Dil plâ ilk elde bir dilin bulup o dili ölçünlü dil haline getirmek

AB nin Dil ve 3. Ülkelerden Gelen Uygulanan Yöntemler Örnek: Almanya da Türkçe 1 Dr. phil. Esin (Hamburg) 0. Avrupa 1970 lerden beri Avrupa ne yol para (EURO) gibi, dil üzerine de ve bu hususta kararlar para i kabul eden AT na üye devletler, kendi göz önünde tutarak dil çünkü AT na üye olan devletler (2003`te 15) her dil zamanda dil plâ çok iyi bilmektedir. Dil plâ ilk elde bir dilin bulup o dili ölçünlü dil haline getirmek ve böylece ; zira bir dil ölmeye mahkûmdur. 2 zamanda, bilimde, e itimde, edebiyatta, teknikte, ve sözlü araç olarak dil ve AT na üye devletlerin tek dil - gerek tabiî dil olsun, gerek yapay dil olsun, Esperanto - sebebi, her Avrupa devletinin kendi dil ve kültürünün (zira dil ve kültür birbirinden bir bütündür), bir Avrupa dilinin ve kültürünün girmesini istememesinden ileri gelmektedir; çünkü AT na üye devletlere göre her üye devletin resmî dili bir üye devletin resmî diline. Onun için AT na üye devletler, dilde (hem ülke içinde, hem de ülke ve çok dillilik prensibini uyguluma yoluna AT na üye olan devletlerin, AB nin tek dili ka bir sebebi de, AB nin tel dili olursa, o zaman anadili olmayan devletlerin anadili olan devletlerin nazaran yoksun ; zira onlar için bir dildir. Burada Avrupa devletlerinin kendi dillerini korumak için önlemler - isterim; 1994 te kelimelerin girmemesi için yasalar. 1 2 Bu makale, Avrupa Konseyi`nin 2001 Diller Y l `nda (25-26.10.2001) Ankara`da düzenlenen Avrupa`da Türkçe Sempozyumu nda sunulan bildirinin metnidir ve Dil ve Edebiyat Sempozyumu 2003 - Mustafa Canpolat Arma an (Ankara 2003) kit yay nlanm t r. Bugün dünyada 6000 dil Bu dillerin 3000 i gelecek kadar Bu hesaba göre her on dört günde bir dil ölmektedir (bkz. David Crystal, Symposium über Explorations on Authentic Linguistics Hamburg, 22. - 24.02.2001. uni-hh Nr. 3, Juli 2001). 1

Bundan AT na üye devletlerin dil hem ülke içinde, hem de ülke ve çok dillilik prensibine Dil ve dil plâ en okul, meslek okulu, yüksekokul ve üniversite gibi ve I. AB nin üye devletler için dil AB, dilleri politik gruba ve gibi Bu dillerin birkaç grupta yer görüyoruz (bkz. ek 1 ve ek 2). 1. - Avrupa üye olan devletlerin millî dili / resmî dili / devlet dili; 2. - AB nin kongre dilleri, yani AB nin uluslar kongrelerde ve uluslar diller; 3. - dili / bölgesel dil, yani AB ne üye olan devletlerin resmî dili / devlet dili olmayan, ama bu devletlerin nesillerden beri bir bölgede olarak diller (Katalanca, Keltçe v.b. gibi); 4. - AB ne üye olan devletlere 3. ülkelerden için gelenlerin anadili/aile dili veya bu kendi ülkelerinin millî dili/resmî dili/ devlet dili; 5. - Okul ve üniversitelerde / yüksekokullarda diller. Bu göre, Türkçe Yunanistan da bölgesel dil ve dili konumunda ve böylece göçmen dili zamanda AB öngörülen diller. Bu gereken bir gerçektir ve 05.11.1992 tarihinde (European Charter for Regional or Minority Languages) 3 dillerinin ve üzerine Yunanistan daki Türk da gerekir. 01.08.1975 te Helsinki de Avrupa Güvenlik ve Sonuç Belgesi nde ( ) (Schlußakte der Konferenz von Helsinki über Sicherheit und Zusammenarbeit) AT na üye olan devletlerdeki küçük dillerin koru ve Onun için üye devletlerden dil nitelendirmesi ve dil seçimini düzeylerinde istenmektedir. Bunu yaparken olmayan ve az dillerin bilhassa göz önünde önerilmektedir. bu diller yer çok ilginçtir. 4 Avrupa Devlet ve Hükümet Konseyi nin Kurulu 19.02.1976 tarihli 5 AT na üye devletlere, okula giden her anadilinden bir Avrupa devletinin dilini Avrupa Devlet ve Hükümet Konseyi 1983 tarihinde Stuttgart ta topl sonra, AB nin ile ilgili olarak sunulan resmî bildirinin kültürel bir- bölümünde 6 üye devletlerde verilen dil derslerinin edilmesi, desteklenmesi ve bilhassa 3 4 5 6 European Treaty Series - No.148. Ständige Konferenz der KMK: Das LINGUA-Programm der EG. Erläuterungen zum Beschluß des Rates vom 28.07.1980 (89/489/EWG) über ein Aktionsprogramm zur Förderung der Fremdsprachenkenntnisse in der EG; Stand: August 1989, S. 2. Amtsblatt der EG. Nr. C 38 vom 19.02.1976. Bulletin der EG 6/83, 1.6.1 2

04.06.1984 te Avrupa Konseyi nin Kurulu dil dersleri ile ilgili yeni bir hamle ve bu dersler üzerine üye devletlere tavsiyede Üye devletler kendi olan her okul sonuna kadar iki dil (bir dil üye devletlerden birinin resmî dili olmak üzere) imkâ vermeli ve okul de bu dil bilgisinin d 7 Avrupa Konseyi 1985 te Milano da raporunda 8 dil li, n d bir Avrupa da Avrupa (Europa der Bürger) için iktisadî ve kültürel önemi üzerinde 07.02.1992 de Hollanda da Maastricht ile Avrupa kurulm ve 01.11.1993 te giren bu ile Avrupa resmen kabul (01.01.1993 te) iç pazar ve serbest (Mobilität) Maastricht 126. ve 127. maddeleri meslek ve kültür üzerinedir ve öngörmektedir. AB, üye devletlerle yaparak nitelik an yüksek düzeyde bir destekler. Bunun için dil ve ve timde, sistemleri ve üzerine bilgi ve deneyim Avrupa boyutunu (Europäische Dimension) 9 Avrupa Konseyi 31.03.1995 te kararda 10 dil min ana görevlerinden biri tespit ettikten sonra, her Avrupa dil kökünde yatan Avrupa kültür ve bunun için de, üye devletlerde verilen dil derslerinin gerekt belirtmektedir. Kararda noktalara - ve etmek; - dil yeni yöntemlerin etmek; - dil erken (ilkokulda, hattâ yuvada) etmek; - dil bu alandaki bilgilerini tespit etmek; - zorunlu süresinde en iki boyunca iki dil - olmayan ve az dillerin için, gerekli önlemleri almak. Avrupa Komisyonu nun ve - sahip bir topluma d yol almak Beyaz nda (Wei buch: Allgemeine und berufliche Bildung - Lehren und Lernen - Auf dem Weg zur kognitiven Gesellschaft) 11 her Avrupa kendi anadilinden AB ne üye devletlerden ikisinin resmî dilini dil olarak hedeflenmektedir. 29.03.1996 da Turin de Avrupa Konseyi sonra 17.06.1997 de Amsterdam da AB nin hedefi, Devlet ve Hükümet tara- ndan ein Europa des Wissens = Bilgi olarak 7 8 9 10 11 Erklärungen zur Europäischen Bildungspolitik, 3.Ausgabe, Juni 1987, Schlußfolgerungen des Rates und der im Rat vereinigten Minister für Bildungswesen vom 04.06.1984. II. Fremdsprachenunterricht, S. 121-122. Bulletin der EG 6/85, 1.4.4 Vertrag über die Europäische Union, Maastricht-Vertrag, 1995, S. 148-151. Amtsblatt Nr. C 207 vom 12.08.1995. Luxemburg 1996. KOM (95) 590 endg. vom 29.11.1995. 3

II. AT nun/ab nin 3. ülkelerden gelen çocuklara dil AT, kendi üye devletlerinin millî, resmî ve dillerine ve lilik prensibini hür ve demokratik hukuk devletleri olarak 3. ülkelerden gelen göçmen da uygulamak zorunda çok iyi bilmektedir. Onun için AT 1970 lerden beri yasal düzenlemeler ve göçünün sonucu olarak üye devletlerde ayan 3. ülke ve gençlerinin kendi anadilini / aile dilini güven almaya 06.06.1974 tarihinde imzalanan AT nun üyesi olan devletlerin (Millî) aktif iki - anadilinde ve y ülkenin devlet dilinde (toplum dilinde) olmak üzere - ana prensibi olarak 12 Avrupa Konseyi (Rat der EG) 25.07.1977`de AT na üye olan devletlerde 3. ülkelerden gelip okul (über die schulische Betreuung der Kinder von Wanderarbeitnehmern) 13 ile ilgili bir talimatname (Richtlinie des Rates) 14 - ve üye devletlere anadilinin / aile dilinin ve devlet dilinin / toplum dilinin mesine bilhassa dikkat etmelerini ve bunun için kendi bünyelerinde kurumlar m Bu talimatnamede AT nun üyesi olan devletlerin görevleri 2. ve 3. maddelerde 1. - gelinen ülkenin devlet dilini veya bir resmî dilini (toplum dili) 2. - Anadili / aile dili ve anavatan kültürü üzerine verilen dersleri o ülkelerle beraber etmek; 3. - gelinen ülkenin devlet ve resmî dilini (toplum dilini) ler için meslek içi yapmak ve yeni. 4. madde, talimatnamenin ilâ sonra AT na üye devletlerin gerekli önlemleri 4 içinde talimatnamede öngörülen görevleri yerine getirmesini ve Avrupa Konseyi ne bu alanda hukukî ve idarî bildirmesini Gençlik, Kültür, Bilgilendirme ve Spor Kurulu 30.06.1981 de Avrupa Parlamentosu na raporda Avrupa üye devletlerin gerekli önlemleri çok geç ve böylece 25.07.1977 talimatnamesinde öngörülen maddelerin son derece belirtmektedir. 15 Bu rapora dayanarak Avrupa Parlamentosu 18.09.1981 de kararla (Enstchließung) 25.07.1977 talimatnamesinin temmuz 1981 de üye devletlere ve üye devletleri talimatnamedeki maddeleri yerine getirmeye - r. 16 12 Amtsblatt der EG. Nr. C 98 vom 20.08.1974, S. 2. 13 Burada bir kavrama dikkat çekmek istiyorum. Federal Almanya Cumhuriyeti göçmen ülkesi kabul etmedi için, 3. ülkelerden Almanya ya için gelen bu talimatnamenin metninde göçmen denmiyor, Wanderarbeiter = seyyar deniyor. 14 Amtsblatt der EG. Nr. L 199/32 vom 06.08.1977 (77/486/EWG). 15 Europäisches Parlament: Sitzungsdokumente 1981-82 Dok. 1-329/81 vom 30.06.1981; PE 73.415 endg.; 16 Amtsblatt der EG.Nr. C 260/128 vom 12.10.19981. 17 Europäisches Parlament: Sitzungsdokumente 1985-86. Dok. A 2-12/85 vom 03.04.1985, PE 94.449 endg.; 4

Avrupa Parlamentosu 16.04.1985 te bir kararla üye devletlerden 25.07.1977 talimatnamesini nihayet hayata geçirmelerini 17 Avrupa Parlamentosu 10.04.1987 de kararla (madde 3) Avrupa Komisyonu ndan elindeki bütün kullanarak üye devletlerin teknik, idarî, malî 1977 talimatnamesini uygulamamak için bahane etmemelerini ve bilhassa anadili ve kültür dersleri ile ilgili elerini 18 Avrupa Komisyonu, 25.07.1977 tarihli (77/486/EWG talimatnamenin 1981 de girdikten sonra üye devletler üzerine (über die Anwendung der Richtlinie 77/486/EWG vom 25. Juli 1977 über die schulische Betreuung der Kinder von Wanderarbeitnehmern in den Mitgliedstaaten) bir rapor - ve 03.01.1989 da Avrupa Parlamentosu na 19 03.12.1992 de Kültür, Gençlik, ve Y Kurulu Avrupa Parlamentosu na kültür ve göçmen okul üzerine bir rapor (Bericht über kulturelle Vielfalt und die Probleme der schulischen Bildung der Kinder der Einwanderer in der EG). 20 Burada hemen 07.02.1992 de Maastricht ve 25.07.1977 talimatnamesinde öngörülen aktif iki AB ne üye devletler hâlâ. Avrupa Parlamentosu na sunulan raporda, 1977 talimatnamesinde anadili dersinin yasal hak tespit edildikten sonra, anadilinin edilmesi (fördern) gereklil ne tespit ne de üzerinde zamanda anadili derslerinin o ülkelerle beraber edilmesinin öngörülmesi de belirsizlik olarak. Böyle yasal yönden olan bir durumda, her ülkenin üstüne gayet kolay Onun için anadili dersini verme yetkisinin AB ne üye olan devletlerde ileri 21 Bunun üzerine Avrupa Parlamentosu (01.11.1993 te Maastricht girdikten sonra) Avrupa Komisyonu ndan incelemesini 1. - Maastricht 126. maddesi, göçmen da kapsa alabilir mi, alamaz 2. - Maastricht çerçevesinde göçmen AB ne üye devletlerde verilen anadili dersini yasal hak olarak talep edebilir mi, edemez mi? 3. - Göçmen anadili dersi verecek olan menlerin anadili hangi dil ve bu bir görmelidir? 4. - girdikten sonra, bir içinde bu incelemenin Avrupa Parlamentosu na bildirilmelidir. 22 18 19 20 21 22 23 Amtsblatt der EG. Nr. C 122/62 vom 20.05.1985. Dok. B 2-235/87; Amtsblatt der EG. Nr. C 125/168 vom 11.05.1987. Kommission der EG: KOM (88) 787 endg. vom 03.01.1989. Europäisches Parlament, Sitzungsdokumente DOC-DE\RR\218439: PE 152.262/endg. Raporu yazan Barbara Dührkop-Dührkop tur. DOC-DE\RR\218439: Begründung II.17.1. ve 17.2. DOC-DE\RR\218439: Enstchließungsantrag, madde: 5, 6, 7. Kommission der EG: KOM (94) 80 endg. vom 25.03.1994. 5

Avrupa Komisyonu bu ve 25.03.1994 te Avrupa Parlamentosu na raporu 23 1. - Göçmen anadilini ülkesine dönmek için zira ülkeye yöneliktir. 2. - taraftan kadar birçok dilbilimsel, anadilinin, k, ve toplum dilini olumlu bir rol Bu bilhassa ilkokul anadili dersleri gelecekteki yetene- artt. 3. - Avrupa dil prensibinde karar göre kendi ülkelerinde 3. ülke anadilini entelektüel bir kaynak olarak görmeli ve bu israf etmemelidir. 4. - üye devletler anadilini toplum dili ile (koordinierend) meye üye devletler, bir grubun anadilini bütün (Bu üye devletlerden biri Federal Almanya Cumhuriyeti dir). Önce bu raporun ve hedefi nedir, onu anlamaya Amaç, 3. ülkelerden gelen n anadilini zamanla anadili dersi olarak müfredat tamamen ç dil dersi olarak herkese, yani üye devletlerin olan de hem de 2., hattâ 3. dil olarak (Çince ve Japonca gibi). Yani AB, Türkçeyi öngörülen dili grubuna de, dil grubuna (hem de zorunlu olmayan dil olarak) almak istiyor (bkz. ek 1). Bu üye devletlerin olan, yani anadili herhangi bir Avrupa dili olan için olumlu bir ama Türk kökenli için Burada dikkate gereken nokta, bir etnik gruba kendi anadilinin dil olarak istenmesidir. Bir dil, dil olarak takdirde, tabiî ki, bu dersi verecek olan lerin anadilinin dille gerekmeyecektir. zamanda bu dil üniversitelerde olan üyelerinin de anadilinin bu dil ile gerekmez. gibi bu raporun 3. ülkelerden gelen ö iki dilli ek ve böylece okuldaki derecesini maktan ziyade, AB ne üye devletlerin yeni taraftan AB nin üye devletler için dil göre, bir bir etnik kendi anadilini ve olunan devletin resmî diline 24 Öyle ise, bu raporda AB, üye devletlerin resmî dillerine ve üye devletlerde dillerine prensibi ni, 3. ülkelerden gelen rin anadiline ve uygulamak istememektedir. Ama madem ki 3. hatta 4. olarak Avrupa da bu ve gençler Avrupa da o zaman onlar da AB nde bir etnik grup konumuna gel- AB nin dillerine de, üye devletlerde etnik grup- dillerine prensibini gerekmez mi? 24 Bak: European Charter for Regional or Minority Languages. Strasbourg, 05.11.1992; Part III. Art. 8 - Education. 6

III. Federal Almanya Cumhuriyeti nde Türkçe F.A.C. üye devlet olarak AT ve AB nde kararlar hangi ve Avrupa Üye Devletlerin Bakanlar Kurulu nun 3. ülke çocuklar ile ilgili 25.07.1977 tarihli ve 77/486/EWG aktif iki öngören talimatnamesi üzerine Federal Almanya Cumhuriyeti Eyalet Kültür (KMK) 08.04.1976 daki konferansta kararlarda yaparak 26.10.1979 halen geçerli olan yeni bir yönetmelik 25 renciye ve Alman mezun olma zamanda anadili bilgisini muhafaza etmek ve, böylece dil ve kültürel korumaya 4. maddesi ilkokul düzeylerinden (orta lise gibi) geçebilmesi için öngörülen içermektedir. Bu maddenin metninin Eyalet Kültür 1976 ve 1979 25 Neufassung der Vereinbarung Unterricht für Kinder ausländischer Arbeitnehmer (Beschluß der KMK vom 08.04.1976 in der Fassung vom 26.10.1979). Beschlußsammlung, Hrsg.vom Sekretaiat der KMK in der BRD, Juni 1981. 7

08.04.1976 madde 4 4.1. yeteneklerine uygun bir ilkokul düzeylerinden de geçebilmeleri için, imkânlar dahilinde özel görmelidir. Almancada, ek olarak takviye dersleri 4.2 ve organizesi mümkün hallerde anadili 2. yabanc dil yerine tilebilir, 2. dil olarak kabul edilebilir. Anadilinde böyle bir ders verilemiyorsa, anadili yoluyla 2. dil olarak 26.10.19979 madde 4 4.1. yeteneklerine uygun bir ilkokul düzeylerinden de geçebilmeleri için, imkânlar dahilinde özel görmelidir. 4.2. Bilhassa Almancada, gerek- de ek olarak takviye dersleri alabilmelidirler. 4.3. sonraki dil (1. yab.dil 2. yab.dil v.b.), bilhassa 1. itibaren Alman okuluna giden için de geçerlidir. için elzemse ve organizesi mümkünse, müfredat ve varsa, o zaman anadili dersi ilkokuldan sonra gereken zorunlu dil dersi yerine verilebilir. anadili dersinin verilmesi mümkün bile, anadili, dil dersinin yerini alabilir. O zaman anadilindeki tespit edilir. 1976-1979 4. maddeyi tek tek incelersek, ortaya 1. - Almanca takviye derslerinin verilmesi daha da ; zira r (1976: 4, 1) yerine alabilmelidir (1979: 4, 2) denmektedir. 2. - Alman için öngörülen dil dersi anadili Almanca olmayan ama 1. itibaren Almanya da okula giden için de genel kural olarak kabul (1979: 4, 3). 3. - Anadilinin dil yerine geçmesi için elzemse ve müfredat varsa (1979: 4, 3) gibi daha çok ön 4. - Buna anadili dersi 2. dil yerine de, genel olarak zorunlu dil dersi yerini alabilir Bu, anadili 1. dil yerini de alabilir, demektir. anadili dersi takdirde, anadili yolu ile 1. dil yerine geçebilir, denmektedir. Almanya da 3. ülkelerden gelen n zaten Türk kökenli için anadili hemen hemen Türkçe ile. 26 Hamburg daki Lohmühlen Lisesi nde okuyan Filiz 1989 lise bitirme Türkçeyi dil yerine kabul Halbuki, okulda okuyan ve Polonya dan gelen Lehçeyi dil yerine alarak liseden mezun Bu örnek 8

26.10.1979 tarihli yönetmelikte Türk kökenli Türkçeyi zorunlu dil yerine alabilir (yani Hauptschule, Realschule ve lisede 1. dil dersi olan yerine de) denmekle beraber, bu durum bilinçli olarak bir sürü ön - dan (Kann-Bestimmungen = olabilir hükümleri) uygula. Çünkü ve bu kadar ihtiyarî olan bir tamamen okul müdürlerinin eline ve (anadili olarak Türkçeye durmadan menfî tesir keyfine demektir. 26 Federal Almanya Cumhuriyeti nin bütünü için geçerli olan bu göz önünde tutarak her eyalet kendi 5 eyalette Türkçe 1. dil yerini de alabilir, denmektedir (bkz. ek 3). alabilir demek, demek, Tabiî burada 11 (eski) eyaletin yönetmeliklerini teker teker incelemeye imkân için, konuyu ana ele 11 eski eyaletteki yönetmelikleri gösteren cetvelde en önemli bölümler, anadiline ders saati, anadili dersinin zorunlu ders olup zorunlu dil yerine geçip geçememesi ve anadili dersinden notun geçmeyi, yani okuldaki etkileyip etkilememesidir. Eyalet yönetmeliklerinde anadiline ders saati en fazla saat olabilir, denmektedir. Bu uygulamada ortalama üç saattir. Anadili dersi, yasal hak için, hemen hemen hiçbir eyalette zorunlu ders. Anadilinin ilkokulda zorunlu ders demek, Almanya daki okullarda Türk kökenli çocuklara okuma yazma in anadilinde, toplum dilinde, demektir. Türkçe dersinden not karneye geçse bile, not için geçip geçmemeyi, yani okuldaki etkilememektedir. Bremen de eyalet (yani Türkiye den yollanan verilen Türkçe dersinden not geçmeyi etkilemektedir. (Bundan ba ka bkz. Devlet Avrupa-Okulu Berlin). Almanya daki göçmen dernekleri ile ve Bilim (GEW) seksenli da anadilinin ilkokul 1. itibaren zorunlu ders olarak müfredat talep ettikleri halde, Türkçe anadili dersi olarak bugüne kadar müfredat 27 Bunun yerine model denemeleri var 26.10.1979 da KMK Türkçe dersinin verilmesi için, ön biri müfredat Buna dayanarak 1981-1985 ve 1986-1991 F.A.C nin ve Bilim ile Berlin Eyaleti nden malî yar- mlarla iki dilde (Almanca ve Türkçe) okuma yazma malzemesi - 28 ders malzemesinin denenebilmesi için de 1983/84 ders Berlin Kreuzberg deki Nürtingen iki dilli okuma yazma - Halen Berlin in dört semtinde yedi etnik ilkokulda (Schwerpunkt- 27 28 Türk kökenli lere e it muamele yap lmad n gösteriyor. Bundesarbeitsgemeinschaft der Immigranteverbände in der Bundesrepublik Deutschland und Berlin West (BAGIV) (Hrsg.): Muttersprachlicher Unterricht in der Bundesrebublik Deutschland. Sprach- und bildungspolitiche Argumente für eine zweiprachige Erziehung von Kindern sprachlicher Minderheiten. Hamburg 1985, S. 19-21. GEW-Script 17: Integrierter mutterspraclicher Unterricht. Ein neues Fach für ausländische Kinder an deutschen Schulen. Forderungen und Begründung mit einer Beschreibung der derzeitigen Situation. Frankfurt a. M. 1988, S. 40-41. Nehr, Monika, Karin Birnkott-Rixius, Leyla Kubat, Sigrid Masuch: In zwei Sprachen lesen lernen geht denn das? Erfahrungsbericht über die zweisprachige koordinierte Alphabetierung. Weinheim und Basel 1988, (Modellversuch Sozialisationshilfen für ausländische Kinder in der Grundschule Nürtingen-Fibel). 9

schulen) iki dilli okuma yazma 1995/96 ders Devlet Avrupa- Okulu Berlin in (Staatliche Europa-Schule Berlin) Almanca-Türkçe kolu olan Aziz Nesin ana ile Avrupa Okulu nun yönetiminde her kendi anadilinde okuma yazma ve her iki ortak dil de (Partnersprache) gerek dil dersi olarak, gerekse ders dili olarak. Bu Türkçe dersinden not geçmeyi etkiler. 2000/2001 ders itibaren Hamburg da etnik iki ilkokulda (Schwerpunktschulen) Almanca- ve Almanca-Portekizce iki dilli resmen - 29 Türkçe-Almanca yapan böyle iki dilli etnik (Schwerpunktschule) bir okul Hamburg da henüz yoktur. Ancak ve Portekizce etnik iki ilkokul sonra, Hamburg da da bir tek okulda normal Türkçe Almanca okuma yazma bu okulda Türk kökenli çocuklara iki dilli okuma yazma Alman da ve böylece on- da Türkçe istenmektedir. 30 Türkçe, Türk kökenli için hâlâ anadili / aile dili, Türkiye nin devlet dilidir; Türk kökenli olmayan için ise, dildir. Bu iki grubun okula l Türkçe bilgileri de birbirinden son derece Türkçenin, anadili / aile dili Türkçe olan çocuklarla anadili / aile dili Türkçe olmayan çocuklara (bilhassa okuma yazma istenmesi, biliminin bütün kural ve yöntemlerine Çünkü (iki dilli ya am ortam nda bile) anadili olarak Türkçe ile dil olarak Türkçe görev, nitelik, nicelik ve yöntem büyük farklar Bu tür Türkçenin anadili / aile dili dersi olarak hedefinden istenmesinden ve bir de ildir. 31 Buna 25.07.1977 tarihli ve 77/486/EWG talimatnamede öngörülen Federal Almanya Cumhuriyeti nin devlet dili / toplum dili olan meslek içi ile bu dersi verecek olan yeni tirilmesi ile ilgili madde en iyi ve uygulanmak F.A.C nin otuza üniversitesinde Fakülteleri ve Alman Filolojileri bünyesinde (Ausländerpadagogik), Kültürler (Interkulturelle Erziehung), Çok kültürlü (Multikulturelle Erziehung) ve dil olarak Almanca (Deutsch als Fremdsprache), Dil olarak Almanca (Deutsch als Zweitsprache), dil olarak (Didaktik des Deutschen als Zweitsprache) bölümler, profesörlük ve - 32 Bu bölümlerde Türk kökenli yüksek kimseler ve derecesi ne olursa olsun (Türkoloji bölümlerinde gibi), okutman olarak Türk kökenli üniversite veya doktora tezi - görevi ise, Türk kökenli iki dilli ya am ortam nda dil edinimi ve okul- 29 Fremdsprachenunterricht. Hrsg.: Freie und Hansestadt Hamburg Behörde für Schule, Jugend und Berufsbildung. Hamburg 2000, S. 12-13. 30 Peter Daschner, Behörde für Schule, jugend und Berufsbildung (Hrsg.): Hamburg macht Schule. Heft 1/2001: Sprachen, S. 8. 31 The Teaching of Immigrants in the European Union. Working document. Education and Culture Series. EDUC 100 EN. 1-1998; Language teaching: pp. 32-41. 32 H.-J. Krumm unter Mitarb. von B. Abel (Hrsg.): Lehrerausbildung Deutsch als Zweitsprache, Ausländerpadagogik, Deutsch als Fremdsprache. Protokoll eines Seminars der Fachgruppe Deutsch als Fremdsprache. Hamburg, 5. - 6.12.1986. Hamburg 1987 (ZFI Arbeitsberichte 7/1988). 10

daki sosyal üzerine genelde Türkçe bilmeyen veya çok az bilen profesörler tar bilimsel anadili (mutterspraclicher Informant). Anadili ise bilimsel (wissenschaftliche Begleitung) demek Bu bu bilimsel Almanca üzerine olan bilimsel ise de, Türkçe üzerine olan her zaman bilimsel. Bu malarda hemen hemen her zaman anadili bilgisinin, Almanca önemli bir sonucuna halde, iki dilli ve Türk kökenli renciler için bir türlü 07.02.1992 de Maastricht sonra, F.A.C. Eyalet Kültür Bak Okul Kurulu 10/11.12.1992 tarihlerinde 300. oturumunda Hamburg Eyaleti nin Türkçenin lise bitirme dil dersi olarak - ile ilgili dilekçeyi kabul 13.10.1995 te müfredat progr (Einheitliche Prüfungsanforderungen in der Abiturprüfung Türkisch) ile Türkçe lise bitirme Grundkurs (temel ders) olarak resmen kabul tir. 33 Bu olumlu bir tabiî bu uygulama liseye giden Türk kökenli 1. s lise son kadar Türkçeyi anadili dersi olarak sa. Yok, bu uygulama ile Türkçenin ve orta düzeylerinde (örne- Hauptschule ve Realschule den) 1. dil yerine Türkçe dersini liseye yöneltilmesi ki, durum bunu gösteriyor, o zaman bu uygulama Türk kökenli okuldaki için Alman kökenli (Çince ve Japonca gibi) Türkçeyi de için Bu Türk kökenli yönelik bir göstergesi de Türkçe dersinin müfredat Leistungskurs olarak, Grundkurs olarak Leistungskurs, Grundkurs tan daha (bilimsel kavramlar v.b.) ve daha nitelikli için Grundkurs tan puan lise bitirme karnesine gibi halde, Leistungskurs tan puan iki ile geçer ki, bu da diploma daha olumlu bir biçimde etkiler. Buna liselerde Lehçe dersi 15.10.1993 te (Türkçeden iki önce) Leistungskurs olarak kabul 34 gibi, 30.10.1961 de Federal Almanya Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti üzerine, Türkiye den Almanya ya göçü ve bunun bir sonucu olarak da Türk kökenli Almanya da okula gitmeye Polonya dan ise ancak Bloku nun 10.11. 1989 da sonra, F.A.C ne Alman insanlar ve bunlarla birlikte ciler sonuç Almanya daki liselerde Lehçe dört içinde dil dersi olarak kabul hem de Polonya dan gelen için birinci dil olarak, Türkçe ise otuz iki sonra 2., hattâ 3. dil olarak. Bunun bu iki dil dersi (Türkçe Grundkurs Lehçe Leistungskurs ) nitelik ve nicelik da t. 33 Beschlüsse der KMK: Einheitliche Prüfungsanforderungen in der Abiturprüfung Türkisch. Beschluss vom 13.10.1995. Hrsg. Vom Sekretariat der Standigen Konferenz der Kultusminister der Lander in der Bundesrepublik Deutschland. Luchterhand Verlag, Art.-Nr. 52972. 34 Beschlüsse der KMK: Einheitliche Prüfungsanforderungen in der Abiturprüfung Polnisch. Beschluss vom 15.10.1993. Hrsg. Vom Sekretariat der Standigen Konferenz der Kultusminister der Lander in der Bundesrepublik Deutschland. Luchterhand Verlag, Art. -Nr. 52971. 35 Fremdsprachenunterricht. Hrsg. Freie und Hansestadt Hamburg Behörde für Schule, Jugend und Berufsbildung. Hamburg 1989, S. 14. 11

zamanda Polonya dan gelen nciler için hemen 1989 Hamburg da, etnik okullar ve bu okullarda 1. dil olarak Rusça ve Lehçe dersleri verilme e 35 Halbuki, büyük semtlerinde % 60-70`ini zaten Türk kökenli halde, beri Türk kökenli etnik okullara gitmesine diye Ancak 1989 Polonya dan gelen için iki okulda Lehçe ve Rusça 1. dil olarak n sonra, Türk kökenli için de iki okulda Türkçe 1. veya 2. dil, 1995 ten sonra 2. dil olarak n genelde den önce Türkçe dersi gibi, Türk kökenli bir sürü bahanelerle sonra Türkçe derslerinden bile uzak tutulmaya. Bunun liselerde 2. dil olarak Türkçe, Türk kökenli gayet az bir bölümünü Hamburg Eyaleti ni örnek olarak Türk kökenli % 9,1 i Gesamtschule veya Gymnasium u (lise) bitirebilmektedir; % 63,1 i Hauptschule den ya, ya da ve % 26,2 si Realschule den tim) diploma alabilmektedir (bkz. ek 4: Türk kökenli ve mezun okul tipleri). Türk kökenli okuldaki derecesi eyaletlerde daha iyi Hauptschule ve Realschule de 2. dil zorunlu ders d. Hauptschule -nin 10. s ve Realschule nin 8. s seçmeli-zorunlu (Wahlpflichtfach) derstir (bkz. ek 5: müfredat göre okul tiplerinde öngörülen zorunlu ve seçmeli-zorunlu dil dersleri). Seçmeli-zorunlu ders demek, her okulun, geçen gruba dahil edilen derslerden bir seçmesi demektir. Seçmeli-zorunlu ders her zaman dil dersi de (ders için bkz. ek 2). Öyleyse 2. dil konumuna getirilen Türkçeden, Türk kökenli hemen hemen %. taraftan Avrupa Komisyonu nun 25.03.1994 te Avrupa Parlamentosu na raporun 2. da gibi, anadili ancak ilk dil olarak zaman toplum dilini son dil olarak zaman Müfredat anadili olarak Türkçe ile anadili olarak Avrupa dillerine (Lehçe, Portekizce, Rusça v.b.) böyle uygulamalar, bir olarak sorular belirtiyor. Bir etnik grup için olarak bir durum, oluyor da bir etnik grup için olmuyor? Acaba Türkçe ile ilgili sadece bir bahane mi ve bu alt hangi art yatmakta? Türk kökenli Almanya daki bilinçli olarak mi bu midir? Avrupa Konseyi nin 31.03.1995 te dil ilkokuldan hattâ ana okulundan itibaren ile ilgili karara dayanarak Federal Almanya Cumhuriyeti Eyalet Kültür Okul Kurulu 17.09.1997 de Almanya da bilhassa 3. s itibaren herhangi bir dersin dili spor ve resim dersinin) olarak 36 Bu karar eyaletlerde, Hamburg da 1999/2000 ders itibaren uygulanmaya bile. 36 Fremdsprachen in der Grundschule Sekeretariat der Standigen Konferenz der Kultusminister der Länder in der Bundesrepublik Deutschland. Bericht des Schulausschubes vom 17.09.1997, Anl. 3. 12

Bu ders Türk kökenli çocuklara yeni bir daha getirmektedir; çünkü henüz ne Türkçeyi, ne de dürüst bilmeyen bu çocuklara 3. bir dil dili olarak oyun yoluyla da olsa) çal l Bu durumdaki bir hiçbir dili, hiçbir zaman tam yoktur. Avrupa vatand için öngörülen hedef - da gibi - bir gencin zorunlu süresinde anadilinden (anadili yerine ), AB üyesi olan iki devletin resmî dilini en az iki boyunca Avrupa okul bitirene kadar istenen dil Türk kökenli çocuklardan daha ilkokul 3. istenmektedir. Bunun imkâ Sav: Bilimi çevrelerinde bir sav öne sürülmektedir. dünya dilidir, ama Türkçe dünya dili Onun için Türk gençleri iyi bir meslek sahibi olamaz. sav: Ek 4 te de gibi, Türk gençlerinin % 63,1 i (9-10 Hauptschule den ya ya Bu gençlerin lizce bilgisi gerektiren bir meslek sahibi herhangi bir meslek sahibi olabilmesi bile Almanya`da Türk gençleri için ölçünlü Almanca bilgisi lizceden çok daha önemlidir. Onun için de önce anadili Türkçe ile toplum dili Almancaya vermek ve aktif iki gerekmektedir. Ancak böyle bir Türk gençlerinin okuldaki Sav: Bilimi çevrelerinde öne sürülen bir sav da, Alman ve Türk lerinin ye çünkü her iki grup için de sav: Bu ; çünkü Alman çocukla- anadili bilgisi (anadili ile toplum dili için) Türk anadili bilgisi ise (anadili ile toplum dili için) - taraftan Türk Türkçeden toplum dili (1. yab. dil) olan da bilmek ama bu dili de Alman kökenli çocuklar kadar iyi bilmemektedirler. Yani Alman için iyi bilinen anadilinden sonra 1. dildir, Türk kökenli çocuklar için ise, iyi bilinmeyen anadilinden ve iyi bilinmeyen toplum dilinden sonra 2. yaban dildir. taraftan Alman velileri de, 3. itibaren mesine ve AB nin dil prensibine dayanarak çocukla- yerine, istemektedirler. Müfredat yeni bir ders bu ders için de söz konusu olur. Hâlen Almanya da yeteri kadar ve dil ama nitelikli Türkçe daha gerekmektedir, çünkü ki her Alman, Almanca demek her Türk de Türkçe demek ve Türkçe de (hem de toplum dili de- olan bir ya am ortam nda) nitelikli bir görmesi gerekmektedir. 37 Studienordnung für das Unterrichtsfach Türkisch mit dem Abschluß Erste Staatsprüfung für das Lehramt für die Sekundarstufe II an der Universitat-Gesamthochschule Essen vom 23.10.1998. 38 Esin Turkologie in der Bundesrepublik Deutschland - Argumente für einen Strukturwandel Ingeborg Baldauf, Klaus Kreiser, Semih Tezcan (Hrsg.): Türkische Sprachen und Literaturen.Materialien der ersten deutschen Turkologen Konferenz. Bamberg, 03. - 06.07.1987, Wiesbaden 1991 (Veröffentlichungen der 13

dil olarak Türkçe için 1995/96 sömestrinde Nordrhein Westfalen Eyaleti`nde Essen Üniversitesi`nin (Universitat-Gesamthochschule Essen) Edebiyat Bilimleri ve Dil Bilimleri Fakültesi nde 1998 de bu bölüm ana bilim da olarak 37 Tabiî bir tek eyalette ve bir tek üniversitede bu bölüm ihtiyaca cevap verecek durumda zira yetkililerin bilgiye göre, bu bölüme her sömestir 200 taraftan ilkokul için de Türkçe gerekmektedir. bu ana bilim Türkoloji nin bünyesinde gerekirdi, çünkü Almanya da Almanca meni Alman Filolojisi nde ama Almanya daki Türkoloji bölümleri kendi bünyelerinde Türkçe 38 Onun için de bugüne kadar hiçbir eyalette üniversite düzeyinde Türkçe meslek içi ve her üniversite Türke ne olursa olsun) Türkçe olabilir gözüyle Bunun bir sebebi Türkçe dersinin nitelikli. kincisi ise, gereken ve Türkçe olarak t r lanlar n n n nazaran dü ük olmas d r. III. dilli ortamda dil edinimi Dilbilimcilere göre, bir anadilini hem de dil edinmesi gelmektedir ve anadilini (bebeklikten okula kadar) üç görevi 1. - ve dünyada gördüklerini, zamanda hislerini 2. - Anadilini dili somut olarak soyut olarak da beyninde / zihninde böylece ve bir dil sisteminin bu dil sistemine olarak zamanda bir sisteminin ve bir dili anadili sisteminden (dil bilgisi) ve anadiline olan sisteminden 3. - dili insanlarla Bu anadili/aile dili ile toplum dili olan çocuklar için geçerlidir. Pekiyi iki dilli ortam da dil edinme oluyor? Dil edinmede anadiline / aile diline ve toplum diline hangi görevler (bkz. ek 6: The Report of the UNESCO Meeting of Specialists, Summary, Paris 1951 ). 39 Avustralya da ve Kanada da dilbilimsel iki dilli ortam nda dil edinmenin bir dili de, iki dili de göstermektedir. Tabiî çocuk iki dili de ko kimselerle bir araya geliyorsa aile içinde, yuvada, okulda, toplumda). Dil edinmenin iki dili de böyle durumlarda m anadilinde, ise toplum dilinde ile bir biçimde ortaya Onun için iki dilli bir çocuk için, ya 1. dilde (anadilinde / aile dilinde) veya 2. dilde (toplum dilinde) dil edinme diye bir durum Societas Uralo-Altaica. Bd. 29, S. 191-197. 39 40 UNESCO: The Use of Vernacular Langueages in Education. Paris 1953 (Monographs on Fundamental Education. VIII), pp. 68-70. Skutnabb Kangas, Tove & Toukomaa, Pertti: Teaching migrant children s mother tongue and learning the 14

yoktur. Bilakis hem 1. dilde (anadilinde / aile dilinde), hem de 2. dilde (toplum dilinde) dil edinme Bunu Skutnabb-Kangas ile Toukomaa Fin kökenli dil edinmesi ve okuldaki üzerine seçik ortaya 40 zamanda 1. dil olan anadilindeki dil edinme düzeyi ile 2. dil olan toplum dilindeki dil edinme düzeyinin elele ve iki düzeylerini Skutnabb-Kangas ile Toukomaa ya göre iki bir alt düzeyi ve bir de üst düzeyi (bkz. ek 7). 41 Bu sonucu okullarda Fin için Fince birinci son kadar zorunlu anadili dersi olarak müfredat Alt düzeyin kalan iki dillilik, iki dilliliktir (Semilingualismus) ve bu durum zekâ olumsuz bir etkilemektedir. Almanya da okula giden Türk kökenli ve gençlerin iki halen bu alt düzeyi ile üst düzeyi kalan iki dillikte (Dominanter Bilingualismus), her iki dil de iyi bilinmekle beraber, bir dil anadili kadar iyi bilinmemektedir. Bu durumun zekâya ne olumlu, ne de olumsuz herhangi bir etkisi yoktur. Üst düzeyi iki dillilikte (Additiver Bilingualismus) ise, her iki dile de anadili gibi hâkim olun ki, bu durum zekâ da dilbilimci Cummins de Semilingualismus üzerine bir dili olarak henüz tam hâkim bir dilde okuma yazma istenirse toplum dilinde) ve bütün dersler o dilde bu zamanla anadilinde de gerilemeye sebep oluyor. Anadilindeki gerileme toplum dilinde yine bir gerileme getiriyor. Böylece fasit bir daire ve çocuk her iki dilde de geriliyor ve iki dilde de dilli oluyor. dillilik kendini dilde zamanda de gösteriyor. Çocuk hiçbir dilde tam anla- bir sistemi için (dil ve sistemi birbirine okulda 42 Skutnabb Kangas ile bir sonuç da, iki dilli ya am ortam nda bir (tabiî çocuk iki dili de okulda se, aile içinde ancak 12 tam iki dilli Öyleyse Almanya daki görevi önce Türk kökenli ve gençlerin 12 kadar orta düzeyde (dominanter Bilingualismus) iki dilli (Türkçe ve Almanca) zira iki dili de olan bir kimse, 3. bir dili çok daha kolay iki dili de olmayan bir kimse ise, 3. bir dili hiçbir zaman nemez. AT na üye devletlerin 06.06.1974 te da ve Avrupa Konseyi nin 25.07.1977 tarihli talimatnamesinde öngörülen aktif iki dillilik de zaten dominanter Bilingualismus tan bir demek language of the host country in the context of the socio-cultural situation of the migrant family. Tampere 1976. 41 Toukomaa, Pertti & Skutnabb-Kangas, Tove: The Intensive Teaching of the Mother Tongue to Migrant Children at Preschool Age, Tampere 1977 (Tutkimuksia Research Report. No. 26). 42 James Cummins Educational Implications of Mother Tongue Maintenance in Minority-Langue Groups The Canadian Modern Language Review 34 (1978), pp. 395 416, p.398. James Cummins Linguistic Interdependence and the Educational Development of Bilingual Children, Review of Educational Research. 49 (1979) 2, pp. 222-251. 15

Onun için bugün Türk kökenli - Almanya da halde - iyi bilmiyorsa, bu Türkçeyi daha iyi veya Türkçe için Almanca gelmez. Bilakis bu gençlerin, ölçünlü dil olarak (ki okulda ve meslek budur) sebebi, Türkçeyi de ölçünlü dil olarak bilmediklerinden ileri gelmektedir. Bunun sebebi ise, Türk kökenli için, okulda iki dilli Çünkü: 1) Anadili aile içinde dili ve ölçünlü dil olarak). anadili aile içinde o zaman anadili dersinin hiçbir ülkede müfredat yer gerekirdi. 2) Okulda anadili dersi her ülkede herhangi bir lehçe veya ölçünlü dildir. 3) Bir okulda anadili dersi hiçbir ülkede keyfine m t r. Öyle ise olan, iki dilli ya am o uygulanan dil yöntemidir ve de- gereken budur; zira Fin kökenli için ne ise, Almanya daki Türk kökenli için odur. dilli verilecek en güzel örnek, Schleswig-Holstein Eyaleti ndeki Danimarka müfredat Güney Scheswig de ve Alman olan 591.297 Dan kökenli insan 1949 Kieler Erklärung dan (Kiel Bildirisi) beri statüsündedir. 43 Danimarka müfredat dir (bkz. ek 8: Dansk = Danca, Tysk = Almanca demek). 1. 9 saat Danca, 1 saat Almanca 2. 8 saat Danca, 6 saat Almanca 3. 7 saat Danca, 6 saat Almanca 4. 6 saat Danca, 6 saat Almanca 5. 5 saat Danca, 5 saat Almanca ve 4 saat (yabanc dil). Bu müfredat dikkate gereken nokta, anadili olan Danca ders saatinin okul toplum dili olan Almancadan çok daha yüksek okuma yazma Danca ve son kadar Almanca ile ders saati olarak devam Bu durum orta ve lisede de (7. - 10. kadar) anadili Danca 4 saat ve toplum dili Almanca 4 saat olmak üzere 11-12 ama burada dikkate gereken bir nokta da Almanca, Danca ve Hint-Avrupa dil ailesinden olma- r. Türk kökenli ise Hauptschule nin 10. s Realschule nin 8. s ve Gymnasium un 5. (Danimarka gibi) çünkü Türkçe, Hint-Avrupa dil ailesinden Danimarka okulunda uygulan dil dersi modeli, her iki dili de (Danca ve Almanca) ve çünkü iki dilli ve iki 43 Sigfred Andresen: Südschleswig - Grenzland zwischen Danisch und Deutsch. Flensburg 1991. 16

kültürlü bir ortamda okulda uygulanan dil dersi modeli amaca göre dilli ortamda uygulanan ders modellerini ve Guus Extra ile Ton Vallen gibi Monolinguale Erziehung L1 L1 A: Segregation / Ay rma B: Assimilation / Eritme Tek dilli L1 L2 1 - n 1 - n Bilinguale Erziehung dilli C: Übergang / D: Erhalt / Koruma L1 L2 1 - n 1 - n Model A (toplum dilinden olan anadili L1 de im) ve model B (anadilinden olan toplum dili L2 de iki dilli ya am ortam nda tek dilli Model C (anadilinden toplum diline ve model D (her iki dili de ve koruma) iki dilli ya am ortam nda iki dilli mi 44 A. dilinin toplum dilinden : Okulda dili ve bütün dersler bu dilde Bu modeli 3. ülkelerde kendi okullarda kendi yani okullarda (Prestige) yüksek olan Avrupa dili toplum dili B. dilinin toplumda eriyip : Okulda toplum dili mekte ve dersler bu dilde (Model A model B). Bu modelde 3. ülkelerden Avrupa ya gelen çocuklar, (Prestige) yüksek olan toplum dilinde yapmak zorunda Böylece bu anadilindeki becerileri ve yetenekleri okuldaki herhangi bir bulu çünkü anadilinin okula dili olarak yok 44 Extra, Guus/Ton Vallen Zweitspracherwerb an der Grundschule. Eine länderübergreifende Betrachtung der Niederlande, Flanderns und der Bundesrepublk Deutschland in: Deutsch lernen. 3/1990, S. 254-284; S. 268. (L1 = language 1; L2 = language 2; s n = son 17

C. Anadilinden toplum diline : birinci az olan anadilinde derse ve yüksek olan toplum diline ve o dilde derslere çünkü hedefi anadilini de ve korumak toplum dilini anadilini sadece bir araç olarak. Bu modelde anadili zorunlu ders ve geçmeyi etkilemez. D. dili de korumak: Her okul tipinde (Hauptschule, Realschule, Gesamtschule ve Gymnasium) hem anadili, hem de toplum dili 1. son kadar mekte ve ders dili olarak Dil dersi modellerinden de üzere, uygulanan müfredat ile amaçlanan iki düzeyi bir Bu, nitelik ve nicelik iki dilin de ve olarak dil dersi ve ders dili olarak) bir dil, ders dili olarak da o zaman o dilde kavram üretilir ve soyutlama Bu D modeli tam iki dilli modelidir, C modeli ise Türk kökenli Almanca okuma yazma Türkçenin araç olarak istenmesi ve Türkçe dersinin her okul tipinde son kadar devam etmemesi, C modeline örnek olarak verilebilir. C modelinde bir hata da, anadili okulda de tam la bilinir toplum dili anadilinden 45 Onun için Türk kökenli için (ister Alman olsun, ister Türk vatanda olsun) Türkçenin anadili dersi olarak 1. s (hattâ iki dilli yuvalardan) son kadar her okul tipinde (Haupt- und Realschule, Gesamtschule, Gymnasium) yasal hak ve liselerde 12 sonra için Bu ancak T.C. ile F.A.C. bir ile zamanda Almanya daki sivil örgütler de AB ne bir dilekçe ile Türkçenin anadili dersi olarak müfredat geçmesi yasal yönden AB ne üye devletlerde aktif iki dillilik hiçbir zaman cektir. taraftan Türk kökenli gençler ancak iki dilli olursa, düzeyleri yükselir, meslek sahibi olabilir ve hem Almanya, hem de Türkiye için nitelikli elemanlar sürecinde iki ülke köprü kurabilirler. iki dillilik (Türkçe + Almanca) AB nin çok dillilik ve dil prensibine V. AB nin dil ile ilgili etkinlik AB, üye devletler için dil için, etkinlik düzenlemektedir. 45 Esin Avrupa dil ve Almanya da okula giden Türk dil ve Türk Dil Kurumu Avrupa da Türk Ana Dili 24-26 eylül 1998 - Ankara. Ankara 2000 (TDK s. 7-66; bkz.: s. 36 41. 18

LINGUA 28.07.1989 da Avrupa Konseyi 46 ve 1 ocak 1990 da LINGUA 1994 kadar alanda etkinlik 1. dil beraber 2. Yabanc dil meslek içi destekleme; 3. Meslek ve iktisat ile ilgili dil bilgisini etme; 4. Gençlerin dil bilgilerini nitelendirebilmeleri için, ülkeler 5. olmayan ve az diller için malzemesi Maastricht 126. ve 127. maddelerine dayanarak 14.03.1995 te AB ne üye devletlerin Bakanlar Kurulu ve Avrupa Parlamentosu, birlikte bir kararla, AB nin genel uluslar ve uluslar içi ( transnational = yani her ulusun etmek için SOKRATES kabul. 47 kadar bütün ve kapsayan SOKRATES etkinlik için, 1999 kadar 1 milyar 700 milyon DM (850 milyon ECU) SOKRATES sekiz Comenius (okul Erasmus (yüksek okul Grundtvig = hayat boyu Lingua dil ve dil için malzeme Minerva Eurydice (AB ne üye devletlerdeki sistemlerini ve l ve nitelendirme), Arion Leonardo da Vinci (meslek 3. ülkelerden AB ne için gelenlerin dili bu etkinlik 48 Türkçe Yunanistan da AB öngörülen dili konumunda için, bu b rak gerekir. - Ek 1 Avrupa dil göre dillerin gruplara AB ye üye devletlerin resmî dili ve millî dili = Amts- und Nationalsprachen der Mitgliedsstaaten dilleri = Vertrags- u. Arbeitssprachen AB ye üye devletlerdeki yerel diller = Regionalsprachen in der EU 3. ülkelerden AB ye gelenlerin ana dili = Herkunftssprachen okulda y diller = Fremdsprachenunterricht 46 Beschluß des Rates 89/489/EWG, Amstblatt der EG; Nr. L 239 vom 16.08.1989. 47 Beschluß des Rates und des Europaischen Parlaments 819/95 EWG; Amtsblatt der EG Nr. L 87 vom 20.04.1995. 48 Der Fremdsprachenunterricht an den Schulen in Europa.Eurydice-Studien. Brüssel 2001, S. 175. 19

Danimarka: Danca Danimarka: Almanca Türkçe Hollanda: Felemenkçe Hollanda: Frizonca Arapça Almanca Galca Keltçe Hirvatça Almanca rlanda: Almanya: Belçika: Fransa: Luksemburg: Portekiz Yunanistan: Avusturya: Finlandiya: rlandaca Almanca Flemenkçe Almanca Letzeburg lehçesi (?) Ispanyolca (Kastiyyano) Portekizce Yunanca Almanca Fince Danca Felemenkçe Portekizce Yunanca Almanya: Belçika: Fransa: Danca Frizonca Lehçe Sorpça? Almanca Almanca Baskça Bretonca Katalanca Korsikaca Flamanca Ok lehçesi Katalanca Bable? Galiçya lehçesi Eoskça Aramca? Arnavutça Almanca Katalanca Provensça a Friuli dili Yunanca Ladin Ok lehçesi Sardca Slovence Slovence Berberce Vietnamca Çince Hintçe Urdu Pencapça Bengalca AB nin dil ve nitelendirmek için etkinlik SOKRATES COMENIUS ARION ERASMUS EURYDICE LINGUA Yunanistan Arnavutça Rumca Makedonca Türkçe Bulgarca s. 214 s. 114 s. 214 s. 260 s. 278 Kaynak: Normand Labrie: La construction linguistique de la Communauté européenne. Paris 1993. - Ek 2 - AB nin dil göre dillerin ve dil derslerinin Ana/Aile dili = 1. dil Mutter-/Familienspr. ailesinden ilk dil, genelde anababa- n anadili veya anababadan birinin anadili. 20

Resmî dil/devlet dili Amts-/Staatssprache Toplum dili = 2. dil Gesellschaftssprache dil Fremdsprache dili/bölgesel dil Minderheitensprache Zorunlu ders Pflichtfach Seçmeli-zorunlu ders Wahlpflichtfach Seçmeli ders Wahlfach Yabanc dil = ders dili Fremdspr. als Unterrichtssprache dilli ders Bilingualer Unterricht Bir devletin içinde yasalarda ve yönetiminde kul- dil. Resmî dil simgesi devletin bir bölgesi (Belçika da: Bfr. Bdt. Bnl.) veya bütünü için geçerli olabilir. Bütünü için geçerli olan resmî dil, hem de devlet dilidir. AB ne üye devletlerin resmî dili, bu devletlerde ama anadilleri/aile dilleri, bu devletin resmî dili ile olmayan insanlar/ için toplum dili / 2. dildir. Ders ve ile ilgili resmî evraklarda dil olarak her dil ( yan, ngilizce v.b. gibi veya, Latince v.b. gibi). AB ne üye devletlerin içinde kullan lan geleneksel dil (yani nesillerden beri herhangi bir bölgede grup halinde ve o devletin olan, ama halk grubundan daha az olan insanlar dil). AB ne üye devletlerin her öngörülen, müfredat yer alan ders. Zorunlu ders olmayan, ama seçilmesi öngörülen ve gidilen okulda ders. Her bu derslerden - seçmek. Örne in F.A.C nde de (Hauptschule nin 10. nda) ve orta renimde (Realschule) 2. yabanc. dil böyle bir derstir. Ne zorunlu, ne de seçmeli-zorunlu olan ve gerekmeyen ders. Bu dersten not geçme girmez (anadili olarak Türkçe genelde böyle bir derstir). Müfredat öngörülen derslerin lerin anadili olmayan, prestiji yüksek bir Avrupa dilinde (Türkiye`deki yabanc okullarda oldu u gibi) okutulmas. Müfredat pr öngörülen bir dersin iki dilde (toplum dili ve ana/aile dili) (Bu derslerde dillerin son derece önemlidir). Kaynak: Fremdsprachenunterricht an den Schulen in Europa.Eurydice-Studien, Brüssel 2001, S. 19 20. - Ek 3 - Türk verilecek anadili dersi ile ilgili yönetmelikler Eski Eyaletler ders saati Anadili dersi Alman okulunun dene- Anadili dersi zorunlu Anadili dersi dil dersinin yerini alabilir mi? Anadili dersi için gereken en 21

timinde mi? ders mi? az Baden-Württenberg 29.03.1993 29.03.1994 en fazla saat h h olarak H ye ve R ye 7., G a 8. girenler alabilir. 12 Bayern 28.09.1989 Berlin 24.05.1984 Ilkokulda 1. s - 3-5 saat; 2. itibaren 3 saat evet h ( veli dilekçe ile anadili dersi isterse) en fazla h h bilmeyenler ve R ye 9.-10. girenler alabilir. Deneme olarak 5-10) 1. yabanc dil yerini alabilir. 8 verilmiyor Bremen (yeni yönet melik daha yok) 1. - 4. 4 saat; 5. - 6. 3 saat k evet evet S 7 10`a kadar 2. yabanc dil yerini alabilir. verilmiyor Hamburg 1995 ten sonra b saat k evet h 2. veya 3. yabanc dil yerini alabilir. 20 Hessen 10.05.1983 (yeni uygulama) iki saat evet veli dilekçe ile ana dili dersi isterse 1. veya 2. yabanc dil yerini alabilir. 10 Niedersachsen 03.02.1993 b saat evet h 1. yabanc dil yerini alabilir. 8 Nordrhein-Westfalen 10.3. ve 15.5.1992 b saat evet h 1. veya 2. yabanc dil yerini alabilir. 10 Rheinland-Pfalz 30.07.1986 saat evet h olarak alabilir. (bkz. Baden-Württemberg) 8 Saarland 10.10.1977 en fazla saat h h 2. veya 3. y dil yerine alabilir. 15 Schleswig-Holstein 29.06.1981 be saat h h 1 veya 2. dil yerine alabilir verilmiyor Kaynak: verilen bilgiler 3 Ekim 1998 de 11 eyaletin ve kültür m gelen içermektedir. - Ek 4 - Hamburg da örgün yapan okullardan mezun olan Türk uyruklu 22

Ders belge alarak a (%) diploma a (%) veya buna bir diploma ile bitirenler (%) Üniversiteye girme kazananlar (%) 1990/91 22,2 46,5 24,9 6,3 1991/92 18,8 45,1 26,2 9,0 1992/93 18,5 46,7 26,0 7,8 1993/94 18,4 43,3 27,3 9,9 1994/95 15,8 40,9 31,3 11,4 1995/96 23,0 37,8 28,5 9,1 1996/97 20,7 39,7 27,5 10,7 1997/98 24,0 36,1 28,7 9,5 1998/99 23,2 38,8 27,4 9,3 1999/2000 24,6 38,5 26,2 9,1 Kaynak: FHH Behörde für Schule, Jugend und Berufsbildung - V 121-2 (Hamburg Eyaleti:Okul, Gençlik ve Meslek P.S. Meslek liselerinden mezun olanlar hesaba için toplam 100 % - Ek 5 - Örgün Dil Dersleri 23

Hauptschule / Realschule Jahrgang/ Klassenstufe Fremdsprachenfolge Fremdsprachen 10 2. Fremdsprache (Wahlpflichtfach) im freiwilligen 10. Hauptschuljahr 9 8 2. Fremdsprache (Wahlpflichtfach) Französisch / Spanisch / Italienisch / Türkisch*** 7 6 5 1. Fremdsprache (Pflichtfach) Englisch Grundschule** 4 3 Seit dem Schuljahr1995/96 flächendeckende Einführung von Englisch in den Klassen 3 und 4 Ab 1999/2000 Englisch in allen Regionen Jahrgang/ Klassenstufe 13 12 11 10 Vorstuf Studienst e Fremdsprachenfolge 9 3. Fremdsprache 8 Gymnasium Fremdsprachen weitergeführte Fremdsprache Englisch/Französich/Spanisch Russisch/Latein/Griechich/Türkisch** (Wahlpflichtfach) Französisch/Portugiesisch/ panisch/chinesisch/polnisch/ Italienisch/Russich/Latein/ Turkisch (Wahlfach) neu aufgenommene Fremdsprache Französich/ Spanisch /Russisch/ Latein/ Portugiesisch/ Italienisch/Japanisch/Arabisch (Wahlpflichtfach / Wahlfach) Spanisch/Portugiesisch Russich /Cinesisch/ Italienisch/ Polnisch Latein/ (Wahlfach) Griechisch / Französisch / Russich/ (Pflichfach) 7 2. Fremdsprache (Pflichtfach) 6 Französisch/ Spanisch/ Italienisch/ Russich/ Latein / Englisch Englisch 5 1. Fremdsprache Pflichtfach) Englisch Französich Latein am altsprachlichen Gymnasium * Englisch 4 Grundschule** 3 Seit dem Schuljahr1995/96 flachendeckende Einführung von Englisch in den Klassen 3 und 4 Ab 1999/2000 Englisch in allen Regionen * An altsprachlichen Gymnasien Pflichtfach, ** Muttersprachlicher Unterricht in *** Für SchülerInnen mit Türkisch sonst im Rahmen des Wahlbereichs Türkisch, Romanes, Griechisch als Muttersprache Kaynak: Fremdsprachenunterricht. Hrsg. FHH Behörde für Schule, Jugend und Berufsbildung. Hamburg 2000. 24

- Ek 6 The Report of the UNESCO Meeting of Specialists, Paris 1951. Türkçe Özet Bu rapor her ne kadar Avrupa devletlerinin kolonilerinde yerli anadilini dil UNESCO nun içermekteyse de, bugün 3. ülkelerden Avrupa ya için gelip olan çocukl anadili ve okul için de geçerlidir. 20 nokta içeren özetten seçmeler: 1. - Anadili, bir kendini ifade etme tabiî bir ve ana biri, kendini ifade etme anadilinde en mükemmel düzeye kadar 2. - Her okul anadilinde 3. - Hiçbir dilin o dili modern medeniyetin 4. - Hiçbir dil için, bu dil okul ilk aylar ndaki ihtiyaçl kar- lamaya yetmez, denemez (Bu nokta bilhassa Afrika dilleri için kon 5. - (Okul ve ders malzemesinin üzerine) 6. - (Üniversitelerdeki ders dili üzerine) 9. - bir çocuk toplumda dile, okula önce bu dil, anadilinin yerini tutamaz / anadilinin yerine geçemez. 13. - E bir anadili, devletin resmî dili ve dünya dili o zaman bu ikinci bir dil gereklidir. 15.- dil (toplum dili) 1. veya 2. bir ders olarak ders sözlü olarak (bkz. Schleswig deki Danimarka okulunun ders 17. - Hem anadili, hem de dil (veya toplum dili) etkili modern yöntemler Bir dil kendi anadili için, nitelikli bir anadili (Yani anadili de gerek dilbilimi, gerek dil özel bir tâbi gereklidir). *Kaynak: The Use of Vernacular Languages in Education. Paris 1953 25

(Monographs on Fundamental Education.No.8), s.68-70 - Ek 7 - Dillili Üç 26

Typ des Bilingualismus A. Additiver Bilingualismus hohes Niveau in beiden Sprachen Kognitive Wirkung Positive Kognitive Wirkungen oberes Schwellenniveau bilingualer Kompetenz B. Dominanter weder Lingualismus positive Muttersprachliche noch Beherrschung negative einer der beiden kognitive Sprachen Wirkungen unteres Schwellenniveau bilingualer Kompetenz C. Semilingualismus Niederes Niveau in beiden Sprachen (entweder gleichgewichtig oder dominant) negative kongnitive Wirkungen Kaynak: Toukomaa, Pertti & Skutnabb-Kangas, Tove: The Intensive Teaching of the Mother Tongue to Migrant Children at Preschool Age. Tampere 1977. - Ek 8 - Scheswig deki Danimarka Müfredat (gültig für das Schuljahr 1998/99) 27

TIMEFORDELINGSPLAN / STUNDENTAFEL (ders cetveli) Grundschule, Orientierungsstufe, Hauptschule ve (iste e ba l ) 10. Klasse Fachgruppe Fag (Fach) 1kl. 2.kl 3.kl. 4.kl. 5.kl. 6.kl. 7.kl. 8.kl. 9.kl. 10.kl. I Dansk 9 8 7 6 5 5 4 5 5 5 Tysk=Deutsch 1 6 6 6 5 5 5 5 5 5 Matematik 5 5 5 5 4 4 4 4 5 5 Engelsk 4 4 Toplam 15 19 18 17 18 18 13 14 15 15 II Kristendomsk./rel. 1 1 1 2 1 1 2 1 Historie 1 1 1 2 2 1 1 Natur og teknik 2 2 Geografi 1 2 2 1 1 Biologi 2 1 1 2 1 Fysik/kemi 2 2 2 Samfundsorienter. 2 2 4 Toplam 1 1 4 5 5 6 9 8 8 4 III Idraet 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Musik 1 1 1 1 1 1 Formning 1 1 1 1 Handarbejde 2 }2 }2 Slojd 2 2 Hjemkundskab 3 Toplam 4 4 4 6 7 7 5 2 2 2 seçmeli dersler IV Engelsk Musik Formning Handarbejde Slojd Andre valgfag Hjemkundskab 4 7 6 10 Toplam 20 24 26 28 30 31 31 31 31 31 28