30 Uzaktan Algılama ve CBS Kullanılarak Elbistan Ovasında Arazi Kullanımı / Arazi Örtüsünde Meydana Gelen Değişimlerin İncelenmesi Mehmet GÜRBÜZ 1, Mehmet DENİZDURDURAN 2*, Murat KARABULUT 1, Yakup KIZILELMA 1 1 KSÜ, Fen - Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Kahramanmaraş 2 KSÜ. Göksun MYO, Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü, Kahramanaraş ÖZET: Hızla artan dünya nüfusu ve teknolojik gelişmeler doğal kaynaklar üzerinde yoğun bir baskı oluşturmaktadır. Tarım, ormancılık, hayvancılık, ulaşım, barınma gibi beşeri faaliyetler nedeniyle araziye olan ihtiyaç her geçen gün artmakta ve böylece toprağın doğal yapısı ve işlevi değişmektedir. Bununla birlikte pek çok çevre sorunu yanlış arazi kullanımından kaynaklanmakta olup iklim değişikliği, biyolojik çeşitliliğin azalması veya yok olması, su, toprak ve havanın kirlenmesi gibi birçok çevre sorunu arazinin yanlış kullanımı sonucu ortaya çıkmaktadır. Arazi kullanımından kaynaklanan sorunları en aza indirmek için arazi özelliklerinin çok iyi bilinmesi ve planlanması gerekmektedir. Bu nedenle yerel ölçekli, ayrıntılı çalışmalar yapmak büyük önem taşımaktadır. Bu tür çalışmalarda doğru sonuçlara daha kısa sürede ulaşmak için teknolojik imkânlardan yararlanmak gerekmektedir. Son zamanlarda Uzaktan Algılama ile elde edilen veriler, arazi örtüsünün zamansal değişimini ortaya koymada yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada, Elbistan Ovasında arazi örtüsü ve arazi kullanımındaki zamansal değişimler farklı tarihlere ait uydu görüntüleri kullanılarak tespit edilmiştir. İlk aşamada Landsat uydu görüntülerine çeşitli sınıflama teknikleri uygulanmış ve arazi örtüsü sınıfları belirlenmiştir. Daha sonra oluşturulan sınıflar zamansal olarak karşılaştırılmış ve meydana gelen değişimler tespit edilmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda başta yerleşim alanları olmak üzere arazi kullanımı ve arazi örtüsünde önemli değişimlerin olduğu gözlenmiştir. Anahtar Sözcükler: CBS, Uzaktan Algılama, Arazi Örtüsü Değişimi, Elbistan Ovası Investigation of Land Use / Land Cover Changes by Using Remote Sensing and GIS in Elbistan Plain ABSTRACT: Technological developments in the rapidly growing world population and is a great pressure on natural resources. Human activities, like agriculture, forestry, animal husbandry, transport make need for land necessary, so the natural structure and function of the soil is increasing. However, many environmental problems arise from incorrect use of land and climate change, biodiversity decline or extinction, water, soil and air pollution and many environmental problems arise as a result of incorrect use of land. For this reason, the local scale is of great importance to make detailed studies. This kind of studies to achieve accurate results in less time should take advantage of technological opportunities. Recently, the data that has been obtained by remote sensing of land cover in establishing the temporal variation were widely used. In this study, temporal changes in land use and land cover of Elbistan plain have been identified by using satellite images. In the first step several classification techniques were applied to Landsat satellite imagery and land cover classes were determined. And then, classes are created, have been compared as temporal and changes have been identified. As a result of the investigation, the significant changes have been observed on residential areas, particularly land use. Keywords: GIS, Remote Sensing, Land Cover Change, Elbistan Plain 1. GİRİŞ Yeryüzünde artan beşeri faaliyetler nedeniyle araziye olan ihtiyaç her geçen gün artmakta ve böylece toprağın doğal yapısı ve işlevi değişmektedir. Bununla birlikte pek çok çevre sorunu yanlış arazi kullanımından kaynaklanmaktadır. Araziden en iyi ölçüde yararlanmanın ve gelecek nesillere doğayı bozmadan daha sağlıklı bir yaşam imkânı sağlamanın yollarının ortaya konulmasında arazi kullanım planlaması büyük bir öneme sahiptir. Arazi kullanım planları yurdumuzda tam anlamıyla uygulanamamaktadır. Bugün verimsiz, eğimli sahalar tarım arazisi olarak kullanılırken, diğer taraftan *Sorumlu Yazar: Mehmet DENİZDURDURAN, denizdurduran@gmail.com.tr tarımsal açıdan verimli alanlar üzerinde yerleşim yerleri ve sanayi kuruluşları kurulmaktadır. Ülkemizde hızlı nüfus artışına bağlı olarak arazi kullanımında çok kısa sürelerde değişimler ortaya çıkmakta, orman alanları ve su havzaları yoğun bir yerleşim tehdidi ile karşı karşıya kalmaktadır (Duran ve Günek 2007). Arazi kullanımında kontrolsüz gerçekleşen gelişmeler sonucunda verimli tarım arazilerinin sanayi faaliyetlerinde kullanılması, orman alanlarının tahrip edilerek tarım arazisine dönüştürülmesi, yerleşim alanlarının uygun olmayan araziler üzerine kurulması gibi birçok sorun yaşanabilmektedir. Sınırlı olan doğal kaynakların korunması için araziler üzerindeki plansız gelişimi önlemek ve değişimleri izlemek amacıyla arazi kullanımındaki zamansal değişimler tespit edilmeli ve
31 gerekli arazi kullanım planlamaları uzmanlar tarafından yapılmalıdır. Bu amaç doğrultusunda son yıllarda hızla gelişen uydu görüntüleri kullanılarak yapılan değişim analizleri ile klasik yöntemlere göre daha kısa sürede ve daha başarılı bir şekilde istenilen sonuçlara ulaşmak mümkündür (Karabulut ve ark. 2006). Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri yardımıyla yapılan arazi kullanımındaki zamansal değişim çalışmalarında arazi kullanımı/arazi örtüsünde meydana gelen değişimler sayısal olarak tespit edilebilmektedir. Uzaktan algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri günümüzde pek çok kurum tarafından, analiz ve değişimlerin tespitinde ideal araçlar olarak kullanılmaktadır (Oğuz ve Zengin 2009). Doğal kaynakların mevcut arazi kullanımları ile olan ilişkisinin analizi ve sorgulanması, gerçekleştirilecek fiziki planlama yaklaşımları için büyük önem taşımaktadır. Analiz ve sorgulamanın sayısal temele dayalı Uzaktan Algılama verilerinin kullanarak Coğrafi Bilgi Sistemleri yardımıyla planlama faaliyetlerinin daha hızlı, doğru ve güncel olması bakımından zorunludur (Tunay ve Ateşoğlu 2008). Çalışma alanı olarak insani faaliyetlerin artarak devam ettiği ve birçok arazi kullanım tipinin görülebildiği Elbistan Ovası seçilmiştir. Teknolojik gelişmeler ve beşeri faaliyetlerin artarak devam etmesi Elbistan Ovasında arazi kullanım biçimlerinin sürekli değişmesine neden olmaktadır. Bu durum Elbistan Ovası ve çevresinde yoğun bir baskıya neden olmakta ve ekosistemi olumsuz yönde etkilemektedir. Bu kapsamda yapılan çalışma ile 1985-2010 yılları arasında Elbistan Ovasında arazi kullanımındaki değişimler Landsat TM uydu görüntüleri ile tespit edilmiş ve elde edilen veriler geleceğe yönelik arazi kullanım planlarının oluşturulabilmesi için altlık veri niteliği taşımaktadır. 1.1. Çalışma Alanı Kahramanmaraş İli'nin kuzeyinde, Akdeniz, Doğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgeleri nin kesiştiği alanda yer alan Elbistan Ovası bir çöküntü ovası özelliği taşımaktadır. Ovanın ortalama yükseltisi 1100-1150 m'dir. Elbistan ovası düzlükler ve yer yer alçak tepeliklerden oluşmuş olup, elips biçimlidir. Uzunluğu 50km. kuzey-güney doğrultusunda eni ise en çok 20 km. dir. Elbistan Ovası yurdumuzda Çukurova, Konya Ovası ve Harran Ovası'ndan sonra dördüncü büyük ovadır. Ova çevresinde bulunan dağlar bitki örtüsü bakımından oldukça fakirdir. Çalışma alanımız Elbistan Ovasının çevresini de kapsamakta olup toplam alanı yaklaşık 151049 hektar dır (Şekil 1). Elbistan Ovası nda daha çok karasal iklim özellikleri hâkimdir. Baharda karların erimesiyle ovaya inen akarsular kabarır ve ovanın güneyinde Ceyhan Irmağı'na karışır. Bunların başlıcaları, birçok kol ve gür kaynaklarla beslenen ve Ceyhan'a döküleceği yer yakınında, büyük bir akarsu görünümü alan Hurman Çayı ile kuzeydoğudaki dağlardan inen derelerle beslenen Söğütlü Çayı'dır. Akarsuların çevresindeki alanlarda tarımsal verimlilik oldukça yüksektir. Şekil 1. Çalışma Alanı Lokasyon Haritası
32 2. MATERYAL ve METOD Çalışma alanının materyalini Elbistan Ovası ve çevresini kapsayan 21.06.1985, 14.06.2000 ve 12.07.2010 tarihlerine ait Landsat TM uydu görüntüleri oluşturmaktadır. Çok zamanlı uydu görüntüleri kullanılarak değişim analizi yapılırken uydu görüntülerinin mümkün olduğunca yılın aynı dönemine ait olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Söz konusu uydu görüntülerinin sınıflandırma ve sayısallaştırma işlemlerinde ERDAS Imagine 8.5 ve ArcGIS 9.2 yazılım programlarından yararlanılmıştır. Landsat TM uydu görüntülerinin 4, 3, ve 2. bantları kullanılarak kontrolsüz sınıflandırma tekniğiyle çalışma sahasında öncelikle 100 adet sınıf oluşturulmuştur. Daha sonra, söz konusu sınıflar 7 ana sınıfa indirilmiştir. Bu sınıflar; Yerleşim alanı, Tarım alanı, Mera, Fundalık, Su, Nemli yüzey ve Çıplak alan olarak belirlenmiştir. 2.1. Görüntü Sınıflandırma Ham haldeki veriler olan uydu görüntülerini bilgiye dönüştürmek için kullanılan en yaygın yöntem görüntü sınıflamadır. Diğer bir ifadeyle, uydu görüntülerindeki her pikseli, spektral özelliklerine göre farklı gruplara ayırmak ve pikseli yansıtma değerlerine göre yeryüzünde karşılık geldiği kümeye atamaktır. Sınıflandırma sonucu elde edilen tematik haritaların kontrollü sınıflama ve kontrolsüz sınıflama olmak üzere iki tür sınıflama yöntemi vardır (Güney ve Ölgen 2009). Bu çalışmada görüntü sınıflama tekniklerinden kontrolsüz sınıflama tekniği uygulanmıştır. Kontrolsüz sınıflama sonucunda tarım, yerleşme, mera, su, nemli yüzey, çıplak alan ve fundalık olmak üzere 7 sınıf belirlenmiştir. Yapılan sınıflama sonuçlarına doğruluk analizi uygulanarak sınıflamanın hata matrisi ve güvenilirliğine ulaşılmıştır. Kontrolsüz sınıflandırma, çalışma alanı hakkında yeteri kadar bilgi olmadığı, ya da ön arazi çalışması yapılmadığı durumlarda başvurulan bir sınıflandırma yöntemidir. Kontrolsüz sınıflama uydu görüntüsündeki yansıma değerlerine bağlı olarak benzer piksellerin otomatik olarak tespit edilip sınıflara atanması esasına dayanır. Uydu görüntüsü bantlarındaki yansıma değerine göre oluşan bu sınıfların hangi arazi örtüsü tipini temsil ettiği bilinmemektedir. Bu sınıflandırma sonucu elde edilen sınıfların gerçekte hangi sınıfa karşılık geldiği çeşitli harita ve referans veriler kullanılarak bulunabilmektedir (Özyavuz 2011). 2.2. Doğruluk Analizi Doğruluk analizi sınıflama işlemi yapıldıktan sonra yapılan sınıflama işlemlerinin doğruluğunu tespit etmek amacıyla yapılır. Seçilen piksellerle referans verilerinin karşılaştırılması sonucu, sınıflandırılmış piksellerin ait olduğu sınıflara atanma doğrulukları, sınıflandırma hata matrisinden elde edilebilir. Bu aşamada belirlenen her bir sınıf için üretici doğruluğu ve kullanıcı doğruluğu hesaplanır. Öte yandan sınıflandırma işleminin genel doğruluk oranı toplam doğruluk ile ifade edilir. Ayrıca hata matrisleri, Kappa katsayısı ile istatistik olarak analiz edilebilir. Kappa istatistik değeri 0 1 aralığında değişmekte olup, 0,8 oranından büyük kappa istatistik değerine ulaşıldığında yapılan çalışmanın başarılı olduğu söylenebilmektedir (Kansu 2006). Genellikle tahmin doğruluğunun %80 in üzerinde olması durumunda sınıflama doğru ve güvenilir kabul edilir (Güney ve Ölgen 2009). Bu çalışmada 1985-2000-2010 yıllarına ait Landsat TM uydu görüntülerinden kontrolsüz sınıflama tekniğiyle üretilen veriler üzerinde doğruluk analizleri yapılmıştır. Yapılan doğruluk analizlerinde uydu görüntüleri üzerinde Erdas Imagine programı tarafından seçilen ve dağıtılan noktalar kullanılmıştır. Bu noktalar sınıflandırılan görüntü ve referans veriler ile tek tek karşılaştırılmış ve çalışmanın tarım, yerleşme, su, nemli yüzey, mera ve çıplak alan sınıfları için hata matrisi, üretici doğruluğu, kullanıcı doğruluğu ve Kappa Katsayıları ayrı ayrı hesaplanmış, böylece sınıflamanın doğruluğu ve güvenilirliği ortaya konmuştur. 3. BULGULAR ve TARTIŞMA 3.1. Çalışma Alanında 1985-2000-2010 Yıllarında Arazi Kullanımı Çalışma sahası için seçilen yıllara (1985-2000- 2010) ait arazi kullanımı göz önüne alındığında yıllar arasındaki değişim şu şekildedir: 1985 yılı arazi kullanım sınıfları ve bu sınıfların dağılımları Çizelge 1 de verilmiştir. Elbistan Ovası tarımsal potansiyel açısından oldukça elverişli doğal çevre özelliklerine sahiptir. Bu nedenle bölgede beşeri faaliyetler her geçen gün artarak devam etmektedir. Çalışma alanının büyük bir kısmını tarım alanları (%47,2) ve çıplak alanlar (%47,4) oluşturmaktadır. Bölgede tarım alanlarının geniş alan kaplamasında topografya özelliklerinin tarım açısından elverişli olması etkili olmuştur. 1985 yılı yerleşim alanlarına bakıldığında toplam çalışma alanı içerisinde yerleşim alanlarının günümüzdekiyle kıyaslanamayacak kadar az (%1,3) olduğu görülür. 2000 yılında 1985 yılına göre arazi kullanımında tarım alanları ve yerleşme alanlarında artış gözlenirken çıplak alanlarda azalma gözlenmektedir. 15 yıllık bu süreçte toplam arazi kullanımı içerisinde tarım alanları oranı %47,2 den %48,5 e, yerleşme alanları oranı %1,3 ten %3 e yükselirken, çıplak alanların oranı %47,4 ten %43,9 a düşmüştür. Arazi kullanımında tarım ve yerleşme alanlarında artış olmasında bölgede artan nüfus miktarı ve teknolojik gelişmeler etkili olmuştur. Bölgede sanayinin ve maden işletmelerinin gelişmesine rağmen tarım alanlarında herhangi bir azalma sözkonusu değildir. Bu durumda ise Elbistan ovasının tarım potansiyelinin yüksek olması etkilidir. 2010 yılı arazi kullanımına bakıldığında 2000 yılına göre yerleşim alanlarında genişlemenin devam ettiği göze çarpmaktadır. Bu dönemde toplam alan
33 kullanımı içerisinde yerleşme alanlarının oranı %3 ten %4 e yükselirken, bu dönemde tarım alanları oranı %48,5 ten %49,2 ye yükselmiştir. Buna karşılık çıplak alanların toplam arazi içerisindeki payı %43,9 dan %37,9 a gerilemiştir (Çizelge 1). Toplam çalışma alanı içindeki çıplak alan oranlarında meydana gelen bu azalma beşeri faaliyetlerin yaygınlaşarak çıplak alanların tarım alanı veya yerleşme alanlarına katıldığını göstermektedir. Çizelge 1. 1985-2000-2010 Yılları Arazi Kullanım Dağılışı Arazi Kullanımı 1985 2000 2010 Alan (ha.) % Alan (ha.) % Alan (ha.) % Çıplak Alan 71607 47.4 66329 43.9 57239 37.9 Tarım 71294 47.2 73234 48.5 74387 49.2 Yerleşme 1937 1.3 4581 3.0 5987 4.0 Mera 4657 3.1 5361 3.5 5453 3.6 Su 806 0.5 1053 0.7 2146 1.4 Nemli Yüzey 598 0.4 340 0.2 1892 1.3 Fundalık - - - - 3795 2.5 Diğer 150 0.1 150 0.1 150 0.1 Çalışma alanının 1985 2000 2010 yılı kontrolsüz sınıflama tekniği uygulanan uydu görüntülerine bakıldığında tarım ve yerleşme alanlarının 1985 yılından 2010 yılına kadar sürekli arttığı, çıplak alanların ise sürekli azaldığı görülmektedir (Şekil 2). Özellikle çalışma alanı içerisinde yer alan Afşin ve Elbistan ilçe merkezlerinde yerleşim alanlarındaki genişleme daha net bir şekilde görülmektedir. Bölgenin arazi kullanımındaki bu hızlı değişim, toplam 5 milyar ton civarında bir rezerve sahip olan linyit yataklarına ve 1984 yılında üretime başlayan Afşin-Elbistan Termik Santrali A ünitesi ve 2000 yılından sonra fiilen çalışmalara başlayan B ünitesinin faaliyetlerine bağlanabilmektedir. Bölgede hızla gelişen sanayi ve nüfus artışı arazi kullanımındaki değişimi de beraberinde getirmiştir. Şekil 2. Arazi Kullanım Sınıflarının Yıllara Göre Alansal Dağılışı (ha.) Çalışma alanında 1985-2000 yıllarına ait arazi kullanım durumlarını karşılaştırdığımızda yerleşme alanlarında 2644 ha., tarım alanlarında ise 1940 ha. artış olduğu gözlenmektedir. Buna karşılık çıplak alanlarda 5278 ha. azalma olduğu göze çarpmaktadır. Bu durum çalışma alanında sanayinin gelişmesi ve nüfusun artmasına bağlı olarak bölgede çıplak alanların kullanıma açıldığının göstergesidir. 1985 yılında tarım alanı olarak kullanılan alanların bir kısmını 2000 yılında sanayi tesisleri ve yerleşim alanlarının işgal ettiği görülmektedir (Şekil 3). Buna rağmen bölgenin önemli tarım potansiyeline sahip olması tarım alanlarının daralmasını engellemiş ve tarım alanları genişlemeye devam etmiştir. 2000 2010 yılları arasında arazi kullanım durumlarındaki değişime bakıldığında bu dönemde de yerleşme alanlarında artış gözlenirken çıplak alanlarda azalma gözlenmektedir. Bu yıllar arasında yerleşme alanlarında 1406 ha. artış, tarım alanlarında ise 1153 ha.
34 Şekil 3. Kullanılan Tüysüz Tüfünün Haritadaki Yeri artış tespit edilmiştir. Buna karşılık çıplak alanlarda 9090 ha. azalma tespit edilmiştir (Şekil 2). Çalışma alanında çıplak alanların sürekli azalması yerleşim alanlarının ve beşeri faaliyetlerin sürekli arttığını göstermektedir. Diğer yandan çalışma alanında yer alan kömür havzalarında son yıllarda dolgu sonrası hızlı bir şekilde ağaçlandırma çalışmalarının yapıldığı görülmektedir. 3.2. Doğruluk Analizleri 1985-2000-2010 yıllarına ait Landsat TM uydu görüntülerinden kontrolsüz sınıflama tekniğiyle üretilen veriler üzerinde Erdas Imagine programı tarafından seçilen 200 nokta her bir yıl için ayrı ayrı kullanılmış ve doğruluk analizleri yapılmıştır. Kontrolsüz sınıflama tekniği ile arazi kullanım sınıfları belirlenen 1985 yılına ait Landsat TM uydu görüntüsünün hata matrisi ve doğruluk analiz sonucu incelendiğinde (Çizelge 2) tarım ve çıplak alanlar sınıflarına belirlenen referans noktaların genellikle doğru sınıflara atandığı görülmektedir. Buna bağlı olarak tarım ve çıplak alan sınıflarında % 90 ın üzerinde kullanıcı doğruluğu bulunmuştur. Buna karşılık tarım, yerleşme, su, çıplak alan sınıflarının üretici doğruluğu % 80 in üzerinde bulunmuştur. Sonuç olarak kullanıcı ve üretici doğrulukları dikkate alınarak hesaplanan genel doğruluk oranının % 87.00 olduğu görülmektedir. Bu orana göre yapılan 1985 yılı kontrolsüz sınıflamanın yüksek sayılabilecek doğruluğa ulaştığı görülür. Bununla birlikte sınıflama doğruluğunun diğer göstergesi olan Kappa Katsayısı sonuçlarına göre 0.8078 genel Kappa katsayısına ulaşılmıştır. Bu sonuca göre de yapılan sınıflamanın başarılı sayılabilecek bir doğruluğa ulaştığı söylenebilir.
35 Sınıflanmış Veri Çizelge 2. 1985 Yılı Kontrolsüz Sınıflama Doğruluk Analizi Sonuçları Satır Nemli Mer Çıplak Tarım Yerleşme Su Toplam Yüzey a Alan ı Üretici Kullanıcı Tarım 70 0 0 0 3 4 77 % 94.59 % 90.91 Yerleşme 0 7 0 0 0 4 11 % 87.50 % 63.64 Su 0 0 7 3 0 0 10 % 87.50 % 70.00 Nemli Yüzey 0 0 1 6 0 3 10 % 66.67 % 60.00 Mera 2 0 0 0 10 2 14 % 71.43 % 71.43 Çıplak Alan 2 1 0 0 1 74 78 % 85.06 % 94.87 Sütun Toplamı 74 8 8 9 14 87 200 Genel Kappa Katsayısı 0.8078 Genel Doğruluk % 87.00 Sınıflanmış Veri Çizelge 3. 2000 Yılı Kontrolsüz Sınıflama Doğruluk Analizi Sonuçları Satır Nemli Mer Çıplak Tarım Yerleşme Su Toplam Yüzey a Alan ı Üretici Kullanıcı Tarım 71 0 0 1 5 1 78 % 85.54 % 91.03 Yerleşme 0 10 0 0 0 4 14 % 90.91 % 71.43 Su 3 0 8 0 0 0 11 % 100.00 % 72.73 Nemli Yüzey 1 0 0 8 1 0 10 % 88.89 % 80.00 Mera 1 0 0 0 12 2 15 % 60.00 % 80.00 Çıplak Alan 7 1 0 0 2 62 72 % 89.86 % 86.11 Sütun Toplamı 83 11 8 9 20 69 200 Genel Kappa Katsayısı 0.7923 Genel Doğruluk % 85.50 2000 yılına ait kontrolsüz sınıflama tekniği uygulanan uydu görüntüsünün hata matrisi ve doğruluk analizi sonuçlarına bakıldığında (Çizelge 3) tarım, çıplak alanlar, nemli yüzey ve mera sınıflarına belirlenen referans noktalarının genellikle doğru sınıflara atandığı ve böylece kullanıcı doğruluğunun % 80 in üzerinde çıktığı görülmektedir. Buna karşılık yerleşme sınıfı için belirlenen 14 referans noktadan 4 tanesi, su sınıfı için belirlenen 11 referans noktadan 3 tanesi farklı sınıflara atandığından bu iki sınıfın kullanıcı doğruluğu %80 in Sınıflanmış Veri altında bulunmuştur. Diğer yandan su olmayan alanların hiçbirinde su tanımlaması yapılmadığı için su sınıfının üretici doğruluğu % 100 olarak tespit edilmiştir. Mera sınıfında ise mera olarak tanımlanan 20 noktadan 8 tanesi gerçekte mera sınıfında yer almadığı için % 60.00 üretici doğruluğuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak 2000 yılına ait kontrolsüz sınıflamanın genel doğruluk oranı % 85.50, Kappa katsayısı ise 0.7923 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlar yapılan 2000 kontrolsüz sınıflamanın başarılı sayılabilecek doğrulukta olduğunu göstermektedir. Çizelge 4. 2010 Yılı Kontrolsüz Sınıflama Doğruluk Analizi Sonuçları Satır Nemli Mer Çıplak Tarım Yerleşme Su Toplam Yüzey a Alan ı Üretici Kullanıcı Tarım 79 1 0 0 0 5 85 % 84.95 % 92.94 Yerleşme 0 11 0 0 0 3 14 % 91.67 % 78.57 Su 4 0 6 0 0 0 10 % 100.00 % 60.00 Nemli Yüzey 0 0 0 9 0 1 10 % 90.00 % 90.00 Mera 4 0 0 0 9 1 14 % 100.00 % 64.29 Çıplak Alan 6 0 0 1 0 60 67 % 85.71 % 89.55 Sütun Toplamı 93 12 6 10 9 70 200 Genel Kappa Katsayısı 0.8071 Genel Doğruluk % 87.00 2010 yılı kontrolsüz sınıflama hata matrisi ve doğruluk analizi sonuçları incelendiğinde (Çizelge 4) tarım, nemli yüzey ve çıplak alan sınıflarının kullanıcı doğruluğu oranı % 80 in üzerinde çıkmıştır. Bu sınıfların hata matrisine bakıldığında belirlenen referans noktalarının genellikle doğru sınıflara atandığı
36 görülmektedir. Diğer yandan tüm sınıfların üretici doğrulukları % 80 in üzerinde bulunmuştur. Su ve mera sınıflarında kendi sınıfları dışına tanımlama yapılmadığından bu sınıfların üretici doğruluğu oranları % 100 olarak bulunmuştur. 2010 yılına ait kontrolsüz sınıflamanın doğruluk oranı % 87.00 ve Kappa katsayısı 0.8071 olarak tespit edilmiştir. Bu sonuç sınıflamanın başarılı sayılabilecek doğrulukta olduğunun göstergesidir. 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Arazi kullanımında zamansal değişimlerin sürekli olarak izlenmesi, geleceğe yönelik planlamalar yapmada ve doğal kaynakların korunmasında büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle doğal kaynakların etkili ve doğru bir şekilde yönetimi ve planlanması için arazi kullanımındaki zamansal değişimi ortaya koymak son derece önemlidir. Klasik yöntemlere göre hızlı ve doğruluk oranı yüksek analizlerin yapılmasını sağlayan uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri teknolojileri, günümüzde arazi kullanımındaki zamansal değişimlerin izlenmesinde önemli ölçüde avantajlar sağlamaktadır. Çalışmanın temelini değişik aşamalarında kullanılan ve çeşitli yıllara ait Landsat TM uydu görüntüleri oluşturmuştur. Bu uydu görüntülerinin işlenmesi sonucu zamana bağlı değişimler tespit edilmeye çalışılmıştır. Doğal çevre ile beşeri faktörler arasındaki ilişki düşünüldüğünde nüfusun artışına ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak doğal çevre sürekli değişim içerisindedir. Beşeri faaliyetlerdeki bu değişimler doğal çevre üzerinde baskı oluşturmakta ve arazi kullanımında değişiklikler oluşturmaktadır. Arazi kullanımındaki bu değişimler plansız gerçekleştiği zaman beraberinde yanlış arazi kullanımını getirmektedir. Beşeri faaliyetlerdeki artışa bağlı olarak Elbistan Ovasında hızlı bir şekilde arazi kullanım değişimi yaşanmaktadır. Üç farklı tarihe ait (1985 2000 2010) Landsat TM uydu görüntüleri kullanılarak üretilen arazi kullanım durumlarına bakıldığında bu yıllar arasında tarım alanları ve yerleşme alanlarında genişleme, çıplak alanlarda ise daralma görülmektedir. 1985 yılında 71607 ha. olan çıplak alanlar, 2000 yılında 66329 ha., 2010 yılında ise 57239 ha. olarak tespit edilmiştir. Diğer yandan 1985 yılında 71294 ha. olan tarım alanı, 2000 yılında 73234 ha., 2010 yılında ise 74387 ha. olarak belirlenmiştir. Yerleşme alanlarına bakıldığında ise 1985 yılında 1937 ha., 2000 yılında 4581 ha., 2010 yılında 5987 ha. olarak belirlenmiştir. Çıplak alanların azalması ve yerleşme alanları ile tarım alanlarının artmasında teknolojik gelişmelerle beşeri faaliyetlerin artmasının etkili olduğu düşünülmektedir. Yapılan analizler sonucunda Elbistan Ovası için kontrolsüz sınıflama tekniği kullanılmış ve bu sınıflamaya göre hata matrisi üzerinden doğruluk analizlerine ulaşılmıştır. Yapılan doğruluk analizinde 1985 yılı uydu görüntüsü kontrolsüz sınıflamasında %87.00 genel doğruluğa, 2000 yılı sınıflamasında % 85.50 genel doğruluğa, 2010 yılı sınıflamasında ise % 87.00 genel doğruluğa ulaşılmıştır. Sınıflama doğruluğunun diğer bir göstergesi olan Kappa katsayısına bakıldığında ise 1985 yılında 0.8078, 2000 yılında 0.7923 ve 2010 yılında 0.8071 Kappa katsayısına ulaşılmıştır. Ulaşılan bu değerler sınıflamanın başarılı sayılabilecek düzeyde olduğunun göstergesidir. KAYNAKLAR Akbulak, C., Erginal, A.E., Öztürk, B. Gelibolu Yarımadası nın kuzeybatı kıyılarında arazi kullanımının uzaktan algılama ile incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20: 42-50, 2008. Akkartal, A., Türüdü, O., Erbek, F.S., Çok Zamanlı Uydu Görüntüleri İle Bitki Örtüsü Değişim Analizi, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara, 2005. Ateşoğlu, A., Tunay M., Bartın Kıyı Alanlarında Bitki Örtüsü Değişim Analizi, Kastamonu Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, 10 (1): 84-95, Kastamonu, 2010. Aksoy, E., Özsoy, G., Uzaktan Algılama ve CBS Teknikleri Kullanılarak Uludağ Üniversitesi Yerleşkesi Arazilerinde Arazi Kullanım Haritalaması, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(1): 57-68, Bursa, 2004. Bahadır, M., Yalova İli Arazi Kullanımının Uzaktan Algılama Teknikleri İle Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar, 2007. Çokoyoğlu, S., Alibey ve Kağıthane Havzalarında Arazi Kullanımı Ve Sorunlarının 50 Yıllık Değişimi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2008. Doygun, H., Berberoğlu, S. ve Alphan, H., Hatay, Burnaz Kıyı Kumulları Alan Kullanım Değişimlerinin Uzaktan Algılama Yöntemi ile Belirlenmesi, Ekoloji Çevre Dergisi, 12 (48). ss. 4-9, 2003. Duran, C., Günek, H., Hazar Gölü Havzası Arazi Kullanımındaki Değişikliklerin Belirlenmesi (1956-2004), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 2 Sayfa:31-52, Elazığ, 2007. Güney, Y., Ölgen, M.K., Landsat Uydu Görüntüleri Yardımıyla Bornova da Arazi Kullanımı Değişiminin Belirlenmesi, 3.DEÜ CBS Sempozyumu, 2009. Kansu, O., Uzaktan Algılamada Görüntü Sınıflandırma Yöntemleri Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, 2006. Karabulut, M., Küçükönder, M., Gürbüz, M., Sandal, E.K., 2006, Kahramanmaraş Şehri ve Çevresinin Zamansal Değişiminin Uzaktan Algılama ve CBS Kullanılarak İncelenmesi, 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, İstanbul, 2006. Kılıç, A., Uydu Görüntüleri ile Arazi Kullanımı ve Değişikliğinin Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi,
37 Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2006. Oğuz, H., Zengin, M., Erzurum Kenti Arazi Örtüsü/Arazi Kullanım Değişimlerinin (1987-2007) Uzaktan Algılama Ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Yardımıyla Belirlenmesi, DEÜ CBS Sempozyumu, 2009. Özdemir, M.A., Bahadır, M., Yalova İli nde Arazi Kullanımının Zamansal Değişimi (1992 2007), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 17, 1-15, İstanbul, 2008. Özşahin, E., İskenderun Akaçlama Havzasında (Hatay) Arazi Örtüsünün Zamansal Değişimi, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/2, 2010. Özyavuz, M., Tekirdağ Kent Merkezinin Zamansal Değişiminin Uzaktan Algılama İle İncelenmesi, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2011 8(1), Tekirdağ, 2011. Reis, S., Yomralıoğlu, T., 20011. Landsat ETM+ Kullanılarak Trabzon İli Arazi Kullanım Haritasının Elde Edilmesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, Trabzon Tunay, M., Ateşoğlu, A., Çok Zamanlı Uydu Görüntüleri İle Amasra ve Yakın Çevresine Ait Bitki Örtüsü Değişim Analizi, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Cilt:10, Sayı:13, Bartın, 2008. URL 1 http://www.kahramanmaras.bel.tr/kentrehberi/cografi-yapi.html (Erişim tarihi: 10.09.2011) URL 2 http://www.eeaeuropa.eu/tr/ themes/ landuse/about-land-use (Erişim tarihi: 10.09.2011)