Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 127 T.C. ORMAN BAKANLIĞI O.G.M.. Çanakkale Bölge Müdürlüğü Çalışma Programı TRAKYA ORMAN ALANLARİ İLE ORMANLARIN AĞAÇ SERVETİ DEĞİŞİMİ ÜZERİNE BİR İNCELENME Ender MAKİNECİ* ÖZET 1. GİRİŞ Bilinen tarihine göre yaklaşık altı bin yıllık yerleşim alanı olan Trakya, tüm tarihi boyunca savaşlara ve istilalara sahne olmuştur. Asırlar boyunca süren yerleşimler, tek yakacak maddenin ağaç oluşu, tarım ve hayvancılık faaliyetleri sonunda insanlar Trakya ormanlarını aşırı derecede tahrip etmiştir. Günümüzde eklenen diğer sorunlar (artan endüstri, hava kirliliği, açmalar vd.) Trakya'nın ormansızlaşma sürecini daha da hızlandırmaktadır. Trakya'da düzenli ve planlı ormancılık uygulamaları ancak 194O'lı yıllarda başlatılmıştır. İlk idari birimlerin 1944 yılında oluşturulmasıyla başlayan bu çalışmalar bugün, bölgede ormana ve orman ürünlerine olan ihtiyacı karşılamaya, doğal dengenin ve ekolojik yapının korunmasına hizmet etmektedir. Bu çalışmada ve yılları arasında Trakya 'mn orman varlığı ve yapısında meydana gelen değişim incelenmiştir. Mevcut orman varlığı ve niteliğindeki değişimler ekolojik yapıda farklılaşmaya neden olacak ve aynı zamanda orman ürünleri sanayi kuruluşlarının gelecekteki yerli hammadde ihtiyacını etkileyecek boyuttadır. Ormanların yetiştirilmesinde ve işletilmesinde temel hedef, bir ekosistem olarak ormanın denge ve devamlılığını bozmadan, varolan yetişme ortamı koşullarının elverdiği ölçüde en yüksek miktar ve kalitede çok yönlü olarak ormandan faydalanmaktır. Ormanın ilk kuruluş aşamasından gençleştirilmesine kadar geçen sürede, yapılacak müdahalelerde ve işletmenin tamamında ekolojik koşullara uygun davranmak bir zorunluluktur. 2 372 100 ha alana sahip olan Trakya, Türkiye alanının % 3'ünü oluşturur. % 30.3 'ü orman alanı olarak kullanılan Trakya arazisinde bazı ormanlar yüksek verim gücünde yetişme ortamı koşullarına sahip olsalar da, genelde tahrip edilmiş, doğal kuruluşları bozulmuş ve verim güçleri düşmüştür. Trakya ormanlarının gelişim sürecinde yapılan teknik uygulamalar, bozuk alanların ağaçlandırılması ve orman tahripleri orman H İ.Ü. Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalı 80895 Bahçcköy/İSTANBUL
[SJ İVakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 128 larımızın ekolojik yapısını farklı yönlerden etkilemektedir. Tüm bu etkenler sonucu değişen tür bileşimi, orman yapısı ve niteliğini belirlemek, çözüm arayışlarını gerçekçi yoldan bulmamıza yardımcı olacaktır. Bu amaçla yaptığımız çalışmada Trakya ormanlarının yılından itibaren günümüze kadar olan yapısal değişimi incelenmiştir. Ormanın yapı ve niteliğinde tespit edilen değişimler, Trakya ormancılığının geleceği hakkında olduğu kadar, ekolojik yapı, sosyal ve ekonomik anlamda değerlendirmeler yapmamızı sağlamaktadır. 2.MATERYAL VE METOD O.G.M. Amenajman Dairesine ait yılında başlayan ve 1972 yıllan arasındaki sayısal değerleri içeren envanter kayıtlan ile yılı değerleri karşılaştırılarak, Trakya'nın orman alanlannda ve ağaç servetinde zamanla oluşan farklar ortaya konmuştur. ve yıllan arasında Orman Bölge Müdürlükleri ve İşletme Müdürlükleri smırlannda değişiklikler olduğundan, bölge ve işletme müdürlüklerinin ağaç serveti ve orman alanları tam olarak karşılaştırılamamıştır. Ayrıca Çanakkale Bölge Müdürlüğü'ne bağlı olmakla beraber Trakya sınırları içerisinde kalan Gelibolu ve Eceabat Orman Bölge Şeflikleri'ne ait orman alanlan değerlendirme dışındadır. Envanterlerde baltalık ağaç servet değerleri ster olarak yeralmaktadır. Bu nedenle baltalıkların m 3 değerlerini bulmak için envanterlerde verilen ster değerleri 0.7 ster katsayısı ile çarpılmıştır. 3. BULGULAR Trakya'nın ile 1972 yıllan arasındaki orman alanları Tablo l'de, yılındaki orman alanları Tablo 2'de verilmiştir. yılında Trakya'nın orman alanı 193 117 hektan koru ormanı ve 435 843 hektarı baltalık ormanı olmak üzere toplam 628 960 hektardır. Bu alanın 403 215 hektan verimli, 225 745 hektarı ise çok bozuk orman niteliğindedir (Tablo 1). yılında ise toplam orman alanı 604 659 hektara düşmüştür. Bu alanın 321 479 hektarı koru ormanı, 283 139 hektarı baltalıktır. yılma göre yılında toplam verimli orman alanı 468 945 hektara yükselirken, çok bozuk orman alanı 135 714 hektara gerilemiştir (Tablo 2). Orman alanlannm yılma göre yılında azalmasına rağmen, toplam ağaç serveti artmıştır. yılında 25 998 009 m 3 olan ağaç serveti yılında 41 581 730 m 3 'e yükselmiştir (Tablo 3 ve 4). yılında koru ormanlanndaki ağaç serveti 17 940 063 m 3, baltalık ormanlanndaki 8 057 946 m 3 bulunmuştur. yılında ise kora ormanlanndaki ağaç serveti 32 056 119 m 3, baltahklardaki 9 525 611 m 3 'tür. Trakya toplam orman alanlarında yılına göre 24 301 ha azalma varken (Tablo 5), toplam
[Ş] İtakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 129 ağaç serveti 15 583 721 m 3 artmıştır (Tablo 6). 4. SONUÇLAR Elde edilen bulgulara göre, dikkat çekici ilk sonuç Trakya toplam orman alanında 24 301 hektarlık bir azalmanın bulunmasıdır. Bunun nedeni 1973 ve 1986 yıllan arasında yürürlüğe girmiş bulunan 1 744 sayılı kanunun 2. maddesi, 2 896 sayılı kanunun 2. maddesi ve 3 302 sayılı kanunun 2B maddesi gereğince 6831 sayılı Orman Kanunu'nun 2B maddesinde yapılan değişiklikler sonucunda bazı alanların orman alanı dışına çıkartılmış olmasıdır. Orman Bakanlığı Kadastro ve Mülkiyet Dairesi Başkanlığı'nm 1994 yıl sonu verilerine göre Edirne ilinde 2 886 ha, Tekirdağ ilinde 2 586 ha, Kırklareli ilinde 11 877 ha ve İstanbul ilinde (Anadolu yakası dahil) 15 282 ha orman alanı, ilgili kanunlar gereğince orman alanı dışına çıkarılmıştır. Orman rejimi dışına çıkartılan bu alanlar genelde baltalık orman alanlan olmuştur.
ïrakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 131 Tablo 3. yılında Trakya'nın orman alanlarındaki ağaç serveti (m 3 ) işletme istanbul Kırklareli Vize Demirköy Keşan Bahçeköy Çatalca Nitelik İbreli 63 594 223 63 817 1 411 9 363 10 774 10 185 657 10 842 795 828 87 332 883 160 13 565 13 565 18 762 18 762 903 345 97 575 1 000 920 Koru Ormanları Yapraklı 83 555 83 555 3 304 757 380 089 3 684 846 2 652 208 7 234 2 659 442 8 748 770 196 227 8 944 997 227 9 270 9 467 712 655 712 655 842 265 1 886 844 151 16 344 437 594 706 16 939 143 147 149 223 147 372 3 306 168 389 452 3 695 620 2 662 393 7 891 2 670 284 8 748 770 196 227 8 944 997 796 055 96 602 892 657 726 220 726 220 861 027 1 886 862 913 17 247 782 692 281 17 940 063 Baltalık 1 746 033 696 705 3 681 855 301 170 1 267 511 36 972 327 700 8 057 946 1 893 405 4 392 325 6 352 139 9 246 167 2 160 168 763 192 1 190 613 25 998 009 Tablo 4. yılında Trakya'nın orman alanlarındaki ağaç serveti (m 3 ) İşletme İstanbul Kırklareli Vize Demirköy Keşan Bahçeköy Çatalca Tekirdağ Edirne Nitelik İbreli 540 354 618 540 972 135 584 6 020 141 604 46 513 46 513 40 713 230 40 943 1 850 221 29 288 1 879 509 27 020 27 020 135 258 352 135 610 168 936 3 800 172 736 4 198 10 4 208 2 948 797 40 318 2 989 115 Koru Ormanları Yapraklı 199 102 199 102 7 456 391 197 724 7 654 115 3 229 079 3 316 3 232 395 13 919 352 17 251 13 936 603 81 814 30 883 112 697 1 056 761 1 056 761 1 539 121 44 089 1 583 210 1 013 351 57 925 1 071 276 203 647 17 198 220 845 28 698 618 368 386 29 067 004 739 459 618 740 077 7 591 975 203 744 7 795 719 3 275 592 3 316 3 278 908 13 960 065 17 481 13 977 546 1 932 035 60 171 1 992 206 1 083 781 1 083 781 1 674 379 44 441 1 718 820 1 182 287 61 725 1 244 012 207 845 17 208 225 053 31 647 415 408 704 32 056 119 Baltalık 310 191 962 087 2 076 564 300 291 213 754 89 3 666 084 1 408 150 588 401 9 525 611 1 050 268 8 757 806 5 355 472 14 277 837 2 205 960 1 083 870 5 384 904 2 652 162 813 454 41 581 730
Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu H 132 Tablo 5. Trakya'nın orman alanlarının yıllara göre değişimi (ha) NITELIK ÇOK BOZUK VERIMLI YILLAR ağaçlandırılan ve koruya dönüştürülen alan 128 362 ha KORU ORMANLARI 36 398 64 080 + 27 682 156 719 257 399 + 100 680 193 117 321 479 + 128 362 BALTALIKLAR 189 347 71 634 117713 246 496 211 546 34 950 435 843 283 180 152 663 Orman alanı dışına çıkartılan alan 24 301 ha ORMAN ALANI 225 745 135 714 90 031 403 215 468 945 + 65 730 628 960 604 659 24 301 Tablo 6. Trakya'nın orman alanlarındaki ağaçservetinin yıllara göre değişimi (m 3 ) ÇOK BOZUK VERIMLI Yıllar ibreli 97575 40318 57257 903345 2948797 +2045542 1000920 2989115 +1988195 KORU ORMANLARI Yapraklı 594706 368386 226320 16344437 28698618 +12354181 16939143 29067004 +12127861 692281 408704 283577 17247782 31647415 +14399633 17940063 32056119 +14116056 BALTALIKLAR 8 057 946 9 525 611 + 1 467 665 25 998 009 41 581 730 +15 583 721 Trakya'da toplam çok bozuk orman alanlarının azalmasına (90 031 ha) karşılık, verimli orman alanlarının artması (65 730 ha) orman varlığımızın niteliğinin korunması açısından sevindiricidir. Trakya'da 1994 yılı sonuna kadar 79 296 ha ağaçlandırma yapılmıştır (Aladağ, V. 1996). Yapılan bu ağaçlandırmalar yılı değerlerinde koru alanları içerisinde yeralmaktadır. Baltalık ormanların toplamında 152 663 ha azalma ile beraber koru ormanlanndaki 128 362 ha artışın sebepleri, koru alanına dahil olan ağaçlandırma alanları ve koruya dönüştürülen baltalık orman alanlarıdır. Orman servetindeki 15 583 721 m 3 'lük ek artış, ormancılık çalışmalarının başarısını göstermektedir. Baltalık alanları dahi toplamda azalmasına rağmen, ağaç serveti artmıştır (1 467 3665 m 3 ). yapraklı koru ormanlanndaki ağaç serveti artışı 12 624 181 m 3 gibi yüksek bir değerdir. Bu da yılda 1 milyon m 3 'e yakın yapraklı ağaç orman ürününün yakacak ve yapacak
[ij Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyum«II 133 odun hammaddesi olarak kullanıma sunulması demektir. Ağaç serveti değerleri incelendiğinde ibreli koru ormanlarında görülen 2 milyon m 3 'e yakın artış belki de Trakya ormancılığının geleceği için en önemli sonucu oluşturmaktadır. envanterinde 26 000 ha olan ibreli orman alanı tüm ağaçlandırma çalışmalannda ibreli ağaç türlerinin (kuzeyde Karaçam ve Sarıçam, güneyde ise Kızılcam ağaç türleri) kullanılması nedeniyle yılında yaklaşık olarak 106 bin hektara yükselmiştir. Trakya'da ibreli ormanlarda, yılda ortalama olarak 78 m 3 /ha artış hesabıyla bir yılda 750850 bin m 3 /ha ağaç serveti artımı beklenebilir. Bu durumun gelecekteki ormancılık çalışmalarında dikkate alınması gereklidir. Trakya'da artan ibreli ve reçineli odun hammaddesinin orman ürünleri sanayi kollarında en iyi şekilde değerlendirilmesi ülke ekonomisi ve ormancılığımız açısından önemlidir. Ülkemizde uzun süredir devam eden uygulamalarda, ibreli ağaç türlerinin ağaçlandırma bakımından elverişliliği yanında tercih edilen diğer özellikleri (fidan üretiminin yapraklılara nazaran kolay oluşu, basan yüzdesinin yüksekliği, kağıt sanayiinde kullanımı vb. gibi) nedeniyle ibreliler daha çok kullanılmaktadır. Buna karşılık yapraklı ağaç ormanlarının önemli ölçüde azalması sonucunu doğuracak politikalar izlenmesi halinde, karşılaşılacak sorunların da incelenmesi gerekmektedir. Bu incelemede odun hammaddesi üretiminin önemi dikkate alınmalı, ancak ormanların ekonomik fonksiyonunun her zaman tek fonksiyon olmadığı unutulmamalıdır. Kısa vadede kâr amacıyla yanlış uygulamalar yapılması, uzun vadede toprağın verimliliğinin bozulmasına da yolaçabilir. Bu nedenle ülke ormanlarında olduğu gibi, Trakya yapraklı ağaç ormanlarının ibreli ormanlara dönüştürülmesinin, ekolojik yapı, su üretimi, doğal hayatın devamlılığı ve korunması üzerine etkilerinin iyi incelenmesi gerekir.
Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 134 5. KAYNAKLAR 1. ALADAĞ, V. 1996. Trakya'da Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Çalışmaları. 2. Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Semp.36 Ocak 1996 (439440). 3. TMMOB Makine Mühendisleri Odası Edime Şb.Yay.Nu.183 (ISBN 9753951671) Edime. 4. T.C. ORMAN BAKANLIĞI O.G.M. 1980. Türkiye Orman Envanteri. Sıra No. 13, Seri No. 630 Ankara 5. T.C. ORMAN BAKANLIĞI O.G.M.. İstanbul Bölge Müdürlüp Çalışma Programı. 6. T.C. ORMAN BAKANLIĞI O.G.M.. Çanakkale Bölge Müdürlüğü Çalışma Programı