KRONOLOJİK İSLAM MİMARİSİ 2 SASANİLER-İSPANYA EMEVİLERİ-TULUNOĞULLARI
SASANİLER (226-651) Sasaniler daha sonra Emevi ve Abbasi Devletlerinin hüküm sürdüğü bölgenin doğudaki (çoğunlukla Irak) bölümüne hükmetmiştir. Bizans Devleti nin aksine Arap işgalleriyle tamamen ortadan kalkmışlardır. Buna rağmen Sasani gelenekleri özellikle Abbasi Devleti nin 8 ve 9. yüzyıllara gelen döneminde önemli şekilde devam etmiştir. Bu dönemin en özel ve etkili yapısı Kisra Eyvanı dır.
Kisra Eyvanı (tarihi bilinmiyor,yaklaşık 540) Eyvan ve tonoz imparatorluk sarayının bir parçasıdır ve Kisra Eyvanı nın taht odası olduğu düşünülmektedir. Yüksekliği 30 m., kapattığı mekanın eni 24 m. ve uzunluğu 48 m.dir ve halen inşa edilmiş en büyük eyvan olarak kabul edilmektedir. Tonozun üst kısmında kalınlık 1 m. iken tabanda 7 metreye ulaşmaktadır...
İSPANYA EMEVİLERİ(711-1492) 750 de Emevilere karşı İran ın doğusunda çıkan ayaklanmalar sonucunda (Abbasiler tarafından) prens Abdulrahman İspanya ya kaçmış ve orada Emevi Devleti ni devam ettirmiştir. Abdulrahman İspanya Valisi Yusuf u Toledo daki savaşta yenerek 270 yıl boyunca Emevi Devleti nin İspanya da devam etmesini sağlamıştır.
İslam mimarisinin İspanya daki en güzel örnekleri bugün Kordoba, Sevil, Granada, Toledo ve Zaragoza şehirlerindedir.
İspanya daki Emevi Devletinden günümüze çeşitli yapılar ulaşmıştır, bunlar kale, cami, kilise, sinagog, saray, köprü, hamam, değirmen, köy ve kent olarak sınıflandırılabilir. En fazla sayıda günümüze ulaşmış yapılar kalelerdir. Değiştirilerek Hristiyanların İspanya yı yeniden ele geçirmesinden sonra da kullanılmış olan kalelerin tarihini belirlemek her zaman mümkün değildir. Emevi Dönemine ait en erken örneklerden birisi duvarları ve kare formundaki burçlarıyla /kuleleriyle dikkat çeken Andalusiya daki Banos de la Encina Kalesidir. Bu yapının İslam dönemine ait olduğunu gösteren iz kare formlu kulelerden başka giriş kapısının formudur.
Banos de la Encina Kalesi, İspanya
İspanya daki İslam Devletinin yapılarında kullanılan malzemeler doğal kaynaklara ve kültürel etkilere göre çeşitlenmiştir. Kullanılan ana malzemeler ise ahşap, taş, pişmiş tuğla ve kerpiç olmuştur. Ortadoğu nun aksine İspanya ağaç yoğunluğu fazla bir bölge olduğundan özellikle çam ve meşe sıklıkla kullanılmıştır. Ahşap genellikle çatılarda kiremit ile kaplanarak ya da kubbe oluşturmak için kullanılmıştır. Kordoba Ulucami nin çam ağacı kullanılarak yapılmış olan çatısı ahşabın yaygın kullanımını göstermektedir.
Kordoba Ulucami 786 da Abdulrahman 1 tarafından, daha önce Müslümanlarla Hristiyanların ortak kullandığı bir kilisenin arazisine inşa edilmiştir. Caminin Şam Ulucamisini de tasarlayan Suriyeli bir mimar tarafından inşa edildiği düşünülmektedir, ancak yapı Kudüs teki El Aksa Cami ile ortak özellikler göstermektedir.
Kudüs teki El Aksa Cami
Kordoba Ulucami nin gelişim aşamaları
Ulucami nin en önemli özelliği üst üste binen iki katlı at nalı formundaki kemerleridir. Bu sistemin kısa kolonlarla yüksek tavanlı bir mekan elde etmek için geliştirildiği düşünülmektedir.
10. yüzyılda inşa edilmiş olan mihrap arkasında bir oda barındırmaktadır ve üstünde yer alan kubbeyi taşımak için bu oda sekizgen formda inşa edilmiştir. Uçan payandalar üzerinde duran bu kubbe altın sarısı ağırlıklı olarak renklendirilmiştir ve bu süslemenin Bizans İmparatorunun hediyesi olduğu düşünülmektedir.
Caminin görünümü 16. yüzyılda ortasına inşa edilen katedralle bozulmuş, caminin minaresi ise katedralin içinde kaybolmuştur. Camide ayrıca Emevi halifesinin sarayı bulunmaktadır, bu saray bugün başpiskoposun sarayı olarak kullanılmaktadır.
Üst üste binen kemerler
İspanya Emevileri döneminde inşa edilmiş pek çok cami Hıristiyanların yeniden İspanya yı ele geçirmesiyle kiliseye çevrilmiştir. Bunlardan bazıları hemen hiç değiştirilmeden kiliseye çevrilirken bazıları da Kordoba Ulucami gibi büyük oranda değişikliklere uğramıştır. İspanya Emevileri döneminin kale ve camilerinde öne çıkan özellikler kare minareler ve kuleler ile arkasında bağımsız bir oda bulunabilen geniş mihraplardır.
İslam Döneminin en güzel sarayları Elhamra Sarayı ile onun yazlık bölümü olan Generalife Sarayıdır.. Elhamra Kızıl Kale anlamındadır ve Granada da iki nehir arasında yer alan bir tepenin üzerine inşa edilmiştir.
Elhamra Sarayı
Elhamra Sarayı nın Planı
Komares Sarayı Aslanlı Avlu
Elhamra Sarayı nın büyük bölümü 14. ve 15. yüzyıllarda inşa edilmiştir ve saraylardan oluşmaktadır. Komares Sarayı nın ana avlusu kısa kenarda emirin özel odasını, iki uzun kenarda ise eşlerinin odalarını kapsamaktadır.
Aslanlı Avlu Törenlerde kullanılmıştır ve emirin odasıyla bağlantılıdır
Emevi Sarayları geleneği Hristiyanların İspanya yı yeniden ele geçirmesinden sonra dahi devam etmiştir. Bunun en önemli örneği Zalim Pedro nun Sevil deki sarayıdır.
Özetlemek gerekirse İspanya daki Emevi Dönemi mimarisinin en önemli özellikleri at nalı kemerler, ortada bir kolon bulunan çift pencereler, tuğla ve taş kullanımı, çok renkli seramikler, süslü sıvalar ve üst üste binen kemerlerdir. İspanya Emevilerinin mimarisi Moorish-Fas a benzer olarak adlandırılmaktadır. Fas ya da Kuzey Afrika mimarisinden farklı olsa da ortak özellikleri yüzünden bu terim kullanılmaktadır.
TULUNOĞULLARI (868-905) Tulunoğulları Samarra daki askeri birliğin başında bulunan Buhara lı bir Türk askerin oğlu olan Ahmet tarafından kurulmuştur. Tulunoğlu Ahmet Mısır da yeni bir başkent kurmuş ve bu kentteki camiyi Samarra daki Ulucamiyi örnek alarak inşa ettirmiştir. Tulunoğluuarından günümüze Tulunoğlu Cami (876) ile bir köprü ulaşmıştır.