q ATASÖZLERİ VE DEYİMLER: SAĞLIKLA İLGİLİ ATASÖZLERİ MUHARREM BURAK YILDIZ GRUP NO:1 CEM UÇAN, MUHARREM BURAK YILDIZ, UĞUR SALAN, MUHAMMET ÇELİK 09.12.2012 NURAY GEDİK BİLGİSAYAR 1
ATASÖZLERİ NEDİR... 2 DEYİMLER NEDİR... 4 SAĞLIKLA İLGİLİ ATASÖZLERİ... 6 1
ATASÖZLERİ VE DEYİMLER ATASÖZLERİ DEYİMLER SAĞLIKLA İLGİLİ ATASÖZLERİ ATASÖZÜ NEDİR? Halk içinde halkın gözlemleri deney ve tecrübeleri sonucu çıkan öğüt verici söz.;kim tarafından nerede ve ne zaman söylendiği bilinmemekle beraber genelde toplumdaki ortak değerlerin anlatımıdır.her toplumun kendine özgü atasözleri vardır. Türk atasözlerinin tarihi de en eski yazılı kaynaklarda da rastlanır.orhun yazıtlarında Yufka olanın delinmesi kolay imiş,ince olanı kırmak kolay. Yufka kalın olsa delinmesi zor imiş, ince yoğun olsa kırmak zor imiş. Uygur kaynaklarında bazı atasözleri yanında Kaşgarlı Mahmut un Divanû Lügat i-t 2
Türk ün de geçen Kanı kanla yumazlar veya Gözden ırak olan gönüldende ırak olur atasözleri günümüze kadar gelmiş atasözleridir. Atasözlerinin pek çoğu Türkçe nin yayıldığı geniş alanlar da çok küçük bazı değişikliklerde olsa halen yaşamaktadır.örnek Anadolu da söylenen Aç tavuk düşünde arpa görür atasözü Azerbaycan da Aç tovug yuhusunda darı görer şeklinde söylenirken El ile gelen düğün bayram atasözü Türkmen Türkçesinde İl bilen gelen toy bayram biçiminde söylenir. Dede Korkut hikayeleri 1 anlatılırken Ana hakkı Tanrı hakkı, Alet işler el öğünür, Baş esen olsa börk bulunmaz mı olur gibi atasözlerine de yer verilmiştir. Atasözleri toplumun tarih ve coğrafya içinde geçirdiği değişik yaşama biçimlerinin etkisi görülür.örneğin göçebe ve hayvancılığın yaşamını dile getiren Göçtük yurdun kadri,konduk yurtta bilinir, gün variken davarın eve getir tarımı dile getiren örnek Tarlayı düz al, kadını kız al dini etkilerin görüldüğü atasözlerine örnek Ay gör oruç tut, ay gör bayram eyle, Eve gerekli olan mescide haramdır, Davacın kadı olursa yardımcın Allah olsun. Atasözleri halkın yaşama şartlarını deneyimlerini,insanların davranışlarının ne yönde olması gerektiği yönünde insanları yönlendirmekte bu özellikleri ile toplumun ortak değerlerini yansıtmaktadır. Atasözlerinin bir kısmı doğa ve doğa olayları ile gözlemleri doğrudan doğruya dile getirmektedir.önek Mart ayı, dert ayı, sabahın kızıllığı akşamı kış eder,akşamın kızıllığı sabahı güz eder 1 Türk edebiyatında destandan halk edebiyatına geçiş eseridir 3
Bir kısım atasözü ise somuttan soyuta,özelden genele,toplum olaylarına ahlak kuraklarına vurgu yapar. Kurt dumanlı havayı sever, Isıracak it dişini göstermez, sakla samanı gelir zamanı gibi. Atasözleri aynı zamanda insanlara erdemli olmayı da öğütler. Aman diyene kılıç kalkmaz, Misafir kısmetiyle gelir. Kimi atasözlerinde ters yargılar uygulanması yanında bir de doğru olmayacak atasözlerine de rastlanır.örnek Avrattan vefa,zehirden şifa, Kadını sırdaş eden,tellal aramaz gibi. Atasözlerinde mecaz Damlaya damlaya göl olur, cinas Bol bol yiyen, bel bel bakar,istiare Ağaç yaş iken eğilir,tezat Güvenme varlığa, düşersin darlığa,tenasüp Sel gider, kum kalır gibi söz sanatlarına başvurularak çekilicilik sağlanmıştır. DEYİM NEDİR Genellikle gerçek anlamından az çok sıyrılarak ilgi çekici anlam taşıyan söz öbeklerine deyim denir. Deyimler anlatıma güzellik, çekicilik, canlılık katar. Türkçe, deyimler bakımından zengin bir dildir. Deyimlerin Özellikleri: 1. Kalıplaşmış söz Öbekleridir. Cümle hâlinde olanları da vardır. a. Kalıplaşmış söz öbekleri biçiminde olan*lar: Dört elle sarılmak, göz kulak olmak, çorbada tu*zu bulunmak, tere yağından kıl çeker gibi, gün gör*müş, dört gözle 4
beklemek.. b. Cümle durumunda olanlar: Dam üstünde saksağan, vur beline kazmayı. Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu? Ana usta yufka yapar, çocuk usta çift çift kapar. Kızım sana söylüyorum, gelinim sen dinle. (anla) Senin aradığın kantar, Bursa da kestane tartar. 2. Kalıplaşmış sözler olduğundan sözcükle*rinin yerleri değiştirilemez, onların yerine eş anlamlı sözcükler konulamaz. 3. Genellikle gerçek an*lamlı olan deyimler de vardır. a) Mecaz Anlamlı Olanlar: bir tasla iki kuş vurmak (bir eylemle iki sonuç elde etmek) eşeğini sağlam kazığa bağlamak (işini güven altına almak) gözü gibi sakınmak (Bir zarar gelmesin diye özenle korumak) iğneli söz (dokunaklı söz) kafa yormak (bir şey üzerinde çok düşünmek) b) Gerçek Anlamlı Olanlar: bin pişman olmak, Hem suçlu hem güçlü, Çoğu gitti azı kaldı, yükte hafif pahada ağır 4. Mastarla biten deyimler cümlede çekimli duruma gelebilir: burnundan (fitil fitil) gelmek = Burnundan (fitil fitil) geldi. kendi kendine söz vermek= Kendi kendime söz verdim. kokusunu almak= Kokusunu almış. 5
SAĞLIKLA İLGİLİ ATASÖZLERİ Sağlık, varlıktan yeğdir Vücudun hasta olmaması, vücut esenliği her şeyden önemlidir. Çünkü bir şeyin tadını alabilmek, bir şeyden gerektiği gibi yararlanabilmek için sağlıklı olmak şarttır. Her şeyiniz var, ama ondan istifade edecek durumunuz yok. Neye yarar? Hastalık sağlık bizim için Sağlıklı bir insan organizmasında birtakım değişikliklerin ortaya çıkmasıyla fizyolojik görevlerin aksaması, dolayısıyla sağlığın bozulması son derece tabiîdir. Bu sebeple, hasta olmamak için önceden tedbir almalı, her halükârda hastalığa yakalanırsa da bunu büyütmemeli insan. Her işin başı sağlık İnsanın yapacağı her şey vücut sağlığına bağlıdır. Sağlıklı olmayan kimse hiçbir iş yapamaz. Bir iş yapamayan, başarılı olamayan kimse de yaşadığı hayattan bir tat almaz; mutlu olamaz. Can boğazdan gelir Her canlı gibi insan da beslenmek zorundadır. Bedeni için gerekli olan gıdaları ancak bu şekilde alır. İyi beslenmeyen, yeterli gıdaları almayan bir vücut sağlıklı, dinç ve dayanıklı olamaz; bu kimselerin güçsüz kalıp hasta olmaları da kaçınılmazdır. O hâlde insan sağlığını korumak istiyorsa, iyi beslenmeye önem vermelidir. Ayağını sıcak tut, başını serin; gönlünü ferah tut, düşünme derin. 6
Sağlıklı olmak, türlü hastalıklardan korunmak için ayağı sıcak, başı da serin tutmak oldukça faydalıdır. Beden sağlığımızı düşündüğümüz gibi ruh sağlığımızı da düşünmek zorundayız. Bunun için de her sorunu dert etmemeli, olur olmaz şeylere üzülmemeliyiz; sabırlı ve geniş gönüllü olmalı, rahat hareket etmeliyiz. Hekimden sorma, çekenden sor Bir hastanın ne çektiğini, hekim değil hasta bilir. Çünkü ateş düştüğü yeri yakar. Bunun gibi bir derde düşenin, bir felâkete uğrayanın, sıkıntılar içinde kıvrananın çektiği çileyi, ancak kendisi bilir, çare sunan, çözüm yolu gösterenler değil. Sağ baş yastık istemez. Sağlık gibi dost,hastalık gibi düşman,çocuk sevgisi gibi,açlık gibi acı yoktur Mide hastalığın evi,perhiz tedavinin başıdır. Sağlığı olanın umudu, umudu olanın her şeyi var demektir. Dağ adamı, hasta eder sağ adamı! Hasta yatan ölmez eceli yeten ölür. Hamama giren terler. Güneş girmeyen eve doktor girer. Hastalık sağlık bizim (insan) için. Hayvanı yardan düşüren bir tutam ottur. Hekimsiz, hâkimsiz yerde oturma. 7
Kaynakça Cengiz Damar - Blogcu - Atasözleri ve Deyimler. (2012, Aralık Pazar). Aralık Çarşamba, 2012 tarihinde Blogcu: http://cengizdamar.blogcu.com/atasozu-ve-deyim-nedir-aciklamalari/9077025 adresinden alındı Hakkında Bilgi Nedir - Atasözleri. (2012, Aralık Pazar). Aralık Pazar, 2012 tarihinde Hakkında Bilgi: http://www.hakkinda-bilgi-nedir.com/atasozleri/saglikla-ilgili-atasozleri-atasozunun-aciklamasinedir.html adresinden alındı Türkçe Bilgi - Soru. (2012, Aralık Pazar). Aralık Pazar, 2012 tarihinde Türkçe Bilgi: http://www.turkcebilgi.com/soru/11036/soru adresinden alındı Türkçe Bilgi. (2012, Aralık Pazar). Aralık Pazar, 2012 tarihinde Türkçe Bilgi: http://www.turkcebilgi.com/soru/11036/soru adresinden alındı 8
9