PROF. DR. HASRET ÇOMAK 1
MÜLTECİLERİN HUKUKİ DURUMUNA DAİR SÖZLEŞME; MÜLTECİLERİN HUKUKİ STATÜSÜNE İLİŞKİN SÖZLEŞME BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GENEL KURULU NUN 14 ARALIK 1950 TARİH VE 429 (V) SAYILI KARARIYLA TOPLANAN KONFERANSTA KABUL EDİLMİŞ, 28 TEMMUZ 1951 TARİHİNDE CENEVRE DE İMZALANMIŞ VE 43. MADDEYE UYGUN OLARAK 22 NİSAN 1954 TARİHİNDE YÜRÜRLÜĞE GİRMİŞTİR. 2
3
MÜLTECİLERİN HUKUKİ DURUMUNA DAİR SÖZLEŞME; TÜRKİYE SÖZLEŞMEYİ 24 AĞUSTOS 1951 TARİHİNDE İMZALAMIŞ VE 29 AĞUSTOS 1961 TARİHİNDE İHTİRAZI KAYITLA ONAYLAMIŞTIR. 359 SAYILI ONAY KANUNU 5 EYLÜL 1961 GÜN VE 10898 SAYILI RESMİ GAZETE DE YAYINLANMIŞTIR. TÜRKİYE'NİN İHTİRAZI KAYDI ŞÖYLEDİR: "BU SÖZLEŞMENİN HİÇBİR HÜKMÜ, MÜLTECİYE TÜRKİYE'DE TÜRK UYRUKLU KİMSELERİN HAKLARINDAN FAZLASINI SAĞLADIĞI ŞEKLİNDE YORUMLANAMAZ". 4
MÜLTECİ; IRKI, DİNİ, TABİİYETİ, BELLİ BİR TOPLUMSAL GRUBA MENSUBİYETİ VEYA SİYASİ DÜŞÜNCELERİ YÜZENDEN, ZULME UĞRAYACAĞINDAN HAKLI SEBEPLERLE KORKTUĞU İÇİN VATANDAŞI OLDUĞU ÜLKENİN DIŞINDA BULUNAN VE BU ÜLKENİN KORUMASINDAN YARARLANAMAYAN, YA DA SÖZ KONUSU KORKU NEDENİYLE, YARARLANMAK İSTEMEYEN; YAHUT TABİİYETİ YOKSA VE BU TÜR OLAYLAR SONUCU ÖNCEDEN ÜLKESİNİN DIŞINDA BULUNAN, YAŞADIĞI İKAMET ORAYA DÖNEMEYEN VEYA SÖZ KONUSU KORKU NEDENİYLE DÖNMEK İSTEMEYEN ŞAHISLARDIR. 5
6
MÜLTECİLERİN HUKUKİ STATÜSÜNE İLİŞKİN SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: a. BARIŞA KARŞI SUÇ, SAVAŞ SUÇU VEYA İNSANLIĞA KARŞI SUÇ GİBİ SUÇLAR İÇİN HÜKÜMLER KOYAN ULUSLARARASI BELGELERDE TANIMLANAN BİR SUÇ İŞLEDİĞİNE; b. MÜLTECİ SIFATIYLA KABUL EDİLDİĞİ ÜLKEYE SIĞINMADAN ÖNCE, SIĞINDIĞI ÜLKENİN DIŞINDA AĞIR BİR SİYASİ OLMAYAN SUÇ İŞLEDİĞİNE; c. BİRLEŞMİŞ MİLLETLERİN AMAÇ VE İLKELERİNE AYKIRI FİİLLERDEN SUÇLU OLDUĞUNA; DAİR HAKKINDA CİDDİ KANAAT MEVCUT OLAN BİR KİŞİ HAKKINDA UYGULANMAYACAKTIR. 7
8
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: MADDE 15- TARAF DEVLETLER, YASAL OLARAK ÜLKELERİNDE İKAMET EDEN MÜLTECİLERE, SİYASİ AMAÇ VE KAR AMACI TAŞIMAYAN DERNEKLER İLE MESLEK SENDİKALARI BAKIMINDAN, AYNI KOŞULLAR İÇİNDEKİ BAŞKA BİR ÜLKENİN VATANDAŞLARINA TANIDIKLARI EN MÜSAİT MUAMELEYİ UYGULAYACAKLARDIR. 9
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: MADDE 18- «TARAF DEVLETLER, ÜLKELERİNDE YASAL OLARAK İKAMET EDEN MÜLTECİLERE, TARIM, SANAYİ, KÜÇÜK SANATLAR İLE TİCARET SAHALARINDA KENDİ İŞYERLERİNİ AÇMAK VE SANAYİ, TİCARİ ŞİRKETLER KURMAK HAKLARIYLA İLGİLİ OLARAK, MÜMKÜN OLDUĞU KADAR MÜSAİT VE HER HALDE GENEL OLARAK AYNI ŞARTLARDAKİ YABANCILARA TANIDIKLARINDAN DAHA AZ MÜSAİT OLMAYAN MUAMELEYİ UYGULAYACAKLARDIR. 10
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: MADDE 22 «1. TARAF DEVLETLER, MÜLTECİLERE, TEMEL EĞİTİM KONUSUNDA, VATANDAŞLARINA UYGULADIKLARI MUAMELENİN AYNISINI UYGULAYACAKLARDIR.» 11
12
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: 24. MADDE 1. TARAF DEVLETLER, ÜLKELERİNDE YASAL OLARAK İKAMET EDEN MÜLTECİLERE, AŞAĞIDAKİ KONULARDA, VATANDAŞLARINA UYGULADIKLARIMUAMELENİNAYNISINIUYGULAYACAKLARDIR: (A) YASALARLA DÜZENLENDİĞİ VEYA İDARİ MAKAMLARIN YETKİSİNE TABİ OLDUKLARI ÖLÇÜDE: MAAŞIN BİR PARÇASI OLDUĞU DURUMLARDA AİLE YARDIMLARI, ÇALIŞMA SAATİNE GÖRE BAŞI ÜCRET, FAZLA MESAİ ÖDEMELERİ, ÜCRETLİ TATİLLER, EVE İŞ GETİRMEYE SINIRLAMALAR, EN AZ ÇALIŞMA YAŞI, ÇIRAKLIK VE MESLEKİ EĞİTİM, KADINLARIN VE GENÇLERİN ALIŞMASI VE TOPLU ÜCRET GİRİŞMELERİNDEN YARARLANMA; 13
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: 24. MADDE (B) SOSYAL GÜVENLİK (İŞ KAZALARI, MESLEK HASTALIKLARI, ANALIK, HASTALIK, SAKATLIK, YAŞLILIK, ÖLÜM, İŞSİZLİK, AİLEVİ YÜKÜMLÜKLER İLE, ULUSAL YASALARA VE YÖNETMELİKLERE GÖRE BİR SOSYAL GÜVENLİK PROGRAMININ KAPSAMINA GİREN HER HANGİ BİR OLAĞANÜSTÜ DURUM), AŞAĞIDAKİ SINIRLAMALARA TABİDİR: (İ) KAZANILMIŞ HAKLARIN VE KAZANILMAK ZERE OLAN HAKLARIN KORUNMASI İÇİN UYGUN DÜZENLEMELER MEVCUT OLABİLİR; (İİ) TAMAMEN DEVLET FONLARINDAN KARŞILANAN ÖDENEKLER VEYA ÖDENEK BÖLÜMLERİ İLE, NORMAL BİR EMEKLİLİK ÖDENEĞİ İÇİN LÜZUMLU AİDAT KOŞULLARINI YERİNE GETİRMEMİŞ KİŞİLERE YAPILAN YARDIMLAR KONUSUNDA, İKAMET EDİLEN ÜLKENİN ULUSAL YASALARI VE YÖNETMELİKLERİ HÜKÜMLER İÇEREBİLİR. 14
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: 24. MADDE 2. BİR MÜLTECİNİN, BİR İŞ KAZASI VEYA BİR MESLEK HASTALIĞI SONUCUNDA ÖLÜMDEN DOĞACAK TAZMİNAT HAKLARINA, HAK SAHİBİNİN, TARAF DEVLETİN TOPRAKLARI DIŞINDA İKAMET ETMESİ YÜZÜNDEN ZARAR GELMEYECEKTİR. 3. TARAF DEVLETLER, SOSYAL GÜVENLİK KONUSUNDAKİ KAZANILMIŞ HAKLAR VEYA KAZANILMAK ÜZERE OLAN HAKLARLA İLGİLİ OLARAK, ARALARINDA İMZALADIKLARI, YA DA GELECEKTE ARALARINDA İMZALAYACAKLARI ANTLAŞMALARIN SAĞLAYACAĞI FAYDALARDAN, YALNIZCA ÜLKE VATANDAŞLARINDA ARANAN ŞARTLARIN ARANMASI KAYDIYLA, MÜLTECİLERİ DE YARARLANDIRACAKLARDIR. 4. TARAF DEVLETLER, TARAF OLMAYAN DEVLETLER İLE ARALARINDA, YÜRÜRLÜKTE BULUNAN VEYA HERHANGİ BİR ZAMANDA YÜRÜRLÜĞE GİRECEK OLAN, BUNLARA BENZER ANTLAŞMALARIN SAĞLAYACAĞI FAYDALARDAN, MÜLTECİLERİ DE, MÜMKÜN OLDUĞU ÖLÇÜDE YARARLANDIRMAK İMKANLARINI ARAŞTIRMAYA SICAK BAKACAKLARDIR» 15
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: 26. MADDE «HER TARAF DEVLET, ÜLKESİNDE YASAL OLARAK İKAMET EDEN MÜLTECİLERE, GENEL OLARAK AYNI KOŞULLARDAKİ YABANCILARA YÖNETMELİKLERCE SAĞLANAN, TOPRAKLARI ÜZERİNDE İKAMET EDECEĞİ YERİ SEÇME VE ÖZGÜRCE SEYAHAT ETME HAKKINI TANIYACAKTIR.» 16
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: 32. MADDE «1. TARAF DEVLETLER, ÜLKELERİNDE YASAL OLARAK BULUNAN BİR MÜLTECİYİ, ULUSAL GÜVENLİK VEYA KAMU DÜZENİ İLE İLGİLİ SEBEPLER DIŞINDA SINIR DIŞI EDEMEYECEKLERDİR. 2. BÖYLE BİR MÜLTECİNİN SINIR DIŞI EDİLMESİ, ANCAK İLGİLİ YASAL SÜRECE GÖRE ALINMIŞ BİR KARARA UYGUN OLABİLİR. ZORUNLU ULUSAL GÜVENLİK NEDENLERİNİN, AKSİNE BİR UYGULAMAYI GEREKLİ KILDIĞI HALLER DIŞINDA, MÜLTECİNİN, DURUMUNU AÇIKLAMASI İÇİN DELİL SUNMASINA, TEMYİZ ETMESİNE, BU AMAÇLA YETKİLİ BİR MAKAMIN YA DA, YETKİLİ MAKAMIN ÖZEL OLARAK ATAYACAĞI BİR KİŞİNİN VEYA KİŞİLERİN ÖNÜNDE TEMSİL EDİLMESİNE İZİN VERİLECEKTİR. 3. TARAF DEVLETLER BU GİBİ BİR MÜLTECİYE, DİĞER BİR ÜLKEYE YASAL OLARAK KABULÜN SAĞLAYABİLMESİ İÇİN MAKUL BİR SÜRE TANIYACAKLARDIR. TARAF DEVLETLER, BU SÜRE İÇİNDE, GEREKLİ GÖRDÜKLERİ İÇİŞLERİYLE İLGİLİ HER HANGİ BİR ÖNLEMİ ALMA HAKKINI 17 SAKLI TUTARLAR.»
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: 33. MADDE «1. HİÇBİR TARAF DEVLET, BİR MÜLTECİYİ, IRKI, DİNİ, TABİİYETİ, BELLİ BİR SOSYAL GRUBA MENSUBİYETİ VEYA SİYASİ FİKİRLERİ DOLAYISIYLA HAYATI YA DA ÖZGÜRLÜĞÜ TEHDİT ALTINDA OLACAK ÜLKELERİN SINIRLARINA, HER NE ŞEKİLDE OLURSA OLSUN GERİ GÖNDERMEYECEK VEYA İADE ("REFOULER") ETMEYECEKTİR. 2. BUNUNLA BERABER, BULUNDUĞU ÜLKENİN GÜVENLİĞİ İÇİN TEHLİKELİ SAYILMASI YOLUNDA CİDDİ SEBEPLER BULUNAN VEYA ÖZELLİKLE CİDDİ BİR ADİ SUÇTAN DOLAYI KESİNLEŞMİŞ BİR HÜKÜMLE MAHKUM OLDUĞU İÇİN SÖZ KONUSU ÜLKENİN HALKI AÇISINDAN BİR TEHLİKE OLUŞTURMAYA DEVAM EDEN BİR MÜLTECİ, İŞBU HÜKÜMDEN YARARLANMAYI TALEP EDEMEZ» 18
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ: 35. MADDE «1. TARAF DEVLETLER, BİRLEŞMİŞ MİLLETLER MÜLTECİLER YÜKSEK KOMİSERLİĞİ VEYA ONUN GREVİNİ DEVRALACAK DİĞER HER HANGİ BİR BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KURULUŞU İLE, GÖREVİNİ YERİNE GETİRİRLERKEN İŞBİRLİĞİ YAPMAYI VE ÖZELLİKLE ONLARIN İŞBU SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASINA NEZARET ETME GÖREVİNİ KOLAYLAŞTIRMAYI TAAHHÜT EDERLER. 2. TARAF DEVLETLER, YÜKSEK KOMİSERLİĞİ NİN VEYA ONUN GÖREVİNİ DEVRALACAK HER HANGİ BİR BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KURULUŞUNUN, BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İN YETKİLİ ORGANLARINA RAPOR VERMESİNİ İÇİN, AŞAĞIDAKİ KONULAR HAKKINDA İSTEYECEĞİ BİLGİLERİ VE İSTATİSTİKLERİ UYGUN BİR ŞEKİLDE VERMEYİ TAAHHÜT EDERLER: (A) MÜLTECİLERİN İÇİNDE BULUNDUKLARI DURUM, (B) BU SÖZLEŞME'NİN UYGULANMASI VE 19 (C) MÜLTECİLER KONUSUNDA MEVCUT VEYA YÜRÜRLÜĞE GİRECEK YASALAR, YÖNETMELİKLER VE KARARNAMELER.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU KANUN NO. 6458 KABUL TARİHİ: 4/4/2013 «MADDE 2- (1) BU KANUN, YABANCILARLA İLGİLİ İŞ VE İŞLEMLERİ; SINIRLARDA, SINIR KAPILARINDA YA DA TÜRKİYE İÇİNDE YABANCILARIN MÜNFERİT KORUMA TALEPLERİ ÜZERİNE SAĞLANACAK ULUSLARARASI KORUMAYI, AYRILMAYA ZORLANDIKLARI ÜLKEYE GERİ DÖNEMEYEN VE KİTLESEL OLARAK TÜRKİYE YE GELEN YABANCILARA ACİL OLARAK SAĞLANACAK GEÇİCİ KORUMAYI, GÖÇ İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNÜN KURULUŞ, GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLARINI KAPSAR. (2) (2) BU KANUNUN UYGULANMASINDA, TÜRKİYE NİN TARAF OLDUĞU MİLLETLERARASI ANLAŞMALAR İLE ÖZEL KANUNLARDAKİ HÜKÜMLER SAKLIDIR.» 20
YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU GERİ GÖNDERME YASAĞI MADDE 4- «(1) BU KANUN KAPSAMINDAKİ HİÇ KİMSE, İŞKENCEYE, İNSANLIK DIŞI YA DA ONUR KIRICI CEZA VEYA MUAMELEYE TABİ TUTULACAĞI VEYA IRKI, DİNİ, TABİİYETİ, BELLİ BİR TOPLUMSAL GRUBA MENSUBİYETİ VEYA SİYASİ FİKİRLERİ DOLAYISIYLA HAYATININ VEYA HÜRRİYETİNİN TEHDİT ALTINDA BULUNACAĞI BİR YERE GÖNDERİLEMEZ» 21
YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU ULUSLARARASI KORUMA ÇEŞİTLERİ; MÜLTECİ MADDE 61- «(1) AVRUPA ÜLKELERİNDE MEYDANA GELEN OLAYLAR NEDENİYLE; IRKI, DİNİ, TABİİYETİ, BELLİ BİR TOPLUMSAL GRUBA MENSUBİYETİ VEYA SİYASİ DÜŞÜNCELERİNDEN DOLAYI ZULME UĞRAYACAĞINDAN HAKLI SEBEPLERLE KORKTUĞU İÇİN VATANDAŞI OLDUĞU ÜLKENİN DIŞINDA BULUNAN VE BU ÜLKENİN KORUMASINDAN YARARLANAMAYAN YA DA SÖZ KONUSU KORKU NEDENİYLE YARARLANMAK İSTEMEYEN YABANCIYA VEYA BU TÜR OLAYLAR SONUCU ÖNCEDEN YAŞADIĞI İKAMET ÜLKESİNİN DIŞINDA BULUNAN, ORAYA DÖNEMEYEN VEYA SÖZ KONUSU KORKU NEDENİYLE DÖNMEK İSTEMEYEN VATANSIZ KİŞİYE STATÜ BELİRLEME İŞLEMLERİ SONRASINDA MÜLTECİ STATÜSÜ VERİLİR.» 22
YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU ULUSLARARASI KORUMA ÇEŞİTLERİ; ŞARTLI MÜLTECİ MADDE 62- «(1) AVRUPA ÜLKELERİ DIŞINDA MEYDANA GELEN OLAYLAR SEBEBİYLE; IRKI, DİNİ, TABİİYETİ, BELLİ BİR TOPLUMSAL GRUBA MENSUBİYETİ VEYA SİYASİ DÜŞÜNCELERİNDEN DOLAYI ZULME UĞRAYACAĞINDAN HAKLI SEBEPLERLE KORKTUĞU İÇİN VATANDAŞI OLDUĞU ÜLKENİN DIŞINDA BULUNAN VE BU ÜLKENİN KORUMASINDAN YARARLANAMAYAN, YA DA SÖZ KONUSU KORKU NEDENİYLE YARARLANMAK İSTEMEYEN YABANCIYA VEYA BU TÜR OLAYLAR SONUCU ÖNCEDEN YAŞADIĞI İKAMET ÜLKESİNİN DIŞINDA BULUNAN, ORAYA DÖNEMEYEN VEYA SÖZ KONUSU KORKU NEDENİYLE DÖNMEK İSTEMEYEN VATANSIZ KİŞİYE STATÜ BELİRLEME İŞLEMLERİ SONRASINDA ŞARTLI MÜLTECİ STATÜSÜ VERİLİR. ÜÇÜNCÜ ÜLKEYE YERLEŞTİRİLİNCEYE KADAR, ŞARTLI MÜLTECİNİN TÜRKİYE DE KALMASINA İZİN 23 VERİLİR.»
24
25
YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU ULUSLARARASI KORUMA ÇEŞİTLERİ; İKİNCİL KORUMA MADDE 63- (1) «MÜLTECİ VEYA ŞARTLI MÜLTECİ OLARAK NİTELENDİRİLEMEYEN, ANCAK MENŞE ÜLKESİNE VEYA İKAMET ÜLKESİNE GERİ GÖNDERİLDİĞİ TAKDİRDE; a) ÖLÜM CEZASINA MAHKÛM OLACAK VEYA ÖLÜM CEZASI İNFAZ EDİLECEK, b) İŞKENCEYE, İNSANLIK DIŞI YA DA ONUR KIRICI CEZA VEYA MUAMELEYE MARUZ KALACAK, c) ULUSLARARASI VEYA ÜLKE GENELİNDEKİ SİLAHLI ÇATIŞMA DURUMLARINDA, AYRIM GÖZETMEYEN ŞİDDET HAREKETLERİ NEDENİYLE ŞAHSINA YÖNELİK CİDDİ TEHDİTLE KARŞILAŞACAK, OLMASI NEDENİYLE MENŞE ÜLKESİNİN VEYA İKAMET ÜLKESİNİN KORUMASINDAN YARARLANAMAYAN VEYA SÖZ KONUSU TEHDİT NEDENİYLE YARARLANMAK İSTEMEYEN YABANCI YA DA VATANSIZ KİŞİYE, STATÜ BELİRLEME İŞLEMLERİ SONRASINDA İKİNCİL 26 KORUMA STATÜSÜ VERİLİR.»
YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU ULUSLARARASI KORUMANIN HARİCİNDE TUTULMA MADDE 64- (1) BAŞVURU SAHİBİ; a) BİRLEŞMİŞ MİLLETLER MÜLTECİLER YÜKSEK KOMİSERLİĞİ DIŞINDA, DİĞER BİR BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ORGANI VEYA ÖRGÜTÜNDEN HÂLEN KORUMA VEYA YARDIM GÖRÜYORSA, b) İKAMET ETTİĞİ ÜLKE YETKİLİ MAKAMLARINCA, O ÜLKE VATANDAŞLARININ SAHİP BULUNDUKLARI HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERE SAHİP OLARAK TANINIYORSA, c) SÖZLEŞMENİN 1 İNCİ MADDESİNİN (F) FIKRASINDA BELİRTİLEN FİİLLERDEN SUÇLU OLDUĞUNA DAİR CİDDİ KANAAT VARSA, ULUSLARARASI KORUMADAN HARİÇTE TUTULUR. 27
YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU ULUSLARARASI KORUMA STATÜSÜNÜN SONA ERMESİ MADDE 85- (1) ULUSLARARASI KORUMA STATÜSÜ SAHİBİ KİŞİ; a) VATANDAŞI OLDUĞU ÜLKENİN KORUMASINDAN KENDİ İSTEĞİYLE TEKRAR YARARLANIRSA, b) KAYBETTİĞİ VATANDAŞLIĞINI KENDİ İSTEĞİYLE TEKRAR KAZANIRSA, c) YENİ BİR VATANDAŞLIK KAZANMIŞSA VE VATANDAŞLIĞINI KAZANDIĞI ÜLKENİN KORUMASINDAN YARARLANIYORSA, d) TERK ETTİĞİ VEYA ZULÜM KORKUSUYLA DIŞINDA BULUNDUĞU ÜLKEYE KENDİ İSTEĞİYLE TEKRAR DÖNMÜŞSE, e) STATÜ VERİLMESİNİ SAĞLAYAN KOŞULLAR ORTADAN ÜLKENİN KORUMASINDAN YARARLANABİLECEKSE, KALKTIĞI İÇİN VATANDAŞI OLDUĞU f) VATANSIZ OLUP DA, STATÜ VERİLMESİNE YOL AÇAN KOŞULLAR ORTADAN KALKTIĞI İÇİN ÖNCEDEN YAŞADIĞI İKAMET ÜLKESİNE DÖNEBİLECEKSE, ULUSLARARASI KORUMA STATÜSÜ 28 SONA ERER.
TÜRKİYE'DE SURİYELİLER İÇİN GEÇİCİ KORUMA REJİMİ; TÜRKİYE DEKİ SURİYELİ MÜLTECİLER İÇİN YASAL ÇERÇEVE; TÜRKİYE CUMHURİYETİ BAKANLAR KURULU; YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU (MADDE 91) UYARINCA; 22 EKİM 2014 DE GEÇİCİ KORUMAYA İLİŞKİN BİR YÖNETMELİK YAYIMLAMIŞTIR. GEÇİCİ KORUMA YÖNETMELİĞİ GEÇİCİ MADDE 1 E GÖRE BU YÖNETMELİK; «SURİYELİLERİN YANI SIRA SURİYE DEN KAÇAN VATANSIZ KİŞİLER VE MÜLTECİLER İÇİN UYGULANACAKTIR.» 29
TÜRKİYE'DE SURİYELİLER İÇİN GEÇİCİ KORUMA REJİMİ; GEÇİCİ KORUMA YÖNETMELİĞİ GEÇİCİ KORUMAYI ; ÜLKESİNDEN AYRILMAYA ZORLANMIŞ, AYRILDIĞI ÜLKEYE GERİ DÖNEMEYEN, ACİL VE GEÇİCİ KORUMA BULMAK AMACIYLA KİTLESEL OLARAK VEYA BU KİTLESEL AKIN DÖNEMİNDE BİREYSEL OLARAK SINIRLARIMIZA GELEN VEYA SINIRLARIMIZI GEÇEN VE ULUSLARARASI KORUMA TALEBİ BİREYSEL OLARAK DEĞERLENDİRMEYE ALINAMAYAN YABANCILARA SAĞLANAN KORUMA OLARAK TANIMLAMAKTADIR. KİTLESEL AKIN; AYNI ÜLKEDEN VEYA COĞRAFİ BÖLGEDEN KISA BİR SÜRE İÇERİSİNDE VE YÜKSEK SAYILARDA GERÇEKLEŞEN VE SÖZ KONUSU SAYILAR NEDENİYLE BİREYSEL OLARAK ULUSLARARASI KORUMA STATÜSÜ BELİRLEME İŞLEMLERİNİN USULEN UYGULANABİLİR 30 OLMADIĞI DURUMLAR OLARAK TANIMLANIR.
TÜRKİYE'DE SURİYELİLER İÇİN GEÇİCİ KORUMA REJİMİ; TÜRK HÜKÜMETİ TARAFINDAN YÜRÜRLÜĞE KOYULAN GEÇİCİ KORUMA REJİMİNİN BİR PARÇASI OLARAK ULUSLARARASI KORUMA ARAYAN SURİYELİLER, SURİYE DEN GELEN MÜLTECİLER VE VATANSIZ KİŞİLER TÜRKİYE YE KABUL EDİLMEKTEDİR VE İSTEKLERİ DIŞINDA SURİYE YE GERİ GÖNDERİLMEYECEKTİR. GEÇİCİ KORUMA REJİMİ; KİMLİK BELGELERİ OLMAYANLAR DÂHİL ULUSLARARASI KORUMA İHTİYACI OLAN TÜM SURİYELİLERE, VATANSIZ KİŞİLERE VE SURİYE DEN GELEN MÜLTECİLERE UYGULANIR. 31
32
33
34
SURİYELİ MÜLTECİ SAYISI (TEMMUZ / 2015) 4.013.000 TÜRKİYE DEKİ 1.805.255, IRAK TAKİ 249.726, ÜRDÜN DEKİ 629.128, MISIR DAKİ 132.375 LÜBNAN DAKİ 1.172.753 KUZEY AFRİKA DA DİĞER YERLERDEKİ 24.055 SURİYELİ MÜLTECİYİ KAPSIYOR. BU SAYIYA, AVRUPA DAKİ 270.000 DEN FAZLA SIĞINMA BAŞVURU SAHİBİ SURİYELİ VE BÖLGEDEN ÜÇÜNCÜ ÜLKELERE YERLEŞTİRİLMİŞ OLAN BİNLERCE SURİYELİ DAHİL DEĞİLDİR. 35
UNHCR NİN YENİ 2014 YIL ORTASI EĞİLİMLERİ RAPORU, 2014 YILININ İLK YARISINDA YERİNDEN EDİLMİŞ OLAN 5.5 MİLYON KİŞİDEN, 1.4 MİLYONUNUN ULUSLARARASI SINIRLARDAN GEÇEREK ÜLKELERİNDEN KAÇIP MÜLTECİ OLDUĞUNU, GERİ KALANININ İSE KENDİ ÜLKELERİ İÇİNDE YERİNDEN EDİLMİŞ OLDUĞUNU GÖSTERMEKTEDİR. 18. 6. 2015 DE UNHCR TARAFINDAN YAYIMLANAN RAPOR; SAVAŞLAR, ÇATIŞMA VE ZULÜMDEN KAYNAKLANAN DÜNYA GENELİNDEKİ YERİNDEN EDİLMENİN, ŞİMDİYE KADAR EN YÜKSEK SEVİYELERE ULAŞTIĞINI VE HIZLA ARTTIĞINI GÖSTERMEKTEDİR. 36
UNHCR NİN 18. 6.2015 RAPORU, 2013 YILINDA YERİNDEN EDİLEN 51.2 MİLYON VE ON YIL ÖNCE YERİNDEN EDİLEN 37.5 MİLYON KİŞİYE KIYASLA, 2014 YILI SONUNDA 59.5 MİLYON KİŞİNİN ZORLA YERLERİNDEN EDİLDİĞİNİ GÖSTERMEKTEDİR. 2013 YILINDAN BU YANA GÖZLEMLENEN ARTIŞ, TEK BİR YILDA GÖRÜLEN EN YÜKSEK ARTIŞTIR. 2014 YILINDA HER GÜN ORTALAMA 42.500 KİŞİ MÜLTECİ, SIĞINMACI OLMUŞ VEYA ÜLKESİ İÇİNDE YERİNDEN EDİLMİŞTİR; BU SAYI, YALNIZCA DÖRT YIL İÇİNDE DÖRT KAT ARTIŞA KARŞILIK GELMEKTEDİR. DÜNYA GENELİNDE, HER 122 KİŞİDEN BİRİSİ ŞU ANDA YA MÜLTECİDİR YA ÜLKESİ İÇİNDE YERİNDEN EDİLMİŞTİR YA DA İLTİCA TALEBİNDE BULUNMUŞTUR 37
38
UNHCR NİN 18. 6. 2015 RAPORU, UNHCR NİN KÜRESEL EĞİLİMLER RAPORU, YALNIZCA 2014 YILINDA 13.9 MİLYON KİŞİNİN YERİNDEN EDİLDİĞİNİ GÖSTERMEKTEDİR; BU 2010 YILINDAKİ SAYININ DÖRT KATIDIR. DÜNYA GENELİNDE 19.5 MİLYON MÜLTECİ (2013 TE BU SAYI 16.7 MİLYONDU) BULUNMAKTADIR. 38.2 MİLYON KİŞİ KENDİ ÜLKELERİ İÇİNDE YERİNDEN EDİLMİŞTİR (BU SAYI 2013 TE 33.3 MİLYONDU) 1.8 MİLYON KİŞİ (BU SAYI 2013 TE 1.2 MİLYONDU) İLTİCA TALEPLERİNİN SONUCUNU BEKLEMEKTEDİR. ENDİŞE VERİCİ ŞEKİLDE, DÜNYADAKİ MÜLTECİLERİN YARISINDAN FAZLASINI ÇOCUKLAR OLUŞTURMAKTADIR. 39
UNHCR NİN 18. 6. 2015 RAPORU; SURİYE, DÜNYADAKİ EN BÜYÜK ÜLKE İÇERİSİNDE YERİNDEN EDİLMİŞ KİŞİ (7.6 MİLYON) VE MÜLTECİ (2014 SONUNDA 4 MİLYON) KAYNAĞIDIR. EN BÜYÜK MÜLTECİ KAYNAĞI ÜLKE OLMA AÇISINDAN SURİYE Yİ AFGANİSTAN (2.59 MİLYON) VE SOMALİ (1.1 MİLYON) TAKİP ETMEKTEDİR. 40
DEĞERLENDİRME; TÜRKİYE, 1951 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER, MÜLTECİLERİN HUKUKİ STATÜSÜNE DAİR ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİNE COĞRAFİ ÇEKİNCE KOYMUŞ OLUP, SADECE AVRUPA ÜLKELERİNDEN GELENLERİ MÜLTECİ OLARAK TANIMAKTADIR. BU KISITLAMA NEDENİYLE AVRUPA DIŞINDAN GELECEK BİNLERCE YABANCI UYRUKLU MÜLTECİ OLARAK BU HAKTAN YARARLANAMAMAKTA SADECE KENDİSİNE SIĞINMACI OLARAK BİR BAŞKA ÜLKE TARAFINDAN BAŞVURUSUNUN KABUL EDİLMESİ İÇİN ÜLKEMİZDE BEKLEME HAKKI TANINMAKTA, BÖYLECE UYGULAMADA HUKUKİ VE İNSANİ BİRTAKIM SORUNLARLA KARŞILAŞILMAKTADIR. 41
DEĞERLENDİRME; TÜRKİYE, AVRUPA DIŞINDAN, DİĞER YERLERDEN (ÖZELLİKLE DOĞUDAN) GELENLERE SIĞINMACI STATÜSÜ VERMEKTEDİR. SIĞINMACI OLARAK KABUL EDİLEN YABANCILAR, BİRLEŞMİŞ MİLLETLER MÜLTECİLER YÜKSEK KOMİSERLİĞİ (BMMYK) TARAFINDAN BULUNAN ÜÇÜNCÜ BİR ÜLKEYE GÖNDERİLMEKTEDİR. BU DURUM, BM SÖZLENMESİNE COĞRAFİ ÇEKİNCE İLE TARAF OLUNDUĞU İÇİN TÜRKİYE DE ULUSAL MEVZUATTA YER ALAN MÜLTECİ VE SIĞINMACI TANIMLARININ ULUSLARARASI STANDARTLARDAN FARKLILIK ARZ ETMESİ SONUCUNU DOĞURMAKTADIR. BUNA GÖRE TÜRKİYE AVRUPA ÜLKELERİNDEN GELENLERE DOĞRUDAN İLTİCA HAKKI TANIRKEN, AVRUPA DIŞINDAN GELEN VE MÜLTECİ KONUMUNDA OLARAK İLTİCA HAKKI KORUMASINDAN YARARLANMASI GEREKEN YABANCILARA ANCAK ŞARTLARINI TAŞIYORLAR İSE GEÇİCİ SIĞINMA HAKKI VERMEKTEDİR. 42
DEĞERLENDİRME; TÜRKİYE, ÜLKEMİZİN ULUSAL DÜZEYDE SIĞINMACI VE MÜLTECİLERİN ENTEGRASYONUNA YÖNELİK YAKLAŞIMINA BAKILDIĞINDA; «ULUSAL EYLEM PLANI HARİCİNDE ENTEGRASYONA İLİŞKİN TEK BİR TİP HUKUKSAL DÜZENLEMENİN OLMADIĞI, GENELDE DAĞINIK VAZİYETTE FARKLI KANUNLARDA YER ALAN, GENEL BAŞLIKLAR İÇERİSİNDE MÜLTECİ VE SIĞINMACI HAKLARINDAN BAHSEDİLDİĞİ GÖRÜLMEKTEDİR.» UYGULAMADA DA BU HUKUKSAL ARAÇLAR, UYGULAYICILAR ELİNDE ETKİSİZLEŞTİRİLEREK GERÇEK MANADA ETKİN BİR ENTEGRASYON HİZMETİ SUNULAMAMAKTADIR. 43
44
TÜRKİYE, ENTEGRASYON SÜRECİNDE EN ÖNEMLİ ARAÇLARDAN BİRİSİ DE İSTİHDAMDIR. ÜLKEMİZDE SIĞINMACI VE MÜLTECİLER GENELLİKLE ÇALIŞMA İZNİ ALAMADIKLARI İÇİN AKTİF OLARAK İŞ YAŞAMINA GİREMEMEKTE, SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARINDAN YARARLANAMAMAKTADIRLAR. SIĞINMACILAR VE MÜLTECİLER, SOSYAL YARDIM ALMA KONUSUNDA ÇOK CİDDİ SORUNLARLA KARŞILAŞMAKTADIRLAR. 45
TÜRKİYE, SIĞINMACI VE MÜLTECİLERİN KENDİLERİ İÇİN SUNULACAK HİZMETLERE İLİŞKİN YETERLİ BİLGİYE SAHİP OLMAMALARI, KAMU ÇALIŞANININ MÜLTECİLİK ALANINDA BİLGİ EKSİKLİĞİ, YETERSİZ DANIŞMANLIK HİZMETLERİ, DİL SORUNU, BU KİŞİLERİN SOSYAL YARDIMLARDAN YETERİNCE FAYDALANAMAMALARINA SEBEP OLMAKTADIR. SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN BİREYLERE SAĞLADIĞI EN ÖNEMLİ GÜVENCELERDEN BİRİSİ DE SAĞLIK ALANINDAKİ GÜVENCELERDİR. ANCAK SAĞLIK ALANINDAKİ UYGULAMALARDA DA SIKINTILAR YAŞANMAKTADIR. SIĞINMACI VE MÜLTECİLERDEN TC KİMLİK NUMARASI ALAMAYANLAR HASTANELERE BAŞVURAMAMAKTA, TERCÜMAN YETERSİZLİĞİ NEDENİYLE SAĞLIK SORUNLARINI İFADE EDEMEMEKTEDİRLER. 46
TÜRKİYE, EKONOMİK SIKINTILAR NEDENİYLE SAĞLIK KURULUŞLARINA ERİŞEMEME YAŞANAN DİĞER BİR SORUNDUR. SAĞLIK GİDERLERİNİN VE ÖZELLİKLE İLAÇ MASRAFLARININ KARŞILANMAMASI DA ÖNEMLİ SORUNLAR ARASINDA YER ALMAKTADIR. ÖZETLE, TÜRKİYE'DE BULUNAN SIĞINMACI VE MÜLTECİLERİN, SOSYAL YARDIMLAR VE SAĞLIK ALANINDA, YASAL OLARAK HİÇBİR SINIRLAMA OLMAMASINA RAĞMEN, BİRÇOK GÜÇLÜKLE KARŞILAŞTIĞI SÖYLENEBİLİR. HÂLİHAZIRDA BAZI SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR DA SIĞINMACI VE MÜLTECİLERE YÖNELİK SOSYAL HİZMETLERDE BULUNMAKTADIRLAR. BUNA RAĞMEN SUNULAN HİZMETLERİN BİRBİRİNDEN BAĞIMSIZ, HABERSİZ VE KOORDİNESİZ OLMASI, HEDEF GRUBUN GEREKSİNİMLERİNİN TAM ANLAMIYLA KARŞILANAMAMASINA NEDEN OLMAKTADIR. TÜRKİYE DE YERLEŞİK STK'LARA BAKTIĞIMIZDA BU ALANDA YAPILAN HİZMETLERİN VARLIĞI HER NE KADAR İNKÂR EDİLMESE DE, MÜLTECİLERİN VE SIĞINMACILARIN ENTEGRASYONUNA YÖNELİK YETERİNCE PROJE GERÇEKLEŞTİRİLDİĞİ VE ETKİN BİR UYGULAMAYA SAHİP OLUNDUĞU SÖYLENEMEZ. STK LARIN HENÜZ YETERLİ OLMAYAN KAPASİTELERİNİN ARTIRILMASI, STK'LAR İLE İŞBİRLİĞİ KONUSUNDA İDAREDE GÖZLENEN İSTEKSİZLİĞİN GİDERİLMESİ, ETKİN İŞLEYEN BİR İDARİ YAPININ TEMİNİ ÇÖZÜLMEYİ BEKLEYEN SORUNLARDANDIR. 47
ÖNERİLER; TÜRKİYE, GÜNÜMÜZDE, ÜLKEMİZE GELEN YABANCILARA OLAN BAKIŞ AÇISI MAALESEF İNSAN HAKLARI ODAKLI OLMAKTAN ÇIKARAK GÜVENLİK VE EKONOMİ ODAKLI HALE GELMİŞTİR. BU BAKIŞ AÇISI DEĞİŞMELİ VE GEÇMİŞTEKİ GİBİ İNSAN HAKLARI ODAKLI OLMALIDIR. ÜLKEMİZE SIĞINMA TALEBİNDE BULUNAN HER YABANCI YASADIŞI GÖÇMEN ŞEKLİNDE DEĞERLENDİRİLMEMELİDİR. HUDUT GÜVENLİĞİ VE YASADIŞI GÖÇ ÖNLEMLERİNİN ALINMASI AŞAMASINDA, TÜRKİYE SINIRLARINA FİİLEN ULAŞAN YABANCILARIN İLTİCA VEYA SIĞINMA TALEBİNDE BULUNMALARINA ZAMAN SINIRLAMASI GETİRİLMEDEN İMKÂN TANINMALIDIR. 48
TÜRKİYE İÇİN ÖNERİLER; SIĞINMACI VE MÜLTECİLERE SOSYAL VE HUKUKİ YARDIM SAĞLANMASINA İLİŞKİN; AVRUPA KOMİSYONU, ÜYE DEVLETLER VE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER MÜLTECİLER YÜKSEK KOMİSERLİĞİ İLE BİRLİKTE, KAPSAMLI PROGRAMLAR HAZIRLANMALI VE BU KONUDA GEÇERLİ VE GÜVENLİ BİR MENŞE ÜLKESİ BİLGİ SİSTEMİ OLUŞTURULMASI İÇİN ULUSLARARASI ORTAK BİR SİSTEM KURULMASI YOLUNA GİDİLMELİDİR. 49
TÜRKİYE İÇİN ÖNERİLER; ÜLKEMİZDE GÖÇMENLER, MÜLTECİLER VE SIĞINMACILAR İLE İLGİLİ YETERLİ SAYIDA YETİŞMİŞ UZMAN ELEMAN BULUNMAMAKTADIR. KONU SADECE İL EMNİYET MÜDÜRLÜKLERİNDE İLTİCA VE SIĞINMA ALANDA ÇALIŞAN PERSONELE BIRAKILMIŞ DURUMDADIR VE BUNLARIN SAYISI DA YETERLİ DEĞİLDİR. AYRICA BU PERSONELE MAÇ, MİTİNG İZLEME GİBİ GÖREVLERDE DE EK GÖREVLİ OLARAK ÇALIŞTIRILMAKTADIR. GÖÇMENLER, MÜLTECİLER VE SIĞINMACILAR İLE İLGİLİ İŞLEMLERİN YERİNE GETİRİLMESİNDE İHTİYACI KARŞILAMAK ÜZERE ÇEŞİTLİ DİSİPLİNLERİ İÇİNDE BARINDIRAN UZMAN PERSONEL YETİŞTİRECEK BİR SİSTEM KURULMALIDIR. BU SİSTEM OLUŞTURULANA KADAR HALEN İL EMNİYET MÜDÜRLÜKLERİNDE BU ALANDA GÖREVLİ PERSONEL SAYISI ARTTIRILMALI, YABANCILAR BRANŞI OLUŞTURULARAK, BU PERSONELE EK GÖREVLER VERİLMESİ SINIRLANDIRILMALIDIR. 50
TÜRKİYE İÇİN ÖNERİLER; MÜLTECİ VE SIĞINMACILAR, İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİNDE BELİRTİLDİĞİ ÜZERE TÜM İNSANLAR GİBİ, ÖZGÜRLÜKLERİNDEN YOKSUN BIRAKILMADAN VE İNSAN ONURUNA YARAŞIR BİR MUAMELE GÖRMELİDİRLER. TUTULMA VE ALIKONULMAYI GEREKTİRECEK BÜTÜN KOŞULLARDA MÜLTECİ VE SIĞINMACILAR; TEMEL HAKLARININ YANI SIRA PROSEDÜREL HAKLARI KONUSUNDA DA BİLGİLENDİRİLMELERİ VE TUTULDUKLARI ORTAMDAKİ STANDARTLARIN HAK VE ÖZGÜRLÜKLER BAKIMINDAN ULUSLARARASI STANDARTLARA UYGUNLUĞU SAĞLANMALIDIR. 51