KUZEY KIBRIS IN SEÇĐLMĐŞ BAZI ÜLKELERLE KIYASLAMA (BENCHMARKING) RAPORU
Đçindekiler I. Kıyaslama (Benchmarking) Çalışmasına Đlişkin II. Metod, Veriler ve Sonuçların Gözden Geçirilmesi III. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri III.1. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Arkaplan Verileri III.2. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Makro Ekonomik Veriler III.3. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Đletişim ve Alt Yapı III.4. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Đşgücü ve Eğitim III.5. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Đşlevsel Altyapı III.6. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Gayrimenkul III.7. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Đş Yapma Koşulları III.8. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Yaşam Kalitesi 1
I. Kıyaslama (Benchmarking) Çalışmasına Đlişkin 2
Yatırımların cezbedilmesi amacıyla yapılan Kıyaslama (Benchmarking) çalışmasında en önemli husus: Yatırımcıların, hangi ülkede yatırım yapacaklarına ilişkin kararlarında onları yönelendiren unsurların bilinmesidir. Genellikle, yatırımın hangi ülkeye yapılacağına ilişkin karar verme sürecinde, yatırımcılar farklı ihtiyaçlarına göre hesap yapmaktadırlar. Bu hesaplamalar, yatırımcının değerlendirme kriterlerinin ne olacağına ilişkin bir zemin oluşturmaktadır. Tabi ki bazı ana kriterler ve şartlar mutlak surette yatırımcılar tarafından dikkate alınmaktadırlar. Bu ana kriterler ve şartlar içerisinde en çok dikkate alınan politik ve ekonomik istikrar dır. Politik açıdan yatırımın yapılacağı lokasyonun istikrarlı olması ve ayrıca ülke düzeyinde ekonomik istikrar, yatırımcıların ilk etapta dikkate aldığı kriterlerdendir. Ayrıca, yatırımcılar o ülkede/lokasyonda açık, şeffaf ve tutarlı ekonomi, sanayi ve yatırım politikalarının olup olmadığına özellikle dikkat etmektedirler. Bütün bunlar yatırımcının özellikle uzun vadeli planlama ve yatırım kararlarını etkileyen iş/yatırım ortamını işaret etmektedir. Bu hususlar, yatırım için seçilecek ülkenin genel olarak rekabet edebilirlik veya çekicilik açılarından değerlendirilmesinde önemlidir. 3
../.. Ayrıca, yatırımın yapılacağı ülkenin/lokasyonun seçiminde belirtilmiş olan ana kriterler dışında, yatırımcının kesin kararlarını verme aşamasında göz önünde bulundurduğu bir takım ortak kriterler de vardır. Bir sonraki sayfadaki tablo bu kriterleri önem sırasına göre sıralamaktadır. Yatırımın yapılacağı ülkenin/lokasyonun seçimi kriterleri ve önemi yatırımcıya göre ve; Karar aşamasında hangi safhada olunduğuna, Yatırımcının ülkesi ve kültürel altyapısı, Endüstriyel ve ticari aktivite ve özelliklerine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. 4
Yatırımcıların Yatırım Bölgesi/Lokasyonu Kararını Verme Aşamasında Dikkate Aldığı Kriterler: Kriterler/şartlar Đstikrar Piyasa Đletişim ve Ulaşım Đşgücü Altyapı (kamu hizmetleri) Esas Yatırımın yapılacağı ülke/lokasyon ile ilgili Genel iş yapma koşulları (iş yapabilirliğin kolaylığı) Seçilecek ülkenin politik riski/ istikrarı. Genel rekabetedebilirlik ve cezbedebilme Yatırımın yapılacağı ülke ve onu çevreleyen ülkelerdeki talebin, satın alma kapasitesi yapısı ve büyüklüğü- Pazar durumu Ticaret ve Yatırıma sağladığı kolaylık ve açıklık Yabancı yatırımcı gruplarının veya faaliyetlerinin olup olmadığı Piyasaya erişilebilirliği sağlayan iletişim ve ulaşım altyapısının (yol, demiryolu, liman, havayolları) olup olmadığı, kalitesi ve maliyeti. Đşgücü temininin mümkün olup olmadığı, kalitesi, esnekliği ve maliyeti. Eğitim ve Eğitim kurumlarının varlığı ve kalitesi, (eğitim kurumlarının özel ihtiyaca göre belirlenmiş eğitim programı düzenleme konusunda esnek olup olmadıkları dahil) Verimlilik (ciro durumu ve işci işveren ilişkilerindeki durumlar ise ikinci derecede önem taşımaktadır). Temel kamu hizmetlerinin olup olmadığı, katitesi ve maliyeti( Elektrik, gaz,su, atık yönetimi gibi) 5
Yatırımcıların Yatırım Bölgesi/Lokasyonu Kararını Verme Aşamasında Dikkate Aldığı Kriterler: Kriterler/şartlar Emlak Hammaddeye Erişimi Vergi ve Teşvikler Çevre ve Yaşam standardı Esas Yatırımın yapılacağı ülke/lokasyon ile ilgili Emlak ve/veya arsa imkanları, pozisyonu, kullanılabilirliği ve kalitesi Emlak/Arsa Maliyetleri ve sözleşme şartları Yapısı, kalitesi ve katalizör olma kapasitesinde projelerin olup olmadığı. Üreticinin önemli hammadde kaynaklarına ulaşabilirliği, hammaddenin kalitesi ve maliyeti. Kurumlar vergisi oranı Vergi yükü Hibe programlarının,düşük faizli kredi imkanlarının, vergi indirimlerinin ve diğer imkanların olup olmadığı ve nitelikleri. Yaşam Kalitesi Fiziksel ve sosyal faaliyetlerin olup olmadığı, kalitesi ve çekicilikleri. Hayat Pahalılığı eğitim ve ikamet durumları. 6
Yatırımcıların yatırım yapacakları ülkeye/lokasyona karar verirken sürecin iyi anlaşılması ve bilgilerin ve verilerin doğru şekilde sağlanıp değerlendirilmesi önemlidir Öncelikle Yatırımcılar, yatırım yapılacak ülke/lokasyon ile ilgili bir karar vermeden önce o yatırımın gerekliliğine yönelik stratejik kurumsal bir karar almaktadır. Bazı yatırım kararlarında yatırımın yapılacağı ülke belirlenmiş olabilir. Çoğu durumlarda ise yatırımcının yatırım yeri ile ilgili birçok seçeneği vardır. Bu noktada uygun ülke/lokasyon konusunda stratejik bir karar üretilmesi gereklidir. Genelde yatırım yapma kararını alan Yatırımcılar beş aşamalı bir karar verme prosedürü ne göre hareket etmektedirler. Yandaki akış şeması yatırımın yapılacağı ülkeye/lokasyona ilişkin karar verme sürecini göstermektedir. Investor Yatırımcı decision Karar point Süreci Corporate Kurum ve and işletme business stratejisi strategy Uluslararası Yatırım Yapma Kararı: International investment decision: 1.Aşamada Country long Uzun -listing bir ülke listesi oluşuyor. Değerlendirme Kriterleri Belirlendi: Assessment criteria decided: 2.Aşamada Country short kısaltılmış -listing ülke listesi oluşuyor. Listeden elenme Kriterler : Disqualifying killer criteria : 3.Aşamada Selecting regions bölgeler and ve states devletler seçilir. Detaylı Değerlendirme: Detailed assessment: 4.Aşamada Short -listing sayılı locations ülke listede kalır. Assess Son değerlendirime(özel against qualifying criteria: kriterler) 5.Aşama Selecting ülkenin the final seçilmesi location : Agree Kararlaştırılan preferred location ülke and ve yatırımın invest gerçekleşmesi Primary Dikkate location Alınan considerations Hususlar Global and ve industry sanayi drivers ile ilgili unsurlar Rakipler Competitor moves Access to markets Perceptions of business climate and market stability Piyasaya Erişim ile Yatırım Đklimi ve piyasa istikrarı Business climate (tax, grants, cost base) Yabancı Track record Yatırımcı of foreign Kayıtları investment Labour (skills, availability, flexibility) Yatırım Ortamı (vergi, hibe, maliyetler) Đşgüçü (vasıflar, mevcudiyeti, esnekliği) Business climate (tax, grants, cost base) Sektör Sector track bilgileri record Agency response and positioning Communications infrastructure Yatırım Ortamı (vergi, hibe, maliyetler Yatırım Ajansının yaklaşım ve yönlendirmesi Đletişim altyapısı Agency response and positioning Specific propositions (sites, property, Hibe grants, ve support) teşvikler) Cost base Ajansın yaklaşım ve yönlendirmesi Belirli teklifler(yer, Gayrimenkul, Yardımlar Maliyetler Yardımlar(değer Grants (value) olarak)) Teşvik Incentives sistemi provision (değer (value) olarak)) Yer Sites ve and gayrımenkul property provision sağlanması Agency Ajans destek support proposals önerileri and ve yatırım sonrası aftercare programlar arrangements 7
II. Metod, Veriler ve Sonuçların Gözden Geçirilmesi 8
Yatırımcılar, ülkelerin yaptırdıkları Kıyaslama (Benchmarking) çalışmalarından yararlanarak yatırım yapacakları ülkeleri kıyaslayabilmektedirler. Kuzey Kıbrıs Kıyaslama çalışmasını 15 kıyaslanabilir ülke/lokasyon belirleyerek yapmıştır. Bölge Açıklama/Özellikleri/Yakınlıkları/Kuzey Kıbrıs ile Benzerlikleri Arnavutluk Küçük bir ülkedir. Akdeniz de yer almaktadır. Aktif yatırım tanıtımı yapmaktadır. Azerbaycan Türkçe konuşulan bir ülkedir. Kuzey Kıbrıs ı politik olarak destekleyici bir politika izlemektedir. Yüksek büyüme hızına sahiptir. Bulgaristan Kıbrıs a yakın coğrafyada bulunmaktadır. Yeni AB üyesi olan ülkelerdendir. Yüksek büyüme hızına sahiptir. Hırvatistan Akdeniz de AB ne üye olmaya aday bir ülkedir. Yüksek büyüme hızına sahiptir. Güney Kıbrıs Adanın güneyindedir. Adanın tekrar birleşmesi ve çözüm ihtimali sözkonusudur. Birçok amaçla kıyaslanabilecek bir lokasyondur. Yunanistan Güney Kıbrıs ile yakın bağları olan bir ülkedir. Akdeniz de bir AB ülkesidir. Israil Küçük, başarılı bir Akdeniz ülkesi: gelecek vaad eden bir hedef pazardır. Politik nedenlerle ciddi sıkıntılar yaşamaktadır. Ar-Ge ve hizmetler sektörlerinde önemli bir gelişim göstermiştir. Bu sektörlerin bir kısımının Kuzey Kıbrıs da geliştirilmesi imkan dahilindedir. 9
../.. Bölge Açıklama/Özellikleri/Yakınlıkları/Kuzey Kıbrıs ile Benzerlikleri Ürdün Küçük ama gelişen bir ülkedir. Kuzen Kıbrıs a yakın, potansiyel bir hedef pazardır. Makedonya Kuzey Kıbrıs a yakın küçük bir ülkedir. Yatırım iklimi reformuna ve yatırımın tanıtımına fazlasıyla yatırım yapan bir ülkedir. Malta Küçük ada ekonomisidir. AB üyesidir. Kıbrıs için doğal olarak kıyaslanabilecek bir ülkedir. Karadağ Yeni kurulan ve tanınan bir ülkedir. Küçük bir Akdeniz ekonomisidir. Romanya Kuzey Kıbrıs a yakın bir coğrafyadadır. Yeni AB üyesidir. Suriye Kuzey Kıbrıs a yakın bir coğrafyadadır. Potansiyel hedef pazardır. Türkiye Kuzey Kıbrıs ile sıkı bağları olan bir ülkedir. Kuzey Kıbrıs ın en yakın komşusudur. En büyük hedef pazardır. Đngiltere Kıbrıs ile sıkı uzun tarihi bağlar vardır. Olası en büyük ikinci hedef pazardır. 10
Bu çalışmada Yatırımcıların genellikle dikkate aldığı konular baz alarak, 67 Kıyaslama (Benchmarking) verisi incelenmiştir. Kategori Açıklama Kıyaslama (Benchmarking) göstergeleri Genel bilgiler Makro ekonomik veriler Haberleşme ve Altyapı Đşgücü ve Eğitim Ülke ile ilgili genel bilgiler: nüfus, bulunduğu coğrafya Temel makro ekonomik veriler; ekonominin genel bir görünümü. Seyahat etme kolaylığı, altyapı kalitesi, telefon etmenin ve internete bağlanmanın ne kadar pahalı ve imkan dahilinde olduğu hakkında bilgiler. Đşe alma ve işten çıkarma kolaylığının yanında iş gücünün maliyeti ve kalitesi Yüzölçümü Nüfus ve Nüfus yoğunluğu GSYĐH, GSYĐH büyümesi, GSYĐH nın sektörlere göre dağılımı Enflasyon Hava alanından kalkışlar, mesafeler Mobil telefon ağı yoğunluğu, internet ağı yoğunluğu Otel odaları Đş gücü maliyeti, üniversite mezunlarının olup olmadığı Vize koşulları 11
../.. Kategori Açıklama Kıyaslama (Benchmarking) göstergeleri Çalışılan ortam altyapısı Temel altyapı ve kamu hizmetlerinin maliyeti, kalitesi ve kullanılabilirliği. Elektrik maliyeti 1000 kişi başına düşen karayolu ağı Emlak (Mal, Mülk) Emlak ve arsanın maliyeti ve kalitesi. Sanayi amaçlı emlak kiralama maliyeti Özel konut kiralama maliyeti Çalışma koşulları Vergi oranları, vergi ödemede, kredi almada kolaylıklar, yasal koruma. Gelir ve kurumlar vergisi oranları Kredi alma kolaylığı Yaşam kalitesi O ülkedeki suç oranı ve eğlence imkanları açısından çekiciliği. Suç istatistiği Hava kalitesi 12
Kıyaslama (Benchmarking) Verileri, Genel olarak Kuzey Kıbrıs ın küçük, yüksek ekonomik büyüme hızına sahip, birçok eğitimli insanı olan, teknolojik gelişime açık, iyi bağlantıları ve ilişkileri olan ve ayrıca emlak maliyetleri düşük olan bir ülke olduğunu işaret etmektedir. Nispeten Yüksek Performans Küçük olmakla birlikte yüksek büyüme hızı olan bir ekonomi, Đyi bir altyapı; kullanışlı bir hava alanı(yeşil Hat Tüzüğü ile birlikte yabancılar için Larnaka havaalanı imkanı), kişi başına yüksek bir uçuş sıklığı, uygun otel odalarının olması, Düşük emlak fiyatları (özel, ticari, sanayi nitelikli emlak kiralama ve satın alma), Yüksek seviyede teknolojik gelişime açıklık ve düşük iletişim fiyatları, Dünya çapında bir orta öğrenime kayıt düzeyi ve üniversitelere kayıt oranının yüksekliği, Üniversite mezunlarının elverişliliği ve öğrenci nüfusunun fazlalığı, Đşe alma ve işten çıkarma kolaylığı; yüksek işsizlik oranı, Vize gereksiniminin olmaması. Nispeten düşük Performans Politik istikrarsızlık, Hantal bürokrasi (yatırım yaparken, bir işletme kurarken birtakım izin, onay ve lisans konuları ile uğraşmak), Düşük büyüme oranı hedefleyen bir ekonomi (Đnşaat sektöründeki durgunluktan kaynaklanan nedenlerle büyüme oranı gelecek yıllarda sıfıra yakın hedeflenmiştir), Krediye ulaşımın çok zor olması, Büyüyen dış ticaret açığı (ithalat ihracat arasındaki fark artmaktadır), Yüksek enflasyon oranları, Kişi başına düşük internet bant genişliği ve düşük internet ağı yoğunluğu oranları. 13
III. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri 13
III.1. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Arkaplan Verileri 13
Şekil 1.1: Yüzölçümü(bin kilometre kare) 900.00 800.00 783 700.00 Bin kilometre 600.00 500.00 400.00 Kuzey Kıbrıs toplam yüzölçümü olarak en küçük ülkeler arasındadır. 300.00 238 243.6 200.00 132 111 100.00 56.5 25.7 3.35 9.3 0.3 0.00 Kuzey Kıbrıs Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Makedonya Malta Romanya Türkiye Đngiltere Kaynak; Dünya Bankası, WDI 16
Şekil 1.2: Nüfus (000, YIL:2007) 80,000 73000 70,000 60,000 50,000 Kuzey Kıbrıs, Güney Kıbrıs, Karadağ ve Malta ile kıyaslandığında nüfus bakımından en küçük ülkeler arasındadır. 60,550 40,000 30,000 20,000 21,590 19,410 11,500 10,000 264 0 Kuzey Kıbrıs 8,480 7,690 4,440 3,170 Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs 770 Yunanistan 7,050 Đsrail 5,540 2,040 Ürdün Makedonya Malta 410 600 Karadağ Romanya Suriye Türkiye Đngiltere Kaynak:Dünya Bankası, WDI 17
Şekil 1.3: Nüfus yoğunluğu (Kilometre kareye düşen nüfus YIL:2007) 1600.00 1400.00 1366.67 1200.00 1000.00 Kuzey Kıbrıs genel olarak Malta dışındaki ülkelerle kıyaslanabilmektedir. 800.00 600.00 400.00 319.00 248.56 200.00 78.00 110.07 97.92 69.28 78.58 82.80 87.12 62.39 79.38 42.86 90.71 104.81 93.23 0.00 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Malta Karadağ Romanya Suriye Türkiye Britanya Kaynak: Dünya Bankası, WDI 18
3.0% 2.5% 2.0% 1.5% 1.0% 0.5% 0.0% -0.5% -1.0% 1.0% Şekil 1.4: Nüfus Artışı (% ortalama (2002 2007)). 2.7% 2.3% 1.8% 1.8% 1.1% 0.6% 0.6% 0.4% 0.0% 0.1% 0.1% 0.2% -0.6% Kaynak: Dünya Bankası, WDI 1.3% 0.5% Đngiltere Kuzey Kıbrıs ın nüfus artış hızı normal düzeydedir. 19 Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Malta Karadağ Romanya Suriye Türkiye Kuzey Kıbrıs
Şekil 1.5: Turist sayısı ( Toplam ve 1000 kişiye düşen ziyaretler, 2007) 35.000 Mutlak sayı olarak düşük olankuzey Kıbrıs a Turizm ziyaretleri, nüfusa oranlandığında en yüksekler arasında 3,21 Kuzey Kıbrıs a sayı olarak az sayıda turist gelirken, kişi başına düşen turist sayısı itibarıyle yüksek olan ülkeler arasındadır. 30.654 3,50 30.000 2,71 2,86 3,00 ziyaret( bin) 25.000 20.000 15.000 10.000 1,91 Tourism visits per 000 population RH scale 1,24 8.467 14.276 Tourism visits LH scale 20.273 2,50 2,00 1,50 1,00 1000 kişi başına toplam ziyaretler 5.000 716 0 Kuzen Kıbrıs Arnavutluk 1.177 46 0,14 0,01 Azerbaycan Bulgaristan 4.837 0,63 2.470 Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail 0,54 1.903 2.987 1.171 0,27 1970,10 Ürdün Makedonya Malta Karadağ 0,63 4.422 378 1.430 0,23 0,28 0,07 Romanya Suriye Türkiye Britanya Kaynak: Dünya Turizm Örgütü 0,51 0,50 0,00 20
III.2. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Makro Ekonomik Veriler 21
Şekil 2.1: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYĐH) (Milyar Dolar, logaritma ölçeği, 2007 Tahmin veya Gerçekleşen) 10000 1000 GSYĐH açısından Kuzey Kıbrıs küçük bir ekonomiye sahiptir. 663.4 2772.6 314.6 Milyar Dolar 100 10 10.6 31.3 39.6 51.4 21.3 161.9 16.0 7.5 7.4 166.0 37.8 3.4 3.0 1 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Malta Karadağ Romanya Suriye Türkiye Đngiltere Ülkeler Kaynak: IMF World Economic Outlook 22
Şekil 2.2: Kişi başına düşen GSYĐH (Satınalma Gücü Paritesi (PPP) 2007). 60000.00 50000.00 Kuzey Kıbrıs ın, Güney Kıbrıs ile benzer Satınalma gücü paritesi sahip olduğu varsayılmıştır. Buna göre Kıyaslanan ülkeler arasında en yüksek olanlardandır. $46,865 $53,359 40000.00 $35,134 30000.00 $24,079 $29,172 $25,799 20000.00 $15,549 $11,302 $11,387 $12,888 10000.00 $6,289 $7,656 $4,886 $8,468 $4,488 0.00 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Malta Romanya Suriye Türkiye Đngiltere Kaynak: IMF World Economic Outlook 23
Şekil 2.3: GSYĐH Büyümesi (%) 2001 2006 ortalama. Azerbaycan artan petrol fiyatlarından kaynaklanan istisnai bir GSYĐH büyümesi gerçekleştirdi. Kuzey Kıbrıs daki GSYĐH Büyümesi genel olarak diğer ülkeler ile kıyaslanabilir durumdadır. Kaynak: IMF World Economic Outlook 24
Şekil 2.4: Cari Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Büyüme Oranı 2007 (%). Geçtiğimiz yıl Kuzey Kıbrıs taki GSYĐH büyüme oranıđnşaat sektöründeki düşüş nedeniyle düşük gerçekleşmiştir. (+1,5%) 1,5% Kaynak: IMF World Economic Outlook 25
Şekil 2.5: Öngörülen GSYĐH Büyüme Oranı- 2007-10 (%). 18.0% 16.0% 14.0% 12.0% 15.6% Kıyaslama yapılan ülkelere göre Kuzey Kıbrıs ta öngörülen GSYĐH Büyüme oranı olumludur. 10.0% 8.0% 6.0% 4.0% 5.0% 6.1% 5.4% 4.7% 3.6% 3.9% 5.8% 6.3% 5.3% 4.3% 4.6% 2.4% 2.0% 0.0% Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Greece Israel Jordan Montenegro Romania Syria Turkey ĐngiltereK Kaynak: IMF World Economic Outlook 26
Şekil 2.6: Kişi Başına Düşen Milli Gelir- 2007 (US Dolar Tahmin veya Gerçekleşen). $50,000 $45,000 $40,000 Kuzey Kıbrıs diğer ülkelere oranla yüksek seviyede kişi başına düşen GSYĐH sahibidir. $45,574 $35,000 $30,000 $27,326 $28,273 $25,000 $22,475 $20,000 $18,088 $15,000 $10,000 $14,047 $11,576 $7,697 $9,629 $5,000 $3,353 $3,662 $5,186 $2,795 $3,658 $1,945 $0 Kuzey Kıbrıs ARnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Malta Romanya Suriye Türkiye Đngiltere Kaynak: WDI Ülke Profilleri 27
Şekil 2.7: GSYĐH Sektörelere Göre Dağılımı (GSYĐH %, 2006 yılı bilgileri) 80.0% 74.0% Kuzey Kıbrıs oldukça büyük bir kamu sektörüne sahip olmakla birlikte, hizmetler de önemli bir sektörüdür. 76.0% 75.0% 70.0% 70.0% 67.0% 60.0% 56.0% 60.0% 61.0% 58.0% 63.0% 50.0% 52.0% 49.0% 40.0% 38.0% Tarım Üretim 30.0% 31.0% 32.0% 30.0% 29.0% 32.0% 27.0% Hizmetler 20.0% 16.5% 23.0% 22.0% 22.0% 21.0% 18.0% 18.0% 10.0% 9.3% 7.0% 9.0% 7.0% 13.0% 8.0% 11.0% 10.0% 3.0% 3.0% 0.0% Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Ürdün Makedonya Karadağ Romanya Suriye Kaynak: WDI Türkiye 28
Şekil 2.8: Đthalat ve Đhracat (% of GDP) 2007. Tanınmaması nedeniyle nispeten kapalı bir ekonomiye sahip bir ekonomi olması sonucu büyük ticaret açığı olan Kuzey Kıbrıs ın, ihracatındaki zorluklar vardır. Biri dışında tüm ülkelerin ticaret açığı olmasına rağmen en yüksek açığa sahip olan Kuzey Kıbrısdır. Güney Kıbrıs ise onu takip etmektedir. GSYĐH içerisinde ithalat ve ihracat yüzdelikleri 100,0% 90,0% 80,0% 83,0% 92,0% 92,0% 88,0% 81,0% 70,0% 70,0% 64,0% 68,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 49,0% 39,0% 25,0% 41,0% 57,0% 48,0% 55,0% 44,9% 45,0% 44,0% 27,0% 19,0% 50,0% 48,0% 44,0% 39,0% 36,0% 36,0% 34,0% 28,0% Đhracat Đthalat 10,0% 1,9% 8,6% 0,0% Kaynak: WDI 29
Şekil 2.9: Doğrudan Yabancı Sermaye-DYS (% GSYĐH) Veri yılı: 2005). 16.0% 14.0% Kuzey Kıbrıs a gelen Doğrudan Yabancı Sermaye göreceli olarak düşüktür. Ayrıca, burada Kıbrıs Sorunu Çözüm Planının (Annan Planı) etkisini de dikkate almak gerekir. 13.4% 12.0% 12.1% 10.0% 9.8% 8.0% 7.3% 6.7% 7.2% 6.0% 5.0% 4.6% 4.5% 4.0% 3.1% 2.7% 2.0% 1.7% 1.6% 0.3% 0.0% Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Romanya Suriye Türkiye Đngiltere Kaynak: UNDP / HDI indicators 30
Şekil 2.10: Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) ye yapılan harcamalar(gsyih %-2007) 5.00% Kuzey Kıbrıs da çok düşük seviyede Ar-Ge yapılmaktadır. Ancak, son zamanlarda Üniversitelerdeki TechnoPark lar, Yakın Doğu Üniversitesi ndeki Innovasyon Merkezi, Süper Bilgisayar gibi oluşumlar, ortada büyük bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır. 4.50% 4.46% 4.00% 3.50% 3.00% 2.50% 2.00% 1.89% 1.50% 1.14% 1.00% 0.50% 0.00% 0.05% Kuzey Kıbrıs 0.66% 0.58% 0.51% 0.37% 0.40% 0.30% 0.26% 0.29% Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Yunanistan Đsrail Makedonya Malta Romanya Türkiye Đngiltere Kıbrıs Kaynak: UNDP / HDI indicators 31
Şekil 2.11: Yurt dışı ile ticaret yapma kolaylığı(2006 yılı verileri) 100 90 91 Kuzey Kıbrıs üst sıralarda yer almıştır, ancak, sıralama, şirketlerin ithalat ve ihracat yaparken karşılaştıkları kısıtlamaları tam olarak yansıtmamaktadır. 80 70 60 54 59 50 46 45 47 40 39 38 35 40 34 30 20 26 22 10 9 0 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Karadağ Romanya Suriye Türkiye Đngiltere Kaynak; Dünya Bankası Đş Yapabilirlik Raporları 32
Şekil 2.12: Öngörülen Enflasyon Oranı: 2007-10 için ortalama (%). 20.00% 18.92% 18.00% 16.00% 15.00% Kuzey Kıbrıs için öngörülen enflasyon oranının Kıyaslanan ülkeler içerisinde en yüksek olanlar arasında olması beklenmektedir. 14.00% 12.00% 10.00% 8.23% 8.00% 6.00% 6.77% 5.14% 6.75% 6.23% 4.00% 2.00% 3.25% 3.75% 3.00% 1.78% 3.55% 4.02% 2.24% 0.00% Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Karadağ Romanya Suriye Türkiye Đngiltere Kaynak: IMF World Economic Outlook 33
Şekil 2.13: Satın Alma Gücü Paritesi dönüştürme oranı % (2007 veya mümkün olan son veriler alınmıştır). 2.50 Kuzey Kıbrıs ın son dönemdeki yakınlaşma sonucunda Güney Kıbrıs ile aynı Satın Alma Gücü Paritesi dönüştürme oranına sahip olduğu varsayılmıştır.. Kuzey Kıbrıs, Türk lirasının gerçek değerlenmesi sonucunda rekabet gücünün büyük bir bölümünü kaybetmiştir. 2.09 2.18 Bu ölçüm bir ülkenin para biriminin aşırı değerli ya da aşırı değersiz olduğunu gösterir. 1.7 oranındaki Satın alma gücü paritesi, harcanan her dolar için, New York şehrinde 1 dolara alınan ürünü K.Kıbırs da 1.7 dolara satın alabileceğinizi gösterir. 2.31 2.31 2.00 1.88 1.70 1.75 1.50 1.34 1.48 1.34 1.00 1.03 1.15 0.77 0.50 0.00 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Romanya Suriye Kaynak: IMF Türkiye Đngiltere 34
III.3. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Đletişim ve Alt Yapı 35
Şekil 3.1: Başkent ya da Belli Başlı Ticaret Merkezlerine Yönelik Uluslararası Havaalanları (Sayısı ve Mevcut Durumu) 6 5 4 Diğer ülkeler gibi, Kuzey Kıbrıs ın da Başkentte bir tane uluslararası havaalanı bulunmaktadır. (Ercan), Ancak Larnaka Havaalanının da Lefkoşa ya yönelik olduğu düşünülebilir. 3 2 1 0 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycann Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Izrail Ürdün Makedonya Malta Karadağ Romanya Suriye Turkiye Đngiltere Kaynak: Internet araştırması, birden fazla kaynak 36
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 15 Şekil 3.2: Başketten Havaalanına Mesafe (km, Mevcut Durum) 45 Diğer ülkelerle kıyaslandığında, Ercan Havaalanı Lefkoşa ya yakın mesafededir. 25 25 27 25 25 20 20 18 18 17 15 8 10 12 Kaynak: Internet araştırması, birden fazla kaynak 37 Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Malta Karadağ Romanya Suriye Turkiye Đngiltere Kusey Kıbrıs
Şekil 3.3: Başkent Havaalanında Hizmet Veren Havayolları (Adet, Mevcut Durum) 200 180 160 Diğer ülkelerle kıyaslandığında Ercan Havaalanında çok az sayıda havayolları hizmet vermektedir. 172 140 120 100 90 80 68.5 60 40 24 29 25 37.5 36 25.5 31 32 20 5 13.5 10 11.5 7 0 Kuzey Kıbrıs Alrnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Izraill Ürdün Makedonya Malta Karadağ Romanya Suriye Turkiye Đngiltere Kaynak: IATA, Dünya Ekonomik Formunda Gezi ve Turizm raporları 38
Şekil 3.4: Kalkan Uçaklar - Uçak Yolculukları (1000 K.Kıbrıslı başına- 2006 ). 40.00 36.6 35.00 30.00 29.31 Nüfus oranına bakıldığında Kuzey Kıbrıs uçak yolculukları açısından en yoğun olan bölgedir. 25.00 23 20.00 16.9 15.00 11.8 10.00 5.00 1.4 1.5 1.3 5 4.9 3.6 1.1 1.8 0.9 2 0.00 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistane Đzrail Ürdün Makedonya Malta Romanya Suriye Tükiye Đngiltere Kaynak: IATA, Dünya Ekonomik Formunda Gezi ve Turizm raporları 39
Şekil 3.5: Sabit Telefonların Maliyeti: Aylık Bağlantı Ücreti ile 15 dakika yoğun ve 15 dakika sakin zaman çağrıları (2007 veya en güncel veriler) $35.00 $30.00 Kıyaslanan ülkeler içinde en düşük maaliyet Kuzey Kıbrıs a aittir. Bunun başlıca nedeni düşük sabit ücretlerdir. $31.00 $25.00 $21.10 $20.00 $17.90 $16.70 $15.00 $13.10 $10.00 $8.50 $8.90 $10.50 $10.00 $11.40 $10.10 $5.35 $5.10 $5.00 $2.70 $0.00 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Đzraill Ürdün Makedonya Malta Romanya Suriye Türkiye Kaynak; Dünya Bankası ICT verileri Đngiltere 40
Şekil 3.6: New York la 3 dakika telefonda görüşme yapmanın maaliyeti (ABD, 2007 veya güncel mevcut veriler). Kuzey Kıbrıs uluslararası aramalar açısından diğer ülkelere göre en ucuz olan ülkelerden biridir. Kaynak; Dünya Bankası ICT verileri 41
Şekil 3.7: Cep Telefonlarının Yaygınlık Derecesi (%) YIL-2007 120.0% Kuzey Kıbrıs cep telefonlarının en yaygın kullanıldığı ülkeler arasındadır. 112.0% 108.0% 100.0% 95.0% 94.9% 90.4% 80.0% 80.7% 80.0% 67.2% 60.0% 62.0% 61.7% 60.5% 40.0% 40.5% 26.7% 30.4% 20.0% 15.5% 0.0% Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Izrail Ürdün Makedonya Malta Romanya Suriye Turkiye Kaynak: Dünya Bankası Kalkınma raporları Đngiltere 42
Şekil 3.8: Đnternetin Yaygınlık Derecesi (%) YIL:2007 70.0% 66.4% 60.0% 50.0% 46.2% Kuzey Kıbrıs karşılaştırılan ülkeler arasında internet yaygınlık derecesi en düşük olan ülkelerdendir. 40.0% 35.5% 31.5% 32.4% 30.0% 24.3% 26.9% 20.0% 15.0% 15.0% 18.4% 14.4% 13.2% 16.8% 10.0% 9.8% 7.7% 0.0% Kuzey Kıbrıs Alrnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đzrail Ürdün Makedonya Malta Romanya Suriye Turkiye Đngiltere Kaynak: Dünya Bankası Kalkınma raporları 43
Şekil 3.9: Đnternet Band Genişliği (kbits per capita, 2007 data). 14000.00 13062 12000.00 10000.00 8000.00 Kuzey Kıbrıs diğer ülkelere göre kişi Northern başına Cyprus düşen band has a genişliği low en düşük level olanlardandır. of available bandwidth per capital among the benchmark locations. 6000.00 4000.00 2499 2000.00 0.00 Kuzey Kıbrıs 2.34 4 29 Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan 318 1074 Hırvatistan Güney Kıbrıs 594 589 Yunanistan Izrail Ürdün 58 17 Makedonya 1921 623 405 1 Malta Romanya Suriye Turkiye Kaynak: World Bank Kalkınma Raporları Đngiltere 44
Şekil 3.10: Tarifeli Seferlerde Katedilen Kilometre (milyon logarithmic; 2007 data). 900.00 800.00 700.00 Karşılaştırılan ülkeler arasında Kuzey Kıbrıs tarifeli uçaklarla en az kilometre yapmışlardandır. 764.9 600.00 500.00 465 400.00 369.8 300.00 200.00 120 131.9 115.9 100.00 20.00 16.4 0.00 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan 42.1 62.7 43 Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail Ürdün Malta 45.5 Karadağ 6 Romanya Türkiye Kaynak: IATA, Dünya Ekonomik Formu Gezi ve Turizm raporları 45
Şekil 3.11: Tarifeli Seferlerin kişi başına düşen kilometresi (2007 ) 12.00 10.00 8.00 7.58 Kıyaslanan ülkeler arasında Kuzey Kıbrıs tarifeli seferlerde en yüksek kişi başına kilometreye haizdir. 10.02 6.00 5.25 4.00 4.04 2.38 2.00 0.52 0.50 0.82 0.97 1.00 0.54 1.05 0.00 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Izrail Ürdün Karadağ Romanya Turkiye Đngiltere Kaynak: IATA, Dünya Ekonomik Formu Gezi ve Turizm raporları 46
Şekil 3.12: Uçak Yolculukları (1000 kişiye düşen yoğunluk- 2007) 40 35 Kuzey Kıbrıs ın diğer kıyaslanan ülkelerle benzer yoğulukta uçuşları vardır. 36,6 30 25 20 15 15,47 16,9 11,8 10 5 5 4,9 3,6 1,4 1,6 1,3 1,1 1,8 0,9 2 0 Kaynak: IATA, Dünya Ekonomik Formu Gezi ve Turizm raporları 47
Şekil 3.13: Otel Odaları (10 kişi başına- 2007 veya en güncel veri). 6.00 5.60 Kuzey Kıbrıs da yeni yatırımlarla yatak kapasitesi artırmaya devam etmektedir. Bu hotel odalarının varlığı ve ulaşılabilirliği önemlidir. Ancak, dolluk oranları halen çok düşüktür. 5.00 4.90 4.00 3.30 3.00 2.90 2.00 1.70 1.00 0.57 0.10 0.10 0.70 0.40 0.40 0.50 0.10 0.30 1.00 0.00 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Izrail Ürdün niakedonya Malta Karadağ Romanya Suriye Turkiye Kaynak: BM Dünya Turizm Örgütü Đngiltere 48
III.4. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Đşgücü ve Eğitim 49
Şekil 4.1: Toplam Đşgücü (bin) - 2007 30,000 28,165 25,000 20,000 Kuzey Kıbrıs diğer ülkelerle karşılaştırıldığı zaman işgücü açısından kıyaslanan ülkeler arasında en az olandır. Ancak, Kuzey Kıbrıs aynı zamanda Türkiye deki işgücüne de erişebilir ancak bu durum istatistiklere yansıtılmamıştır. 22,330 15,000 10,000 9,313 5,000 103 0 Kuzey Kıbrıs Azerbaycan 3,850 3,110 Bulgaristan 4,453 2,574 1,586 570 179 Hırvatistan Yunanistan Đzrail Makedonya Karadağ Romanya 4,469 Suriye Turkiye Đngiltere Kaynak: ILO Laborstats, anket sonuçları 50
Şekil 4.2: Đşgücü Katılım Oranları (%, 2007 göstergeleri) 60% 50% 49% 51% 48% 52% 47% 50% Kuzey Kıbrıs taki işgücü katılımı diğer ülkelere kıyasla yüksektir. 47% 48% 50% 44% 44% 40% 38% 33% 34% 30% 20% 10% 0% Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Izrail Ürdün Makedonya Malta Suriye Turkiye Kaynak: Dünya Bankası, WDI Đngiltere 51
Şekil 4.3: Orta Eğitim Katılım Oranı, net (%), 2007. 120.0% 100.0% 100.0% 100.0% Dünya çapında orta eğitim oranlarına bakıldığında, Kuzey Kıbrıs diğer ülkeler arasında iyi bir yerdedir. 97.7% 96.3% 92.7% 100.0% 100.0% 80.0% 78.0% 84.0% 88.2% 87.4% 84.1% 83.7% 85.1% 79.2% 67.6% 60.0% 40.0% 20.0% 0.0% Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Izraill Ürdün Makedonya Malta Karadağ Romanya Suriye Turkiye Kaynak: UNESCO istatistik enstütüsü Đngiltere 52
Şekil 4.4: Yüksekokul Eğitime Katılım Oranı (%), 2007. 100.0% 90.0% Kuzey Kıbrıs, kıyaslanan ülkeler arasında ikinci en fazla yüksekokul eğitimi oranına sahiptir. 95.0% 80.0% 75.0% 70.0% 60.0% 58.0% 59.0% 52.0% 50.0% 46.0% 44.0% 40.0% 33.0% 39.0% 32.0% 35.0% 30.0% 20.0% 15.0% 10.0% 0.0% Kuzey Kıbrıs Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Grüney Kıbrıs Yunanistan Izrail Ürdün Malta Romanya Turkiye Đngiltere Kaynak: UNESCO istatistik enstütüsü 53
Şekil 4.5: Yurtdışından gelen Yüksekokul Öğrencilerinin Oranı (%), 2007. 80,0% 76,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% Kuzey Kıbrıs kıyaslanan ülkeler arasında en yüksek yabancı öğrenci katılım oranına sahiptir. Ancak, Türkiye den gelen öğrenciler çıkarılırsa bu oran %6.9 a düşmektedir. 30,0% 26,0% 20,0% 10,0% 0,0% 14,0% 10,0% 6,0% 4,0% 2,0% 2,0% 3,0% 1,0% 1,0% Kuzey Kıbrıs Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Ürdün Malta Romanya Türkiye Đngiltere Kaynak: UNESCO istatistik enstütüsü 54
Şekil 4.6: Yüksek Okul Öğrenimi Gören Öğrenciler (sayısı ve nufusa oranı), 2007. Kıbrıs taki Yüksek Okul öğrencilerinin salt sayısı düşüktür. Fakat, nüfüs oranına bakıldığında en yüksekdir. Yunanistan da genelde mesleki eğitim öğrencileri, Israil, and Ürdün de ise uzaktan okuyan öğrencilerdir Kaynak: UNESCO istatistik enstütüsü 55
Şekil 4.7: Đşsizlik Oranı (%), 2007. 12.00% 10.00% 10.00% 9.10% Kuzey Kıbrıs kıyaslanan ülkeler arasında en yüksek işsizlik oranına sahip ülkedir. Bunun nedeni fazla sayıda genç kalifiye mezunun bulunmasıdır. 8.28% 8.50% 8.00% 6.90% 7.30% 6.33% 6.40% 6.00% 5.42% 4.00% 3.93% 2.00% 0.00% Kuzey Kıbrıs Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Izrail Malta Romanya Turkiye Đngiltere Kaynak: IMF ve EUROSTAT 56
Şekil 4.8: Ortalama Đşçi Maliyetleri 2007 (ABD $). $35.00 $30.00 Kuzey Kıbrıs gelişmekte olan ülkeler arasında Hırvatistan dan sonra en yüksek işçi maliyetine sahiptir. Ancak, gelişmiş ülkelere ve ayrıca Güney Kıbrıs a kıyasla halen çok düşüktür. $32.36 $25.00 $20.00 $18.77 $16.48 $15.00 $10.00 $6.00 $7.23 $5.00 $2.52 $1.37 $2.19 $1.70 $3.16 $2.58 $0.00 Kuzey Kıbrıs Alrnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Israil Ürdün Makedonya Romaniya Đngiltere Kaynak: ILOLaborstats, USAID, Eurostat. Hırvatistan, Güney Kıbrıs ve Arnavutluk verileri 2005 tendir. 57
Şekil 4.9: Đşe Alma Kolaylığı (Đşyapabilirlik Endeksi:178 ekonomi arasından sıralama), 2006. 70.00 Kuzey Kıbrıs işe alma kolaylığı konusunda sıralamada en iyi ülkelerden biridir 60.00 61 62 56 63 56 60 50.00 48 44 47 40.00 40 30.00 33 30 23.00 20.00 18 10.00 0.00 Kuzey Kıbrıs Alrnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Đzrail Ürdün Makedonya Karadağ Romanya Suriye Turkiye Đngiltere Kaynak: Dünya Bankası Đşletme Raporları 58
Şekil 4.10: Vize Şartları (Ülkeler), 2007. Kuzey Kıbrıs girmesi en kolay ülkedir. Ülkeye girmeden önce vize şartı koyan ülkelerin durumunu gösterir. Kaynak: Dünya Ekonomik Formu Gezi ve Turizm raporları 59
III.5. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Đşlevsel Altyapı YAGA-Northern Cyprus Benchmarking Report 2008 60
Şekil 5.1: Elektrik Fiyatları (her kwh için ABD, yerel tüketim, 2007 data). $0.25 $0.20 $0.22 $0.19 Kuzey Kıbrıs, kıyaslanan ülkeler arasında elektrik fiyatları en yüksek olan ülkedir. $0.18 $0.15 $0.15 $0.15 $0.11 $0.12 $0.10 $0.09 $0.09 $0.05 $0.00 Kuzey Kıbrıs Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Izrail Malta Romanya Đngiltere Kaynak: EUROSTAT 61
Şekil 5.2: Kara ve Demir yolları Altyapısı (2007 ya da en güncel veri) 12.00 10.00 8.00 10.29 9.38 7.90 Kuzey Kıbrıs kıyaslanan ülkelere oranla iyi bir karayolları altyapısına sahiptir. 6.46 6.41 6.00 5.19 5.67 4.91 1000 km başına karayolları. 1000 km başina demiryolları 4.00 3.44 2.21 2.51 2.78 2.43 2.00 0.00 Kuzey Kıbrıs 0.00 Arnavutluk 0.14 Azerbaycan 0.25 Bulgaristan 1.37 0.56 0.61 0.22 0.34 0.42 0.00 0.00 0.12 0.09 0.00 Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đzrail Ürdün Makedonya Malta Karadağ Romanya 0.98 0.53 0.14 0.27 0.12 Suriye Turkiye Đngiltere Kaynak: CIA World Factbook 62
III.6. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Gayrimenkul 63
Şekil 6.1: Ofis Mekanı Fiyatları (Metre Kareye düşen yıllık ABD $, 2007 veya en günceli). $2.500 $2.236 $2.000 $1.500 Kuzey Kıbrıs kıyaslanan ülkeler arasında en düşük ofis fiyatlarına sahiptir. $1.000 $500 $120 $314 $296 $296 $226 $462 $222 $388 $351 $460 $0 Kaynak: Colliers International 64
Şekil 6.2: Ofis Đmkanı (kiralık/satılık) Oranı (Yüzdelik, 2007 verileri). 35.0% 30.0% 30.0% 25.0% Kuzey Kıbrıs kıyaslanan ülkeler arasında ikinci en yüksek boş ofis imkanı oranına sahiptir. 20.0% 15.0% 13.0% 11.0% 10.0% 7.0% 7.0% 5.0% 5.2% 2.8% 2.0% 2.0% 2.0% 0.0% Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Izrail Karadağ Romanya Turkiye Đngiltere Kaynak: Colliers International 65
Şekil 6.3: Sanayi Yatırımı Amaçlı Arazi Kiraları (Metre kare başına ABD$; 2007). $250 $200 Kuzey Kıbrıs, kıyaslanan ülkeler içinde en düşük sanayi yatırımı arazi kiralarına sahiptir. $213 $150 $129 $137 $100 $111 $111 $100 $74 $50 $50 $0 Kuzey Kıbrıs Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Izrail Romanya Turkiye Đngiltere Kaynak: Cushman and Wakefield 66
Şekil 6.4: Başkentin Merkezinde veya Ekonomik açıdan önemli merkezlerde 120 m2 lik apatman dairesinin kirası(abd$) (Turkiye de: Đstanbul. 2007 ). $14,000 $12,000 $10,000 $8,000 $6,000 $4,000 $2,000 $0 Kuzey Kıbrıs Bulgaristan Güney Kıbrıs Yunanistan Izrail Ürdün Makedonya Malta Romaniya Turkiye Đngiltere Kaynak: www.globalpropertyguide.com 67
Şekil 6.5: Gayrimenkul Kayıt Kolaylığı (%, 2006). 80 70 Kuzey Kıbrıs kıyaslanan ülkeler arasında gayrimenkulu kaydetme açısından en kolay olan ülkelerden biridir. 71 61 60 50 47 53 51 56 50 55 49 40 38 41 42 30 26 20 19 10 0 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Izrail Ürdün Makedonya Karadağ Romanya Suriye Turkiye Đngiltere Kaynak: Dünya Bankası Đşletme Raporları 68
Şekil 6.6: : Lisans (Onay) alma kolaylığı (fabrika inşaası, 2006 verileri, %). 90 80 70 83 78 75 76 Kuzey Kıbrıs kıyaslanan diğer ülkeler arasında fabrika inşaası için lisans alınması en zor olan olan ülkedir. Bunun en temel nedeni Kurumlar arasındaki iletişim bozukluklarıdır. 63 60 55 56 58 50 45 46 51 49 40 37 32 30 20 10 0 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Izrail Ürdün Makedonya Karadağ Romanya Suriye Turkiye Kaynak: Dünya Bankası Đşletme Raporları Đngiltere 69
III.7. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Đş Yapma Koşulları 70
Şekil 7.1: Standart Kurumlar Vergisi oranı (%, 2006 yılı). Kuzey Kıbrıs taki %10 oranındaki kurumlar vergisi diğer benchmark ülkeleri ile rekabet edebilir durumdadır. Arnavutluk, Makedonya ve Karadağ da yatırımcıları çekmek için kurumlar vergilerini aşağı seviyelere çekmişlerdir. Kaynak: Ernst and Young Dünya Vergi Rehberi 71
Şekil 7.2 Standart ürünler ve Hızmetler üzerindeki Katma Değer Vergisi (KDV) (%,2006 yılı) 25.0% 22.0% Uygulanan KDV oranı Kıyaslanan ülkeler ortalamasının biraz üzerindedir. 20.0% 20.0% 20.0% 19.0% 19.0% 18.0% 18.0% 17.0% 18.0% 17.5% 15.0% 16.0% 15.0% 15.5% 15.0% 13.0% 10.0% 10.0% 5.0% 0.0% Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Malta Karadağ Romanya Suriye Türkiye Đngiltere Kaynak: Ernst and Young Dünya Vergi Rehberi 72
Şekil 7.3: Gelir Vergisi (%, 2006 mali yıl) 50% 45% 40% Kuzey Kıbrıs taki gelir vergisi oranı kıyaslanan ülkeler ile genelde benzerlik göstermektedir. 45% 40% 47% Arnavutluk, Bulgaristan ve Makedonya tüm gelir seviyelerine aynı oranda, düşük, bir tek vergi oranı uygulamaktadırlar. 40% 35% 35% 35% 30% 30% 30% 25% 25% 20% 20% 15% 15% 16% 10% 10% 10% 10% 5% 0% Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Malta Karadağ Romanya Türkiye Kaynak: www.worldwide-tax.com Đngiltere 73
Şekil 7.4: Vergileri Ödeme Kolaylığı (%, 2006 yılı) 80 70 60 59 61 68 Kuzey Kıbrıs taki vergi tahsilatları elektronik vergi sistemi eksikliğinden dolayı, kıyaslanan ülkelere kıyasla zorluk içerir. 64 66 53 53 50 49 49 43 40 39 33 30 22 20 15 10 0 KuzeyKıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Karadağ Romanya Suriye Turkiyr Đngiltere Kaynak: Dünya Bankası Đşletme Raporları 74
Şekil 7.5: Kredi Alma Kolaylığı (%, 2006 yılı ) 100 95 95 90 80 70 Kuzey Kıbrıs, Suriye dışındaki diğer kıyaslanan ülkelerden daha kötü durumdadır. 60 53 53 53 50 46 40 37 37 37 30 20 19 14 14 10 6 0 0 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Karadağ Romanya Suriye Türkiye Kaynak: Dünya Bankası Đşletme Raporları Đngiltere 75
Şekil 7.6: Sözleşmelerin Uygulanma Kolaylığı (%, 2006 yılı) 90 80 81 70 60 Sözleşmelerin uygulatılması, çoğu kıyaslanan ülkelere kıyasla daha kolaydır. 55 63 64 50 46 50 49 47 40 36 30 29 28 31 23 25 20 10 0 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Đsrail Ürdün Makedonya Karadağ Romanya Suriye Türkiye Đngiltere Kaynak: Dünya Bankası Đşletme Raporları 76
Şekil 7.7: Đş Kurma kolaylığı (%, 2006 yılı) 80 70 73 72 Kuzey Kıbrıs da iş kurma, karışık olan bürokrasi nedeni ile diğer kıyaslanan ülkelerden daha zordur. 61 60 57 50 49 47 48 40 39 30 30 20 19 22 10 7 0 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Đsrail Ürdünj Karadağ Romanya Türkiye Đngiltere Kaynak: Dünya Bankası Đşletme Raporları 77
Şekil 7.8: Yurtdışı ile ticaret yapma kolaylığı (%, 2006 yılı) 100 90 91 80 70 Ticaret kolaylığı(ithalat ve ihracat), politik durum nedeniyle (sertifikaların kabul edilmemesi) ilave maliyet ve navlun maliyetlerinin engel teşkil etmesinden diğer kıyaslanan ülkelere göre düşüktür. 60 54 50 46 45 47 40 39 38 35 34 30 20 26 22 10 9 0 Kuzey Kıbrıs Arnavutluk Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Đsrail Ürdün Karadağ Romanya Türkiye Đngiltere Kaynak: Dünya Bankası Đşletme Raporları 78
III.8. Kıyaslama (Benchmarking) Verileri: Yaşam Kalitesi 79
Şekil 8.1: Toplam Suç Sayısı (2006 yılı, 1000 kişi başına bildirilen). 90.00 85.00 80.00 70.00 60.00 Veriler toplam suç sayısını değil, bildirilen suç sayısını göstermektedir. Ek olarak, bildirilen suçları kaydetme usülü bölgeler arasında büyük farklılıklar göstermektedir. Kuzey Kıbrıs da bildirilen suç sayısı, Đngiltere dışında tüm kıyaslanan ülkelerinden yüksektir. 50.00 40.00 30.00 24.00 20.00 20.00 18.25 10.00 1.76 9.60 9.60 10.78 4.11 0.00 Kuzey Kıbrıs Azerbaycan Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Makedonya Romanya Türkiye Đngiltere Kaynak: Nationmaster.com / EUROSTAT 80
Şekil 8.2: Bildirilen Cinayet Sayısı (bir milyon kişi başına, 2006 yılı bilgileri). 60.00 50.00 Veriler, toplam suç olayı değil, bildirilen suçu göstermektedir. Ek olarak, bildirilen suçları kaydetme usülü bölgeler arasında büyük farklılıklar göstermektedir. Kuzey Kıbrıs taki cinayet oranları diğer kıyaslanan ülkelere göre yüksektir. 52.77 40.00 30.00 26.52 25.00 22.00 20.00 16.89 14.88 10.00 7.60 4.46 0.00 Kuzey Kıbrıs Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Makedonya Romanya Türkiye Đngiltere Kaynak: Nationmaster.com / EUROSTAT 81
Şekil 8.3: Bin kişi başına Haneye karşı işlenen suçlar (2006 yılı) 6.00 5.00 Bilgiler toplam suç olaylarını değil, bildirilen suç sayısını göstermektedir. Ek olarak, bildirilen suçları kaydetme usülü bölgeler arasında büyük farklılıklar göstermektedir. Kuzey Kıbrıs daki Haneye karşı suç oranı diğer kıyaslanan ülkelere göre yüksektir. 5.20 4.00 4.17 3.98 3.00 3.05 2.82 2.00 2.09 1.22 1.00 0.67 0.67 0.42 0.00 Kuzey Kıbrıs Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Makedonya Malta Romanya Türkiye Đngiltere Kaynak: Nationmaster.com / EUROSTAT 82
Şekil 8.4: Şiddet Suçları (1000 kişi başına, 2006 yılı) 25.00 20.00 Bilgiler toplam suç olaylarını değil, bildirilen suç sayısını göstermektedir. Ek olarak, bildirilen suçları kaydetme usülü bölgeler arasında büyük farklılıklar göstermektedir. Kuzey Kıbrıs taki şiddet suçları oranı diğer kıyaslanan ülkelere göre ortalardadır. 20.81 15.00 10.00 5.00 1.80 1.14 2.98 0.42 0.31 0.49 0.29 0.34 2.25 0.00 Kuzey Kıbrıs Bulgaristan Hırvatistan Güney Kıbrıs Yunanistan Makedonya Malta Romanya Türkiye Đngiltere Kaynak: Nationmaster.com / EUROSTAT 83
ĐLGĐNĐZ ĐÇĐN TEŞEKKÜRLER. 84