç W21,8x1/14 Düz Dişli Sağ Kokusuz Boğucudur. Yanmaz Pirinç 5/8" İçkonik, sağ diş Kokusuz Boğucudur. Yanmaz Pirinç 5/8" Düz Dişli Sağ Kokusuz Boğucudur. Yanmaz Helyum+Argon Kahverengi 230 Bar (ATÜ) Pirinç 5/8" İç konik, Sağ diş Kokusuz Boğucudur. Yanmaz
Üretici kimdir? Bir basınçlı kap ve kap grubunu imal eden, veya basınçlı kaba adını, ticari markasını veya ayırt edici işaretini koyarak kendini imalatçı olarak tanıtan gerçek veya tüzel kişi; Üreticinin Türkiye dışında olması halinde üretici tarafından yetkilendirilen temsilciyi ve/veya ithalatçı; Ayrıca, basınçlı kabın tedarik zincirinde yer alan ve faaliyetleri basınçlı kabın güvenliğine ilişkin özelliklerini etkileyen gerçek veya tüzel kişi, üreticidir.
Üreticinin Güvenlik İle İlgili Sorumlulukları İmalat İle İlgili Belgeler Her imalatçı firma kazana ait bütün karakteristik değerleri belirtir belge ile İmalat Yeterlilik ve standart uygunluk belgelerini alıcıya verecek ve alıcı bu belgeleri işyerinde bulunduracaktır. a) Bakiye Riskler Hakkında İkaz Tasarım ve imalat aşamasında alınan bütün tedbirlere rağmen, bakiye risklerin olduğu durumlarda üretici gereken ikazları sağlamalıdır. b) İşaretleme (Etiketleme): Bütün makinalar, açıkça ve en az aşağıdaki bilgileri ihtiva edecek şekilde işaretlenmelidir; Üreticinin adı ve adresi, CE işareti ve imal yılı, serisinin veya tipinin kısa gösterilişi, gerekirse, seri numarası, yapım yılı.
Üreticinin Güvenlik İle İlgili Sorumlulukları Ayrıca, üreticisinin makineyi potansiyel patlayıcı ortamda kullanılmasının amaçlandığı durumlarda, bu durum, makine üzerinde mutlaka belirtilmelidir. Makineler, ayrıca tipine ait ve emniyetli kullanılması için esas olan bilgileri (mesela, bazı dönen parçaların en yüksek devir hızları, bağlanan aletlerin en büyük çapları, kütle vb.) taşımalıdır. Bir makinenin, kaldırma makineleri kullanılarak taşınmasının gerektiği durumlarda, makinenin kütlesi açıkça okunur ve bir yanlış anlamaya mahal vermeyecek şekilde belirtilmelidir. Değiştirilebilir parçalar aynı bilgiyi taşımalıdır.
Üreticinin Güvenlik İle İlgili Sorumlulukları c) İşletme Talimatları Her makinede en azından aşağıdaki bilgileri ihtiva eden işletme talimatı bulundurulmalıdır; Makinenin bakım imkanlarına(ithalatçının adresi, servisi, tamircisi vb.) ait uygun ilave bilgiler ile beraber makine üzerinde işaretlenmiş bilgilerin tekrarı; Makinenin önceden belirtilen şekilde kullanılması, Operatörler tarafından kullanılabilecek çalışma yerleri,
Üreticinin Güvenlik İle İlgili Sorumlulukları Güvenliği sağlamak amacıyla aşağıdaki talimatlar bulundurulmalıdır; İşletmeye alma, Kullanma, Makinenin ve ayrı ayrı taşınacak çeşitli parçalarının kütlesinin verilmesiyle elle taşıma, Takma ve sökme, Ayar, İdame ettirme, bakım (servis ve onarım), Gerekli olduğu yerlerde, eğitim talimatları,
Üreticinin Güvenlik İle İlgili Sorumlulukları Gerekli olduğu durumlarda makineye bağlanabilen takımların temel karakteristikleri. Gerekli olduğu durumlarda, talimatlar makinenin kullanma güçlüklerine de dikkati çekmelidir. Bütün makineler, servise alındıklarında, orijinal dilindeki bir talimat veya bu talimatın makinenin kullanılacağı ülkenin dili veya dillerindeki bir tercümesi ile verilmelidir. Bu talimatlar, üretici tarafından mahalli dile tercüme edilmelidir. Talimatlar, hizmeti alma, bakım, muayene, düzgün çalışıp çalışmadığının kontrolü ve uygun olduğu durumlarda, makinenin onarımı ile ilgili teknik resimleri ve diyagramları ve özelikle güvenlikle ilgili olan faydalı talimatları ihtiva etmelidir. Makineyi tarif eden herhangi bir doküman, güvenlik bakımından, talimatlarla ters düşmemelidir.
Üreticinin Güvenlik İle İlgili Sorumlulukları Teknik dokümanlar, bu maddenin gürültü emisyonlarına ve titreşimle ilgili bilgiler vermelidir. Gerekli durumlarda talimat, titreşim ve gürültüyü azaltmak için gereken tesisat ve montajla ilgili kuralları sağlamalıdır. Üretici, makineyi muhtemel patlayıcı ortamda kullanılmasını amaçladığı durumlarda, talimatlarda gerekli bilgiler verilmelidir. Makinelerin meslekten olmayan kişilerce kullanılmasının tahmin edildiği durumlarda, talimatların yerleştirilmesi ve ifade edilmesinde ifade şeklinin seçilmesi bu gibi operatörlerden beklenen makul anlama ve genel eğitim seviyesi dikkate alınmalıdır.