Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 1-ci sinifləri üçün İnformatika dərsliyi Müəlliflər: Ramin Mahmudzadə İsmayıl Sadıqov Naidə İsayeva Bakı: Bakı Nəşr, 2012. Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olan qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış YEKUN RƏY
Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır: 1. Məzmun baxımından; 2. Şagirdlərin yaş və fizioloji xüsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımından; 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından. 1. Məzmun baxımından Dərslik komplektinin strukturu barədə müəllim üçün metodik vəsaitdə izahat verilmişdir. Bu komplektdə fənn üzrə təhsil proqramında olan bütün standartlar demək olar ki, öz əksini tapmışdır. Bununla belə, dərsliyin mövzuları üzrə strukturunda bəzi qüsurlar var. Belə ki, dərslikdə mövzular bölmələrdə, bölmələr isə tədris vahidlərində komplektləşib. Məntiq bölməsinin Hadisələr və hərəkətlər ardıcıllığı tədris vahidində verilməsi müəyyən çaşqınlıq yaradır. Birincisi, şagirdlər sadə məntiqi mühakimələri təkcə hərəkət və hadisələr ardıcıllığında yox, həm də əşyaların əlamətləri və onlar arasındakı münasibətlərdə də aparmağı bacarmalıdır. Necə ki, dərsliyin özündə 2.2 məzmun standartını formalaşdırmaq üçün hadisələr və hərəkətlər ardıcıllığından daha çox, əşyaların təsviri və müqayisəsinə aid nümunə və tapşırıqlar verilib. Ona görə də Məntiq i ayrıca tədris vahidi kimi vermək daha məqsədəuyğundur. Gələcəkdə məhz informatika fənni çərçivəsində məntiqi mühakimələrin aparılması və inkişaf etdirilməsi baxımından onun ayrıca verilməsi yaxşı olardı. Bu, həm də yarana biləcək çaşqınlığı aradan qaldırardı. Dərslikdəki mövzuların başlıqları məzmun standartlarına uyğundur. Amma dərslik komplektində həmin mövzular üzrə verilmiş şəkillər, tapşırıqlar, nümunələr, izahlar heç də bütünlüklə tələb olunan məzmun standartlarının formalaşmasını təmin etmir. Bu qüsurlar aşağıdakılardır: 8-ci səhifədə əşyaların rəngi və forması haqqında məzmun standartının formalaşdırılmasına yönəlmiş dairə, düzbucaqlı, üçbucaq və oval həndəsi fiqurları verilib. İlk dərsdən düzbucaqlı və ovaldan danışmaq elmi-pedaqoji baxımdan düzgün deyil. 1-ci sinifdə riyaziyyat dərsində bu sadə həndəsi fiqurlarla ilk dərslərdə yox, sonrakı dərslərdə tanış olurlar. Bu da öz növbəsində fənlərarası inteqrasiya baxımından qüsurdur. Bu qüsuru 9-cu səhifədəki 3-cü tapşırığa da aid etmək olar. 2
10-cu səhifədə 2-ci mövzunun başlığı elmi-pedaqoji cəhətdən qüsurludur. Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində 1 əşya cansız varlıqlara şamil olunan söz kimi xarakterizə olunub. Yəni bu söz dilimizin lüğət fondunda cansız varlıqları ifadə edir. Bu mənada başlıqda verilən Əşyaların hissələri və hərəkəti ən azı mübahisəlidir. Hərəkətin cansıza yox, canlıya xas əlamət olduğu məlumdursa, əşyanın hərəkətindən danışmaq səhv hesab oluna bilər. Artıq neçə ildir ki, Həyat bilgisi fənninin tədrisində varlıq sözündən istifadə olunur. Burada əşya mübahisə yaradır. Eyni fikirləri metodik vəsait üçün də demək olar. 10-cu səhifədə verilmiş çalışmada tanqramın hissələrindən müxtəlif heyvan fiqurları düzəltmək 1-ci sinif şagirdləri üçün ilk dərslərdən çətinlik törədə bilər. Bundan başqa ikinci və dördüncü fiqurda hansı heyvanın təsvir olunması şagirdlər üçün aydın deyil. Bu şəkillərin yerinə daha aydın başa düşülən heyvan fiqurlarının verilməsi yaxşı olardı. 11-ci səhifədəki nümunədə eyni səhvlər təkrarlanıb. Gəmi və onun hissələri verilib. Şagirdlər sarı və qırmızı rəngdə olan trapesiya haqqında bilgiyə malik deyillər. Riyaziyyatla fənlərarası əlaqə gözlənilməyib. 11-ci səhifədə Hər bir canlı və cansıza xas olan hərəkətlər var cümləsinə uyğun pişiyin (canlının) və topun (cansızın) hərəkətinə (?) aid müxtəlif situasiyalı rəsmlər verilib. Hərəkət cansıza yox, canlıya xas əlamətdir. Topu doldurmaqla, yaxud onunla futbol və ya voleybol oynamaqla hərəkəti ona xas əlamət hesab etmək olarmı? Bu isə elmi-pedaqoji cəhətdən səhvdir. Bu səhifədəki tapşırıqda verilmiş Topla nə edirlər? sualına cavab olaraq yazılmış Topu doldururlar. cümləsinin əvəzinə Topu hava ilə doldururlar. yazılsa, daha anlaşıqlı olar. 16-cı səhifədəki tapşırıqda şagirdlərdən bir-birlərini müqayisə etmək tələb olunur. Burada verilmiş "Kim böyükdür? Kim kiçikdir?" suallarının cavabı tam anlaşılmır. Şagirdlər nəyi müqayisə edəcəklər? Boylarınımı, yaşlarınımı və s. Bu tapşırıq üzrə Azərbaycan və rus bölməsi üçün verilmiş dərslikdə uyğunsuzluq var. Belə ki rus bölməsində şagirdlərə 2 sual yox, dörd sual təklif olunur ki, bu da doğru hesab oluna bilməz. 20-ci səhifədə 3-cü tapşırıq dəqiq qoyulmayıb. Çünki şalvarlar arasında 1 yox, 2 fərq (rəng və cib) olduğu halda, onlar arasında fərqin (tək halda) tapılması tələb olunur. Əslində tapşırıq İki əşya arasındakı fərqləri tap şəklində ifadə olunmalı idi. 1 Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti (II cild). Bakı, Şərq-Qərb nəşriyyatı, 2006. 3
23-cü səhifə 1-ci tapşırıqda Əvvəl nə olub, sonra nə? sualı soruşulur. Şəkildə isə toyuq və yumurta verilib. Bu isə indiyə qədər mübahisə doğuran məsələdir. Əgər orada toyuq yox cücə şəkli nəzərdə tutulubsa onda, şəkildə dəqiqləşmə olmalıdır (rəngində, ölçüsündə). 27-ci səhifədə kağızdan romb kəsmək tələb olunur ki, şagirdlər hələ rombun nə olduğunu bilmirlər. 29-cu səhifədəki 4-cu çalışmada Uşaqlar volanı ağacdan necə götürə bilər? şəklində sual qoyulub ki, bu da pedaqoji cəhətdən doğru deyil. Belə çıxır ki, uşaqlar volanı götürmək üçün ağaca çıxmalıdırlar? Görünür, müəlliflər uşaqların ağacdan yıxılma riskini nəzərə almayıblar. 32-ci səhifədəki 4-cü çalışmada əşyanın yox, həndəsi fiqurun tapılmasından söhbət gedə bilər. Şərtin isə yumru və göy deyil şəklində olması dil-uslub və dəqiqlik baxımından daha məqbul olardı. Digər tərəfdən, yumru sözü müstəvi yox, fəza fiqurlarına aiddir. 38-ci səhifədə verilmiş İnformasiya deyərkən xəbər, məlumat və ya bilik başa düşülür cümləsində və ya bağlayıcısının yerinə və bağlayıcısı olmalıdır. Çünki cümlə bu şəkildə verilərkən mahiyyətini itirir. 40-cı səhifədəki 3-cü çalışma Hansı şəkil məktəb ləvazimatlarına aiddir? şəklində qoyulsa, daha dəqiq olardı. 52-ci səhifədə verilmiş şəkildəki əşyaların kompyuterin hansı hissələrinə oxşaması ilə bağlı tapşırıq kompyuterin əsas hissələri mövzusundan sonra verilsə yaxşı olardı. Çünki, şagird kompyuterin əsas hissələri ilə səhifə 54-də tanış olacaq. 60-cı səhifə Paint proqramını açmaq üçün verilmiş göstərişdə "siçanın sol düyməsini çıqqıldat və proqramı başlat" cümləsində siçanın sol düyməsinin qoşa çıqqıldatmaq lazım gəldiyi qeyd olunmalıdır. Çünki proqramı açmaq üçün siçanın sol düyməsini bir dəfə yox, qoşa (aramsız) çıqqıldatmaq lazımdır. Eyni irad 64-cü səhifədə olan 2-ci tapşırığa da aiddir. 68-ci səhifədəki tapşırıqda sinfin nömrəsi deyiləndə nə nəzərdə tutulduğu anlaşılan deyil. Bu tapşırıq 1-ci sinif şagirdləri üçün çətindir. 70-ci səhifə kalkulyatorun tanıdılması mövzusunda qüsur var. Belə ki, kalkulyatorun üzərində olan C düyməsi ekrandakı rəqəmi silir yazılıb. Halbuki, bu düymə ekranda olan bütün məlumatları silir. 4
2. Şagirdlərin yaş və fizioloji xüsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan 16-cı səhifədə ikinci sualda kimin kök, kimin arıq olmasını soruşmaq şagirdlərin yaş psixologiyası baxımından düzgün hesab olunmur. Çünki, bu kiçik yaşlı uşaqlarda böyük kompleks yarada bilər ki, bunun da istənilməsi psixoloji cəhətdən düzgün deyil. 56-cı səhifədə verilmiş təhlükəsizlik və davranış qaydalarını ayırmaq daha məqsədəuyğundur. Davranış qaydalarına Kompyuter otağında qaçmamaq, kəskin hərəkətlər etməmək, kompyuter arxasında əyləşərkən su içməmək və yemək yeməmək, klaviatura və siçanla zərbələr endirməklə davranmamaq, yoldaşının işinə icazəsiz müdaxilə etməmək, Power və Reset düymələrinin iş zamanı sıxılmasına yol verməmək və s. kimi qaydaların əlavə edilməsi tövsiyə edilir. 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından 9-cu səhifədəki 4-cü çalışmada şəkillər arasında 4 fərqin tapılması tələb olunduğu halda, onlar arasında 5 fərqin olduğu üzə çıxır. 14-cü səhifədəki 2-ci çalışmada verilmiş limon, top və xoruz şəkillərinin hansı əlamətə görə günəşə uyğun olması soruşulur. Rəsmdə isə günəş sarı, limon narıncı rəngdə verilib ki, bu da ciddi dizayn xətasıdır. Yəni şəkildə limonun hansı əlamətinə görə günəşə uyğun olması bilinmir. 16-cı səhifədəki çalışma 1-də verilmiş oyuncaq qatarların rels üzərində verilməsi daha yaxşı olardı. 20-ci səhifədəki çalışma 1-də şəkildən sarı rəngli və düzbucaqlı formalı əşyanı tapmaq tələb olunur. Lakin şəkildə düzbucaqlı formalı əşya yoxdur. Əgər burada tapşırığın doğru cavabı kimi çanta nəzərə alınıbsa, bildirək ki, çanta düzbucaqlı formasında deyil. Bunun yerinə düzbucaqlı formasında olan başqa bir əşya verilsə daha məqsədəuyğun olar. 30-cu səhifədə qırmızı rəngli əşyaları torbaya yığmaq tələb olunur. Burada tapşırıq çaşdırıcıdır. Çünki əşyalar arasında topun, maşının, təyyarənin, həlqələrin, kuklanın (ayaqqabıları) qırmızı rəngindən əlavə mavi, qara, narıncı, sarı rəngləri də var ki, bu da uşaqlarda çaşqınlıq yarada bilər. 5
31-ci səhifədəki 1-ci tapşırıqda əks əlamət kimi verilən gecə və gündüz rəsmlərindən gecənin təsvirində dizayn xətası var. Gecə vaxtı bulud ağ rəngdə yox, ən yaxşı halda boz rəngdə görünür. 38-ci səhifədə 1-ci şəkildən bayırda qış olduğu görünür. Divardan asılan saatın əqrəbləri isə 7-ni göstərir. Qış vaxtı saat 7-də havanın qaranlıq olmasını verilmiş şəkildə sezmək olmur. Bu da dizayn xətasıdır. 42-ci səhifə 4-cü çalışma şagirdlər üçün maraqlı olsa da dizayn baxımından qüsurlar var. Burada uçan quşların şəkli, sayının sözlə və rəqəmlə ifadəsi, cədvəldə göstərilməsi eyni rənglə, yəni göy rənglə verilmişdir. Bu təqdirəlayiq hal olsa da nədənsə bu qanunauyğunluq qalan quşlar üçün analoji olaraq gözlənilməmişdir. Komplektdə rəsmlərin bir çoxu estetik cəhətdən xoşagələn deyil. Eyni iradı dərsliyin texniki tərtibatı haqqında da demək olar. Nəticə 1. Dərsliyin forzas səhifəsində Dövlət Himni Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni haqqında 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun çap olunmayıb. Himnin adı ( Azərbaycan marşı ) ixtisar olunub.. Himnin musiqisinin müəllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib. Həmçinin forzas səhifəsində Dövlət Gerbinin rəngli təsviri Dövlət Gerbi haqqında Əsasnamənin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun çap olunmayıb. 2. Ümumilikdə, ümumtəhsil məktəblərin ibtidai sinifləri üçün İnformatika 1 dərsliyi fənn üzrə məzmun standartlarını reallaşdırmağa imkan verir. 3. Məzmun baxımından dərsliyə 17 irad bildirilib və onlardan 11-i müəlliflər tərəfindən qəbul olunub. 4. Şagirdlərin yaş və fizioloji xüsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımından dərsliyə 2 irad bildirilib və onlar müəlliflər tərəfindən qəbul olunub. 5. Dizayn və bədii tərtibat baxımından dərsliyə 9 irad bildirilib və onlardan 7-si müəlliflər tərəfindən qəbul olunub. 6