ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Adana ve Mersin İllerinde Yabancı Otlarda Bulunan Kök-ur Nematodu Türlerinin (Meloidogyne spp.) Belirlenmesi BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ADANA, 2009

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ADANA VE MERSİN İLLERİNDE YABANCI OTLARDA BULUNAN KÖK-UR NEMATODU TÜRLERİNİN (Meloidogyne spp.) BELİRLENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Bu tez 20 / 02 / 2009 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği ile Kabul Edilmiştir. İmza... İmza.... Prof. Dr. İbrahim Halil ELEKCİOĞLU DANIŞMAN Doç. Dr. Uğur GÖZEL ÜYE İmza.... Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali SÖĞÜT ÜYE Bu tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç. Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2008YL18 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA VE MERSİN İLLERİNDE YABANCI OTLARDA BULUNAN KÖK-UR NEMATODU TÜRLERİNİN (Meloidogyne spp.) BELİRLENMESİ Danışman Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı Yıl : 2009 Sayfa: 36 Jüri : Prof. Dr. İbrahim Halil ELEKCİOĞLU : Prof. Dr. İbrahim Halil ELEKCİOĞLU Doç. Dr. Uğur GÖZEL Yrd. Doç. Mehmet Ali SÖĞÜT Bu çalışmada 2008 yılında Adana ve Mersin illerindeki kültür alanlarında gelişen Kök-ur nematod türleri (Meloidogyne spp.) araştırılmıştır. Adana ili ile Mersin ili Adanalıoğlu ve Kazanlı beldelerinde turunçgil, buğday ve sebze yetiştirilen yerlerde bulunan yabancı otlar incelenmiştir. Bu alanlarda 17 yabancı ot türünde (Amaranthus viridis, A. retroflexus, A. albus, Chenopodium album, Cynodon dactylon, Cyperus rotundus, Digitaria sanguinalis, Eleusine indica, Malva sylvestris, Paspalum paspaloides, Physalis angulata, Portulaca oleracea, Setaria verticillata, Solanum nigrum, Xanthium strumarium, Chenopodium sp. ve Trifolium sp.) Kök-ur nematodlarından Meloidogyne arenaria, M. incognita ve M. javanica sırasıyla % 8, % 44, % 48 oranlarında saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Nematod, Yabancı otlar, Meloidogyne spp. I

ABSTRACT M.Sc. THESIS DETERMINATION OF ROOT-KNOT NEMATODE SPECIES (Meloidogyne spp.) FEED ON WEEDS IN ADANA AND MERSİN DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Prof. Dr. İbrahim Halil ELEKCİOĞLU Year : 2009 Pages: 36 Jury : Prof. Dr. İ. Halil ELEKCİOĞLU Assoc. Prof. Uğur GÖZEL Asist. Prof. Mehmet Ali SÖĞÜT In this study, the Root-knot nematode species (Meloidogyne spp.) feed on weeds in agricultural areas in Adana province and Kazanlı, Adanalıoğlu towns of Mersin were investigated in 2008. Naturally grown weeds in citrus, vegetables and wheat plantations were studied. Root-knot nematodes, Meloidogyne arenaria, M. incognita and M. javanica were determined as % 8, % 44, % 48, respectively on 17 weed species (Amaranthus viridis, A. retroflexus, A. albus, Chenopodium album, Cynodon dactylon, Cyperus rotundus, Digitaria sanguinalis, Eleusine indica, Malva sylvestris, Paspalum paspaloides, Physalis angulata, Portulaca oleracea, Setaria verticillata, Solanum nigrum, Xanthium strumarium, Chenopodium sp. ve Trifolium sp.). Key Words: Nematode, Weeds, Meloidogyne spp. II

TEŞEKKÜR Yüksek lisans çalışmalarım boyunca desteğini gördüğüm, bilgi ve tecrübelerinden faydalandığım Sayın hocam Prof. Dr. İ.Halil ELEKCİOĞLU (Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü) başta olmak üzere, bu çalışmanın yapılması sırasında yabancı ot teşhislerinde bulunan Sayın hocam Doç. Dr. Sibel UYGUR (Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü) a, tezimin her aşamasında sonsuz destekleri olan Arş. Gör. Alican KURTULUŞ ve Ziraat Yüksek Mühendisi Ramazan GÜRBÜZ e teşekkür ederim. Bu çalışmayı maddi olarak destekleyen Çukurova Üniversitesi araştırma fonuna şükranlarımı sunarım. Son olarak beni yetiştiren, sürekli yanımda olan ve her türlü desteğini benden esirgemeyen aileme sonsuz şükranlarımı ve saygılarımı sunarım. III

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR...... III İÇİNDEKİLER...... IV ŞEKİLLER DİZİNİ. V ÇİZELGELER DİZİNİ VI 1. GİRİŞ.... 1 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 3 3. MATERYAL ve METOD 9 3.1. Materyal.... 9 3. 2. Metod.... 12 3.2.1. Nematodların Elde Edilmesi. 12 3.2.1.1. Baermann Huni Yöntemi. 12 3.2.1.2. Kök Boyama Yöntemi.... 13 3.2.1.3. Nematodların Köklerden Doğrudan Elde Edilmesi. 14 3.2.2. Nematodların Daimi Preparatlarının Yapılması... 14 4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA... 16 4.1. Yabancı Otlarda Bulunan Kök-ur Nematodları... 16 4.2. Yabancı Otlarda Tespit Edilen Kök-ur Nematodlarının Morfolojik Özellikleri. 19 4.2.1. Meloidogyne arenaria... 19 4.2.2. Meloidogyne incognita..... 20 4.2.3. Meloidogyne javanica....... 23 4.3. Tartışma.... 27 5. SONUÇ ve ÖNERİLER... 29 KAYNAKLAR.. 31 ÖZGEÇMİŞ... 36 IV

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Domates bitkisi civarındaki yabancı ot (Portulaca oleracea) kökünde Kök-ur nematodu belirtisi... 9 Şekil 3.2. Biber bitkisi civarındaki yabancı ot (Trifolium sp.) kökünde bulunan Kök-ur nematodu belirtisi... 10 Şekil 3.3. Kök içinde gelişen dişi Kök-ur nematodu. 13 Şekil 3.4. Kök boyama yöntemi uygulanmış kök içindeki Kök-ur nematodunun 2. dönem larvaları...... 14 Şekil 3.5. Kök-ur nematodu dişi bireyinin preparatının hazırlanma aşamaları... 15 Şekil 4.1. Meloidogyne arenaria A) Vulva kesiti ve B, C) İkinci dönem larva resimleri 19 Şekil 4.2. Meloidogyne incognita A) Vulva kesiti ve B, C) İkinci dönem larva resimleri 23 Şekil 4.3. Meloidogyne javanica A) Vulva kesiti ve B, C) İkinci dönem larva resimleri 23 V

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Adana ve Mersin illerinde Kök-ur nematodlarının bulunduğu yabancı otlar ve kültür bitkileri 11 Çizelge 4.1. Adana ve Mersin illerinde yabancı otlarda tespit edilen Kök-ur nematodu türlerinin dağılımı... 17 Çizelge 4.2. Adana (Tuzla) ve Mersin (Kazanlı, Adanalıoğlu) illerinde yabancı otlarda saptanan Kök-ur nematodlarının incelenen alanlarda bulunma oranı 18 Çizelge 4.3. Meloidogyne arenaria nın Amarantus viridis, Eleusine indica ve Portulaca oleracea da bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri. 20 Çizelge 4.4. Meloidogyne incognita nın Amaranthus retroflexus, A. viridis, Chenopodium album, Eleusine indica ve Malva sylvestris te bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri... 21 Çizelge 4.5. Meloidogyne incognita nın Paspalum paspaloides, Setaria verticillata, Solanum nigrum ve Trifolium sp. de bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri... 22 Çizelge 4.6. Meloidogyne javanica nın Amaranthus albus, A. retroflexus, A. viridis ve Chenopodium album da bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri.. 24 Çizelge 4.7. Meloidogyne javanica nın Cynodon dactylon, Cyperus rotundus, Digitaria sanguinalis ve Eleusine indica da bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri... 25 Çizelge 4.8. Meloidogyne javanica nın Physalis angulata, Portulaca oleracea, Solanum nigrum ve Xanthium strumarium da bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri.. 26 VI

1.GİRİŞ 1. GİRİŞ Nematodlar, dünya üzerinde her türlü iklimde karasal ve sucul habitatlara uyum sağlamış; bitkiler, hayvanlar ve insanlarda parazit olarak yaşayan formları ve toprak ortamında mikroorganizmalarla beslenen serbest yaşayan formları ile oldukça geniş bir yelpazeye dağılmış, nematoda şubesine bağlı canlı grubudur (Freckman ve Baldwin, 1990; Bernard, 1992; Boag ve Yeates, 1998). Bitkilerin obligat paraziti olan bitki paraziti nematodlar dünya genelinde % 12,3 oranında ürün kayıplarına neden olmakta ve bu zararın mali değerinin ise yaklaşık 100 milyar ABD Dolarına karşılık geldiği bildirilmektedir (Sasser, 1987). Bitki paraziti nematodlarla mücadelede yoğun tarım yapılan (sera sebzeciliği, muz yetiştiriciliği vb.) yerlerde yaygın uygulanan kimyasal savaş, geniş alanlarda ekonomik olmamakta veya başta taban suyu olmak üzere çevre sağlığında önemli sorunlara neden olabilmektedir. Geniş alanlarda bitki paraziti nematodlara karşı mücadelede en ümit var olan mücadele yöntemlerinin başında ekim nöbeti ve dayanıklı çeşit kullanma gelmektedir. Ekim nöbeti uygulamalarında ana zararlı konumunda olan nematod türlerine konukçuluk eden bitki türlerinin bilinmesi zorunludur. Bu bağlamda mücadele yapılacak alanda bulunan yabancı otlar bitki paraziti nematod türlerine konukçuluk ederek bu mücadelenin başarısını sınırlayabilirler. Yabancı otlar, bitki paraziti nematodların zayıf ya da iyi bir konukçusu olabilirler (Gast ve ark., 1984; Griffin, 1982; Hogger ve Bird, 1976). Bitki paraziti nematodlara karşı ekim nöbeti çalışmalarında genellikle kültür bitkilerinin konukçuluk durumları ön plandadır. Yabancı ot türlerinin ise nematodlara konukçuluk yapmaları genellikle göz ardı edilmektedir (Quénéhervé ve ark., 1995). Yabancı otlar bitki paraziti nematodlarda pozitif ve negatif etki yapabilmektedirler. Eğer yabancı otlar iyi konukçularsa nematod populasyonunu arttırırlar. Yabancı otların ürün yetiştiriciliği yapılmadığı durumlarda nematod populasyonunu arttırdığı bildirilmektedir (Gast ve ark., 1984; Good ve ark., 1965; MacDonald ve ark., 1963). Yabancı otlar, kültür bitkileriyle rekabet ederler; bitki hastalıkları, zararlılar ve nematodlara konukçuluk ederler; toprakta nematodların olumsuz koşullarda hayatta kalmasını sağlarlar (Quénéhervé 1

1.GİRİŞ ve ark., 2005). Nematodların iyi geliştiği yabancı otlar zararlı populasyonunu muhafaza edebilirler (Egunjobi ve ark., 1979; Hogger, 1976). Kültür bitkisi yetiştiriciliğinde yabancı otlar, bitkilerin obligat paraziti olan nematod populasyonu için alternatif konukçu durumundadır. Yabancı otlar, alternatif konukçu olarak bitki paraziti nematodların gelişmesi için yeterli olmasının yanında olumsuz çevre koşulları ve pestisit uygulamaları ile doğal düşmanlarından (antagonism) nematodları koruyarak, nematodların toprakta potansiyel olarak yaşamlarını devam ettirmelerine önemli katkıda bulunabilirler (Thomas ve ark., 2005). Kültür bitkilerinde verim kayıplarına neden olan bitki paraziti nematodlarla etkili bir şekilde mücadele etmek için alternatif konukçularının bilinmesinde büyük yarar bulunmaktadır. Özellikle ekim nöbeti ve nadas gibi kültürel savaş yöntemlerinin başarılı olabilmesi için önemli bitki paraziti nematod türlerinin konukçusu olan yabancı otların tespit edilmesi ve tüm savaş içerisinde bu alternatif konukçulara göre savaş yöntemlerinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Bitki paraziti nematodların konukçuları üzerine yapılan çalışmalar genellikle kültür bitkileri üzerine yürütülmüştür. Türkiye de ise yabancı otlarda bulunan nematod türleri üzerine kapsamlı bir araştırma bulunmamaktadır. Bu çalışmada Adana ve Mersin illerindeki buğday, sebze ve turunçgil alanlarında bulunan yabancı otlarda bitki paraziti nematod türlerinin araştırılması amaçlanmıştır. 2

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Lehman (1980), fidanlıklarda ve üretim alanlarında nematodlar için konukçu olan yabancı otları araştırmış ve Meloidogyne incognita (Chitwood) nın Fatoua villosa (Thunb.) ve Saururus cernuus L. isimli otlarda gelişip gal oluşturduğunu belirtmiştir. Sardanelli ve ark. (1987), ABD Maryland' da Poa annua L., P. pratensis L., Echinochloa crus-galli (L.) Palib., Phragmites australis (Cav.), Fall panicum Michx., Lolium perenne L. ve Festuca elatior L.' un mısır kist (Heterodera zea) nematodununun konukçuları olduklarını bildirmişlerdir. Bendixen (1988), ABD de kültür bitkisi yetiştirilen alanlardaki önemli yabancı otlardan Cyperus rotundus L., Eleusine indica (L.) Gaertn., Amaranthus spinosus L., Ageratum conyzoides L., Digitaria adscendens (Kunth) Henr. ve Euphorbia heterophylla L. türlerinin Meloidogyne Goeldi (Nemata, Heteroderidae) türlerinin konukçusu olduklarını bildirmiştir. De Waele ve Jordaan (1988), Güney Afrika da mısır tarlalarında Pratylenchus zeae (Graham) nın 5 yabancı ot türünde gelişmesini araştırmışlardır. P. zeae nın Crotalaria sphaerocarpa Perr. ex, DC. da iyi geliştiği; Eleusine indica, Amaranthus hybridus L. ve Datura stramonium L. da orta düzeyde geliştiği; Tagetes minuta L. da ise zayıf düzeyde geliştiğini bildirmişlerdir. Tedford ve Fortnum (1988), Güney Carolina' da tütün alanlarında yaygın olan Meloidogyne incognita ve M. arenaria (Chitwood)' nın yabancı ot konukçularını araştırmışlardır. M. arenaria nın; Chenopodium album L., Euphorbia maculata L. ve Vicia villosa L. türlerinde iyi geliştiği; Amaranthus palmeri S. Watson, A. hybridus, Ambrosia artemisiifolia L., Ipomoea hederacea var. integriuscula Gray., Setaria lutescens (Weigel) F.T. Hubbard, Sida spinosa L., Rumex crispus L., R. acetosella L. ve Portulaca oleracea L. türlerinde orta düzeyde geliştiği; Taraxacum officinale Weber, Ipomoea hederacea Jacq., Cyperus esculentus L., Cynodon dactylon L., Digitaria sanguinalis (L.) Scop., Sorghum halepense (L.) Pers., Setaria viridis (L.) P. Beauv. ve Datura stramonium türlerinde zayıf geliştiği; Xanthium strumarium L., Paspalum notatum Flueggé, P. dilatatum Poir, Axonopus affinis 3

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Chase, Crotalaria spectabilis Roth, Cassia obtusifolia L., Lespedeza stipulacea (Maxim) ve Cenchrus incertus (Curtis) türlerinde ise gelişmediğini bildirmişlerdir. M. incognita nın; Amaranthus palmeri, A. hybridus, Chenopodium album, Euphorbia maculata, Setaria lutescens, Vicia villosa, Sida spinosa, Rumex crispus ve Portulaca oleracea türlerinde orta düzeyde geliştiği; Xanthium strumarium, Ipomoea hederacea var. integriuscula, Cyperus esculentus, Cynodon dactylon, Paspalum notatum, Setaria viridis ve Rumex acetosella türlerinde zayıf geliştiği; Ambrosia artemisiifolia, Taraxacum officinale, Ipomoea hederacea, Digitaria sanguinalis, Paspalum dilatatum, Axonopus affinis, Sorghum halepense, Crotalaria spectabilis, Cassia obtusifolia, Lespedeza stipulacea, Cenchrus incertus ve Oenothera biennis L. yabancı ot türlerinde ise bulunmadığını bildirmişlerdir. Inserra ve ark. (1989), Güney Florida da süs bitkileri fidanlıklarında yaptıkları incelemelerde Aeschynomene americana L., Amaranthus spinosus, Commelina diffusa Burm., Euphorbia heterophylla, E. hirta L., Galinsoga ciliata Rafinesque-Schmaltz, Parthenium hysterophorus L., Phyllanthus carolinensis Walter, Pilea microphylla (L.) Liebm, Youngia japonica L., Artemisia sp., Bidens pilosa L., Colocasia spp., Ipomoea spp., Waltheria indica L., Xanthosoma spp. ve Portulaca oleracea yabancı ot türlerinin Rotylenchulus reniformis (Linford & Oliveira) e konukçuluk yaptıklarını bildirmişlerdir. Dabaj ve Jenser (1990), Macaristan' ın kuzeyinde Kök-ur nematodu Meloidogyne hapla (Chitwood)' nın konukçularının araştırıldığı çalışmada; Chenopodium album, Convolvulus arvensis L., Galinsoga parviflora Cav., Portulaea oleraeea, Solanum nigrum L. ve Oxalis europea Jord. yabancı ot türlerinde çok iyi geliştiğini; Oxalis corniculata L. ve Lamium amplexicaule L. yabancı ot türlerinde iyi geliştiğini; Taraxacum officinale, Stellaria media L., Sonchus arvensis L., Salsola kali L., Melandrium album (Mill.) Garcke, Asclepias syriaca L. ve Ballota nigra L. yabancı ot türlerinde orta düzeyde geliştiğini; Crepis setosa Haller f., Erodium cicutarium (L.) L Herit ve Fagopyrum esculentum (Moench) yabancı ot türlerinde zayıf düzeyde geliştiğini bildirmişlerdir. De Waele ve ark. (1990), Güney Afrika da yerfıstığı alanlarında bulunan Chenopodium album, Eleusine indica, Cyperus rotundus, Datura stramonium, 4

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Tagetes minuta, Chloris virgata Swartz ve Xanthium strumarium yabancı ot türlerinde Ditylenchus destructor (Thorne) un geliştiğini bildirmişlerdir. Pinochet ve Doucet (1992), Arjantin' de Meloidogyne incognita nın konukçuları arasında, Chenopodium murale L., Salsola kali, Xanthium spinosum L., Agropyron repens (L.) Beauv., Avena fatua L., Poa pratensis, Portulaca oleracea,, Anoda cristata (L.) Schlecht ve Brassica sp. yabancı ot türlerinin olduğunu; M. javanica (Chitwood) nın konukçusu arasında Chenopodium album yabancı ot türü; M. ottersoni (Thorne) nin konukçusu Echinochloa crus-galli yabancı ot türü; M. hapla nın konukçusu olarak Trifolium pratense L. yabancı ot türü; Meloidogyne sp. konukçuları arasında Chenopodium album, Galinsoga parviflora, Digitaria sanguinalis, Lamium amplexicaule ve Daucus carota L. yabancı ot türleri olduğunu bildirmişlerdir. Schmitt ve Zhang (1994), Meloidogyne konaensis (Eisenback et al.)' in 32 bitki türünde konukçuluk durumunu araştırmışlar ve 32 bitki türü içerisinde bulunan 2 yabancı ot türü olan Paspalum conjugatum (Bergius) ve Cyperus esculentus yabancı ot türlerinde geliştiğini bildirmişlerdir. Carter ve ark. (1995), Louisiana' da soya fasulyesi alanlarında yaygın yabancı ot türleri üzerinde Rotylenchulus reniformis' in çoğalmasını araştırmışlar ve lpomoea lacunosa L. yabancı ot türleri üzerinde iyi geliştiğini; Aeschynomene virginica L. ve Cassia obtusifolia L. yabancı ot türleri üzerinde orta düzeyde geliştiğini; Sesbania exaltata Raf., Echinochloa crus-galli, Sorghum halepense, Euphorbia heterophylla, Digitaria sanguinalis ve Sida spinosa yabancı ot türleri üzerinde ise zayıf gelişme gösterdiğini belirtmişlerdir. Queneherve ve ark. (1995), Martinique' de plastik tünellerde sebzelerde bulunan Rotylenchulus reniformis, Helicotylenchus spp., Pratylenchus spp. ve Meloidogyne spp.' nin yabancı otlarda konukçuluk durumu üzerine yaptıkları çalışmada; Meloidogyne türlerinin konukçusu olarak 17 yabancı ot bulunmuştur. Bunlardan Amaranthus spinosus, A. viridis L., Vernonia cinerea Less. ve Ageratum conyzoides L. yabancı ot türleri üzerinde çok iyi geliştiğini; Artemisia vulgaris L., Spermacoce latifolia Aubl., S. confusa Rendle & Gillis, Portulaca oleracea, Eleusine indica, Leonotis neptifolia (L.) Ait., Torulinium odoratum (L.) S. S. 5

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hooper, Bidens pilosa L. ve Galinsoga quadriradiata (Ruíz et Pavón) yabancı ot türleri üzerinde iyi geliştiğini; Cleome viscosa L., Acalypha arvensis Poepp., Spermacoce assurgens Ruiz & Pavón ve Laportea aestuans (L.) Chew yabancı ot türleri üzerinde ise zayıf geliştiğini bildirmişlerdir. Belair ve Benoit, (1996), Kanada' nın Güneybatı Quebec bölgesinin organik topraklarında Meloidogyne hapla' nın yaygın olan 32 yabancı otta konukçuluk durumlarını araştırdıkları çalışmalarında; Bidens cernua L., B. frondosa L., B. vulgata Greene, Polygonum scabrum Moench, Sium suave Walt. ve Thlaspi arvense L. yabancı ot türleri üzerinde iyi geliştiğini; Capsella bursa-pastoris, Veronica agrestis L., Chrysanthemum leucanthemum L., Gnaphalium uliginosum L. ve Stellaria media yabancı ot türleri üzerinde orta düzeyde geliştiğini; Chenopodium album, C. Glaucum L., Erysimum cheranthoides L., Polygonum convolvulus L., Portulaca oleracea ve Rorippa islandica (Oeder.) Borbas yabancı ot türleri üzerinde zayıf geliştiğini; Senecio vulgaris L., Amaranthus retroflexus L., Ambrosia artemisiifolia L., Echinochloa crus-galli, Erigeron canadensis L., Oenothera parviflora L., Panicum capillare L., Setaria glauca (L.) Beauv., S. viridis ve Solidago canadensis L. yabancı ot türleri üzerinde ise gelişme olmadığını bildirmişlerdir. Knight ve ark. (1997), Yeni Zelanda da bulunan bitki paraziti nematodlardan Meloidogyne hapla nın, Aster sp., Chenopodium album, Cirsium arvense (L.) Scop., C. vulgare (Savi) Ten., Convolvulus arvensis, Pastinaca sativa L., Lupinus sp., Prunella vulgaris L., Robinia pseudacacia L., Rumex obtusifolius L., Solanum nigrum, Trifolium pratense, T. repens L. ve Phlox sp. yabancı ot türlerinde; Meloidogyne naasi (Franklin) nin Lolium perenne, Lolium sp., Poa annua ve Polygonum persicaria L. isimli yabancı otlarda; Meloidogyne incognita nın Pastinaca sativa isimli yabancı otta; Meloidogyne javanica nın Pastinaca sativa ve Solanum nigrum isimli yabancı otlarda; Meloidogyne sp. nin Amaranthus sp., Conium maculatum L., Pastinaca sativa, Sonchus oleraceus L., Stellaria media ve Trifolium repens yabancı ot türlerinde gelişip çoğaldıklarını bildirmişlerdir. Myers ve ark. (2004), Kuzey Florida da tarım arazilerinde bitki paraziti nematodların (Meloidogyne spp.) konukçusu olan yabancı otları araştırmışlar; 6

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Amaranthus spp., Cyperus rotundus, Chenopodium album, Urochloa decumbens (Stapf) R. D. Webster, Indigofera hirsuta L. ve Digitaria spp. yabancı ot türlerinin konukçu olduklarını bildirmişlerdir. Queneherve ve ark. (2005), Martinique' de muz alanlarında bitki paraziti nematodların konukçusu olan yabancı otları araştırdıkları çalışmada, 29 yabancı ot türünün, Meloidogyne türlerinin konukçusu olduğunu saptamışlardır. Bunlardan Amaranthus dubius Mart. ex Thellung, Colocasia esculenta (L.) Schott ve Peperomia pellucida (L.) Kunth yabancı ot türleri üzerinde çok iyi geliştiğini; Cleome aculeata L., Leptochloa filiformis (Lam.) Beauv, Cyperus sp., Solanum americanum P. Mill, Pilea microphylla, Phenax sonneratii (Poir.) Wedd, Echinochloa colona L., Eleusine indica, Mimosa pudica L. ve Setaria barbata (Lam.) Kunth yabancı ot türleri üzerinde iyi geliştiğini; Amaranthus spinosus L., Xanthosoma nigrum (Vell.) Stellfeld, Mikania micrantha Kunth ex H. B. K., Euphorbia heteraphylla, Commelina diffusa, Cleome rutidosperma Dc., Vernonia cinerea (L.) Less, Solanum torvum Sw., Laportea aestuans (L.) Chew, Paspalum fasciculatum Willd. ex Flueggé, Clidemia hirta (L.) D. Don, Phyllantus amarus Schum. & Thorn, Urena lobata L., Cecropia sp. ve Passiflora sp. yabancı ot türleri üzerinde ise zayıf geliştiğini bildirmişlerdir. Thakur ve Gitanjali (2005), Hindistan Meghalaya da Galinsoga parviflora isimli yabancı ot türünün Kök-ur nematodu M. incognita nın yeni konukçuları olduklarını saptamışlardır. Thomas ve ark. (2005), yabancı otlar alternatif konukçu olarak bitki paraziti nematodların gelişmesi için yeterli olmasının yanında olumsuz çevre koşulları ve pestisit uygulamaları ile doğal düşmanlarından (antagonism) nematodları koruyarak, nematodların toprakta potansiyel olarak yaşamlarını devam ettirmelerine önemli katkıda bulunabileceğini ve yabancı otların alternatif konukçuluğuna değinmişlerdir Kutywayo ve Been (2006), Pratylenchus penetrans (Cobb) ve Meloidogyne chitwoodi (Golden et al.) nin önemli 6 yabancı ot türünde konukçuluk durumu adlı çalışmalarında; Senecio vulgaris, Capsella bursa-pastoris ve Solanum nigrum yabancı ot türlerinin M. chitwoodi nin iyi bir konukçusu olduğunu belirtmişlerdir. 7

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Castillo ve ark. (2007), İspanya bağlarında yaygın olan yabancı ot türlerinin Kök-ur nematodu için uygunluğu üzerine yaptığı çalışmada; Amaranthus retroflexus, Anchusa azurea Mill., Chenopodium album, Malva rotundifolia L., Sinapis alba L. ve Solanum nigrum yabancı ot türlerinde Meloidogyne incognita ya; Erodium moschatum (L.) L'Hér., Sinapis alba ve Solanum nigrum yabancı ot türlerinin M. javanica ya konukçuluk yaptığını bildirmişlerdir. Kaur ve ark. (2007), yabancı ot türlerinin 5 Meloidogyne türüne karşı konukçuluk durumu üzerine yaptığı çalışmada, 9 yabancı otun (Abutilon theophrasti Medik., Amaranthus retroflexus, A. spinosus, Cnidosculus stimulosus (Michx.) Engelm. & Gray, Cucumis anguria L., Dichondra repens J.R. et G.Forst., Ipomoea biloba Forsk., Leonotis nepetaefolia L. ve Phytolacca americana L.) M. arenaria ırk 2, M. floridensis Handoo et al., M. incognita ırk 4, M. javanica ırk 1 ve M. mayaguensis (Rammah & Hirschmann) türlerinin konukçusu olduklarını bildirmişlerdir. Lawrence ve ark. (2008), Alabama, Mississippi ve Louisiana da (ABD) mısır ve pamuk rotasyonundaki arazilerde Ambrosia artemisiifolia, Amaranthus rudis Sauer, Sida spinosa ve Senna occidentalis (L.) Link yabancı ot türlerinde Rotylenchus reniformis in iyi bir konukçusu olduğunu bildirmişlerdir. 8

3.MATERYAL VE METOD 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Kültür bitkilerinin yetiştirme alanlarında bulunan yabancı otlarda gelişen Kök-ur nematodlarını belirlemek amacıyla 2008 yılında Adana ve Mersin illerindeki kültür alanlarına periyodik olmayan arazi çıkışları yapılmıştır. Bu alanlarda buğday, sebzeler ve turunçgil yetiştiriciliği yapılan yerlerde bulunan yabancı otların köklerinden örnekler alınmıştır (Şekil 3.1 ve 3.2). Şekil 3.1. Domates bitkisi civarındaki yabancı ot (Portulaca oleracea) kökünde Kökur nematodu belirtisi 9

3.MATERYAL VE METOD Şekil 3.2. Biber bitkisi civarındaki yabancı ot (Trifolium sp.) kökünde bulunan Kökur nematodu belirtisi Adana ya bağlı ilçelerde buğday, turunçgil ve sebze alanları ile Mersin ili Adanalıoğlu ve Kazanlı beldelerinde sera (sebze) alanlarında bulunan yabancı otlar incelenmiştir. Sürvey sırasında Kök-ur nematodu ile bulaşık bulunan alanlardaki yabancı otlar örneklenmiş (Çizelge 3.1) ve incelenmek üzere laboratuvara getirilmiştir. İncelemeye alınan alanlarda öncelikli olarak yaygın ve bulaşık olan yabancı ot türleri kontrol edilerek kök örnekleri alınmıştır. Bu yabancı otlardan genel olarak tanınanlar kaydedilmiş, tanınmayanlar ise teşhis ettirilmek üzere usulüne uygun bir şekilde toplanıp laboratuvara getirilmiştir. Bu yabancı otlar herbaryum haline getirilmiş ve Doç. Dr. Sibel UYGUR (Ç. Ü. Ziraat Fak. Bitki Koruma Bölümü) tarafından teşhis edilmiştir. 10

3.MATERYAL VE METOD Çizelge 3.1. Adana ve Mersin illerinde Kök-ur nematodlarının bulunduğu yabancı otlar ve kültür bitkileri Bölge Yer Yabancı Ot Kültür bitkisi Kültür Şekli Tuzla Amaranthus retroflexus Domates Açık alan Tuzla Eleusine indica Domates Açık alan Tuzla Portulaca oleracea Domates Açık alan Tuzla Cyperus rotundus Domates Açık alan Tuzla A. viridis Domates Açık alan Tuzla A. viridis Domates Açık alan Tuzla P. oleracea Domates Açık alan Tuzla Solanum nigrum Domates Açık alan Tuzla Chenopodium album Domates Açık alan Tuzla A. viridis Domates Açık alan Tuzla Physalis angulata Domates Açık alan Tuzla P. oleracea Domates Açık alan Tuzla A. retroflexus Domates Açık alan ADANA Tuzla E. indica Domates Açık alan Tuzla A. viridis Domates Açık alan Tuzla Cynodon dactylon Domates Açık alan Tuzla Digitaria sanguinalis Domates Açık alan Tuzla A. albus Domates Açık alan Tuzla A. viridis Domates Açık alan Tuzla Xanthium strumarium Domates Açık alan Tuzla Chenopodium album Domates Açık alan Tuzla A. retroflexus Domates Açık alan Tuzla Cyperus rotundus Domates Açık alan Tuzla X. strumarium Domates Açık alan Tuzla P. oleracea Domates Açık alan Tuzla P. oleracea Yer fıstığı Açık alan Kazanlı Trifolium sp. Biber Örtü Altı Kazanlı Malva sylvestris Biber Örtü Altı Kazanlı Setaria verticillata Biber Örtü Altı Kazanlı A. viridis Biber Örtü Altı Kazanlı A. viridis Biber Örtü Altı Kazanlı Setaria verticillata Biber Örtü Altı Kazanlı E. indica Biber Örtü Altı Kazanlı A. viridis Biber Örtü Altı Kazanlı Paspalum paspaloides Biber Örtü Altı Adanalıoğlu Solanum nigrum Biber Örtü Altı Adanalıoğlu A. retroflexus Biber Örtü Altı Adanalıoğlu E. indica Biber Örtü Altı MERSİN Adanalıoğlu Setaria verticillata Biber Örtü Altı Adanalıoğlu M. sylvestris Biber Örtü Altı Adanalıoğlu A. viridis Biber Örtü Altı Adanalıoğlu P. oleracea Biber Örtü Altı Adanalıoğlu A. viridis Biber Örtü Altı Adanalıoğlu E. indica Biber Örtü Altı Adanalıoğlu Setaria verticillata Biber Örtü Altı Adanalıoğlu Chenopodium sp. Biber Örtü Altı Adanalıoğlu M. sylvestris Biber Örtü Altı Adanalıoğlu A. viridis Biber Örtü Altı Adanalıoğlu Chenopodium album Biber Örtü Altı Adanalıoğlu Solanum nigrum Biber Örtü Altı 11

3.MATERYAL VE METOD Bu çalışmada 100 den fazla tarla ve bahçede bulunan yabancı otlar incelenmiş ve örneklenmesi yapılmıştır. 3.2. Metod 3.2.1. Nematodların Elde Edilmesi Kök-ur nematodlarının teşhisi, dişi bireylerin vulva bölgesindeki kutikula kıvrımları ve 2. dönem larvalarının morfolojik özellikleri ile bazı vücut ölçümlerinden yapılmaktadır. Bu amaçla laboratuvara getirilen yabancı ot köklerinde bulunan Kök-ur nematodların dişi bireyleri ve 2. larva dönemlerinin elde edilmesi için 2 farklı yöntem kullanılmıştır. 3.2.1.1. Baermann Huni Yöntemi Yabancı ot köklerinde bulunan Kök-ur nematodlarının hareketli olan 2. larva dönemlerini elde etmek amacı ile Baermann yönteminin geliştirilmiş biçimi olan Petri yöntemi kullanılmıştır. Burada 12 cm çapında, 2 cm yüksekliğinde plastik petriler kullanılmıştır. Elek ile petri arasında bir yükseklik sağlamak amacı ile petri kutularının tabanına 0,5 cm yüksekliğinde plastik çubuklar yerleştirilmiştir. Eleklerin yüzeyine bir çift filtre kâğıdı konulduktan sonra her bir örnekleme alanından getirilen kökler yaklaşık 3 cm kesilip filtre kâğıdının üzerine yerleştirilmiştir. Bu şekilde 48 saat içerisinde köklerde bulunan nematodların petri kutusundaki suya geçmesi sağlanmıştır. Bu süre sonunda petrilerin içerisinde nematodların bulunduğu su 100 ml lik cam tüplere doldurularak nematodlar suyun tabanına çökünceye kadar bekletilmiştir (4 6 saat). Daha sonra cam tüpteki su üstten alınarak nematodların 1 ml lik suda kalması sağlanmıştır. 1 ml lik su içerisinde bulunan nematodların preparatları hazırlanmıştır. 12

3.MATERYAL VE METOD 3.2.1.2. Kök Boyama Yöntemi Laboratuvara getirilen yabancı ot köklerinde bitki paraziti nematodların bulunup bulunmadığını tespit etmek amacıyla kök boyama yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemle nematod türleri teşhis edilememekle birlikte bu yöntem sayesinde elde edilen yabancı ot köklerinde nematodların varlığı belirlenmiştir. Her bir örnek alanından getirilen yabancı otların kılcal kökleri dikkatli bir şekilde yıkanarak üzerilerindeki toprak temizlendikten sonra bunlardan 2 şer gram ayrılarak asit-fuksin çözeltisi (10 ml % 1 lik asit-fuksin, 17,5 ml laktik asit, 12,6 ml gliserin, 12,4 ml saf su) içerisinde boyanmıştır (Moltmann, 1988). Bu yöntemde prensip olarak nematodların boya maddesini bünyesine alıp koyu kırmızı renk almalarından faydalanılmıştır. Kılcal kökler iki lam arasına yerleştirilerek ışık mikroskobunda köklerde bulunan nematodların varlığı belirlenmiştir. Şekil 3.3. Kök içinde gelişen dişi Kök-ur nematodu 13

3.MATERYAL VE METOD Şekil 3.4. Kök boyama yöntemi uygulanmış kök içindeki Kök-ur nematodunun 2. dönem larvaları 3.2.1.3. Nematodların Köklerden Doğrudan Elde Edilmesi Yabancı ot köklerinde bulunan Kök-ur nematodlarının dişi bireyleri binoküler mikroskop altında, bir iğne ve bistürü yardımıyla zedelemeden köklerden ayrılmış ve preparatı yapılmak üzere TAF içerisinde muhafaza edilmiştir. 3.2.2. Nematodların Daimi Preparatlarının Yapılması Kök-ur nematodlarının 2. dönem larvalarının tür düzeyinde teşhis edilebilmesi için bunların usulüne göre öldürülerek daimi preparatlarının yapılması gerekmektedir. Bu amaçla Petri yöntemiyle elde edilen nematodlar su banyosunda 60 o C de 1 dakika bekletilip öldürülerek TAF çözeltisi (7 ml formalin ( % 40 formaldehyd) + 2 ml triethanolamin + 91 ml saf su ) içerisinde fikse edilmiştir (Hooper, 1986). Fikse edilen nematodlar Seinhorst (1959) yöntemine göre gliserin içerisine alınmıştır. Bunun için nematodlar ilk önce 20 kısım ethanol (% 96), 1 kısım gliserin ve 79 kısım saf sudan meydana gelen birinci çözeltiye aktarılmış ve 35 40 o C de 12 saat bekletilmiştir. Daha sonra ise 5 kısım gliserin ve 95 kısım ethanol (% 96) içeren ikinci çözeltiye alınıp, burada da 40 o C de 3 saat tutulduktan sonra sıvı içerisindeki 14

3.MATERYAL VE METOD suyun tamamının çekilmesi amacıyla desikatör içinde bir süre bekletilmiştir. Bu şekilde saf gliserin içerisine alınan nematodlar lam üzerinde sabitleştirilerek, tür teşhisine hazır duruma getirilmiştir. Kök-ur nematodlarının dişilerinin daimi preperatları Taylor ve Netscher (1974) tarafından verilen ve Hartman ve Sasser (1985) tarafından geliştirilmiş olan Perinal Örneklerin Preperesyon Yöntemi kullanılarak hazırlanmıştır. Kök-ur nematodlarının dişilerinin vulval kesitleri % 45 lik laktik asit içerisinde kesilerek, gliserin içerisinde sürekli preparatları yapılmıştır. Bu amaçla önce dişi bireyin baş bölgesi kesilmiş, vücut içeriği boşaltılmış ve vücudun 1 / 3 lük kısmı olan vulva bölgesinden kesilmiştir. Kesilen 1 / 3 lük kısımda sadece vulva bölgesi kalacak şekilde etrafı kesilip saf gliserin içerisinde lam ve lamel arasında fikse edilmiştir (Şekil 3.5). Şekil 3.5. Kök-ur nematodu dişi bireyinin preparatının hazırlanma aşamaları (Barker, 1985): A: Dişi % 45 lik laktik asit damlasının içerisine bırakılır. Baş kısmı keskin bir bistüri yardımıyla kesilir. B: Dişinin baş kısmında oluşan açıklıktan içi boşaltılır. C: Kütikula posterior dan vücudun 1 / 3 lük kısmı kalacak biçimde kesilir. D: Vulvanın çevresi küçük bir kare şeklinde kırpılır. 15

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1. Yabancı Otlarda Bulunan Kök-ur Nematodları Adana ve Mersin (Kazanlı ve Adanalıoğlu) illerinde buğday, turunçgil ve sebze yetiştiriciliği yapılan yerlerde yağılan inceleme sonucu 50 alanda yabancı otların köklerinde Kök-ur nematodu saptanmıştır. Bu alanda 17 yabancı ot türünün köklerinde bulunan dişi bireyler ve ikinci larva dönemlerine göre yapılan teşhis sonunda bulunan Kök-ur nematodu türlerinin; Meloidogyne arenaria, M. incognita ve M. javanica nın olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.1). İncelenen 50 örneğin, 22 adedinde M. incognita (% 44), 24 adedinde M. javanica (% 48) ve 4 adedinde ise M. arenaria (% 8) olduğu saptanmıştır. Adana iline bağlı Tuzla kasabasından, domates kültürü yapılan alanda Amaranthus viridis L. ve Amaranthus retroflexus yabancı ot türlerinde Meloidogyne incognita; Amaranthus viridis, Amaranthus retroflexus, Amaranthus albus L., Cyperus rotundus, Solanum nigrum, Physalis angulata L., Eleusine indica, Digitaria sanguinalis, Xanthium strumarium, Chenopodium album ve Portulaca oleracea yabancı ot türlerinde M. javanica; Yer fıstığı kültürü yapılan alanda Portulaca oleracea yabancı ot türünde M. javanica bulunmuştur. Mersin iline bağlı Adanalıoğlu beldesinde, biber kültürü yapılan alanda Amaranthus viridis, Amaranthus retroflexus, Solanum nigrum, Setaria verticillata (L.) P. Beauvois, Chenopodium album, Chenopodium sp. ve Malva sylvestris L. yabancı ot türlerinde M. incognita; Amaranthus viridis, Eleusine indica ve Portulaca oleracea yabancı ot türlerinde M. arenaria; Mersin iline bağlı Kazanlı da, biber kültürü yapılan alanda Amaranthus viridis, Eleusine indica, Setaria verticillata, Paspalum paspaloides (Michx.) Scribn., Trifolium sp. ve Malva sylvestris yabancı ot türlerinde M. incognita saptanmıştır. Yoğun biber yetiştiriciliği yapılan Adanalıoğlu ve Kazanlı beldelerinde yabancı ot köklerinde M. javanica ya rastlanmamıştır. 16

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Çizelge 4.1. Adana ve Mersin illerinde yabancı otlarda tespit edilen Kök-ur nematodu türlerinin dağılımı Bulunan yabancı Bulunan yabancı ot Bulunan Kültür Örnek alınan yer ot familyası türü nematod türü bitkisi Amaranthaceae Asteraceae Chenopodiaceae Amaranthus albus M. javanica D. Tuzla Amaranthus retroflexus Amaranthus viridis Xanthium strumarium Chenopodium album M. incognita B. Adanalıoğlu M. javanica D. Tuzla (3*) Tuzla, Kazanlı M. incognita (3*), D., B. Adanalıoğlu (3*) M. javanica D. Tuzla (3*) M. arenaria B. Adanalıoğlu M. javanica D. Tuzla (2*) M. javanica D. Tuzla (2*) M. incognita B. Adanalıoğlu Chenopodium sp. M. incognita B. Adanalıoğlu Cyperaceae Cyperus rotundus M. javanica D. Tuzla (2*) Fabaceae Trifolium sp. M. incognita B. Kazanlı Malvaceae Malva sylvestris M. incognita Poaceae Portulacaceae Solanaceae Eleusine indica B. Kazanlı, Adanalıoğlu (2*) M. javanica D. Tuzla (2*) M. arenaria B. Adanalıoğlu Adanalıoğlu, M. incognita B. Kazanlı Digitaria sanguinalis M. javanica D. Tuzla Setaria verticillata Paspalum paspaloides M. arenaria B. Kazanlı Kazanlı, M. incognita B. Adanalıoğlu (2*) M. incognita B. Kazanlı Cynodon dactylon M. javanica D. Tuzla Portulaca oleracea Solanum nigrum M. javanica D. (4*), Y. Tuzla (5*) M. arenaria B. Adanalıoğlu M. javanica D. Tuzla M. incognita B. Adanalıoğlu Physalis angulata M. javanica D. Tuzla D: Domates, B: Biber (Sera), Y: Yer fıstığı *: Tespit edilen örnek sayısı 17

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Amaranthus viridis ve Eleusine indica da M. arenaria, M. incognita ve M. javanica tespit edilirken; Amaranthus retroflexus, Solanum nigrum, Setaria verticillata, Chenopodium album ve Portulaca oleracea da M. incognita ve M. javanica; Amaranthus albus, Cynodon dactylon, Cyperus rotundus, Digitaria sanguinalis, Physalis angulata ve Xanthium strumarium da M. javanica; Chenopodium sp., Malva sylvestris, Paspalum paspaloides ve Trifolium sp. de M. incognita ya rastlanılmıştır. Örneklemelerin tümünde Kök-ur nematodunun tespit edildiği yabancı otlar dikkate alındığında en fazla Kök-ur nematodu tespit edilen yabancı otun % 20 oranı ile Amaranthus viridis, % 12 ile Eleusine indica, % 10 ile Portulaca oleracea ve % 8 ile Amaranthus retroflexus olduğu görülmektedir. Kök-ur nematodu tespit edilen yabancı otların 9 familyaya bağlı olduğu ve bu familyalarda bulunma oranlarının da Amaranthaceae % 32; Poaceae % 24; Portulacaceae % 12; Chenopodiaceae % 8; Solanaceae % 8; Malvaceae % 6; Asteraceae % 4; Cyperaceae % 4 ve Fabaceae % 2 olduğu görülmektedir. Kök-ur nematodlarının tespit edildiği yabancı otların bulunduğu alanlara göre dağılım oranları Çizelge 4.2 de gösterilmiştir. Adana ili Tuzla beldesinde yabancı otlarda tespit edilen Kök-ur nematodlarının % 96,2 sinin M. javanica, % 3,8 i M. incognita iken; Mersin ili Kazanlı beldesinde % 90 ı M. incognita, % 10 u M. arenaria; Adanalıoğlu beldesinde ise % 78,6 M. incognita ve % 21,4 ü M. arenaria olarak tespit edilmiştir. Çizelge 4.2. Adana (Tuzla) ve Mersin (Kazanlı, Adanalıoğlu) illerinde yabancı otlarda saptanan Kök-ur nematodlarının incelenen alanlarda bulunma oranı Kök-ur nematodu türü Alan M. arenaria M. incognita M. javanica Bulaşık alan Oran (%) Bulaşık alan Oran (%) Bulaşık alan Oran(%) Tuzla 0 0 1 3,8 25 96,2 Kazanlı 1 10 9 90 0 0 Adanalıoğlu 3 21,4 11 78,6 0 0 18

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.2. Yabancı Otlarda Tespit Edilen Kök-ur Nematodlarının Morfolojik Özellikleri Bu çalışmada yabancı otlarda tespit edilen Kök-ur nematodu türlerinin ikinci dönem larvalarının vücut ölçümleri verilmiştir. Aynı türün farklı konukçuları üzerinde larvalarında morfolojik farklılıklar olup olmadığı, bir başka ifade ile konukçu yabancı ot türlerinin aynı türün ikinci dönem larvalarının morfolojik özelliklerine etkili olma durumları araştırılmıştır. 4.2.1. Meloidogyne arenaria Amarantus viridis, Eleusine indica ve Portulaca oleracea da bulunan M. arenaria nın vulva bölgesi ve ikinci dönem larvasına ait görünümü Şekil 4.1 de; ikinci dönem larvalarına ait vücut ölçümleri ise Çizelge 4.3 te verilmiştir. Amaranthus viridis, Eleusine indica ve Portulaca oleracea yabancı otlarında tespit edilen M. arenaria nın ikinci dönem larvalarının vücut ölçümleri arasında önemli bir farka rastlanılmamıştır. A B C Şekil 4.1. Meloidogyne arenaria A) Vulva kesiti ve B, C) İkinci dönem larva resimleri 19

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Çizelge 4.3. Meloidogyne arenaria nın Amarantus viridis, Eleusine indica ve Portulaca oleracea da bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri Karakterler n=10 n=9 n=4 Amaranthus viridis Eleusine indica Portulaca oleracea Vücut uzunluğu (µm) 386,88 ± 8,92 (347,2 417,6) 364,98 ± 1,97 (356,8 371,2) 372,4 ± 6,54 (353,6 384) 13,36 ± 0,38 15,02 ± 0,42 12,8 ± 1,13 (12 16) (12,8 16) (11,2 16) Vücut genişliği (µm) Stilet tokmakçığı seviyesinde vücut genişliği (µm) S-E pore seviyesinde (µm) Anus seviyesinde vücut genişliği (µm) Stilet uzunluğu (µm) DGO (dorsal özefagus bezi) (µm) Kuyruk uzunluğu (µm) Kuyruk ucu (hyalin) uzunluğu(µm) Anüs-genital primordium (µm) a b' c c' ( S-P pore/l ) X 100 arası 7,68 ± 0,24 (6,4 8,8) 10,56 ± 0,29 (9,6 12) 8,72 ± 0,22 (8 9,6) 13,2 ± 0,13 (12,8 13,6) 3,04 ± 0,11 (2,4 3,2) 43,84 ± 1,79 (35,2 54,4) 9,76 ± 0,44 (6,4 11,2) 112 ± 2,35 (97,6 120) 29,2 ± 1,15 (22,5 34,38) 6,39 ± 0,1 (6,08 7) 8,88 ± 0,19 (7,68 9,86) 5,05 ± 0,22 (4 6,18) 18,96 ± 0,34 (17,63 20,75) 7,64 ± 0,24 (6,4 8) 12,09 ± 0,28 (11,2 12,8) 8,27 ± 0,3 (7,2 9,6) 11,73 ± 0,46 (9,6 12,8) 3,29 ± 0,21 (2,4 4) 43,11 ± 0,85 (40 46,4) 9,96 ± 0,27 (8,8 11,2) 99,73 ± 5,36 (84,8 121,6) 24,43 ± 0,62 (22,9 28) 6,13 ± 0,09 (5,78 6,63) 8,49 ± 0,13 (7,93 8,96) 5,25 ± 0,14 (4,67 5,8) 19,38 ± 0,25 (17,86 20,43) 7,4 ± 0,6 (6,4 8,8) 10,4 ± 0,46 (9,6 11,2) 8,4 ± 0,4 (8 9,6) 12,8 3,2 ± 0,33 (2,4 4) 46 ± 1,65 (43,2 49,6) 10,8 ± 0,4 (9,6 11,2) 89,6 ± 1,73 (86,4 94,4) 29,84 ± 2,8 (22,1 34,29) 6,47 ± 0,12 (6,15 6,71) 8,14 ± 0,41 (7,13 8,89) 5,49 ± 0,18 (5,17 6) 19,75 ± 0,42 (19,01 20,83) 4.2.2. Meloidogyne incognita Amaranthus retroflexus, Amaranthus viridis, Chenopodium album, Eleusine indica, Malva sylvestris, Paspalum paspaloides, Setaria verticillata, Solanum nigrum ve Trifolium sp. de bulunan M. incognita nın vulva bölgesi ve ikinci dönem larvasına ait görünümü Şekil 4.2 de; ikinci dönem larvalarına ait vücut ölçümleri ise Çizelge 4.4 ve 4.5 te verilmiştir. Amaranthus retroflexus, Amaranthus viridis, 20

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Chenopodium album, Eleusine indica, Malva sylvestris, Paspalum paspaloides, Setaria verticillata, Solanum nigrum ve Trifolium sp. yabancı otlarında tespit edilen M. incognita nın ikinci dönem larvalarının vücut ölçümleri arasında önemli bir farka rastlanılmamıştır. Çizelge 4.4. Meloidogyne incognita nın Amaranthus retroflexus, A. viridis, Chenopodium album, Eleusine indica ve Malva sylvestris te bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri Karakterler n=7 n=10 n=7 n=10 n=9 Amaranthus retroflexus Amaranthus viridis Chenopodium album Eleusine indica Malva sylvestris Vücut 382,56 ± 3,13 327,54 ± 13,6 416,32 ± 7,87 397,03 ± 2,67 uzunluğu (369,6 (275,2 371,2) (355,2 449,6) (387,2 406,4) (µm) 395,2) Vücut genişliği (µm) Stilet tokmakçığı s. vücut g. (µm) S-E pore seviyesinde (µm) Anus s. v. g. (µm) Stilet uzunluğu (µm) DGO (µm) Kuyruk uzunluğu (µm) Kuyruk ucu (hyalin) uzunluğu(µm Anüs-genital primordium arası (µm) a b' c c' ( S-P pore/l ) X 100 14,63 ± 0,42 (12,8 16) 8,34 ± 0,24 (8 9,6) 11,89 ± 0,37 (10,4 12,8) 8,34 ± 0,67 (6,4 12) 11,2 ± 0,39 (9,6 12,8) 3,43 ± 0,29 (2,4 4,8) 38,06 ±1,81 (32 43,2) 9,83 ± 0,54 (8 11,2) 96,46 ± 2,31 (88 102,4) 22,37 ± 0,53 (21,5 24,78) 6,02 ± 0,19 (5,35 6,56) 8,7 ± 0,48 (6,88 10,62) 4,65 ± 0,23 (3,53 5,4) 20,53 ± 0,22 (19,79 21,38) 13,44 ± 0,29 (12 14,4) 8,48 ± 0,24 (8 9,6) 11,2 ± 0,12 (10,4 12) 8,64 ± 0,23 (8 9,6) 13,52 ± 0,22 (12,8 14,4) 3,36 ±0,16 (2,4 4) 50,72 ± 0,63 (48 52,8) 11,92 ± 0,35 (11,2 14,4) 110,88 ± 2,96 (100,8 129,6) 31,1 ± 0,85 (26,12 34,93) 6,64 ± 0,1 (6,44 7,03) 8,22 ± 0,18 (6,73 8,73) 5,9 ± 0,12 (5,17 6,4) 18,52 ± 0,32 (17,42 20,16) 12,57 ± 0,42 (10,4 13,6) 7,54 ± 0,3 (6,4 8) 10,63 ± 0,29 (9,6 11,2) 8,91 ± 0,27 (8 9,6) 13,26 ± 0,16 (12,8 13,6) 3,31 ± 0,11 (3,2 4) 44,8 ± 0,7 (41,6 46,4) 9,6 ± 0,49 (8 11,2) 110,63 ± 2,87 (99,2 116,8) 31,79 ± 1,07 (29,18 37,23) 6,56 ± 0,15 (6,05 7,15) 8,87 ± 0,13 (8,62 9,54) 5,05 ± 0,14 (4,5 5,6) 19,75 ± 0,33 (18,5 21,03) 12,48 ± 0,18 (11,2 12,8) 6,88 ± 0,24 (6,4 8) 10,24 ± 0,23 (9,6 11,2) 7,76 ± 0,17 (6,4 8) 12,88 ± 0,22 (11,2 13,6) 3,04 ± 0,11 (2,4 3,2) 43,2 ± 1,47 (35,2 49,6) 9,76 ± 0,26 (8,8 11,2) 104,32 ± 2,41 (91,2 115,2) 30,72 ± 0,53 (28,88 32,53) 6,39 ± 0,13 (6,1 7,48) 8,96 ± 0,33 (7,45 10,61) 5,57 ± 0,15 (4,4 6,2) 18,91 ± 0,23 (17,67 19,83) 376,18 ± 7,85 (355,2 432) 15,11 ± 0,39 (12,8 16) 8 ± 0,13 (7,2 8,8) 11,91 ± 0,21 (11,2 12,8) 8,27 ± 0,73 (4,8 11,2) 12,62 ± 0,22 (11,2 13,6) 2,93 ± 0,19 (2,4 4) 44,44 ± 1,38 (40 51,2) 10,67 ± 0,27 (9,6 11,2) 104,36 ± 2,26 (88 110,4) 25,02 ± 0,81 (22,4 29,5) 6,43 ± 0,15 (5,85 7,28) 8,51 ± 0,26 (7,52 9,44) 5,72 ± 0,51 (3,71 7,25) 19,85 ± 0,2 (19,07 20,72) 21

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Çizelge 4.5. Meloidoyne incognita nın Paspalum paspaloides, Setaria verticillata, Solanum nigrum ve Trifolium sp. de bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri Karakterler n=9 n=10 n=10 n=10 Paspalum Setaria Solanum paspaloides verticillata nigrum Trifolium sp. Vücut uzunluğu (µm) Vücut genişliği (µm) Stilet tokmakçığı seviyesinde vücut genişliği (µm) S-E pore seviyesinde (µm) Anus seviyesinde vücut genişliği (µm) Stilet uzunluğu (µm) DGO (dorsal özefagus bezi) (µm) Kuyruk uzunluğu (µm) Kuyruk ucu (hyalin) uzunluğu(µm Anüs-genital primordium arası (µm) a b' c c' ( S-P pore/l ) X 100 386,31 ±4,9 (368 409,6) 13,24 ± 0,4 (11,2 15,2) 8 ± 0,27 (6,4 9,6) 11,2 8,36 ± 0,24 (8 9,6) 13,16 ± 0,19 (12,8 14,4) 3,02 ± 0,12 (2,4 3,2) 43,73 ± 1,07 (38,4 46,4) 8,18 ± 0,42 (6,4 9,6) 105,78 2,98 (88 115,2) 29,68 ± 0,68 (25,78 30,75) 6,54 ± 0,12 (6,05 7,11) 8,86 ± 0,16 (8,32 9,67) 5,28 ± 0,22 (4 5,8) 19,75 ± 0,38 (17,97 21,58) 377,6 ± 4,96 (347,2 401,6) 13,12 ± 0,59 (11,2 16) 8,32 ± 0,13 (8 8,8) 10,56 ± 0,23 (9,6 11,2) 8,24 ± 0,17 (8 9,6) 12,8 ± 0,62 (8 14,4) 3,36 ± 0,11 (3,2 4) 42,4 ± 0,76 (38,4 44,8) 10 ± 0,43 (8 11,2) 94,08 ± 3,87 (68,8 104) 29,27 ± 1,27 (22,8 34,86) 6,45 ± 0,19 (5,56 7,9) 8,93 ± 0,17 (8,25 9,88) 5,16 ± 0,14 (4,33 5,6) 20,11 ± 0,31 (18,64 21,57) 387,68 ± 4,5 (372,8 414,4) 13,44 ± 0,26 (12,8 14,4) 8 11,28 ± 0,08 (11,2 12) 8,48 ± 0,21 (8 9,6) 13,36 ± 0,21 (12,8 14,4) 3,2 ± 0,12 (2,4 4) 42,88 ± 1,22 (33,6 46,4) 10,4 ± 0,29 (9,6 12) 95,36 ± 2,11 (88 107,2) 28,97 ± 0,77 (26 32,38) 6,29 ± 0,1 (5,97 6,91) 9,12 ± 0,31 (8,25 11,38) 5,08 ± 0,19 (4,17 5,8) 19,86 ± 0,26 (18,53 21,03) 373,12 ± 6,4 (342,4 412,8) 14,56 ± 0,26 (13,6 16) 9,12 ± 0,18 (8 9,6) 12,88 ± 0,25 (12 14,4) 9,36 ± 0,29 (8 11,2) 12,88 ± 0,08 (12,8 13,6) 3,2 43,92 ± 1,15 (38,4 51,2) 11,04 ± 0,56 (8 12,8) 91,36 ± 1,36 (84,8 99,2) 25,48 ± 0,48 (23,6 28,67) 6,5 ± 0,22 (5,1 7,5) 8,53 ± 0,2 (7,87 9,77) 4,73 ± 0,17 (3,86 5,82) 20,21 ± 0,43 (18,29 21,7) 22

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA A B C Şekil 4.2. Meloidogyne incognita A) Vulva kesiti ve B, C) İkinci dönem larva resimleri 4.2.3. Meloidogyne javanica Amaranthus albus, A. retroflexus, A. viridis, Chenopodium album, Cynodon dactylon, Cyperus rotundus, Digitaria sanguinalis, Eleusine indica, Physalis angulata, Portulaca oleracea, Solanum nigrum ve Xanthium strumarium da bulunan M. javanica nın vulva bölgesi ve ikinci dönem larvasına ait görünümü Şekil 4.3 te; ikinci dönem larvalarına ait vücut ölçümleri ise Çizelge 4.6., 4.7. ve 4.8 de verilmiştir. Amaranthus albus, A. retroflexus, A. viridis, Chenopodium album, Cynodon dactylon, Cyperus rotundus, Digitaria sanguinalis, Eleusine indica, Physalis angulata, Portulaca oleracea, Solanum nigrum ve Xanthium strumarium yabancı otlarında tespit edilen M. javanica nın ikinci dönem larvalarının vücut ölçümleri arasında önemli bir farka rastlanılmamıştır. A B C Şekil 4.3. Meloidogyne javanica A) Vulva kesiti ve B, C) İkinci dönem larva resimleri 23

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Çizelge 4.6. Meloidoyne javanica nın Amaranthus albus, A. retroflexus, A. viridis ve Chenopodium album da bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri Karakterler n=6 n=10 n=4 n=10 Amaranthus Amaranthus Chenopodium Amaranthus albus retroflexus viridis album Vücut uzunluğu (µm) Vücut genişliği (µm) Stilet tokmakçığı seviyesinden vücut genişliği (µm) S-E pore seviyesinde (µm) Anus seviyesinde vücut genişliği (µm) Stilet uzunluğu (µm) DGO (dorsal özefagus bezi) (µm) Kuyruk uzunluğu (µm) Kuyruk ucu (hyalin) uzunluğu(µm) Anüs-genital primordium arası (µm) a b' c c' ( S-P pore/l ) X 100 386,93 ± 6,26 (363,2 406,4) 14,4 ± 0,69 (12 16) 8,93 ± 0,38 (8 10,4) 12,27 ± 0,49 (11,2 14,4) 8,53 ± 0,4 (7,2 9,6) 12,8 ± 0,21 (12 13,6) 3,6 ± 0,27 (3,2 4,8) 45,6 ± 3,14 (32 51,2) 11,6 ± 0,4 (10,4 12,8) 113 ± 2,34 (105 118) 27,26 ± 1,66 (22,7 33,87) 7,83 ± 0,76 (6,4 7,6) 8,77 ± 0,84 (7,09 9,77) 5,34 ± 0,29 (4,44 6,4) 19,98 ± 0,55 (17,61 21,31) 440,32 ± 4,44 (416 452,8) 13,92 ± 0,3 (12,8 14,4) 8,72 ± 0,25 (8 9,6) 11,6 ± 0,25 (11,2 13,6) 9,08 ± 0,25 (8 9,6) 13,84 ± 0,27 (12 14,4) 4,4 ± 0,22 (3,2 5,6) 52,32 ± 1,31 (44,8 57,6) 10,32 ± 0,57 (8 14,4) 104,7 ± 1,12 (99 107) 31,79 ± 0,86 (26 35,38) 6,84 ± 0,1 (6,36 7,42) 8,45 ± 0,18 (7,86 9,64) 5,82 ± 0,19 (4,67 6,8) 18,89 ± 0,29 (17,37 20,29) 379,6 ± 3,02 (372,8 380,8) 14,6 ± 0,2 (14,4 15,2) 9 ± 0,38 (8 9,6) 12,4 ± 0,23 (12 12,8) 8,4 ± 0,23 (8 8,8) 12,4 ± 0,52 (11,2 13,6) 3 ± 0,38 (2,4 4) 48,6 ± 1,51 (45,6 51,2) 11,4 ± 0,5 (10,4 12,8) 98,75 ± 3,57 (93 109) 26,01 ± 0,38 (25,05 26,89) 7,99 ± 0,76 (5,95 9,44) 7,83 ± 0,2 (7,44 8,28) 5,8 ± 0,25 (5,18 6,4) 19,24 ± 0,28 (18,65 19,87) 400,8 ± 7,51 (366,4 440) 13,36 ± 0,4 (12 14,4) 8,08 ± 0,19 (7,2 9,6) 11,12 ± 0,8 (10,4 11,2) 8,48 ± 0,18 (8 9,6) 12,48 ± 0,24 (11,2 13,6) 3,68 ± 0,24 (2,4 4,8) 46,48 ± 1,16 (41,6 52,8) 10,24 ± 0,26 (9,6 12) 101,8 ± 3,19 (89 114) 30,19 ± 0,88 (25,44 33,88) 6,95 ± 0,07 (6,68 7,24) 8,64 ± 0,1 (8,13 9,22) 5,49 ± 0,14 (4,91 6,4) 19,05 ± 0,34 (17,76 20,65) 24

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Çizelge 4.7. Meloidoyne javanica nın Cynodon dactylon, Cyperus rotundus, Digitaria sanguinalis ve Eleusine indica da bulunan ikinci dönem larvalarının morfolojik ve allometrik ölçüm değerleri Karakterler n=6 n=10 n=8 n=8 Cynodon Digitaria dactylon Cyperus rotundus sanguinalis Eleusine indica Vücut uzunluğu (µm) Vücut genişliği (µm) Stilet tokmakçığı seviyesinden vücut genişliği (µm) S-E pore seviyesinde (µm) Anus seviyesinde vücut genişliği (µm) Stilet uzunluğu (µm) DGO (dorsal özefagus bezi) (µm) Kuyruk uzunluğu (µm) Kuyruk ucu (hyalin) uzunluğu(µm) Anüs-genital primordium arası (µm) a b' c c' ( S-P pore/l ) X 100 390,4 ± 2,98 (377,6 398,4) 14,13 ± 0,49 (12,8 14,4) 8,53 ± 0,34 (8 9,6) 12,13 ± 0,32 (11,2 12,8) 8,53 ± 0,34 (8 9,6) 13,47 ± 0,25 (12,8 14,4) 3,73 ± 0,4 (2,4 4,8) 48 ± 2,26 (36,8 51,2) 10,8 ± 0,65 (8 12,8) 92,17 ± 3,6 (84 103) 27,78 ± 0,97 (24,9 30,88) 6,6 ± 0,15 (6,23 7,11) 8,24 ± 0,47 (7,38 10,57) 5,66 ± 0,32 (4,6 6,4) 18,92 ± 0,4 (17,65 20,13 398,08 ± 5,32 (377,6 427,2) 14,08 ± 0,18 (13,6 15,2) 8,8 ± 0,17 (8 9,6) 12,16 ± 0,2 (11,2 12,8) 9,04 ± 0,27 (8 10,4) 13,28 ± 0,18 (12,8 14,4) 4,16 ± 0,44 (1,6 6,4) 50,08 ± 1,49 (43,2 59,2) 11,04 ± 0,58 (8,8 14,4) 109,1 ± 1,4 (103 118) 28,3 ± 0,42 (26,56 31,41) 6,63 ± 0,17 (6,11 7,7) 8 ± 0,22 (7,22 9,25) 5,61 ± 0,29 (4,15 7,4) 19,24 ± 0,39 (17,48 20,73) 416,8 ± 5,37 (396,8 430,4) 14,5 ± 0,38 (12,8 15,2) 8,8 ± 0,21 (8 9,6) 12,5 ± 0,4 (11,2 14,4) 9,2 ± 0,3 (8 10,4) 12,8 ± 0,15 (12 13,6) 3,4 ± 0,13 (3,2 4) 50,6 ± 0,42 (48 51,2) 12 ± 0,4 (11,2 14,4) 109 ± 0,98 (104 112) 28,84 ± 0,6 (26,9 31,65) 6,83 ± 0,08 (6,5 7,1) 8,24 ± 0,11 (7,75 8,68) 5,55 ± 0,21 (4,92 5,82) 20 ± 0,45 (17,83 21,41) 395,2 ± 5,62 (363,2 419,2) 13,8 ± 0,36 (12,8 16) 8,3 ± 0,21 (8 9,6) 11,7 ± 0,15 (11,2 12) 8,3 ± 0,5 (5,6 10,4) 12,7 ± 0,18 (12 13,6) 3,8 ± 0,2 (3,2 4,8) 46,4 ± 1,84 (38,4 51,2) 10,8 ± 0,15 (10,4 11,2) 113,88 ± 0,95 (112 119) 28,82 ± 1,02 (22,7 32,75) 6,58 ± 0,1 (6,1 7) 8,6 ± 0,31 (7,69 10,38) 5,73 ± 0,37 (4,15 6,86) 19,39 ± 0,45 (17,74 21,17) 25