ÇOCUKLARA SORUMLULUK DUYGUSU KAZANDIRMA Sorumluluk, erken çocukluk döneminde başlayarak yaş, cinsiyet ve gelişim düzeyine uygun olarak Bireyin üzerine düşen görevleri yerine getirmesi, kendine ait bir olayın başkaları üzerindeki etkilerinin sonuçlarını üstlenmesi, başkalarının haklarına saygı göstermesi, kendi davranışlarının sonuçlarına karşı çıkabilmesi ve bireyin uyum sağlaması olarak tanımlanmaktadır. Bir veli çocuğun ardından, elinde unutulmuş kitaplar veya beslenme çantasıyla okul kapısından giren bir anne, bardaktan rahatlıkla su içebilen çocuğuna dışarıda üstüne dökülmesin diye biberon veren büyükanne, düşmesin diye babasının kucağında parkta dolaşan bir kız çocuğu bunlar hepimiz için tanıdık sahneler olmalı. Beyefendi tamam artık kızınız okula alıştı, işinize gücünüze dönebilirsiniz. Ama bende çok alıştım buraya izin verin birkaç gün daha geleyim, bu sıraları bu saflığı çok özlemişim bırakın. Sorumluluk kazandırmada ailenin rolü: Eğitim önce ailede başlar. Her şeyin temelinin ailede atıldığı diğer bir husus çocuğun sorumluluk alma duygusudur. Ağaç yaşken eğilir atasözü tamda bu durumu özetler. Çocuklarımıza küçük yaşlardan itibaren vereceğimiz sorumluluklar, onların kendilerini bir birey olarak algılamalarını ve özgüvenlerini geliştirmelerine destek olacaktır. Çocuğun sorumluluk sahibi olmasında en büyük etken aile olduğu gibi en büyük engelde aile olabilmektedir.
Aşırı İyi Anne Baba: Bazı anne babalara baktığımızda çocuklarına karşı o kadar iyi o kadar iyidirler ki çocuklarının her işlerini yapmakta seferberdirler. Sabah kalkışından itibaren, çocuğunu giydirmekten, gömleğinin düğmesini iliklemeye, ayakkabılarını giydirmeye, bağcıklarını bağlamaya, çantasını ve kitaplarını hazırlamaya kadar her işlerini yapıyorlar. Her şeyi Kontrol Altında Tutmaya Çalışan Ebeveynler: Bazı ebeveynler çocuklarının her yaptığını bilmek isterler. Çocuk yanlış yaptığı an, hemen yanında olmak isterler. Her yaptığını bilmesi için, tabi ebeveyn çocukta ne isteyecektir? Sadece kendi komutları ile hareket etmesini isteyecektir. Otur çocuğum, otursun! Kalk çocuğum, kalksın! Yürü çocuğum, yürüsün! Nefes al çocuğum, nefes alsın! Bu tarz anne babalar çocuğun her an her yerde kendilerine ihtiyacı olduğunu düşünürler ve çok aşırı korurlar. Hata Yapma Cesareti Geliştirilmeli: Ebeveynlerin benim çocuğum kendi başına karar verebilir inancına sahip olmaları gerekir. Bu inanca sahip olan ebeveyn: o zaman ne yapmalıyım? Çocuğumun kendi başına iş yapmasına izin vermeli; hatta teşvik etmeliyim. Peki, kendi başına karar verebilir dediğimde bunun çocuğa etkisi ne olur? Kendine öz güveni artar. Bir şeyler yapmak için çabalar. Hata yapmaktan korkmaz. Karşılaşmış olduğu problemleri daha kolay çözebilir. Zorluklar karşısında yıkılmadan mücadele edebilir. Çünkü hata yapmaya fırsatı vardır.
Bir Hikâye; Bir çiftçi, yerde bulduğu bir kartal yumurtasını, tavuk yumurtası sanarak çiftliğine götürmüş. Kuluçkaya yatan tavuğun altına koymuş. Tavuk, kartal yumurtasını da kendi yumurtası sanarak kuluçka döneminde koruyucu kanatları altında tutmuş. Civcivler ve kartal yavrusu yumurtadan çıkmış. Kartal yavrusu, tavukların ve civcivlerin davranışlarını taklit ederek kanat çırpmış, eşinmiş, darı tanelerini ve solucanları yemiş. Kendisinin bir tavuk olmadığını düşünmek aklına bile gelmemiş. Bir gün küçük kartal gökyüzünde uçan kocaman bir kuş görmüş. Bu olağanüstü yaratığa hayranlıkla bakmış. En yakınındaki tavuğa bu kuşun ne olduğunu sormuş. Ona " kartal" derler yanıtını almış "Ben de kartal olmak istiyorum." Demiş küçük kartal. "Saçmalama" demiş tavuk. "Haddini bil. Sen asla kartal olamazsın. Sen bir tavuksun. Bunu kabul et." Küçük kartal boynunu eğerek, toprağı eşelemiş. Galiba haklısın. demiş. Küçük kartal yaşamı boyunca tavukların arasında yaşamış. Asla potansiyelini bilemeden. Asla gökyüzünde özgürce dolaşabileceğini bilemeden. Beş on santimetre yükseğe kadar kanat çırpıp daha fazlasını yapabileceğini, gökyüzüne ulaşabileceğini bilemeden. Asla tavuklardan farklı şeylerle beslenebileceğini bilemeden. Çünkü kartal olmanın imkânsız olduğuna inanmış. Ve kartal bir tavuk olarak ölmüş. Sorumluluk Verilirken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: Sorumluluk duygusu gelişmiş olan kişilerin önemli özelliklerinin başında sevme yeteneklerinin gelişmiş olduğu gözlemlenmektedir. Sevginin, saygının ve hoşgörünün hâkim olduğu aile ortamı çocukta sorumluluk duygusunun daha kolay gelişimini sağlar. Çocuğun gelişimsel dönemleri hakkında bilgi sahibi olunmalı, bu dönemlere uygun görevler verilmeli, kapasitesini aşan görevlerden kaçınılmalıdır. Aksi bir durum erken dönemde başarısızlık duygusu yaşatır ki, düzeltilmesi uzun zaman alabilir.
Çocuğun yaşına uygun sorumluluklar listesi hazırlanmalı ve bu listeden seçim yapmasına imkân tanınmalı, doğru karar verebileceğine güvenmelidir. Yanlış seçimler yaparsa-hayati bir tehlike söz konusu olmadıkça- sonuçlarına katlanmasına izin verilmelidir ki, bazı dersler çıkarabilsin. Çocuk sorumluluklarını yerine getirirken bazı hatalar yaptığında bu hatasını nasıl düzeltebileceğini ve hatadan nasıl ders alabileceği sabırla öğretilmeli, görevi onun yerine getirmesi sağlanmalıdır. Çocuğun hiçbir zaman anne-baba kadar sorumlu olması beklenmemelidir. Sorumluluk zorlama ile değil, sevdirilerek kazandırılır. Bunun için sorumluluklarını yerine getiremediğinde karşılaşabileceği ceza ve yaptırımları sıralamak yerine iş bitiminde aferin, çok güzel oldu, teşekkür ederim gibi manevi ödüllendirmelerde bulunarak hem özgüveni hem de sorumluluk duygusu geliştirilmelidir. Sorumluluk alışkanlığını kazandırmanın en güzel yolu, özgürlükle disiplin arası dengeli, orta bir yol izlemektedir. Sorumluluk duygusu vermenin bir diğer yolu küçük yaşlardan itibaren şimdi dökeceksin veya ama o daha çok küçük gibi ifadelerden kaçınılmalıdır. Evle ilgili sorumluluk ve görevler paylaşılırken kardeşler arasında adaletli davranılmalıdır. Bunun için işlerin sırayla yapılması yolu izlenebilir. Ayrıca Çocuk ne kadar çok denerse o konuda o kadar çok başarılı olur. ÇOKCUKLARA SORUMLULUK DUYGUSU NASIL KAZANDIRILIR? Çocukların kişilik özellikleri, fiziksel yapıları dikkate alınmalıdır. Burada önemli olan çocukların kendi işini yaparken engellenmemesidir. Koruyucu anne babalar bebeklikten itibaren o yiyemez çocuktur, o giyemez çocuktur deyip çocuğun her işini kendileri yaparlar. Okul çağına geldiğinde okul çantasını hazırlama hatta ödevlerini yapma bile ebeveynin görevi olarak görülür. Sık sık karşılaşırız çocuğa bir soru sorulduğunda çocuğun yerine cevap vermeye kalkan anne-babaları, işte bu ve benzeri davranışlar çocukta sorumluluk duygusu ve kişilik gelişimini olumsuz etkileyen ebeveyn tutumlarıdır Her ihtiyacı anne-baba tarafından karşılanan, devamlı neyi nerede ve nasıl yapacağı kendisine hatırlatılan, yanlış yaptığında azarlanan ve kınanan çocuklar, gölge bir kişiliğe sahiptir. Anne babaya sormadan bir işi yapmayı tercih etmezler, kendilerine güvenlerini kaybedebilirler. Karşılaştıkları bir problemi çözmede güçlük çekebilirler. Böyle çocuklarda okul korkusu çok yaygındır. Okula uyum sağlamakta zorluk çekebilirler. Duygularını, tepkilerini rahatça ifade etmesine, gerektiğinde hayır
demesine izin verilmeyen çocuklarda bağımsız bir kişilik gelişmediği için sorumluluk duygusu da kazanmakta zorlanırlar. Değişik yaş gruplarına göre çocukların alabileceği sorumluluklar: 2-3 yaş grubu: - Oyuncakları toplama ve onları yerlerine koymak - Peçete, tabak, çatal kaşıkları sofraya koymak( istenen biçimde olmayabilir) - Sofranın toplanmasına yardımcı olmak - Yardımla giyinmek ve soyunmak - Dişlerini fırçalamak, - Odadan çıkarken ışığı kapatmak, 4 Yaş grubu; - Sofrayı kurmak - Oyun oynadıktan sonra oyuncaklarını ve kendine ait eşyaları yerlerine kaldırmak - Toz alma gibi basit ev işlerinde yardımcı olmak - Bazı basit yiyeceklerin hazırlanmasına yardım etmek - Ellerini yıkayıp kurulamak - Kendi kendine giyinmek, yemeğini kendi kendine yemek
- Bir evcil hayvanı beslemek 5 Yaş Grubu; - Sofrayı her şeyi yerli yerine koyarak hazırlamak - Yatakları düzeltmek ve odasını temizlemek - Giyeceklerini önerileri dikkate alarak seçmek ve kendi başına giyinmek - Kendi kendine hazırlanmak( saçını tarama) - Çöp dökmek OKULDA SORUMLULUK KAZANDIRMA Eşyalarına sahip çıkma, Kullanımı bittikten sonra oynadığı oyuncağı ya da kullandığı materyali yerine kaldırma, Etkinlik köşelerinin düzen ve kullanımından sorumlu olma, Tuvalet ve temizlikten sorumlu olma, Vestiyerde kendi eşyalarını çıkarmak-giymek, Öğretmenin yardımcısı olmak ( kitap, etkinlik malzemesi-makas yapıştırıcı-boyaoyun hamuru dağıtılırken), Aileye iletilmesi istenen çantasındaki belgeyi aileye vermek ya da evden getirmesi istenen onay belgesini okula gelince öğretmenine teslim etmek, Bitki, hayvan bakımını üstlenmek, Okula getireceği kumbara parasını, çizgi film cd sini, hikâye kitabını belirlenen günde sınıfa getirip öğretmene teslim etmek, Ev ödevlerini evde belirtilen şekilde yapmak ve okula gelince öğretmene göstermek,.vb.
SHEILA ELLISON-BARBARA ANN BARNETT; 365 Öneri - Çocuklarınızı Yetiştirmenize Yardımcı Olacak Yöntemler kitabından evde çocukla yapılabilecek 2 örnek;