Priştine, 15 Mayıs 2012 Nr. Ref.: Ak 234/12 Dava No: KO 38/12 Hükümet in Anayasa Değişikli Önergesi hakkında Kosova Cumhuriyeti Meclis Başkanı tarafından 12 Nisan 2012 tarihinde teslim edilen Anayasa uygunluğu denetimi KOSOVA CUMHURİYETİ ANAYASA MAHKEMESİ Aşağıdaki yapıdadır: Enver Hasani, Başkan Kadri Kryeziu, Başkanvekili Robert Carolan, Üye Altay Suroy, Üye Almiro Rodrigues, Üye Snezhana Botusharova, Üye Ivan Čukalović, Üye Gjyljeta Mushkolaj, Üye Iliriana Islami, Üye Başvurucu 1. Kosova Cumhuriyeti Hükümeti Anayasa nın 92.4, 93.4 ve 9 ile 144.1 maddelerine göre Kosova Cumhuriyeti Anayasası Değişiklik Önergesine ilişkin 02/68 sayılı kararı (bundan sonra: Anayasa Değişikliğine ilişkin Hükümet Önergesi ) çıkartmıştır. 2. Aynı karara göre Başbakanlık Genel Sekreteri Anayasa Değişikliğine ilişkin Hükümet Önergesi ni Kosova Cumhuriyeti Meclisi ne iletmeye yükümlü kılınmıştır. 3. Başbakanlık Genel Sekreteri Anayasa Değişikliğine ilişkin Hükümet Önergesi ni 5 Nisan 2012 tarihinde Kosova Meclisi Sekretaryasına iletmiştir.
4. Kosova Cumhuriyeti Meclis Başkanı Anayasa nın 114.3 maddesi uyarınca 12 Nisan 2012 tarihinde Anayasa Mahkemesi ne başvurarak Anayasa Değişikliğine ilişkin Hükümet Önergesi nin Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgülükleri kısıtlayıp kısıtlamadıkları yönünde peşinen değerlendirmede bulunmasını talep etmiştir. 5. Anayasa Mahkemesi ne yapılan bu başvurunun başvurucusu Meclis Başkanı dır. 6. Başvurucu Anayasa nın 113.9 ve 144.3 maddeleri, 03/L-121 sayılı Kosova Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Hakkında Yasa nın (bundan sonra: Yasa ) 20 ve 54. maddeleri ile Kosova Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün (bundan sonra: İçtüzük ) 56. kuralına dayandırılmıştır. 7. Dava konusunu Kosova Hükümeti nin 02/68 sayı ve 28 Mart 2012 tarihli kararı ile önerilen 22 adet Anayasa Değişikliği önergesi oluşturmaktadır. 8. Baştan itibaren belirtilmesi gerekir ki değişiklik önergelerinin önemli bir kısmı Anayasa nın XIII. Kısmı Sonuç Hükümleri ve XIV. Kısmı Geçici Hükümler ile ilgilidir. 9. Aslında Hükümet in önerdiği Anayasa Değişiklikleri Kosova Cumhuriyeti Denetimli Bağımsızlık sürecinin tamamlanması için gerekli olan anayasal değişikliklerdir. Bu amaç, Kosova Cumhuriyeti Hükümeti nin Kosova Meclisi tarafından 31 Ocak 2012 tarihinde kabul edilen Bağımsızlığın Uluslararası Denetiminin Sonuçlandırılmasına İlişkin Karar a dayandırdığı Anayasa Değişikliği önerisinin giriş kısmında açıkça görülmektedir. Davanın Mahkeme deki seyri 10. Meclis Başkanı 12 Nisan 2012 tarihinde Hükümet in Anayasa Değişikliği önergesiyle ilgili başvurusunu yapmıştır. 11. Mahkeme Başkanı 13 Nisan 2012 tarihinde Üye Kadri Kryeziu yu raportör yargıç olarak görevlendirmiş, Üye Robert Carolan başkanlığında üyeler Altay Suroy ve Snezhana Botusharova dan oluşan Ön İnceleme Heyeti ni belirlemiştir. 12. Başvurunun Mahkeme tarafından kaydedildiği 20 Nisan 2012 tarihinde Meclis Başkanı na bildirilmiştir. 13. Başvuru hakkında tebligat aynı tarihte Kosova Cumhurbaşkanı na, Kosova Başbakanı na ve Ombudsman a gönderilmiştir. 14. Mahkeme 23 Nisan 2012 tarihinde Uluslararası Sivil Temsilci ye (UST) söz konusu başvurunun kabul edildiğini bildirmiştir. 15. Mahkeme, 2 Mayıs 2012 tarihinde UST ye yaptığı bildirimde Hükümet tarafından yapılan Anayasa Değişikliği önergesinin Anayasa nın geçici hükümleri ve UST nin işlevinin devamına ilişkin olduğunu belirtmiştir. Mahkeme, Anayasa Mahkemesi Hakkında Yasa ya göre önerilen değişiklikler konusunda Mahkeme nin başvuru kabulünden itibaren imkanlar çerçevesinde 60 gün içerisinde karar alması gerektiğini vurgulamıştır. 16. Mahkeme, yapılan değişiklik önergeleri Anayasa nın UST nin görev süresi, yetki ve sorumluluklarını belirleyen ve görev süresinin Uluslararası Yönlendirme Grubu nun 2
Kosova nın bu çözüme ilişkin koşulları yerine getirdiği tespitinde bulunduğunda sona erdiği tanımlamasını yapan 146 ve 147. maddelerinin kaldırılmasını önerdiğini vurgulamıştır. Mahkeme, Gene Kapsamlı Kosova Statüsü Anlaşma Önergesi (GKKSAÖ) EK IX un Uluslararası Yönlendirme Grubu, Kosova nın bu anlaşma koşullarını tamamen yerine getirdiği sonucuna vardığı zaman, UST nin görev süresi biter tanımlamasını yapan 5.2 maddesine de atıfta bulunmuştur. 17. Anayasa Mahkemesi Hakkında Yasa önerilen (yasa veya Anayasa) değişiklikleri hakkında karar alma konusunda Mahkemeyi yükümlü kılmıştır. Bu arada Mahkeme, GKKSAÖ EK IX 5.2 maddesine göre UST nin görev süresi bitimine ilişkin koşulların yerine getirilmeden Hükümet tarafından Anayasa değişiklik önergesinin Meclis e sunulmayacağı gerekçesi üzerine değerlendirmesini yapmaya devam edecektir. 18. Ön İnceleme Heyeti raportör yargıcın raporunu görüştükten sonra tam kadroda toplanan Mahkeme Heyetine önerisini sunmuştur. 19. Mahkeme 10 mayıs 2012 tarihinde başvuruyu görüşüp oylamıştır. Başvurunun kabul edilirliğinin değerlendirilmesi 20. Anayasa nın 144. maddesi [Değişiklikler] uyarınca yapılan değişiklik önergesinin değerlendirilmesi konusunda Mahkeme nin, bundan önce Anayasa da belirlenip Yasa ve İçtüzükte açıkça belirtilen kabul edilirlik koşullarının yerine getirilip getirilmediğini görüşmesi gerekmektedir. 21. Mahkeme bu doğrultuda Hükümet in Anayasa Değişiklik Önergesi hakkında değerlendirme yapma yetkisinin bulunup bulunmadığını belirlemek durumundadır. 22. Mahkeme, Anayasa nın 113.9 maddesine göre Kosova Meclisi Başkanı, verilen anayasal değişiklik önergelerinin Mecliste onaylanmasından önce, bu Anayasanın II. Kısmında güvenceye bağlanmış hak ve özgürlükleri kısıtlamadığını belirlemek amacıyla (Anayasa Mahkemesi ne) başvurmalıdır hatırlatmak ister. 23. Sonuç olarak Anayasa nın II. Kısmında önerilen değişikliklerle ilgili olarak Mahkeme haklarda kısıtlama olup olmadığını değerlendirme yetkisine sahiptir. 24. Diğer bir soru da Anayasa nın 113.9 maddesine göre Anayasa Mahkemesi ne başvuruda bulunmaya yetkili tarafın kimin olduğuyla ilgilidir. 113.9 maddesindeki Kosova Meclisi Başkanı ( ) (Anayasa Mahkemesi ne) başvurmalıdır ifadeyi tekrarlamak ister. 25. Mevcut başvuruda Meclis Başkanı Dr. Jakup Krasniqi, önerilen değişikliklerin değerlendirilmesini önceden talep etmiştir. Öyle ki başvurucu başvurmaya yetkili taraftır yani Anayasa nın 113.9 maddesine göre Mahkeme ye başvurabilir. 26. Bu meseleyi görüşmeye Mahkeme nin yetkisi olduğu ve başvurucunun başvurmaya hakkı bulunduğu için başvuru kabul edilir niteliktedir. Önerilen değişikliklerin Anayasa uygunluk denetimi Anayasal uygunluk denetiminin etki alanı 27. Hükümet tarafından önerilen ve Anayasa uygunluk denetimi için başvurucu tarafından 12 Nisan 2012 tarihinde başvurulan değişikliklerin tamamı Mahkemece ele alınacaktır. 3
28. Mahkeme ön uyarı olarak Anayasa nın VIII. Kısmında [Anayasa Mahkemesi] yer alan 112. maddeye [Genel Esaslar] göre Anayasa yı yorumlama ve yasaların Anayasaya uygunluk denetimini yapmaya yetkili nihai merci Anayasa Mahkemesi dir. Öyle ki Anayasa nın 114. maddesini [Değişiklikler] gerektiği şekilde yorumlamak Mahkeme nin görevidir. 29. Bunu dikkate alarak Anayasa nın 144.3 maddesine göre Mahkeme, önerilen Anayasa değişikliğinin Anayasa nın II. Kısmında [Temel Hak ve Özgürlükler] öngörülen hak ve özgürlükleri kısıtlayıp kısıtlamadığını değerlendirir. 30. Anayasa nın II. Kısmındaki [Genel Esaslar] 21. maddeye uygun olarak Mahkeme insan hak ve özgürlüklerinin bölünmez, devredilemez ve dokunulmaz olduğunu ve Kosova Cumhuriyeti hukuk düzeninin temelini oluşturduğunu tespit etmiştir. Bundan başka 21.2 maddesine göre bu Anayasa da öngörülen insan temel hak ve özgürlüklerinin korunup güvence altına alınması Kosova Cumhuriyeti nin görevi olduğu anlaşılmaktadır. 31. Bu sebepten Mahkeme, 21. madde Anayasa nın II. Kısmının Anayasa nın her yerinde belirlenmiş insan temel hak ve özgürlüklerini kapsayacak şekilde etki alanının bulunduğunu Sonuç olarak önerilen değişikliklerin Anayasa nın bir bütün halinde güvence altına aldığı hak ve özgürlükleri kısıtlayıp kısıtlamadığı Mahkeme nin değerlendirmesi gerekmektedir. Önerilen değişiklikler I. Önerilen 1. değişiklik 32. Önerilen 1. değişiklik 58. madde 4. fıkrasının aşağıda belirtildiği şekilde değiştirilmesi yönündedir: Kosova Cumhuriyeti, topluluk mensupları arasında ekonomik, toplumsal, siyasi ve kültürel yaşamın tüm alanlarında ve kamusal yaşam ile karar almada topluluk ve mensuplarının etkin katılımına ilişkin tam ve etkin bir eşitliği teşvik etmek için, gerekli olması durumunda uygun önlemleri onaylayacaktır. 33. Mahkeme, Anayasa nın 58.4 maddesinde önerilen açık ve kesin ifadenin topluluk mensuplarının kamusal yaşama etkin katılımını güçlendirdiğini 34. Bu yüzden Mahkeme, önerilen 1. değişiklikle Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgürlüklerden herhangi birinin kısıtlanmadığını teyit etmektedir. II. Önerilen 2. değişiklik 35. Önerilen 2. değişiklikle Anayasa nın 81. maddesi 1. fıkrasının aşağıda belirtildiği şekilde değiştirilmesi yönündedir: Madde 81 [Yaşamsal Öneme Sahip Yasalar] 1. Aşağıda verilen yasaların onaylanması, değiştirilmesi veya yürürlükten kaldırılması için, Meclis üye sayısını çoğunluğu ve çoğunluk olmayan topluluklara ayrılmış ve güvenceye bağlanmış sandalyelere sahip Meclis üyelerinin çoğunluğunun oyu gereklidir: 4
36. Mahkeme, 81. madde 1. fıkrasıyla ilgili önerilen 2. değişikliğe ilişkin açık ve kesin ifadenin Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgürlüklerden herhangi birinin kısıtlanmadığını 37. Mahkeme bu yüzden 2. değişiklik önerisinin II. Kısımla uyumlu olduğunu teyit eder. III. Önerilen 3. değişiklik 38. Önerilen 3. değişiklikle Anayasa nın 81. maddesi 5. fıkrasının aşağıda belirtildiği şekilde değiştirilmesi yönündedir: (5) Kültürel Miras ve Koruma Altındaki Özel Alanların Korunması Yasası. 39. Mahkeme, 81. madde 5. fıkrasıyla ilgili önerilen 3. değişikliğe ilişkin açık ve kesin ifadenin Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgürlüklerden herhangi birinin kısıtlanmadığını 40. Mahkeme bu yüzden 3. değişiklik önerisinin II. Kısımla uyumlu olduğunu teyit eder. IV. Önerilen 4. değişiklik 41. Önerilen 4. değişiklikle Anayasa nın 143. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 42. Anayasa nın 143. maddesi şöyledir: Madde 143 [Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşması] Bu Anayasanın diğer hükümlerinden bağımsız olarak: 1. Kosova Cumhuriyetindeki tüm otoriteler, 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Önerisine Anlaşmasına göre Kosova Cumhuriyeti yükümlülüklerine uygun şekilde hareket ederler. İlgili kurumlar söz konusu sorumlulukların yerine getirilmesi için gerekli olan tüm faaliyetleri yapacaklardır. 2. 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Önerisi Anlaşması hükümlerinin Kosova daki tüm yasal hükümlere göre üstünlüğü vardır. 3. Kosova Cumhuriyeti Anayasası, yasları ve diğer yasal hükümleri 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşmasına uygun şekilde yorumlanır. Kosova Cumhuriyeti Anayasası, yasaları ve yasal hükümleri ile Anlaşma hükümleri arasında bağdaşmazlık olması durumunda, Anlaşmanın üstünlüğü olacaktır. 43. Mahkeme, 143. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında V. Önerilen 5. değişiklik 44. Önerilen 5. değişiklikle Anayasa nın 144. maddesinin (Değişiklikler) Anayasa nın I. Kısmına Genel Esaslar kısmına nakledilmesi öngörülmüştür. 45. Anayasa nın 144. maddesi şöyledir: Madde 144 [Değişiklikler] 5
1. Meclis içtüzüğüne göre Hükümet, Cumhurbaşkanı veya Meclis üyelerinin dörtte biri (1/4) tarafından bu Anayasayla ilgili değişiklik ve düzeltme önergesi verebilirler. 2. Her değişiklik için, Kosova Cumhuriyetinde çoğunluk olmayan topluluklara ayrılmış ve güvenceye bağlanmış yerlere sahip olanların üçte ikisi (2/3) dâhil, Meclis üye tam sayısının üçte ikilik (2/3) çoğunluğu gerekli olacaktır. 3. Anayasa değişikliği, Meclis Başkanının ilgili değişiklik önergesinin, önceden bu Anayasanın II. Kısmında belirlenen herhangi bir hak veya özgürlüğün kısıtlamadığını değerlendirmek üzere Anaysa Mahkemesine gönderilmiş olması durumunda, oylanabilir. 4. Anayasa değişiklikleri, Kosova Cumhuriyeti Meclisinde onaylandıktan hemen sonra yürürlüğe girer. 46. Mahkeme, 144. maddenin Anayasa nın I. Kısmına (Genel Esaslar) nakledilmesine ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgürlüklerden herhangi birinin kısıtlanmadığını VI. Önerilen 6. değişiklik 47. Önerilen 6. değişiklikle Anayasa nın 145. maddesinin (Uluslararası Anlaşmaların ve Yürürlükteki Yasaların Sürekliliği) Anayasa nın I. Kısmına Genel Esaslar kısmına nakledilmesi öngörülmüştür. 48. Anayasa nın 145. maddesi şöyledir: Madde 145 [Uluslararası Anlaşmaların ve Yürürlükteki Yasaların Sürekliliği] 1. Bu Anayasanın yürürlüğe girdiği gün yürürlükte olan uluslararası anlaşmalar ve uluslar arası işbirliği ile ilgili diğer hükümler, söz konu anlaşma ve hükümlerin tekrar müzakere edildiği, anlaşma veya hüküm koşullarıyla geri çekildiği veya ilgili anlaşma veya hükmün kapsadığı alanla ilgili ve bu Anayasaya uygun şekilde onaylanan yeni uluslararası anlaşma veya hükümlerle yeri değiştirilinceye kadar yürürlükte kalmaya devam edeceklerdir. 2. Bu Anayasanın yürürlüğe girdiği gün yürürlükte olan mevcut yasalar, bu Anayasaya göre yürürlükten kaldırıldığı, yerine başkasının getirildiği veya değiştirildiği zaman kadar, bu Anayasaya uyduğu ölçüde uygulanacaktır. 49. Mahkeme, 145. maddenin Anayasa nın I. Kısmına (Genel Esaslar) nakledilmesine ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgürlüklerden herhangi birinin kısıtlanmadığını VII. Önerilen 7. değişiklik 50. Önerilen 7. değişiklikle Anayasa nın 146. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 51. Anayasa nın 146. maddesi şöyledir: Madde 146 [Uluslararası Sivil Temsilci] 6
1. 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşması uyarınca görevlendirilen Uluslararası Sivil Temsilci ve diğer kurum ile kuruluşların, yasal yeterlik, imtiyaz ve dokunulmazlıkları da dâhil olmak üzere, görev süreleri ve yetkileri Geniş Kapsamlı Anlaşmayla belirlenmiştir. 2. Kosova daki tüm otoriteler, 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşması uyarınca görevlendirilen Uluslararası Sivil Temsilci ve diğer kurum ile kuruluşlarla sıkı işbirliği yaparak onların karara ve hükümlerine yasal güç sunarlar. 52. Mahkeme, 146. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında VIII. Önerilen 8. değişiklik 53. Önerilen 8. değişiklikle Anayasa nın 147. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 54. Anayasa nın 147. maddesi şöyledir: Madde 147 [Uluslararası Sivil Temsilcinin Nihai Otoritesi] Bu Anayasa hükümlerinden bağımsız olarak Uluslararası Sivil Temsilci, 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşması uyarınca Geniş Kapsamlı Anlaşmadaki sivil meseleleri yorumlamada nihai otoritedir. Kosova Cumhuriyetinin hiçbir otoritesinin, 146. maddede ve bu maddede belirlenen görev süresi, yetki ve yükümlülükleri gözden geçirme veya azaltmak için yargı yetkisi yoktur. 55. Mahkeme, 147. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında IX. Önerilen 9. değişiklik 56. Önerilen 9. değişiklikle Anayasa nın 148. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 57. Anayasa nın 148. maddesi şöyledir: Madde 148 [Kosova Meclisi ile İlgili Geçici Hükümler] 1. İlk iki seçim döneminde Kosova Cumhuriyeti Meclisinde, Kosova da çoğunluk olmayan toplulukların temsili için yirmi sandalye ayrılacak ve dağılımı şu şekilde olacaktır: Sırp topluluğunu temsil ettiklerini beyan eden parti, koalisyon, yurttaş hareket ve bağımsız adaylara, on (10) sandalye ve diğer topluluklara ayrılan diğer on (10) sandalyenin dağılımı şöyle olacak: Rom topluluğu bir (1) sandalye; Aşkali topluluğu (1) sandalye; Mısırlı topluluğu (1) sandalye ve Rom, Aşkali ile Mısırlı topluluklarından en çok oyu alana artı bir (1) sandalye; Boşnak topluluğu üç (3) sandalye; Türk topluluğu iki (2) sandalye ve Goralı topluluğu bir (1) sandalye. Seçimlerde kazanılan her sandalye, Kosovalı Sırp topluluğuna ve diğer topluluklara ayrılan onar (10) sandalyelere ilave olacaktır. 2. Bu Anayasa yürürlüğe girdiği andan Meclisin görev süresi en az iki yıl sürmesi halinde, bu maddenin 1. fıkrasından bağımsız olarak, Meclisin ilk seçim dönemi sayılacaktır. 7
58. Mahkeme, 148. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında X. Önerilen 10. değişiklik 59. Önerilen 10. değişiklikle Anayasa nın 149. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 60. Anayasa nın 149. maddesi şöyledir: Madde 149 [Başlangıçta Yaşamsal Öneme Sahip Yasaların Onaylanması] Bu Anayasanın 81. maddesi hükümlerinden bağımsız olarak, söz konusu maddede sıralanan Yaşamsal Öneme Sahip Yasalar, başlangıçta Mecliste mevcut ve oy kullanabilen üyelerin oy çoğunluğuyla onaylanacaktır. 61. Mahkeme, 149. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında XI. Önerilen 11. değişiklik 62. Önerilen 11. değişiklikle Anayasa nın 150. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 63. Anayasa nın 150. maddesi şöyledir: Madde 150 [Yargıç ve Savcıların Atanma Süreci] 1. Kosova genelinde tüm yargıç ve savcı adaylarının, yasayla belirlenen emeklilik yaşına kadar atanmalarının uygunluğunu kapsayan görüşülmesi, 2008/2 sayılı Genelgeye uygun şekilde devam edecektir ve UNMIK in görev süresinin bitmesi veya bu Anayasanın yürürlüğe girmesinden etkilenmeyecektir. 2. Genel Sekreter Özel Temsilcisi tarafından yargıç ve savcılık görevine atanan veya yeniden atanan başarılı adaylar, yargıda atama sürecinin bir parçası olarak, görev süreleri tamamlanıncaya kadar veya yasalara uygun şekilde görevlerine son verilinceye kadar, atandıkları makamlarda hizmet etmeye devam edeceklerdir. 3. Bağımsız Yargı ve Savcılık Komisyonu, yargıç ve savcıların atanmaları ve yeniden atanmaları için Kosova Cumhurbaşkanına önerilmek üzere, atanacak veya yeniden atanacak yargıç ve savcı adaylarıyla ilgili tavsiyelerini, nihai yargı yetkisine sahip Kosova Yargı Kuruluna yazılı olarak bildirir. 4. Kosova Yargı Kurulunun önerisine göre Kosova Cumhurbaşkanı tarafından yargıç ve savcılık görevine atanan veya yeniden atanan başarılı adaylar, yargıda atama sürecinin bir parçası olarak, görev süreleri tamamlanıncaya kadar veya yasalara uygun şekilde görevlerine son verilinceye kadar, atandıkları makamlarda hizmet etmeye devam edeceklerdir. 5. Bu Anayasanın 81. madde hükümlerinden bağımsız olarak, bu maddeyle belirlendiği şekilde atama sürecini başarılı şekilde geçen yargıç ve savcıların ve bu maddeye göre atanmadan önce iki yıl süreyle görev yapanların görev süreleri, 8
yasaya uygun şekilde görevden alınmadıkça, yasayla belirlendiği şekilde emeklilik yaşına kadar devam edecektir. 64. Mahkeme, 150. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında XII. Önerilen 12. değişiklik 65. Önerilen 12. değişiklikle Anayasa nın 151. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 66. Anayasa nın 151. maddesi şöyledir: Madde 151 [Kosova Yargı Kurulunun Geçici Oluşumu] Kosova Yargı Kurulu oluşumu, 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşmasının uygulanmasının uluslararası denetiminin sonuna kadar şöyle olacaktır: 1. Bağımsız Yargı ve Savcılık Komisyonunun beş (5) üyesi, 2008/2 sayılı Genelgeye uygun şekilde atama sürecinin birinci ve ikinci safhalarının bir parçası olarak Bağımsız Yargı ve Savcılık Komisyonu tarafından doğrulanan Kosovalı üyelerdir. Bu beş (5) üyeden kurayla seçilmiş bir (1) yargıç ve bir (1) savcı, görev sürelerinin olağan bitimine kadar Kosova Yargı Konseyinde görev yapacaklar ki görev süreleri tamamlanınca, Bağımsız Yargı ve Savcılık Komisyonunun doğruladığı ve yargı ve savcılık hizmetlerinin, mümkün olan en iyi şekilde temsilini sağlamak amacıyla uyulan yöntemlerle meslektaşları tarafından seçilen bir (1) yargıç ve bir (1) savcı ile yerleri doldurulur. Bağımsız Yargı ve Savcılık Komisyonunun Kosovalı üyelerinden geriye kalan iki (2) yargıç ve bir (1) savcı, görev sürelerinin olağan bitiminde Kosova Yargı Kurulunda bir yıl sürecek tamamlayıcı görev süresince hizmet vereceklerdir ki süreleri tamamlandığında, Bağımsız Yargı ve Savcılık Komisyonundan meslektaşlarının tabi tutuldukları aynı prosedürle yerleri doldurulacaktır. Savcı atama, disiplin ve görevden alma meseleleriyle ilgili bir yetkili oluşumun kurulması halinde, Kosova Yargı Kurulunun geri kalan tüm üyeleri yargıç olacaklardır. 2. Meclisteki yerlerin genel dağılımı sırasında kazanılan yerlere sahip temsilciler tarafından seçilen dört (4) üyeden ikisi (2), Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası misyonunun tavsiyesi uyarınca, uluslararası görevlilerden Uluslararası Sivil Temsilci tarafından seçilen üyeler dışında, Kurulun kalan sekiz (8) üyesi, bu Anayasayla belirlenen şekilde, Kosova Meclisi tarafından seçilir. Uluslararası üyelerden biri yargıç olmalıdır. 67. Mahkeme, 151. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında XIII. Önerilen 13. değişiklik 68. Önerilen 13. değişiklikle Anayasa nın 152. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 69. Anayasa nın 152. maddesi şöyledir: Madde 152 [Anayasa Mahkemesinin Geçici Oluşumu] 9
Anayasa Mahkemesinin oluşumu, 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşmasının uygulanmasının uluslararası denetiminin sonuna kadar şöyle olacaktır: 1. Dokuz (6) yargıçtan altısı (6), Meclisin tavsiyesi uyarınca Kosova Cumhurbaşkanı tarafından atanır. 2. Altı (6) yargıçtan ikisi (2), tekrar seçilme imkânı olmaksızın, üç yıllık süreyle görev yapacaklar; ikisi (2) de tekrar seçilme imkânı olmaksızın, dokuz yıllık süreyle görev yapacaklar. Yargıçların görev süreleri, atanmalarından hemen sonra Kosova Cumhurbaşkanı tarafından kurayla belirlenecek. 3. Altı (6) yargıçtan dördü (4), Mecliste mevcut ve oy kullanabilen üyelerin üçte ikisinin (2/3) oyuyla seçilir. İki (2) üye, Kosova da çoğunluk olmayan topluluklara ayrılmış ve güvenceye bağlanmış yerlere sahip üyelerin onayından sonra, Meclis üyelerinin oy çoğunluğuyla seçilir. 4. Üç (3) uluslararası yargıç, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Başkanı ile istişare edildikten sonra Uluslararası Sivil Temsilci tarafından atanır. Bu üç (3) yargıç, Kosova veya komşu bir ülkenin yargıçları olmayacaktı. 5. Uluslararası yargıçların görev sürelerinin tamamlanmasını Uluslararası Sivil Temsilci belirleyecek ve yargıçlar Anayasayla öngörüldüğü şekilde değiştirilecektir. 70. Mahkeme, 152. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında XIV. Önerilen 14. değişiklik 71. Önerilen 14. değişiklikle Anayasa nın 153. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 72. Anayasa nın 153. maddesi şöyledir: Madde 153 [Uluslararası Askeri Mevcudiyet] Uluslararası Askeri Mevcudiyetin, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 1244 sayılı Kararı ve 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşması da dâhil olmak üzere, ilgili uluslararası kararlarla belirlenmiş görev süresi ve yetkileri vardır. 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşması uyarınca Uluslararası Askeri Mevcudiyetin yönetimi, söz konusu anlaşmadaki Uluslararası Askeri Mevcudiyetin görev bölgesi ile ilgili meselelerin yorumlanmasında nihai otoritedir. Kosova Cumhuriyetinin hiçbir otoritesinin, bu maddede zikredilen görev süresi, yetki ve yükümlülükleri gözden geçirme veya azaltmak için yargı yetkisi yoktur. 73. Mahkeme, 153. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında XV. Önerilen 15. değişiklik 74. Önerilen 15. değişiklikle Anayasa nın 154. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 75. Anayasa nın 154. maddesi şöyledir: 10
Madde 154 [Kosova Savunma Birlikleri] Kosova Savunma Birlikleri, bu Anaysa yürürlüğe girdiği tarihten, bir yıl içerisinde dağılacaktır. Dağılıncaya kadar Uluslararası Askeri Mevcudiyet, Uluslararası Sivil Temsilci ve Kosova Cumhuriyeti ile istişare ederek Kosova Savunma Birlikleri üzerinde yürütme yetkisine sahip olacak ve dağılma hızı hakkında karar verecektir. 76. Mahkeme, 154. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında XVI. Önerilen 16. değişiklik 77. Önerilen 16. değişiklikle Anayasa nın 155. maddesinin (Vatandaşlık) Anayasa nın I. Kısmına Genel Esaslar kısmına nakledilmesi öngörülmüştür. 78. Anayasa nın 155. maddesi şöyledir: Madde 155 [Vatandaşlık] 1. Bu Anayasanın onaylandığı tarihte Kosova nın yasal mukimi olan herkes, Kosova Cumhuriyeti vatandaşlığı hakkına sahiptir. 2. Kosova Cumhuriyeti, mevcut ikametgâhı ve vatandaşlığı ne olursa olsun, 1 Ocak 1998 yılına kadar Kosova da yasal olarak ikamet etmiş tüm eksi Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti vatandaşlarına ve birinci dereceden haleflerine, Kosova Cumhuriyeti vatandaşlık hakkını tanımaktadır. 79. Mahkeme, 155. maddenin Anayasa nın I. Kısmına (Genel Esaslar) nakledilmesine ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgürlüklerden herhangi birinin kısıtlanmadığını XVII. Önerilen 17. değişiklik 80. Önerilen 17. değişiklikle Anayasa nın 156. maddesinin (Mülteci ve İçgöçte Olan Kişiler) kaldırılması öngörülmüştür. 81. Anayasa nın 156. maddesi şöyledir: Madde 156 [Mülteci ve İçgöçte Olan Kişiler] Kosova Cumhuriyeti, mülteci ve içgöçte olanların güvenli ve onurlu dönüşlerini destekler ve kolaylaştırır ve onların kendi mülk ve varlıklarına dönmelerine yardımcı olur. 82. Mahkeme, 156. maddenin kaldırılmasının Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgürlüklerden bazılarını kısıtlayabileceğini 83. Aslında Anayasa nın 22. maddesinde bazı uluslar arası anlaşmalara atıfta bulunularak bu anlaşmalar kabul edilmiştir. Maddesin bir kısmında özellikle şu vurgu yapılır: Madde 22 [Uluslararası Anlaşma ve Belgelerin Doğrudan Uygulanması] 11
Aşağıdaki uluslararası anlaşma ve belgelerle güvence altına alınmış olan insan hak ve özgürlükleri, bu anayasayla de güvencesi sağlanmış olup, Kosova Cumhuriyetinde doğrudan uygulanır ve yasa ya da kamu kuruluşlarına ait diğer yasal hükümlerle çelişmesi durumunda, aşağıdaki belgelerin önceliği vardır: (1) Evrensel İnsan Hakları Sözleşmesi; (2) Avrupa İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerini Koruma Sözleşmesi ve Protokolleri; 84. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB) nin 13 ve 14. maddeleri özellikle şunu vurgulamışlardır: Madde 13 (1) Herkesin bir devletin toprakları üzerinde serbestçe dolaşma ve oturma hakkı vardır. (2) Herkes, kendi ülkesi de dahil olmak üzere, herhangi bir ülkeden ayrılmak ve ülkesine yeniden dönmek hakkına sahiptir. Madde 14 (1) Herkesin zulüm altında başka ülkelere sığınma ve sığınma olanaklarından yararlanma hakkı vardır. (2) Gerçekten siyasal nitelik taşımayan suçlardan veya Birleşmiş Milletlerin amaç ve ülkelerine aykırı eylemlerden doğan kovuşturma durumunda bu haktan yararlanılamaz. 85. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) 4. Ek Protokolünün 2. maddesi de dolaşım özgürlüğünü benzer şekilde öngörmüştür: AİHS 4. Ek Protokolü 2. maddesi Serbest dolaşım özgürlüğü 1. Bir devletin ülkesi içinde usulüne uygun olarak bulunan herkes, orada serbestçe dolaşma ve ikametgahını seçebilme hakkına sahiptir. 2. Herkes, kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeyi terk etmekte serbesttir. 3. Bu haklar, ancak ulusal güvenlik, kamu emniyeti, kamu düzeninin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, sağlık ve ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için, demokratik bir toplumda, zorunlu tedbirler olarak ve yasayla öngörülmüş sınırlamalara tabi tutulabilir. 4. Bu maddenin 1. fıkrasında sayılan haklar, belli yerlerde, yasayla konmuş ve demokratik bir toplumda kamu yararının gerektirdiği sınırlamalara tabi tutulabilir. 86. İHEB nin 13 ve 14. maddeleriyle güvence altına alınmış haklara ilişkin olarak Kosova Cumhuriyeti nin üstlendiği pozitif yükümlülük 156. maddenin yokluğunda ileri derecede kısıtlanacaktır. Anayasa nın 156. maddesinde belirtildiği şekilde Hükümet in pozitif desteği olmaksızın, diğer belgelerin yanı sıra İHEB ve AİHS de de 12
belirlenmiş olan dolaşım özgürlüğüne ilişkin insan hakkı, kolayca göz ardı edilebilir veya kısıtlanabilir. 87. Bu durum, AİHS nin 1. maddesindeki Yüksek Sözleşmeci Taraflar, kendi yetki alanları içinde bulunan herkese bu Sözleşme nin birinci bölümünde açıklanan hak ve özgürlükleri tanırlar tanımlamaya aykırı olurdu. 88. Anayasa nın 35. maddesi ülke vatandaşları ve yabancıların Kosova Cumhuriyeti sınırları içerisinde ve dışında serbest dolaşım hakkını güvence altına almıştır. Madde özellikle şunu belirlemiştir: Madde 35 [Hareket Özgürlüğü] 1. Kosova Cumhuriyeti vatandaşları ve Kosova da yasalara uygun şekilde ikamet eden yabancılar, Kosova Cumhuriyetinde özgür hareket etme ve ikametgâhını seçme hakkına sahiptirler. 2. Her birey ülkeden ayrılma hakkına sahiptir. Bu hakkın kısıtlanması, muhakeme usulünün, mahkeme kararının yürütülmesi veya ülke savunması görevinin yerine getirilmesi için gerekli olduğu durumlarda, yasalarla belirlenir. 3. Kosova Cumhuriyeti vatandaşlarına Kosova ya girişi yasaklanamaz. 89. 156. madde mülteci ve içgöçte olan kişilerin serbest dolaşım haklarından yararlanacakları şekilde Kosova Cumhuriyeti nin bunlara yardımcı olma pozitif yükümlülüğünü koymuştur. Söz konusu kişilerin bu haktan yararlanabilmeleri için Kosova Cumhuriyeti ne belirlenen bu anayasal sorumluluk olmaksızın bu haktan mahrum kalma ihtimali bulunmaktadır. 90. Anayasa nın 46. maddesi hiç kimsenin keyfi bir şekilde malından mahrum edilemeyeceğini güvence altına almıştır. Madde şunu belirlemiştir: Madde 46 [Mal Güvenliği] 1. Mal güvenliği güvenceye bağlıdır. 2. Maldan yararlanma hakkı, kamu çıkarlarına uygun şekilde yaslarla düzenlenir. 3. Hiç kimse keyfi olarak kendi mülkünden yoksun bırakılmaz. Kosova Cumhuriyeti veya Kosova Cumhuriyetinin kamu otoritesi, kamusal çıkarların desteklenmesi için belirlenmiş kamusal hedeflere uygun ve gerekli olması halinde ve yasa buna yetki veriyorsa, kamulaştırılan mülk sahip veya sahiplerine hemen ve uygun bir tazminat sağlanması durumunda ilgili mülkü kamulaştırabilir. 4. Kamulaştırılmaya çalışılan mülkle ilgili Kosova Cumhuriyeti veya Kosova Cumhuriyeti kamu otoritesiyle ortaya çıkan anlaşmazlıklar, yetkili mahkeme tarafından tahkim edilecektir. 91. Mahkeme, mal güvenliğinin Sözleşme nin 1. Ek Protokolü nün 1. maddesi ile de güvence altına alındığını hatırlatır. Madde şunu belirlemiştir: Madde 1 - Mülkiyetin korunması Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. 13
Herhangi bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koşullara ve uluslararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir. Yukarıdaki hükümler, devletlerin, mülkiyetin kamu yararına uygun olarak kullanılmasını düzenlemek veya vergilerin ya da başka katkıların veya para cezalarının ödenmesini sağlamak için gerekli gördükleri yasaları uygulama konusunda sahip oldukları hakka halel getirmez. 92. 156. madde mülteci ve içgöçte olan kişilerin serbest dolaşım haklarından yararlanacakları şekilde Kosova Cumhuriyeti nin bunlara yardımcı olma pozitif yükümlülüğünü koymuştur. Söz konusu kişilerin bu haktan yararlanabilmeleri için Kosova Cumhuriyeti ne belirlenen bu anayasal sorumluluk olmaksızın bu haktan mahrum kalma ihtimali bulunmaktadır. 93. Tüm bu sebeplerden dolayı Mahkeme, 156. maddenin kaldırılmasının Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgürlüklerden bazılarını kısıtlayabileceğini XVIII. Önerilen 18. değişiklik 94. Önerilen 18. değişiklikle Anayasa nın 157. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 95. Anayasa nın 157. maddesi şöyledir: Madde 157 [Kosova Genel Denetçisi] 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşmasının uygulanmasının uluslararası denetiminin sonuna kadar Kosova nın Genel Denetçisi, Uluslararası Sivil Temsilcinin atayacağı uluslararası bir yetkili olacaktır. 96. Mahkeme, 157. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında XIX. Önerilen 19. değişiklik 97. Önerilen 19. değişiklikle Anayasa nın 158. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 98. Anayasa nın 158. maddesi şöyledir: Madde 158 [Merkezi Bankacılık İdaresi] 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Anlaşmasının uygulanmasının uluslararası denetiminin sonuna kadar Kosova Cumhuriyeti Merkez Bankası Başkanı, Uluslararası Sivil Temsilcinin onayı alındıktan sonra Kosova Cumhurbaşkanı tarafından atanır. 99. Mahkeme, 158. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında XX. Önerilen 20. değişiklik 14
100. Önerilen 20. değişiklikle Anayasa nın 159. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 101. Anayasa nın 159. maddesi şöyledir: Madde 159 [Mülkler ve Kamu Mülkiyetli Şirketler] 1. Bu Anayasa yürürlüğe girmeden önce, tamamen veya kısmen kamu mülkiyetli olan şirketler, yasalara uygun şekilde özelleştirilecektir. 2. Kosova da kamu mülkiyeti, mülk ve şirketler üzerindeki çıkarlar, Kosova Cumhuriyeti mülkiyetinde olacaktır. 102. Mahkeme, 159. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında XXI. Önerilen 21. değişiklik 103. Önerilen 21. değişiklikle Anayasa nın 160. maddesinin kaldırılması öngörülmüştür. 104. Anayasa nın 160. maddesi şöyledir: Madde 160 [Kamu Mülkiyetli Şirketler] 1. Kosova Cumhuriyetinde kamu mülkiyetli tüm şirketler, Kosova Cumhuriyeti mülkiyetinde olacaktır. Mülkiyet haklarıyla ilgili tüm yükümlülükler, Kosova Cumhuriyetinin yükümlülükleri olacaktır. Kosova Hükümeti, Kamu Mülkiyetli Şirketleri yasayla düzenlendiği şekilde özelleştirebilir, imtiyaz hakkını devredebilir veya kiraya verilebilir. 2. Yalnız spesifik bir belediyede veya sınırlı sayıda belediyelerde hizmet sunan Kamu Mülkiyetli Şirketlerle ilgili mülkiyet hakları, söz konusu belediyenin veya belediyelerin mülkiyet hakkı olacaktır. Mülkiyetle ilgili yükümlülükler, söz konusu belediyenin veya belediyelerin yükümlülükleri olacaktır. Meclis, yasayla böyle şirketleri ve mülkiyet hakkı olan belediye veya belediyeleri ve bunlarla ilgili yükümlülükleri belirleyebilir. Yasayla belirlenirse söz konusu belediye veya belediyeler, Kamu Mülkiyetli Şirketleri özelleştirebilir, imtiyaz hakkını devredebilir veya kiraya verebilir. 105. Mahkeme, 160. maddenin kaldırılmasına ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında XXII. Önerilen 22. değişiklik 106. Önerilen 22. değişiklikle Anayasa nın 161. maddesinin kaldırılması ve aşağıdakine benzer bir maddenin eklenmesi öngörülmüştür: 26 Mart 2007 tarihli Geniş Kapsamlı Kosova Statüsü Çözüm Önerisi uyarınca Uluslararası Sivil Temsilci tarafından atanıp denetimli bağımsızlığın sona erdiği ilan edilmeden önceki süre içerisinde görev süresi dolmayan kişiler atandıkları görevde belirtilen süreleri dolana kadar aynı görevi yerine getirmeye devam ederler. Kosova, bu kişiler ve aile bireylerine Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyan Sözleşmesi nin öngördüğü hak ve dokunulmazlıkları sağlar. 15
107. Anayasa nın 161. maddesi şöyledir: Madde 161 [Kurumların Geçiş Dönemi] 1. Anayasanın başka bir geçiş süreci belirlediği durumlar dışında, bu Anayasayla belirlenmiş tüm yetki, sorumluluk ve yükümlülükler, bu Anayasanın yürürlüğe girdiği gün söz konusu kurumlara geçecektir. Bu Anayasanın yürürlüğe girmesinden önce her kurumun görev süresi, olağan şekilde bitmesine veya yeni seçimlerin yapılmasına kadar dokunulmadan ve değişmeden kalacaktır. 2. Bu Anayasanın yürürlüğe girdiği andan ilk parlamento seçimlerine kadar, Meclis başkanlığı, mevcut dönemde öngörülen yetkilerle kalacaktır. Bu Anayasa yürürlüğe girdikten sonra yapılacak ilk Kurucu Genel Kuruldan sonra Meclis Başkanlığı, bu Anayasanın hükümlerine uygun şekilde yeniden yapılandırılır. 3. Madde 70.3. (3) teki hükümler, bu Anayasa yürürlüğe girdikten sonra yapılacak ilk parlamento seçimleri sonucundan toplanacak Kurucu Genel Kurula kadar uygulanmayacaktır. 4. Kosova Savcılık Kururlu kuruluncaya kadar, onun görev ve sorumluluklarını Kosova Yargı Kurulu yürütecektir. 108. Mahkeme, 161. maddenin kaldırılıp bir başka yeni madde ile değiştirilmesine ilişkin öneriyle Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgürlüklerden herhangi birinin kısıtlanmadığını BU SEBEPLERDEN DOLAYI ANAYASA NIN 113.9 MADDESİ UYARINCA ANAYASA MAHKEMESİ OYBİRLİĞİYLE: I. Kosova Cumhuriyeti Meclis Başkanı nın Hükümet in Anayasa Değişiklik Önerilerine ilişkin olarak 12 Nisan 2012 tarihinde yaptığı başvurunun kabul edilir olduğuna; II. III. IV. Kosova Cumhuriyeti Meclis Başkanı tarafından 12 Nisan 2012 tarihinde sunulan Hükümet in Anayasa Değişiklik Önerilerine ilişkin başvuruda önerilen 22. değişiklik önergelerinden sadece on yedincisinin (17.) Anayasa nın II. Kısmında belirlenen hak ve özgürlükleri kısıtladığına karar vermiştir. İşbu karar Yasanın 20.4 maddesi uyarınca taraflara bildirilip Resmi Gazetede yayımlanır. Karar derhal yürürlüğe girer. Raportör Yargıç Anayasa Mahkemesi Başkanı Kadri Kryeziu, imza Prof. Dr. Enver Hasani, imza 16