Putin dönemi Türk-Rus ilişkileri

Ece Göksedef Türkiye - Rusya ilişkileri Putin dönemi Türk-Rus ilişkileri Putin 2000 de Devlet Başkanı olmasının ardından ilk kez 2004 te resmi ziyaret için Türkiye ye geldi. Bu tarihten 24 Kasım 2015 e kadar olan dönem; Türk-Rus ilişkilerinin en iyi dönemi oldu. 4 Ağu 2016 Güncelleme 15:48 TSİ Konular: Türkiye - Rusya ilişkileri, Suriye'de iç savaş Cumhurbaşkanı Erdoğan, 24 Kasım da yaşanan uçak düşürme olayının ardından ilk kez Rus Devlet Başkanı Putin ile bir araya geliyor. Putin in 24 Kasım ve sonrasında sergilediği sert tutum, Erdoğan ın telefonla görüşme taleplerini bile reddetmesine yol açmıştı. Aslında Putin in 2000 yılından bu yana yürüttüğü dış politika, bu politikanın Türkiye ile ilişkilere etkisi, uluslararası krizlerde Türkiye ile yaşanan gerilimler, 24 Kasım a giden süreçte büyük rol oynadı. Sovyetlerin çöküşü yüzyılın felaketi Sovyet Rusya sonrası dönemde yaşanan değişimin en kritik yıllarında Putin, Rusya yı yönetti. Sovyetlere duyduğu özlemi de hiç gizlemedi. 2005 te yaptığı ulusa sesleniş konuşmasındaki şu sözler, bunun en büyük kanıtı oldu: Her şeyin ötesinde, Sovyetler Birliği nin çöküşünün yüzyılın çok büyük bir jeopolitik felaketi olduğunu kabul etmeliyiz. Rus milleti için bu samimi bir dram oldu. On milyonlarca vatandaşımız

ve vatanseverimiz kendisini Rus toprakları dışında buldu. Daha da ötesinde, dağılma salgını Rusya nın kendisine bulaştı. Bu yaklaşım, 2000 den bu yana sürdürdüğü dış politikada da, Soğuk Savaş yıllarında Batı yla birlikte hareket eden NATO üyesi Türkiye ile ilişkilerinde de etkili oldu. ABD nin Irak a müdahalesi Putin Devlet Başkanlığı görevinde üçüncü yılını doldurmamışken ABD, Saddam rejiminin nükleer silahı olduğu gerekçesiyle Irak a müdahale kararı aldı. Putin karara itiraz etti, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nin böyle bir müdahale için şart olduğunu söyledi. Kendi ülkesinin de beş üyeden biri olduğu BMGK den böyle bir karar çıkmamasına rağmen savaşın başlamasını sert açıklamalarla eleştirdi. Bu sırada Türkiye de de, 1 Mart tezkeresi tartışılıyordu. Amerikan askerlerinin Türkiye sahasını kullanarak Irak a kuzeyden de müdahale etmesinin önünü açacak tezkere, meclisten çıkmadı. Putin bu dönem, eski doğu bloku ülkelerinin NATO yla yakınlaşmalarına, NATO nun bu ülkelere füze savunma sistemi yerleştirme planlarına itiraz ediyor, NATO nun komşusu olmaması için mücadele veriyordu. Türkiye ile ise ticari ilişkilerin geliştirilmesinden yana politika yürütüyordu. Türkiye ye ilk ziyaret 2004 yılına gelindiğinde, Türkiye-Rusya ilişkilerinin gelişmesi için ilk adım atıldı. Putin, Aralık ayında devlet başkanı olarak Türkiye ye ilk ziyaretini gerçekleştirdi. Bu aynı zamanda, Rusya Federasyonu ndan Devlet Başkanı düzeyinde Türkiye ye yapılan ilk ziyaretti. Putin, 2002 sonrası Türkiye nin dış politikasında Batı merkezli yaklaşımdan uzaklaştığını, çok eksenli yeni bir dış politika izlemeye başladığını gören ilk devlet başkanı oldu. Ziyaret öncesi Rus basınına verdiği röportajda Putin, KGB yıllarındaki Türkiye algısını Her şeyin ötesinde bir NATO üyesiydi, dolayısıyla bir rakipti diye tanımladı. Aynı röportajda Karadeniz e sınır olan iki ülke olarak, yeni dönemde ticari ilişkilerin geliştirilmesinin iki ülkenin de yararına olacağını vurguladı: Bize bu yolda işbirliği ve başarı eşlik edecek. Sonuçta vatandaşlarımız için başarıya ve ekonomilerin aktif gelişimine ancak güçlerimizi birleştirirsek ulaşırız. Bu özellikle Türkiye ve Rusya gibi ortak çıkarlara sahip ülkeler için uygun olur. Karadeniz üzerinde komşuyuz. Biraz karışık ve ilginç bir ortak tarihimiz var. Bu tarihte savaşlar da uzlaşmalar da var. Ama ilginçtir; en fazla olan şey işbirliği. Cesur kararlar için buradayız Çarlık döneminden beri ülkesinin özellikle Balkanlar ve Kafkaslarda toprak mücadelesi içinde olduğu Türkiye ye yaptığı bu ziyaret, Putin in dış politikasındaki dönüm noktalarından biri oldu. Çeçenistan a asker gönderdiği zaman Ankara dan ve Washington dan eleştiriler alan Putin, 11 Eylül saldırıları sonrasında bunu uluslararası terörle mücadelenin bir parçası olarak gösterdi.

Putin in ziyareti öncesinde Ankara dan da bu havayı yumuşatacak bir adım geldi. Türkiye de yaşayan dokuz Çeçen i tutukladı. Türk polisi, tutuklanan Çeçenlerin El Kaide bağlantılı olduğunu açıkladı. İki günlük ziyaretin ilk gününde, dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer le yediği çalışma yemeğinde terörle mücadelede işbirliğinin yanı sıra ticari ilişkilerin geliştirilmesi gündemin en önemli konularındandı. Putin Bugün çok cesur kararlar almak için buradayız. Bu ziyaret, Türkiye ve Rusya arasında yeni ufuklar açacak ekonomik ve ticari ilişkilere fırsat verecektir diyerek, yeni dönemde ikili ilişkilerin ekonomi alanında ilerleyeceğinin işaretini verdi. Soğuk Savaş döneminden kalma güvensizliğin artık ortadan kalkmaya başladığının bir kanıtı olarak da yine bu ziyarette, 2003 te işlemeye başlayan ancak bazı anlaşmazlıkların olduğu Mavi Akım Boru Hattı üzerindeki anlaşmazlıkların çözülmesi ve Türkiye nin satın aldığı doğal gaz miktarının artırılması konusunda görüş birliğine varıldı. Antalya ziyaretim bakışımı değiştirdi Rusya ile Türkiye nin ikili ticaret hacmi, Putin in adımları sıklaştırdığı 2004 yılında yüzde 60 artarak 4.6 milyar dolara yükseldi. Türk şirketleri de Rusya daki inşaat, gıda ve tekstil gibi sektörlerde etkinliğini artırmaya başladı. Antalya gibi turizm merkezleri de 2000 lerin başından itibaren giderek Rus turistlerin daha fazla ilgisini çekmeye başladı. Rus turistlerin Türkiye sahillerine yönelik ilgisiyle ilgili konuşurken Putin, yine Türkiye ziyareti öncesinde verdiği röportajda, kendisinin de Antalya ya gittiğini ve Türkiye den çok etkilendiğini anlattı: Antalya ya birkaç kez gittim. Çok sevdim. Daha da fazlası, Türkiye ye ilk ziyaretim ülkeyle ilgili algımı tamamen değiştirdi. İyi anlamda tabii Bütün NATO üyesi ülkeler bizim rakibimizmiş gibi bir genel algım vardı, Türkiye de buna dâhil. Bugünün Türkiye sinin gerçeğini gördüğümde, Türklerin Ruslara ve bana yaklaşımını gördüğümde bu tamamen değişti. 1992 ya da 1993 tü. Bir ay sonra Putin, Erdoğan ı ağırladı Putin in ilk Türkiye ziyareti ve dönemin Cumhurbaşkanı Sezer ile ikili görüşmesinin hemen ardından, Ocak 2005 te bu kez dönemin Başbakanı Erdoğan Rusya ya gitti. Yanında 600 iş adamı vardı. Annan Planı nın oylandığı, referandumda Rum kesiminin hayır dediği dönem Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi nden yana tavır alan Putin, bu ziyaretlerle birlikte söylemini de değiştirdi. Annan ın Kıbrıs planını çözen planını desteklediklerini söyledi ve Kuzey Kıbrıs a ekonomik tecridin adil olmadığını düşünüyoruz dedi. Erdoğan ve Putin, ilk kez bu ziyarette iki ülke için ticaret hacmi hedefi koydu. 2007 yılında hedefin 25 milyar dolara çıkabileceğini belirttiler. 2007 yılının Haziran ayında Putin bir kez daha Türkiye deydi. Bu kez, dönem başkanlığını Türkiye nin devraldığı Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü nün İstanbul daki toplantısına katılmak üzere Bu ziyarette de hem Sezer hem Erdoğan ile ikili görüşme yaptı. Yılın ilk altı ayında iki ülke arasındaki ticaret hacmi hedeflenene yaklaşmış; 21 milyar dolara ulaşmıştı.

Güney Osetya Savaşı Ticari ilişkilerin hızla geliştiği bir dönemde Putin, Sovyet Rusya günlerindeki topraklara sahip çıkma refleksiyle, NATO karşıtı bir adım attı. NATO üyesi bir ülke olarak Türkiye nin de Rusya nın karşısındaki tarafta yer aldığı bu gerginlik, ticari işbirliğine yansımadı. 2008 de yaşanan bu durum, sonraki yaklaşık yedi yıllık Putin dönemi Rusya-Türkiye ilişkilerinin başlangıcı olacaktı. Gürcistan dan tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Güney Osetya ya Gürcistan Ağustos 2008 de askeri operasyon düzenledi. Güney Osetya nın Gürcistan dan bağımsızlığını kazanmasını ve kendi kontrolü altındaki Kuzey Osetya ya bağlanmasını isteyen Rusya da savaşa müdahil oldu. O dönem ülkenin Başbakanı olan Putin in emriyle Gürcistan ın elektriği kesildi. Gürcistan, Türkiye den elektrik talebinde bulundu ve bu talepleri aynı gün karşılandı. Aynı zamanda Türk Dışişleri Bakanlığı ile koordine olan Türk Kızılayı sınıra yığınak yaparak insani yardım götürdü. Ancak Gürcistan ın bir notayla bildirdiği askeri yardım talebine yanıt vermedi. Türkiye, sınırına çok yakın bölgede meydana gelen ve ticari işbirliğinin geliştiği Rusya nın da taraf olduğu savaşa dâhil olmadı. 2010 da Üst Düzeyli İşbirliği Konseyi kuruldu İki ülke arasında, birçok bakanın ve iş adamlarının katılacağı, ticari ilişkileri üst düzey imzalanacak anlaşmalarla garanti altına alınacağı mekanizma olan Üst Düzeyli İşbirliği Konseyi (ÜDİK) 2010 yılında kuruldu. Bölgede yaşanan gelişmelere farklı bakış açıları, bu ilişkiyi etkilemedi. Ancak Rusya nın Doğu Akdeniz bölgesindeki en büyük müttefiki ve Türkiye nin de en uzun sınır komşusu olan Suriye de savaş patlak verdiğinde, aynı tutumu sürdürmek zorlaştı. Suriye krizi büyüdükten sonra ilk görüşme Ekim 2012 de bunun ilk somut örneği, ayında Moskova dan kalkıp Şam a doğru giden bir Rus uçağının Ankara da inişe zorlanmasıyla yaşandı. Uçağın F-16 larla inişe zorlanmasının sebebi, içinde Şam a teslim edilecek askeri şüpheli malzemeler olması kuşkusuydu. Uçağın kargosunda bulunan askeri haberleşme cihazı parçalarına el konuldu, uçağın kalkışına izin verildi. Rusya açıklama bekliyoruz derken Erdoğan, bu cihazların Suriye Savunma Bakanlığı na teslim edilmek üzere uçağa yüklendiğini açıkladı. Suriye deki görüş ayrılığının diğerlerine benzemediğinin kanıtı olan bu olay, yine de iki ülkenin ekonomik işbirliği alanındaki kararlılığını etkilemedi. Olayın ardından Rus Dışişleri Bakanı Lavrov, Türkiye nin Chicago Anlaşması na göre hareket ettiğini ve buna hakkı olduğunu söyledi. Rus Devlet Başkanı Putin de, yaşanan gerilime rağmen Türkiye ziyaretini ertelemedi ve Aralık ayında, Üst Düzeyli İşbirliği Konseyi nin 3. toplantısı için bakanlarla birlikte Ankara ya geldi. Putin in 2012 deki bu resmi ziyareti, üçüncü kez devlet başkanı seçildikten sonra eski Sovyet ülkeleri dışında yaptığı ilk resmi ziyaretlerden biri oldu.

2012 başı itibarıyla iki ülke ticaret hacmi, bir önceki yıla göre hızla büyüyerek yüzde 26 ya ulaşmıştı. Bu karışık sorunu çözmek için çok çalışacağız Toplantının sonunda yapılan ortak basın toplantısında Putin, ekonomi alanında atılacak adımları sıraladı. Suriye konusundaki görüş ayrılıkları sorulduğunda ise Bu konuyu bugün Türk yetkililerle aktif olarak değerlendirildi, yeni fikirler ortaya atıldı ancak bunların bir kez daha gözden geçirilmesi ve incelenmesi gerekiyor. Bu karışık sorunu çözmek için Türkiye ile birlikte çok çalışmaya devam edeceğiz dedi. O sırada Suriye den Türkiye sınırına, Hatay a top atışları başlamıştı. Suriye nin Türkiye ye saldırma ihtimali sorulduğunda ise Putin, Suriye nin önce kendi problemlerini çözmesi gerekiyor. Bu trajedi, Suriye nin Türkiye ye top atışları, eminim tamamen kazadır. Bundan en ufak bir şüphem yok. Hepimizi Suriye nin komşularına saldırmaktan çok uzak olduğunu anlıyoruz yanıtını verdi. Bu konudaki ciddi görüş ayrılığı, 2012 de yaşanan küçük krizin ardından 2015 sonuna kadar, yani neredeyse üç yıl boyunca Türkiye ile Rusya arasında ekonomik işbirliğini etkileyecek bir boyuta ulaşmadı. Ukrayna Savaşı ve Kırım ın ilhakı Putin 2012 de yeniden Devlet Başkanı seçildikten sonra, Karadeniz e sınır olan bir başka eski Sovyet ülkesinde kriz patlak verdi. Rusların yoğun olarak yaşadığı Ukrayna nın doğusunda başlayan çatışmalarda Putin bir kez daha sert bir tavır takındı. Rusya ve Türkiye arasında bir kez daha siyasi alanda gerilim yaşandı. Eski Sovyet ülkesi olan Ukrayna da Rus yanlısı Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç AB ile işbirliği anlaşmasını imzalamayı reddettiğinde, ülkenin doğusundaki Donestk ve Luhansk dışındaki bölgelerde protesto gösterileri başladı. Eylemler büyüdü, çatışmaya dönüştü, Yanukoviç Rusya ya kaçtı. Çatışmalara Putin in emriyle Rus askeri de doğrudan dâhil oldu. Ülkenin doğusunda sınırı geçerek Batı ve AB yanlısı Ukraynalı milislerle savaştı. Birkaç ay süren olayların sonunda Ukrayna ya bağlı özerk bir bölge olan ve Tatar Türklerinin yoğun olarak yaşadığı Kırım, sadece Rus yanlısı ayrılıkçıların katıldığı bir referandumun ardından tek taraflı bağımsızlığını ilan etti. Rusya, hiçbir meşru zemine dayanmadan 16 Mart 2014 te Kırım ın kendi kontrolünde olduğunu duyurarak bölgeyi ilhak etti. Sovyet Rusya nın 1944 te sürgüne gönderdiği Kırım Tatarları, bir kez daha yoğun bir baskı altında kaldı. Kırım Tatar Özerk Meclisi kapatıldı, milletvekillerinin bir araya gelmesi yasaklandı. Bu, Ankara nın tepkisine yol açtı. Kırım için ilk telefon görüşmesi Mart ayının başında, henüz Kırım ilhak edilmemişken o dönem Başbakan olan Erdoğan, Putin i arayarak endişelerini iletti. Sorunun çözümün Ukraynalılara bırakılması gerektiğini, gerektiği

hallerde uluslararası hukukun devreye girmesi gerektiğini söyledi. İki lider, Tatar toplumun huzur içinde yaşaması için elbirliğiyle çalışma kararı aldı. Nisan ayında Erdoğan Putin i bir kez daha aradı bu kez Tatarların durumuyla ilgili ciddi endişe duyduğunu söyledi. Ancak Putin in tavrında bir değişiklik olmadı. 10 Mayıs ta Putin Kırım a, sembolik önemi çok büyük olan bir ziyarette bulundu. Ankara nın itiraz ettiği ilhakın ardından Kırım a giderek, bu toprakların artık kendi kontrolü altında olduğunu tüm dünyaya duyurmaya çalıştı. Sivastopol deki Donanma Komutanlığı na giderek Zafer Günü kutlamalarına katılan Putin, 2014 ün burada yaşayan halkların Rusya yla birlikte olmaya karar verdikleri yıl olarak tarihe geçeceğinden eminim. Bu, atalarımızın anısına ve tarihi gerçeklere bağlılığın bir kanıtıdır. Putin in ziyaretinin ardından Erdoğan bir kez daha Putin ile telefonda görüştü. Kırım Tatarlarının hak ve statülerinin Milli Meclis in de görüşü alınarak karara bağlanmasını talep etti. Ancak görüşmenin sonunda iki ülke stratejik işbirliğinin ve ortak projelerin devamıyla ilgili bir aksaklık olmadığı tekrarlandı. Bu esnada Ukrayna krizi sebebiyle Rusya ya uygulanan yaptırımlara Türkiye, diğer tüm NATO ülkelerinin aksine katılmadı. Putin bunu da Türkiye nin Rusya ile ekonomik işbirliği konusu dâhil olmak üzere, bağımsız biçimde kararlar almasını takdir ediyoruz. Türk ortaklarımız çıkarlarını birilerinin siyasi hırsları uğruna heba etmeyi reddetti. Bunun gerçek anlamda iyi düşünülmüş ve ileriye dönük bir politika olduğunu düşünüyorum diye yorumladı. Putin, sonrasında Kırım ile ilgili yaptığı tüm açıklamalarda Kırım konusunun kapandığını, Rusya nın bu konuyu kimseyle pazarlık etmeyeceğini tekrarladı. Yeni ufuklar aranan son resmi ziyaret İki ülke arasında kurulan ÜDİK kapsamında beşinci ve son ziyaret, Putin in Aralık 2014 te Ankara ya gelmesiyle gerçekleştirildi. Bu son resmi ziyarette Suriye deki iç savaş büyümüş; söylem farklılıkları artmıştı. Rusya başından beri Esed e destek verirken Türkiye, muhalefetin merkezi halindeydi. On bakan, iş adamları ve Gazprom yetkilileriyle birlikte Ankara ya gelen Putin, ziyaret öncesi yaptığı açıklamada Kırım ve Suriye gibi konulardaki mevcut anlaşmazlıkların sorulması üzerine Benzer düşünülen konularda işbirliğini artırmayı hedeflediğini söyledi. Hükümetimizin tutumu, ikili ticari hacmi artırmak için yeni ufuklar açmaktır dedi. Bu sırada iki ülke arasındaki ticaret hacmi 35 milyar dolardı. Hedef; 2020 de 200 milyar dolardı. Ziyaret sırasında Putin, ikili ticari ilişkilerin, siyasi alanlardaki anlaşmazlıklardan çok daha önemli olduğunu vurgulamak adına sürpriz bir şekilde Türk akımı açıklaması yaptı. Avrupa ülkelerine Karadeniz üzerinden Rus doğalgazını taşıması planlanan ancak hiç başlanamayan Güney Akım ı iptal edeceğini, bunun yerine Türk kara suları ve Trakya üzerinden Yunanistan a giderek gazı Avrupa ya taşıyacak olan yeni bir Türk akımı projesi üzerinde çalışıldığını duyurdu. Putin, Suriye de büyüyen krize rağmen Türkiye ile çıkar işbirliğine zarar vermemeye dikkat etti. Ancak bu durum, 2015 sonuna kadar sürdü. Dış politikadaki ciddi görüş ayrılıkları ve krizin büyümesi sonucu, bu politika daha fazla sürdürülemedi.

Suriye konusunda işbirliği çalışmaları Suriye krizinin çözümü için yapılan Cenevre görüşmeleri, Viyana toplantıları, Uluslararası Suriye Destek Grubu gibi uluslararası çalışmalarda Rusya ve Türkiye hep birlikte, ancak farklı taraflarda yer aldı. Putin, bu süreçlerde Esed e destek olan İran ın da dâhil olması için çabalarken, işbirliği sadece Suriye deki krizin siyasi çözümü, insani yardımların ulaştırılabilmesi noktasında kaldı. Bir de terör örgütleriyle ortak mücadele kararlılığına vurgu yapılıyordu ancak terör örgütlerinin isimleri konusunda bir uzlaşma hiçbir zaman sağlanamadı. Putin in Suriye, Irak hükümetleri ve sahadaki Kürt grupların da katılacağı bir işbirliğiyle bölgedeki IŞİD, El Kaide gibi örgütlerle mücadele etme önerisini Ankara ve ABD reddetmiş, Esed rejimi dışında PYD konusunda da görüş ayrılığı başlamıştı. Öyle ki Putin, PKK nın Suriye kolu olan PYD nin Rusya da ofis açmasına da izin verdi. Cenevre görüşmelerinin üçüncüsü için çabalar sürerken Putin, PYD nin de görüşmeleri dâhil olması için baskı yaptı. Suriye ye askeri müdahale Putin Esed in sahada zor durumda kaldığı bir dönemde, Eylül 2015 te tüm dengeleri değiştiren bir adım attı. Suriye de hava operasyonlarına başlayarak sahaya resmen müdahil oldu. Üstelik Putin bu adımı, 23 Eylül de Moskova da görüştüğü Erdoğan ın ziyaretinin hemen ardından attı. İki ülke arasındaki ticaret hacminde artış da durmuştu. 30 Eylül de hava operasyonlarına başlayan Rus uçakları, birkaç kez Türkiye hava sahasını ihlâl ettiği için uyarıldı. Rusya nın Suriye ye müdahalesinden bir hafta sonra dönemin Başbakanı Davutoğlu, bir televizyona verdiği röportajda Rusya yı sert bir dille eleştiriyordu: "Siz başka bir ülkeye gireceksiniz, o ülkeden bizi taciz edeceksiniz; bunu kabul etmemiz, ona müsamaha göstermemiz söz konusu değil. Bunu Rusya tarafına çok açık bir dille, dostça ve şimdiye kadarki karşılıklı saygı kuralları dâhilinde ifade ettik. Bizim angajman kurallarımızın sınırlarını herkes biliyor. Bundan sonra ümit ederiz tekrarı olmaz. Ümit ederiz bu tırmanmaz. Ama böyle bir durumda Türkiye, kendi sınırlarını ve hava sahasını korur; kimden, nereden gelirse gelsin kendi sınırlarını ve hava sahasını korur. Biz iyi niyetimizi gösterdik, yani soğukkanlı bir tavır sergiledik; fakat bunların tekerrürü artık bu meselenin sehven, hataen yapılan bir mesele olmadığı konusundaki kanaatimizi pekiştirir. Rusya'nın Suriye'de bir yabancı güç olarak Suriye savaşına taraf olmaması beklerdik." Birkaç gün sonra Erdoğan da, Japonya ziyareti dönüşünde uçağındaki gazetecilere Rusya nın dostlarını kaybedebileceğini anlatıyordu: Rusya nın hava operasyonlarıyla müdahil olduğu Suriye kriziyle ilgili gerilim sürüyor. NATO, Türkiye ye destek için gerekirse Çekiç Güç gönderilebileceğini açıkladı. Hazar dan füzelerin de atıldığı gelişmeler sonrasında, gerekirse 48 saatte Türkiye ye NATO güçlerinin konuşlandırılabileceği açıklandı. Türkiye nin yanında olduklarını vurguladılar. Rusya, adeta bölgeyi sınıyor. Rusya bu şekilde davranarak dost kazanamaz, tam tersine dostlarını kaybedebilir.

Esed i Moskova ya davet etti Putin, Suriye deki müdahalesinin ardından sürpriz bir adım daha attı. 20 Ekim de Esed i Moskova ya davet etti. Moskova ziyareti, 2011'de Suriye'de ayaklanmanın başlamasından beri Esed'in bilinen ilk yurtdışı ziyareti oldu. Putin Esed e, eski Sovyet ülkelerinden yaklaşık dört bin savaşçının Suriye de radikal gruplara katıldığını, terörizmle mücadeleye hazır olduğunu söyledi. Ziyaretin ardından Erdoğan la eski görüşmelere kıyasla gergin geçen bir telefon görüşmesi yaptı. Erdoğan Suriyeli muhaliflere yapılan baskı ve PYD nin ilerlemesinden duyulan endişeyi dile getirdi. İki lider terörle mücadeleye verilen önemi yineledi. Ancak terör örgütleri konusundaki anlaşmazlık sürüyordu. Mevcut anlaşmazlıklar ikili ilişkilere zarar vermemelidir Kasım 2015 te G-20 zirvesi için geldiği Antalya da Putin, farklılıklar askeri olarak sahaya yansımış olsa da, ticari ilişkilere yansımaması gerektiği fikrinde ısrarlıydı: Gerçekten, devletlerimizin Suriye krizinin çözülmesine ilişkin tutumları farklılık göstermektedir. Fakat aynı zamanda Rusya ile Türkiye nin ortak önceliklerinin olması önemlidir. Mevcut anlaşmazlıklar ikili ilişkilere zarar vermemelidir. Antalya da ikili görüşme de yapan Putin ve Erdoğan, Suriye konusundaki görüş ayrılıklarına rağmen iki ülke arasındaki işbirliğini sürdürmenin önemini vurguladı. Türkiye ve Rusya arasında oluşturulan Üst Düzey İşbirliği Konseyi nin 6. toplantısının 15 Aralık ta Rusya da yapılmasına karar verdi. Zirve dönüşü Rus basınına konuşan Putin, terörizmle mücadele için Rusya nın çabaladığını, kimsenin kendilerini eleştiremeyeceğini söyledi de isim vermeden bazı ülkeleri sert bir dille eleştirdi. Bu eleştiri, ilişkilerdeki gerginliğin arttığının kanıtıydı: Bazı bireyler tarafından IŞİD in finanse edildiğine dair veri örneklerini paylaştım. Bu para ortaya çıkardığımıza göre 40 ülkeden geliyor ve bunların arasında bazı G20 ülkeleri de var. Putin aynı zamanda, Rusya nın hava bombardımanının IŞİD e yönelik olarak yapıldığını, ABD, Avrupa ülkeleri, Suudi Arabistan, Türkiye ve İran ile işbirliği yapılırsa siyasi çözüm için bu adımın işe yarayabileceğini söyledi. G-20 için geldiği Antalya ya yaptığı ziyaret, Putin in Türkiye ile işbirliğine vurgu yaptığı son yer oldu. Bu, iki liderin de son baş başa görüşmesiydi. İki ülkenin de Suriye deki savaşa doğrudan veya dolaylı olarak müdahil olması, işbirliğini sürdürme çabasının önüne geçti. Tam 10 gün sonra, Türk hava sahasını yine ve defalarca ihlâl eden Rus savaş uçakları bu kez Türk jetleri tarafından vuruldu. Rus uçağı Türkiye sınırına yakın bölgede düştü, bölgedeki Suriyeli muhalifler pilotlardan birini öldürdü. Ardından çok daha sert açıklamalar geldi. On gün öncesine kadar ikili ilişkilerin bozulmaması gerektiğini söyleyen Putin, Ruslara Türkiye ye gitmeme uyarısı yaptı. Başbakan Medvedev, Türkiye ye yönelik ekonomik yaptırımların uygulanması için bakanlıklara emir verdi. 15 Aralık ta yapılması planlanan ÜDİK toplantısı iptal edildi.

Normalleşme adımı mektupla geldi Ankara dan, düşürülen uçağın Rus uçağı olduğunu bilinmediği ve ilişkilerin normale dönmesinin arzulandığına yönelik mesajlar geldi. Ancak Putin Erdoğan ın telefonla görüşme talebini reddetti. Putin in çok ciddi sonuçları olacak açıklaması, Ankara ya yönelik suçlamaları ve sert tonu aylar sonra, Haziran da dışişleri ve ekonomi bakanlıklarındaki ekiplerin temasları sonucu yumuşadı. Ancak özür talebi hiçbir zaman geri çekilmedi. Erdoğan, 27 Haziran da Putin e bir mektup yazarak, düşürülen Rus uçağı ve öldürülen pilotla ilgili üzüntülerini iletti. Pilotun ailesine kusura bakmasınlar dedi. Bu ifade, Putin in talep ettiği resmi özürden farklıydı. Ancak Putin yine de 29 Haziran da Erdoğan ı arayarak teşekkür etti. Liderler, ilişkilerin eskiye dönmesi için adım atmaya ve bir araya gelmeye karar verdi. Kaynak: Al Jazeera, kremlin.ru, Türk Dışişleri Bakanlığı, AA, Reuters, Russia Today Kaynak: http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/putin-donemi-turk-rus-iliskileri