ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ SONUÇ RAPORU Ankara Keçilerinde donmuş sperma ile laparoskopik, transservikal-intrauterin ve intraservikal tohumlama yöntemlerinin gebelik şansına etkileri Yürütücü Prof. Dr. Ali DAŞKIN Yardımcı Araştırmacılar Araş. Gör. Koray TEKİN Araş. Gör. Kemal Tuna OLĞAÇ Vet. Hek. Akın Aydın AKSEL 14A0239002 17.06.2014 17.06.2015 15.09.2015 Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara - " 2015 "
Projenin Türkçe Adı ve Özeti Ankara Keçilerinde donmuş sperma ile laparoskopik, transservikal-intrauterin ve intraservikal tohumlama yöntemlerinin gebelik şansına etkileri Ankara keçileri temelinde keçilerde yardımcı üreme tekniklerinden üç farklı suni tohumlama tekniğinin karşılaştırılmalı olarak gebelik oluşturma şansına etkileri araştırılacaktır. Keçilerde donmuş sperma ile suni tohumlama uygulamasında gebelik oranlarının düşüklüğünün bir sebebi olan servikal geçişin sağlanamamasına çözüm aramayı amaçlayan araştırmanın hedefi keçi işletmelerinde en uygun tohumlama yönteminin optimize edilmesidir. Hızlı yavru üretiminin büyük önem taşıdığı keçi yetiştiriciliğinde birim hayvan başına verimin ve genetik karakterlerin ilerletilerek sürdürülebilir ıslah programlarının gerçekleştirilmesi ancak yardımcı üreme tekniklerine ve bunların başında da suni tohumlama tekniğinin başarısına bağlıdır. Keçi yetiştiriciliğinde yok denecek ölçüde üreme teknolojisi kullanılan ülkemizde düzenli ve sürdürülebilir suni tohumlama uygulamalarının yaygınlaştırılması, bu alanda çalışan araştırıcıların sayısının artması ve bu tekniklerin lisans seviyesinde öğrencilere aktarılması büyük önem taşımaktadır. Projede 30 adet Ankara keçisi kullanılacak ve çalışma 10'ar keçilik 3 ayrı grupta gerçekleştirilecektir. 1. grup laparoskopik yöntemle, 2. grup transservikal-intrauterin yöntemle ve 3. grup intraservikal yöntemle suni tohumlamanın yapıldığı grupları oluşturacaktır. Tohumlanacak dişilere hormonal uygulamalarla östrus senkronizasyonu yapılacak, östrus tespiti ile birlikte donmuş spermalar çözdürüldükten sonra keçiler tohumlanacaklardır. Transservikal intrauterin tohumlamalar endoskop rehberliğinde transservikal tohumlama kateteri ile serviks geçilmek suretiyle gerçekleştirilecektir. İntraservikal tohumlamalar aynı yöntemle serviks caudal halka içine ve laparoskopik tohumlamalar ise endoskop eşliğinde laparoskopik yöntemle uterusa yapılacaktır. Tohumlama sonrası 30. ve 60. günlerde abdominal ultrasonografi ile erken ve sonraki dönem gebelikler kontrol edilecek ve gebe keçiler gebelik süresince izlenecektir. Gebeliklerin sonunda doğum ve yavru sayıları da kaydedilecektir. Projenin İngilizce Adı ve Özeti The effects of pregnancy rate by transservikal-intrauterin, intraservikal, laparoscopic artificial insemination tecniques with frozen semen in Angora goats Effects of three different artificial insemination methods of assissted reproductive technics on chance to create a pregnancy will be investigated. Aim of the research which is trying to find a solution for cervical transition, is a reason of the decrease of pregnancy rate by artificial insemination with frozen semen, is optimizing the most convenient insemination method to use in goat breeding industry. Fast offspring production has great importance in goat breeding and performing a improvement program depends on success of assissted reproductive technics, especially the artificial insemination. In our country, reproductive technology is being used slightly on goats. Popularise the artificial insemination, increase the number of researcher working on this area and relaying this technics to students is important. Thirty Angora goats will be used in this project. The study will be performed in 3 different groups include 10 goats each. First group will be inseminated laparoscopically, second group will be inseminated transcervically and third group will be inseminated intracervically. Goats will be sinchronized and the goats in heat will be inseminated with frozen semen. In transcervical intrauterine inseminations cervix will be passed through with guide of endoscopy. In intracervical inseminations semen will be deposited in first cervical fold. In laparoscopic inseminations semen will be given to uterine horn with aid of endoscopy. At 30th and 60th days after the inseminations, pregnancies will be monitored by abdominal ultrasoudography and the goats will be followed up in during pregnancy period. At the end of the pregnancies, number of birth and offspring will be recorded. Amaç ve Kapsam Projenin temel amacı, keçi yetiştiriciliğinde en önemli nokta olan hızlı yavru üretiminin geliştirilen yardımcı üreme tekniklerinden 3 farklı suni tohumlama yönteminin gebelik eldesi yönünden karşılaştırılmasıdır. Suni tohumlamada donmuş sperma kullanımında gebelik ve yavru eldesinin başarısı spermanın serviks geçilerek uterusa bırakılmasını gerektirmektedir. Çünkü, keçilerde donmuş sperma ile yapılan tohumlamalardan alınan düşük fertilite oranlarının başlıca sebebinin spermatozoonların tohumlama bölgesinden fertilizasyon bölgesine taşınma problemleri olarak görünmektedir (Evans ve Maxwell, 1990, Gillan ve Maxwell, 1998). Ancak, keçi serviksinin spiral anatomik yapısı konvansiyonel kateter geçişine izin vermemektedir. Bu yöntemlerden transservikal-intrauterin tohumlama yöntemi, endoskopik görüntüleme tekniği kullanılarak servikal geçişin sağlanabilme olanağının araştırılmasına yöneliktir. Köpeklerde gittikçe yaygınlaşarak ve rutin olarak kullanılan bu yöntemin keçi serviksinin geçişi için de kullanım olanağı geliştirebileceği ve çalışmaların servikal geçiş için yeni bilgiler sağlama potansiyeli mevcuttur. Bu yöntemle elde edilecek gebelik ve yavru verim oranları aynı kateterle
gerçekleştirilecek olan intraservikal tohumlama sonuçları ile karşılaştırılacaktır. Bu tohumlama yönteminde aynı şekilde endoskopik teleskop kullanılarak donmuş sperma, serviks girişi birinci halkasına (fold) bırakılarak, intraservikal tohumlama olarak bildirilebilen serviksin değişik halkalarına ya da serviks ağzı ve kör kese (blind pouch) tohumlamalarından ayrılacaktır. Üçüncü yöntem olarak planlanan laparoskopik tohumlama ise, serviksin abdominal yolla bay-pass edilerek uterusa spermanın bırakılması yönteminin sonuçlarının bahsedilen iki yöntemle karşılaştırılması olacaktır. Bu sayede üç farklı tohumlama yönteminin keçilerde gebelik oluşturma, yavru verimi ve oranı, gebelik seyri ile erken ve geç dönem gebelik kayıpları açısından başarı oranları değerlendirilecektir. Keçilerde tohumlama teknikleri üzerinde yapılacak çalışmaların oluşturacağı bilgi birikimlerinin, tohumlamada servikal geçişin çiftlik şartlarında pratiğe aktarılarak yaygın kullanımının sağlanmasına katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Ülkelerin hayvansal üretimine büyükbaş hayvancılığa göre daha düşük katkı yapmasına rağmen koyun ve keçi yetiştiriciliği kırsal kesimlerin vazgeçilmez istihdam ve geçim-gelir kaynaklarından biridir. Ülkemizde de Cumhuriyetin ilk yıllarında hızlı bir artış gösteren Ankara keçisi varlığı bu artışını 1960'lı yıllara kadar sürdürmüş ancak daha sonra hızla gerileyerek 2012 yılı verilerine göre 158.102 baş keçi sayısına gerilemiştir. (TUİK 2012). Ülkemizin Ankara'dan adını alan (Angora) özgün bir gen kaynağı olan Tiftik keçisi varlığı azalma trendini sürdürmesi durumunda yok olma tehlikesi ile karşı karşıya iken; Fransa 10 yıldır pedigrili yetiştiriciliğini yaparak sayı ve genetik özelliklerini ilerletmektedir. Ülkemizde kendi gen kaynağımızın yetiştiriciline olan ilgi kaybının nedenleri olarak bir çok neden sayılabilir ancak başlıca neden geleneksel yetiştirme alışkanlığının rekabetçi ve karlı bir yetiştirme modeline dönüştürülememesi gelmektedir. Bu da kısaca göstermektedir ki, keçilerde reprodüktif biyoteknolojik çalışmalar oldukça önem taşımaktadır. Keçi ve koyun yetiştiriciliğinde hayvan ve hayvansal üretimin sürekliliği ve arttırılması, hızlı ve sürdürülebilir bir üreme performansının sağlanması ile mümkündür. Bu da erkek etkisi ve beslenme rejimi gibi doğal yollarla bir ölçüde yapılabileceği gibi, başta suni tohumlama (ST) olmak üzere, multiovulasyon ve embriyo transferi (MOET), in vitro embriyo üretimi (IVEP) ve embriyo dondurma, somatik hücre nükleer transfer (SCNT) gibi yardımcı üretim teknikleri kullanılarak yapılabilir. Suni Tohumlama bu teknolojilerden halihazırda en bilinen ve yaygın olarak kullanılanıdır. ST, yetiştiricilikte olduğu gibi, üreme performansının arttırılmasında ve üstün verimli bireylerin yetiştirilmesinin ön plana çıktığı progeny testing ile süt, et ve yün gibi hayvansal verimlerin arttırılmasında büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla % spermanın ST teknolojisi ile kullanımı ise, doğal aşım, taze sperma ve sulandırılmış sperma ile tohumlamalara göre daha düşük gebelik oranları sağlamaktadır. Donmuş sperma ile tohumlamalardan elde edilen gebelik oranları %40 ile %65 arasında değişmektedir. (Leboeuf et all., 2000; Salvador et all., 2005). Bu farklılık ve göreceli olarak düşük gebelik oranları dişilerin reprodüktif performansına, mevsime ve spermanın genital kanalda bırakıldığı yere göre farklılıklar göstermektedir (Dorado et all., 2007; Salvador et all, 2005). Özellikle keçilerin kateter geçişine izin vermeyen serviks yapısının sonuçlar üzerinde büyük rol oynadığı ve gebelik oranlarının servikal geçişe bağlı olarak % 17,5 ile % 82 arasında değişebildiği; spermanın genital kanalın derinlerine bırakıldığı tohumlamalarda gebelik oranlarının arttığı bildirilmektedir (Salvador et all. 2005, Viudes de Castro et all, 2009). Koyunlarda nativ sperma ile vaginal ya da servikal tohumlamalar yapıldığında başarılı gebelik oranları elde edilmesine rağmen, Donmuş sperma için en ideal yöntemin intrauterin tohumlama yöntemi olduğu belirtilirken (Gourley ve Rıese, 1990); Donmuş sperma ile yapılan bir diğer çalışmada intrauterin tohumlamada % 50, intraservikal tohumlamada % 11 oranında gebelik sağlandığı bildirilmektedir (Maxwell ve Hewitt, 1986). Merinos ırkı koyunlarda donmuş sperma ile yapılan intrauterin ve intraservikal tohumlamalarda ise sırası ile % 50 ve % 20 gebelik oranları elde edildiği bildirilmiştir (Çoyan ve ark, 1992). Vaginal ve Servikal olarak yapılan tohumlamalarda gebelik oranlarının değişmediğini bildiren çalışmalar da mevcuttur (Paulenz ve ark, 2005). Laparoskopik, transservikal-intrauterin ve intraservikal olarak yapılan suni tohumlama uygulamalarının etkinliği özellikle koyun ve keçilerde geliştirilmeye çalışılmaktadır. Bu yöntemlerin fertilite üzerine etkileri tohumlamanın yapıldığı mevsime, tohumlama yeri ve spermanın saklanma şekline göre farklılıklar gösterdiği: en iyi fertilite oranının eylül-ocak ayları arasında yapılan suni tohumlama yöntemleriyle alındığı bildirilmektedir (Anela ve ark, 2005, Ritar ve ark. 1990). Laparoskopik suni tohumlama metodu gerek uygulanmasının zorluğu gerekse işlem sırasında hayvanın maruz kaldığı stres nedeniyle koyun ve keçilerde çok uygulanamamıştır; ancak yapılan çalışmalara göre laparoskopik yöntemle yapılan tohumlamaların vaginal tohumlama yöntemine göre fertilite üzerine etkisinin daha başarılı olduğu (Anela ve ark, 2005), özellikle donmuş sperma ile tohumlamalarda gebelik şansının daha yüksek olduğu bildirilmektedir (Chemineau ve Cognie 1991, Taşdemir ve ark. 2003). Laparoskopik tohumlama yöntemi ile elde edilen gebelik oranlarının doğal aşımla elde edilen sonuçlara istatistiki olarak yakın gerçekleştiğini (%51.3-%33,3); sonuçların ise vaginal yolla elde edilen tohumlamalara göre daha yüksek bulunduğunu (%44,89-%31,25) bildiren çalışmalar mevcuttur (Martinez-Rojero, R.D. ve ark. 2007, Anela ve ark. 2005). Laparoskopik suni tohumlama yöntemiyle elde edilen gebelik oranları, yapılan kimi çalışmalarda %44,89 iken vaginal yolla suni tohumlamalarda bu oran %31,25 olmuştur (Anela ve ark, 2005). Koç sperması da boğa spermasında olduğu gibi dondurma sonrası yüksek motilite sağlanamadığından laparoskopik intrauterin dondurma tekniği, koçlarda çözdürme sonrası motilitesi düşük spermatozoanın uterusa doğrudan verilmesini sağladığı için tercih edilmektedir (Chemineau, 1998).
Suni tohumlama çalışmalarına eşlik eden östrus sinkronizasyonu biyoteknolojik yöntemlerine göre uygulanan planlı ya da plansız tohumlama zamanlarının da keçilerde gebelik oranlarını etkilediğini gösteren çalışmalar mevcuttur (Lebouef et all. 2000, Rubianes et all, 2003, Menhaca et all, 2007, Vilarino et all, 2011). Materyal ve Yöntem Proje çalışmaları Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dölerme ve Suni Tohumlama Anabilim Dalı Androloji Kliniği ve Laboratuvarı'nda ve Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Eğitim ve Araştırma Çiftliği nde gerçekleştirildi. Çalışmada her grupta 10 keçi olmak üzere 30 adet Ankara Keçisi kullanıldı. Keçiler çiftleşme sezonunda genel, genital ve fertilite sorunları olmayan bir kez doğum yapmış hayvanlardan seçildi. Keçiler sadece çalışma döneminde kullanılmak üzere halk elinde yetiştiriciliği yapılan elit Ankara Keçisi sürülerinden temin edildi. Teke ve keçiler çalışma süresince standart rasyon ile beslendi. Tohumlamada kullanılacak donmuş spermalar Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Eğitim ve Araştırma Çiftliğinde barındırılan ve halk elinde yetiştiriciliği yapılan damızlık niteliğindeki tekelerden elde edildi. Spermanın alınması: Spermalar tekelerden sezon içinde ''suni vagen'' yöntemiyle alındı. Spermanın sulandırılarak dondurulması ve depolanması: Tekelerden alınan spermalartris-glucose-yumurta sarısı ve gliserol (Leboeuf ve ark. 2000) sulandırıcısı ile 0.25 ml payetler içinde 100 milyon motil spermatozoon olacak şekilde sıvı azot buharında donduruldu. Tablo 1. Deney grupları GRUPLAR UYGULAMA HAYVAN HAYVAN SAYISI MATERYALİ 1.Grup Transervikal-intrauterin tohumlama Ankara Keçisi 10 2.Grup İntraservikal tohumlama Ankara Keçisi 10 3. Grup Laparoskopik suni tohumlama Ankara Keçisi 10 Tekeler grubu Sperma alınması ve dondurulması Ankara Tekesi 9 Östrusların senkronizasyonu protokolü Keçilere senkronizasyon protokolü olarak 0. Gün, 45mg FGA (fluorogestone acetate) içeren süngerler uygulandı; 9. gün, 400 ünite PMSG i.m. ve 50 mikrogram Cloprostenol i.m. uygulaması (PMSG ve Cloprostenol ayrı enjektörlerle uygulanacak şekilde) yapıldı. 11. gün süngerin çıkarılmasını takiben 12. gün arama tekesi ile kızgınlıklar arandı ve 13. gün süngerlerin çıkarılmasından 45 (+/- 2) saat sonra östrusları saptanan keçilere donmuş sperma ile suni tohumlama uygulandı (Corteel ve ark, 1988). Tohumlama protokolleri Transservikal-İntrauterin Suni Tohumlama Protokolü: Vagina ve anus bölgesinin temizliğinden sonra arka ayakları usulüne uygun olarak tutularak yukarı kaldırılan keçinin vaginoskop ile açılan vaginasından teleskopik tohumlama kateteri ile serviks geçişi yapılarak tohumlama uterus içine yapıldı. İntraservikal Suni Tohumlama Protokolü: Yukarıda anlatılan yöntemle açılan vaginadan sokulan teleskopik tohumlama kateteri serviksin caudal 1. halkasına (fold) kadar ilerletilerek sperma buraya bırakıldı. Tohumlamalardan sonra 15 saniye klitoral masaj uygulandı. Laparoskopik Suni Tohumlama Protokolü: Laparoskopik uygulamalar propofol genel anestezisi altında yapıldı. Keçiler laparoskopi masasına alınarak 45 derece eğimle yatırılarak tespit edildi. Genel hijyen ve antisepsi uygulamalarından sonra, inguinal bölgede sağlı-sollu belirlenmiş noktalardan ensizyon ve trokar yardımıyla karın boşluğuna girilerek apirojen hava ile basınç uygulanmış karın boşluğunda tespit edilen uterusun, ovulasyonun oluştuğu taraftaki kornusuna tohumlama işlemi gerçekleştirildi. Ensizyon noktaları steril stapler ile kapatıldı. Operasyondan 10 gün sonra yara bölgelerinin bakımı yapılarak staplerler uzaklaştırıldı.
Keçilerin laparoskopik tohumlama uygulamaları için anestezisi: Laparoskopik tohumlamalar için keçilere propofol anestezisi 3 mg/kg dozda IV olarak uygulandı (Prassinos ve ark. 2005) Gebelik Muayeneleri: Tohumlamaları izleyen 30. günde keçilere erken dönem gebelik muayeneleri gerçekleştirildi. Projede tohumlamayı takip eden 60. günde yapılması planlanan izleyen dönem gebelik muayenesi ise kötü hava koşulları ve yetiştiricilerin olumsuz yaklaşımları nedeniyle yapılamadı. Analiz ve Bulgular Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Eğitim ve Araştırma Çiftliğinde barındırılan ve halk elinde yetiştiriciliği yapılan damızlık niteliğinde toplam 9 tekeden, gün aşırı, suni vajen yöntemiyle elde edilen spermalar standart Tris sulandırıcısıyla dondurulmuştur. Sezon içinde alınan spermalardan elde edilen toplam 1279 payet Ankara Tekesi spermasında alınan örneklerin spermatolojik muayeneleri yapıldıktan sonra saklamaya uygun olanlar, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dölerme ve Suni Tohumlama Anabilim Dalı büyünyesinde Ankara Tekesi Sperma Bankası oluşturulması ve proje dahilindeki suni tohumlama uygulamalarında kullanılması amacıyla sıvı azot içinde depolanmıştır. Ankara tekesi spermalarının çözüm sonu motilitesi ortalama %56 olarak belirlenmiştir. Tablo 1: Dondurulan teke spermalarının motilite muayenesi n Statik % Motilite % Progresif Motilite % 9 44,00 56,00 15,20 Tablo 2: Ankara Tekesi Sperma Bankası oluşturulmasında elde edilen payet sayıları Tekrar Teke No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Toplam Payet Tekrar 1 26 - - - 4 - - 26 - Tekrar 2 19 23 - - - 23-50 22 Tekrar 3-30 20 30 20 62-38 40 Tekrar 4 44 - - - - 43 - - - Tekrar 5 29 66 - - 49 - - 19 71 Tekrar 6 30 37 - - 30 12-31 33 1279 Tekrar 7 - - - - - 34-30 48 Tekrar 8 20 15-13 19 13-7 38 Tekrar 9 24 15 - - - 24-19 33 Senkronizasyon uygulanan keçilerin tümü beklenen zamanda östrus belirtileri göstermiştir. Suni tohumlama iş paketlerinden transservikal intrauterin tohumlamalar ve intraservikal tohumlamalar sezon içinde yapıldı. Laparoskopik tohumlamalar ise birim laboratuvarı ve kliniğindeki tadilat çalışmaları ve yeterli sayıda hayvana ulaşılamaması nedeniyle sezon dışında tamamlandı. Tohumlanan hayvanların gebelik muayenelerinin, ultrason yardımıyla tohumlamayı takip eden 30. ve 60. günlerde yapılması planlandı. Fakat 60. gündeki ultrason muayeneleri, hayvan sahiplerinin izin vermemesi nedeniyle yapılamadı. 30. gündeki ultrason muayeneleri doğrultusunda intraservikal, transservikal intrauterin ve laparoskopik tohumlamalardan elde edilen gebelik sonuçları sırasıyla %50, %70 ve %80 olarak belirlenmiştir.
Tablo 3: Senkronizasyon, suni tohumlama gebelik sonuçları Tohumlama Yöntemi Sekronize Edilen Hayvan Sayısı 12. gün östrustaki hayvan sayısı 30. gün gebe hayvan sayısı İntraservikal 10 10 5 50 Transservikal İntrauterin 10 10 7 70 Laparoskopik 10 10 8 80 Başarı (%) Sonuç ve Öneriler Damızlık niteliğindeki 9 Ankara tekesinden alınan spermalar dondurularak 1279 adet payet ve ortalama %56 çözüm sonu motilite ile Ankara Tekesi Sperma Bankası başarı ile oluşturulmuştur. Tohumlama uygulamalarında kullanılmak üzere seçilen tüm Ankara keçilerine aynı senkronizasyon protokolü uygulanmış ve keçilerin tümü beklenen zamanda kızgınlık belirtileri göstermiştir. Keçilere uygulanan suni tohumlama yöntemlerinden en yüksek başarıyı %80 ile laparoskopik yöntem göstermiştir. Transservikal intrauterin suni tohumlama yöntemi %70 başarı oranı ile laparoskopik yöntem ile benzer sonuç vermiştir. En düşük başarı ise %50 oranla intraservikal yöntemden elde edilmiştir. Spermanın direkt olarak uterusa bırakıldığı laparoskopik ve transservikal intrauterin yöntemlerden elde edilen sonuçların yüksek ve benzer olması beklenen bir sonuçtur. Spermanın serviksin içine bırakıldığı yöntemde elde edilen düşük başarı ise özellikle kullanılan spermanın dondurulmuş olduğu göz önüne alındığında normal olarak karşılanmıştır. Çalışmada uygulanan intraservikal suni tohumlama yöntemi diğer gruplara göre düşük başarı ile sonuçlanmış olsa da dondurulmuş sperma ile yapılan benzer çalışmalara göre yüksek orana sahiptir (Maxwell ve Hewitt, 1986; Çoyan ve ark, 1992; Paulenz ve ark, 2005). Yapılan çalışma, Ankara keçilerinde sahada uygulanabilecek suni tohumlama yöntemleri hakkında önemli fikir vermektedir. Daha fazla sayıda Ankara keçisi ve sezon içi-sezon dışı tekrarlı uygulamalar ile yöntemlerin güvenilirliği, işletmeler arası farklar, bireysel farklılıkların etkisi doğrulanabilir. Geleceğe İlişkin Öngörülen Katkılar Türkiye'de genelde küçükbaş hayvancılığın önemini, özelde ise Tiftik (Ankara-Angora) keçisinin neredeyse tehdit altındaki varlığını korumak ve üretimini arttırmanın önemini dikkate alırsak, keçilerin hızlı ve karlı üretimi teknikleri üzerine yapılacak biyoteknolojik çalışma birikiminin önemi daha kolay anlaşılabilecektir. Keçilerde yapılacak olan tohumlama yöntemleri ve teknikleri aracılığıyla gebelik şansının arttırılması bu projenin en önemli noktalarından biri olacaktır. Proje verilerinden elde edilecek bilgiler tohumlama tekniklerin işletmelerde pratik tohumlamalara dönüştürülebilmesi potansiyelini arayacaktır. Bu alanda çalışan araştırıcı sayısının artması, öğrencilerin bu teknikleri öğrenerek mezun olmaları koyun ve keçilerde tohumlama tekniklerinin yaygınlaştırılması açısından da uygulamaya katkı sunacaktır. Türkiye ise 2014 yılı itibarı ile 30 milyon'a yaklaşan koyun ve 8 milyonu aşan keçi sayısına karşın kayıtlı bir tek Suni Tohumlama uygulaması yapmamaktadır. Türkiye, suni tohumlama teknolojisini hızla yetiştiricilik alanına sokmalı ve yaygınlaştırmalıdır. Düşük verimli hayvanların ıslahı, yüksek verim özelliklerinin seçimi ve üstün verimli tekelerin özelliklerinin spermaları vasıtasıyla hızla yayılmasının etkin ve güvenilir yolu suni tohumlama teknolojisidir. Bu teknolojinin uygun maliyetlerle ve yetiştiriciyi tatmin edecek tohumlama sonuçları ile işletmelerin kullanımına sunulması gerekmektedir. Bunun için bu alanda bilimsel ve teknolojik çalışmalara ve araştırıcılara ihtiyaç bulunmaktadır. Laparoskopik ovum toplama, embriyo yıkama, embriyo transfer, transservikal embriyo toplama ve transfer gibi günden güne geliştirilen kimi ileri yardımcı üreme tekniklerinin de sahaya ve pratiğe aktarılması da ancak suni tohumlama tekniğinin kullanılabildiği bir bilgi ve lojistik altyapıya ihtiyaç duymaktadır. Sağlanan Altyapı Olanakları ile Varsa Gerçekleştirilen Projeler Bu proje ile sağlanan altyapı olanaklarıyla 213O034 no lu Ankara Keçileri Temelinde Keçi İşletmelerinde Yönetim Sisteminin Yardımcı Üreme Teknikleri ile Bütünleştirilmiş Modelinin Geliştirilmesi ve 115O433 no lu Kangal ırkı disi köpeklerde östrus dönemlerinin tespiti ve ovuslasyon zamanının belirlenmeside infrared termografinin kullanımı adlı TUBİTAK projelerinin çalışmaları devam etmektedir.
Sağlanan Altyapı Olanaklarının Varsa Bilim/Hizmet ve Eğitim Alanlarındaki Katkıları İlerde yapılacak projeler ve çalışmalar için büyük bir altyapı olanağı sağlayacağı düşünülmektedir. Bunun dışında bu makine ve teçhizat Anabilim Dalı nın rutin uygulamalarında, lisans ve lisansüstü eğitim ve uygulamalarında kullanılcaktır. Kaynaklar 1. Anela L, Kaabia M, Abrouga B, Alvareza M, Anela E, Boixoa JC, de la Fuenteb LF, de Pazc P 2005: Factors influencing the success of vaginal and laparoscopic artificial insemination in churra ewes Theriogenology 63 1235 1247 2. Chemineau P, Cognié Y 1991: Training manual on artificial insemination in sheep and goats. FAO, Rome, Italy 3. Chemineau P 1998: Hayvancılık Üretim kursu ders notları, Zaragoza, İspanya 4. Corteel JM, Leboeuf B, Baril G 1988: Artificial breeding of adult goats and kids induced with hormones to ovulate outside the breeding season. Small Rumin Res 1 19 33 5. Çoyan K, Aksoy M, Tekeli TAA, Ataman M 1992:Laparoskopi yardımı ile koyunların donmuş sperma kullanılarak intrauterin tohumlanması Hayvancılık Araştırma Derg. 2, 1, 15-17 6. Gourley D D, Rıese RI 1990: Laparoscopic artificial insemination in sheep Veterinary Clinics of North America Food Anim. Prac., 6 (3) 615-633 7. Demirbaş N, Tosun D, Taşkın T 2009: AB Üyesi Kimi Akdeniz Ülkeleri ve Türkiye de Koyun-Keçi Üretim ve Dış Ticareti Hayvansal Üretim 50(1) 45-53 8. Dorado J, Rodrígue I, Hidalgo M 2007: Cryopreservation of goat spermatozoa: Comparison of two freezing extenders based on post-thaw sperm quality and fertility rates after artificial insemination Theriogenology 68, 168-177 9. Evans G and Maxwell MC 1990: Concervation de semen congelado. In: Inseminacion Artificial en ovejas y cabras Zaragoza Espana 123-142 10. Gillan I and Maxwell MC 1998: The functional integrity and fate of cryopreserved ram spermatozoa in the female tract. V. International Symposium of Reproduction in Domestic Ruminants. Journal of Reprod. Fertil., 54; 271-283 11. Institute D'elevage, UNCEIA, FCL: Report dactivite 2010, France 12. Leboeuf B, Restall B, Salamon S 2000: Production and storage of goat semen for artificial insemination Anim. Reprod. Sci. 62, 113-141 13. Martinez-Rojero RD, Hernandez J, Reyna L and Santos R 2007: Intrauterine insemination with frozen-thawed semen in Creole goats synchronized in estrus during the nonbreeding season. Research Journal of Animal Sciences 1 (3); 76-80, 2007 14. Maxwell WMC and Hewitt LJ 1986: A comparasion of vaginal, cervical and intrauterin insemination of sheep J. Agric. Sci., Comp. 106, 191-193 15. Menchaca A, Vilariño M, Crispo M, Pinczak A, Rubianes E, 2007: Day 0 Protocol: Superstimulatory treatment initiated in the absence of a large follicle improves ovarian response and embryo yield in goats. Theriogenology 68, 1111-1117 16. Paulenz H, So derquist L, Adnøy T, Soltun K, Sæther PA, Fjellsøy KR, Andersen Berg K, 2005: Effect of cervical and vaginal insemination with liquid semen stored at room temperature on fertility of goats. Animal Reproduction Science 86 (2005) 109 117 17. Prassinos NN, Galatos AD, Raptopoulos D 2005: A comparison of propofol, thiopental or ketamine as induction agents in goats. Vet. Anesth Analg Sep 32(5) 289-96 18. Ritar AJ, Ball PD, O May PJ 1990: Artificial insemination of Cashmere goats: effects on fertility and fecundity of intravaginal treatment, method and time of insemination, semen freezing process, number or motile spermatozoa and age of females. Reprod Fertil Dev 2, 377 384 19. Rubianes E, Menchaca A 2003: The pattern and manipulation of ovarian follicular growth in goats Anim. Reprod. Sci. 78, 271-287. 20. Salvador I, Viudes-de-Castro, M Bernacer J, Gómez E, Silvestre M, 2005: Factors Affecting Pregnancy Rate in Artificial Insemination with Frozen Semen During Non-Breeding Season in Murciano Granadina Goats: a Field Assay. Reprod. Domest. Anim. 40, 526-529. 21. Taşdemir U, Kinet H, Yurtseven R, Özcan İ, Tuncer PB: 2003:Intrauterine Insemination by Laparoscopic Technique Using Frozen Thawed Ram Semen Extended With Different Diluents Lalahan Hay. Araşt. Enst. Derg. 2003, 43 (1) 1-8 22. TÜİK 2012: Hayvansal Üretim İstatistikleri, 2011: Erişim Adresi: [http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=10820]. Erişim Tarihi: 10/10/2012 23. Vilariño M, Rubianes E, Menchaca A 2011: Re-use of intravaginal progesterone devices associated with the Shortterm Protocol for timed artificial insemination in goats Theriogenology 75, 1195-1200 24. Viudes-De-Castro MP, Salvador I, Marco-Jiménez F, Gómez EA, Silvestre MA 2009: Effect of oxytocin treatment on artificial insemination with frozen-thawed semen in murciano- granadina goats. Reprod. Domest. Anim. 44, 576-579
Ek-1 Mali Bilanço ve Açıklamaları Projede yapılması amaçlanan laparoskopik suni tohumlamaların gerçekleştirilmesi için alınmak istenen 93.000,00 TL mamul ve 7.000,00 TL menkul mal alımları için toplam 100.000,00 TL ödenek ayrılmıştır. Bütçede belirtilen Multi Purpose Endoskopik, Laparoskopik Görüntüleme ve Tohumlama Sistemi mamul mal alımı 13.11.2014 tarihinde yapılmış; 91.260,00 TL ödenmiştir. Menkul mal alımı için ayrılan 7.000,00 TL nin 6.962,00 TL si Laparoskopik Tohumlama Masası için ödenmiştir. Proje giderleri için ayrılan toplam 100.000,00 TL nin 98.222,00 TL si harcanmış, 1.778,00 TL projenin hesabında kalmıştır.
Ek-2 Makine ve Teçhizatın Konumu ve İlerideki Kullanımına Dair Açıklamalar Proje kapsamında Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dölerme ve Suni Tohumlama Anabilim Dalı, Androloji Kliniği'ne kurulan Endoskopik-Laparoskopik Görüntüleme sistemi, Androloji Kliniğinin süregiden rutin uygulamaları ile yeni bilimsel çalışmalar ve öğrenci eğitimine sürekli bir katkı sağlayacaktır. Bilim Dalı'nın Androloji Kliniği, bir şehir fakültesi olması nedeniyle aynı zamanda pet (köpek-kedi) androlojiik muayeneleri ve suni tohumlama kliniği olarak da hizmet vermektedir. Bu anlamda ülkemizin en büyüğü olan kliniğin geniş bir köpek sperma bankası da mevcuttur. Donmuş sperma ile köpek tohumlamasında transservikal tohumlama tekniği kullanımı gerekmektedir. Bu nedenle, kurulan sistem köpeklerde görüntüleme eşliğinde teleskopik kateterle intrauterin tohumlama yöntemini de anabilim dalı kliniğinde uygulamaya sokmuştur. Sistem sadece proje süresinde değil rutin olarak sürekli kullanımdadır. Görüntüleme sistemi, başta çiftlik hayvanlarında olmak üzere endoskop eşliğinde ovum ve embriyo eldesi, embriyo transfer gibi yardımcı üreme teknikleri çalışmalarında da kullanılacaktır.