YEŞİL BİNALAR VE ULUSLARARASI HİZMET TİCARETİ ANKETİ 1

İÇİNDEKİLER: YEŞİL BİNALAR VE ULUSLARARASI HİZMET TİCARETİ ANKETİ 1 1. ANKETİN AMACI 2. ANKETİN YAPISI 3. ANKET SONUÇLARI 4. GENEL SONUÇ VE YORUMLAR 1. ANKETİN AMACI: Ödemeler dengesi içinde faaliyet gelirleri, lojistik ve işçi gelirleri ile ülkemiz sınaî üretiminde önemli paya sahip yapı malzemeleri ihracatımızın arttırılmasında teknik müşavirlik ve müteahhitlik sektörümüzün uluslararası piyasalardaki konumu önem arz etmektedir. Bu kapsamda, Bakanlığımız, yurtdışı teknik müşavirlik ve müteahhitlik hizmetleri ile bu alanda faaliyet gösteren sektör örgütlerine yönelik kapsamlı bir devlet yardımı programı yürütmekte; teknik müşavirlik ve müteahhitlik firmalarımızın uluslararası piyasalarda işbirliği fırsatlarını değerlendirebilmesine yönelik iş forumu ve benzeri organizasyonlar düzenleyerek bahsekonu sektörün yurtdışındaki konumunu daha da güçlendirmeyi hedeflemektedir. Diğer taraftan, özellikle çevresel ürün ve hizmetlerin yaygınlaşmasına istinaden teknik müşavirlik ve müteahhitlik hizmetlerinin uluslararası piyasalarda giderek yapısal bir dönüşüm yaşadığı; bu bağlamda, yeşil binaların da geleceğin konutları olmaktan çıkarak günümüz hizmet sektöründe yerini emin adımlarla aldığı bilinmektedir. Nitekim, yeşil binalar alanında ülkemizde gerek kamu kuruluşları gerekse çeşitli sektör örgütleri tarafından çeşitli faaliyetlerde bulunulduğu malumlarıdır. Sözkonusu çalışmalara Bakanlığımızca önem verilmekte olup bu konuda ulusal düzeyde atılacak adımların ülkemiz teknik müşavirlik ve müteahhitlik hizmetlerinin yurtdışı piyasalardaki rekabet gücünü de doğrudan etkileyeceği düşünülmektedir. Bu çerçevede, gerek firmalarımızın gerekse ilgili kamu kuruluşlarının ve STK ların yurtdışı piyasalardaki bu dönüşümü ne düzeyde takip ettiğinin/bu dönüşümden ne düzeyde faydalanabildiğinin ve Bakanlığımızın yeşil binalara ilişkin yurtdışı ihalelerde ne tip ilave destekler sağlayabileceğinin sağlıklı bir şekilde tespit edilebilmesi amacıyla Kasım 2013-Ocak 2014 döneminde bir anket uygulanmıştır. Anket, 2. ANKETİN YAPISI: - yeşil bina alanlarında çalışmaları bulunan 5 kamu kuruluşuna (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Kamu İhale Kurumu ve Sağlık Bakanlığı), 1 İzin sonrası, lütfen şu şekilde atıfta bulunun: TC Ekonomi Bakanlığı (2014), Yeşil Binalar ve Uluslararası Hizmet Ticareti Anketi, Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü. 1

- 4 kamu üniversitesinin mühendislik ve mimarlık fakültelerine (Dokuz Eylül Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi), - 7 sektör örgütüne (Çevre Dostu Yeşil Binalar Derneği, Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği, Türk Serbest Mimarlar Derneği, Türkiye İnşaat Malzemesi Sanayicileri Derneği, Türkiye İnşaat Sanayicileri İşveren Sendikası, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Yapı Araştırma Derneği) ve Tüketici Dernekleri Federasyonu ile Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği dâhil toplam 18 kuruluşa resmi yazıyla iletilmiştir. Ayrıca, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Türkiye Müteahhitler Birliği, Türk Standartları Enstitüsü, akademisyenler, müteahhitlik ve teknik müşavirlik şirketleri, çeşitli uzmanlar dâhil toplam 1000 den fazla kişiye e-posta kanalıyla bildirilmiş, bahsekonu e-postada anketin konuyla ilgili olabilecek tüm kişilere de iletilmesi talep edilmiştir. 3. ANKET SONUÇLARI: Ankete toplam 232 kişi katılmış olup, katılım oranı, beklenenin oldukça üzerinde gerçekleşmiştir. Ankete intikal eden cevaplara ilişkin incelemeler aşağıda sunulmaktadır: Soru 1: Görev yaptığınız organizasyonu nasıl tanımlarsınız? Anket kapsamında görüşlerini paylaşan katılımcı profili, Grafik-1 de sunulmaktadır. Buna göre ankete katılanların yarısından fazlası müteahhitlik ve teknik müşavirlik (mimarlık ofisleri dâhil) şirketlerinden, diğer yarısı ise kamu kuruluşları, yapı malzemesi firmaları, sivil toplum kuruluşları (STK) ile üniversitelerden oluşmaktadır. Ayrıca, katılımcılar arasında az sayıda ticaret borsası, danışmanlık firması ile yapı malzemelerine ilişkin teknik onay kuruluşu temsilcileri de kaydedilmiştir. Grafik 1: Katılımcı Profili Yapı malzemeleri firması Kamu kuruluşu 12,9% 15,1% STK 9,1% Müteahhitlik firması 24,1% TMŞ, Mimarlık Ofisi 31,5% Üniversite 7,3% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 2

Soru 2: Aşağıdakilerden hangisinin ülkemiz için daha öncelikli olduğunu düşünüyorsunuz? Katılımcıların çoğunluğu (%62,3), çevresel sorunlar ve iklim değişikliği konularının ekonomik büyümeden daha öncelikli olduğunu düşünmektedir. Bu oran, üniversitelerde %82,35 e, teknik müşavirlik şirketlerinde (TMŞ ler) %72,22 ye kadar çıkmakta; müteahhitlerde ise %42,86 ya kadar azalmaktadır. Grafik-2: Katılımcıların Çevresel Sorunlara İlgi Düzeyi Çevresel sorunlar ve iklim değişikliği 62,3% Ekonomik büyüme 37,7% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Soru 3 ve 4: Yeşil binalar (sürdürülebilir bina, yeşil kent, vb.) konusu(nu) hakkında hangi kaynaklar veya kurumlar vasıtasıyla bilgi edindiniz (takip ediyorsunuz)? Katılımcıların, sırasıyla en çok internet, dergiler ve akademik kaynaklardan faydalandığı kaydedilmiştir (Grafik-3). Bu kaynakların ardından gelen Çevre Dostu Yeşil Binalar Derneği nin (ÇEDBİK), sektördeki takip edilirlik düzeyinin ciddi boyutlara (%32,4) ulaşması dikkat çekicidir. Sadece yapı malzemesi firmalarına bakıldığında bu oranın %55,56 ya, TMŞ lere bakıldığında %40 a kadar yükseldiği, müteahhitlik firmalarında ise %13,21 e kadar azaldığı kaydedilmiştir. Veriler, yeşil binalar hakkında sektöre ve diğer ilgili çevrelere bilgi ve rehberlik sağlamak bakımından yine sektörün daha ön planda olduğuna, kamu kuruluşlarının ise maalesef sektörün gerisinde kaldığına işaret etmektedir. Bu sonuçlara paralel olarak, katılımcılar tarafından yapılan ilave yorumlarda da en çok yeşil bina konseylerine (World Green Building Council, US Green Building, Green Building Council-Russia) ve yeşil bina konseyleriyle bağlantılı firmalara ve LEED yeşil bina sertifikası gibi unsurlara atıfta bulunulmuştur. Örneğin, Rusya da faaliyet gösteren bazı firmalarımızın, Green Building Council-Russia üyeliği kanalıyla ülkedeki yeşil bina alanındaki gelişmeleri takip ettiği tahmin edilmektedir. Katılımcılar tarafından ayrıca İngiliz yeşil bina sertifikası BREEAM ile Alman yeşil bina sertifikası DGNB ye atıfta bulunulmaktadır. Bilgi edinilen diğer uluslararası kuruluşlar arasında Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO), Avrupa Birliği (projeleri) ile Avrupa Fotovoltaik Endüstrisi Derneği (EPIA); ulusal kuruluşlar arasında ise Güneş Enerjisi Sanayicileri ve Endüstrisi Derneği (GENSED), Türkiye İnşaat Malzemesi Sanayicileri Derneği (İMSAD), Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türk Tesisat Mühendisleri Derneği (TTMD), Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB), Yapı Endüstri Merkezi (YEM) açıkça anılmaktadır. Ayrıca, 3

katılımcıların bireysel veya kurumsal çabaları çerçevesindeki eğitimler, araştırmalar ve AR&GE faaliyetlerinin de konunun takip edilmesi bakımından önemli olduğu anlaşılmaktadır. Grafik-3: Yeşil Binalardaki Gelişmelerin Takibinde Başvurulan Kaynaklar Akademik kaynak 33,8% Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 19,9% TürkMMMB 8,8% TSE 3,2% ÇEDBİK 32,4% Dergiler İnternet 54,2% 60,2% (ilgim yok) 1,9% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Soru 5: Organizasyonunuzda, yeşil bina konusunu takip etmek üzere görevlendirilmiş, bu konuda raporlar hazırlayan veya araştırmalar yapan araştırmacı veya konu hakkında bilgi sahibi diğer personel bulunuyor mu? Katılımcıların hemen yarıdan fazlası (%51,1), yeşil bina konusunu takip eden, bu konuda raporlar hazırlayan veya araştırmalar yapan araştırmacı veya konu hakkında bilgi sahibi diğer personel istihdam etmektedir. Grafik-4: Yeşil Bina Konusunda Görevli Personel İstihdam Eden Katılımcı Oranı Hayır 51,1% Evet 48,9% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% Bu oran, üniversitelerde %64,7 ye, yapı malzemesi firmalarında %63,3 e kadar artmakta, TMŞ lerde (%51,4) pek değişmemekte, müteahhitlik firmaları ile STK larda ise %37,5 ile %38,1 e kadar düşmektedir. Ancak, anket bu personelin toplam mesaisinin ne kadarını 4

yeşil bina konusuna ayırdığı veya bu kişilerin eğitim düzeyine ilişkin hususlara cevap vermemektedir. Soru 6: Yeşil binalara ülkemizce yapılan yatırımların, aşağıda sunulan seçenekler bazında nasıl etki yaratacağını düşünüyorsunuz? Grafik-5 te sıralanan beklentiler, temel olarak ekonomik ve çevresel beklentiler olarak ikiye ayrılabilir. Çevresel etkiler anlamında en öne çıkan olumlu beklenti, enerji tasarrufu artışı (%92,6) olarak kaydedilmiştir. Nitekim, bir katılımcı, yeşil binalardan akıllı yararlanılırsa enerjide bağımsızlık getirebileceğini, getiri-götürü analizi yapıldığında mali yük getirmeden kazan-kazan etkisiyle devlet, vatandaş, özel sektör dâhil herkesin kazançlı çıkacağını ifade etmiştir. İkinci en belirgin çevresel beklenti ise müteahhitlik faaliyetlerinin çevreye verdiği zararın azalması (%73,2) olarak kaydedilmiştir. Grafik-5: Yeşil Binalardan Beklentiler Çevresel zarar artması 4,8% Çevresel zarar azalması 73,2% Cari açığın artması 3,9% Cari açığın azalması Ekonomik büyüme 38,1% 40,7% Ekonomik daralma Enerji tüketimi artışı 2,2% 5,6% Enerji tasarrufu artışı 92,6% Müzakerelerde avantaj 67,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0% Ekonomik anlamda, katılımcıların %40,7 si yeşil binaların ekonomik büyüme sağlayacağını, %38,1 i ise cari açığı azaltacağını belirtmiştir. Cari açığın azalması konusunda yapı malzemesi firmaları %53,3, STK lar %47,6, müteahhitler ise %42,9 ile cari açığın azalmasında daha iyimser olarak kaydedilmiştir. Bunun dışındaki beklenen ekonomik ve çevresel faydalar, tüm katılımcı profilleri için ortalama değerler etrafında seyretmektedir. Ancak, enerji tasarrufu artışı seçeneğinin üniversite katılımcılarının tümü tarafından işaretlemesi dikkat çekicidir. Ülkemizin büyük oranda enerji tüketiminden kaynaklanan cari açığı bilinmektedir. Bu nedenle, enerji tasarrufu beklentisi oranının fazlalığına kıyasla cari açığın azalacağı beklentisi arasındaki fark dikkat çekicidir. Bu noktada, enerji ihtiyacımızın %70 den 5

fazlasının ithalattan karşılanmakta olduğunun; bir diğer ifadeyle ithalat için ödediğimiz her 4 Lira dan yaklaşık 1 Lira sının enerji ithalatına harcandığının hatırlatılmasında fayda görülmektedir. Bu nedenle, yeşil binaların makroekonomik etkilerinin katılımcılarca tam olarak anlaşılamadığı düşünülmektedir. Diğer taraftan, yeşil binaların artmasıyla enerji (ve su) tasarrufu yanında yapı malzemeleri ithalatında artış beklendiği de görülmektedir. Nitekim, bir katılımcı, yeşil binalar alanında yapılacak yatırımların ithal malzeme kullanımı nedeniyle başlangıçta cari açığı artıracağını, ancak talebin artması ve yaygınlaşması ile yerel üreticilerin artması durumunda cari açığa olumsuz etkisinin azalacağını belirtmiştir. Ancak katılımcıların sadece %3,9 unun cari açığın artacağını beklemesi dikkate değerdir. Son olarak, katılımcıların %67,1 i, yeşil binalar alanında ülkemizce atılacak adımların, uluslararası iklim değişikliği müzakerelerinde ülkemiz pozisyonuna olumlu katkı yapacağını belirtmiştir. Yeşil binalar, sağladığı enerji tasarrufuna paralel olarak karbon emisyonlarını da azalttığından sözkonusu beklenti anlamlı bulunmaktadır. Ancak sözkonusu beklentilerin gerçekleşmesinin, bir katılımcının da belirttiği üzere, yeşil binaların sertifikasyon sürecinin hazırlık ve uygulama aşamalarının iyi tasarlanması şartına bağlı olduğunun belirtilmesinde fayda görülmektedir. Bu noktada, kamudan beklenen faaliyetler katılımcıların ilave görüşlerine açıktır. Soru 7: Teknik müşavirlik ve müteahhitlik sektörünün, yeşil bina konusuna yaptığı / yapacağı yatırımların kâr olarak geri döneceğini düşünüyor musunuz? Katılımcıların büyük çoğunluğu (%77,1), yeşil bina konusuna yaptığı veya yapacağı yatırımların kâr olarak geri dönmesini beklemektedir. Zarar bekleyenlerin oranı, %4,1 ile son derece düşük olup, katılımcıların %18,8 i yatırımların ne kâr ne de zarar getireceğini belirtmiştir. Grafik-6: Yeşil Binalardan Sağlanacak Kâr/Zarar Beklentisi Zarar 4,1% Başabaş 18,8% Kâr 77,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% TMŞ ler, yapı malzemesi firmaları, STK lar ve üniversiteler bakımından kâr beklentisi ortalamadan daha yüksek, zarar beklentisi ise ortalamadan daha küçüktür. Örneğin, üniversiteler kesinlikle zarar beklememektedir. Müteahhitlerin %73,9 u kâr, %5,7 si 6

zarar beklentisi belirtmiş, bu rakamlarla ortalama değerlerin az gerisinde kalınmıştır. Kâr beklentisi en düşük (%62,50), zarar beklentisi en yüksek (%12,5) grup ise kamu kuruluşları olarak kaydedilmiştir. Katılımcılar tarafından yapılan ilave yorumlarda bu alandaki yatırımlara binaların kalitesi ile ekonomik ömrü bakımından uzun vadede bakılması gerektiği vurgulanmıştır. Bir katılımcı, yatırımların kâra dönüşebilmesi için müteahhitlerin yapması gereken ilave pazarlama harcamalarının önemi hatırlatmakta, ayrıca yatırımın fizibilitesinin ve yaşam dönemi etkilerinin iyi belirlenmesini şart koşmaktadır. Kâr beklentisini artıran önemli faktörler arasında deneyim sayılmakta olup deneyimle beraber uluslararası yeşil bina pazarlarından da pay elde edilebileceği belirtilmiştir. Soru 8: Teknik müşavirlik ve müteahhitlik sektörü tarafından yeşil bina lara yapılan / yapılacak yatırımların kâr olarak dönmesini bekliyorsanız, sektörün kaç yıl içinde kâr edebileceğini düşünüyorsunuz? Bilindiği üzere, yeşil binalara yönelik her yatırım firmalar için ilave maliyet anlamına gelmektedir. Bu yatırımların kâra dönüşmesi için reklam ve benzeri pazarlama harcamalarına ihtiyaç duyulmakta, ayrıca yeşil binalara yönelik genel tüketici talebinin artışı da zaman almaktadır. Buna paralel olarak, yatırımların yatırımcısına kâr olarak geri dönüşü belirli bir vakit almaktadır. Grafik-7: Yeşil Binalara Yapılan Yatırımların Kâr Olarak Geri Dönüş Süresi > 10 yıl 17,9% 5-10 yıl 46,8% 3-5 yıl 25,2% 1-3 yıl 10,1% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0% 50,0% Bu kapsamda, katılımcıların hemen hemen yarısı (%46,8), yatırımlarının 5-10 yıl arasında; dörtte biri (%25,2) ise 3-5 yıl arasında kâra dönüşeceğini beklemektedir. Katılımcıların %10,1 i, yatırımlarının kısa sürede (1-3 yıl arasında); %17,9 u ise yatırımların oldukça uzun vadede, 10 yılda fazla sürede kâra dönüşeceğini beklemektedir. Müteahhitler ve kamu kuruluşları, yatırımların kâr olarak geri dönüş süresinin kısalığı konusunda en kötümserler olarak kaydedilmiştir. Kamu kuruluşlarının sadece %3,6 si 1-3 yıl arasında, %28,6 si 3-5 yıl arasında, %46,4 u 5-10 yıl arasında, %21,4 u ise 10 yıldan fazla sürede yatırımların kâra dönüşmesini beklemektedir. 7

Müteahhitlerin her ne kadar %7,3 u yatırımların 1-3 yıl arasında kâra dönüşeceğini beklese de müteahhitlerin sadece %12,7 si 3-5 yıl arasında, çoğunluğu (%56,4) 5-10 yıl arasında, yaklaşık dörtte biri (%23,4) ise 10 yıldan fazla sürede kâr edebileceğini beklemektedir. En iyimser grup ise yapı malzemesi firmaları olarak kaydedilmiştir. Malzeme firmalarının %10,34 u 1-3 yıl arasında, sadece %6,9 u ise 10 yıldan fazla sürede yatırımların kâra dönüşmesini beklemektedir. Yapı malzemesi firmalarını, TMŞ ler takip etmektedir. Özellikle 1-3 yıl arasında kâr bekleyen TMŞ lerin oranının %15,9 olmasına istinaden kısa vadede TMŞ lerin daha iyimser olduğu söylenebilir. Ancak TMŞ lerin oldukça daha fazlası (%17,39) 10 yıldan fazla sürede kâr beklemektedir. Ayrıca, yapı malzemesi firmalarının %37,9 u 3-5 yıl arasında kâr beklerken TMŞ lerin %31,9 u; yapı malzemesi firmalarının %44,8 i 5-10 yıl arasında kâra geçmeyi beklerken TMŞ lerin %34,78 i aynı sürede kâra geçmeyi beklemektedir. Soru 9: Görev yaptığınız firmanın yurtiçinde üstlendiği projeler kapsamında yeşil bina larla bağlantılı bir proje bulunuyor mu? Grafik-8.a ya bakıldığında tüm katılımcıların %42,2 sinin, hâlihazırda yeşil binalarla bağlantılı bir proje üstlendiği ya da malzeme işi aldığı görülmektedir. Ancak kamu kuruluşları, STK lar ile üniversiteler, reel sektörde aktif olarak faaliyette bulunmadığı varsayımıyla grafikten çıkarıldığında rakamların bir derece değiştiği görülmektedir. Grafik-8a: Yurtiçinde Yeşil Binalarla Bağlantılı Proje Üstlenenler (Tüm Katılımcılar) Evet 42,2% Hayır 48,0% (ilgim yok) 9,9% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Bu itibarla, Grafik-8.b ye, sadece TMŞ ler, müteahhitler ve yapı malzemesi firmalarına bakıldığında katılımcıların 5,5 puan daha fazlasının (%48,7) yeşil binalarla bağlantılı bir proje üstlendiği ya da malzeme işi aldığı görülebilir. 8

Grafik-8b: Yurtiçinde Yeşil Binalarla Bağlantılı Proje Üstlenenler (TMŞ ler, Müteahhitler, Yapı Malzemesi Firmaları) Evet 48,7% Hayır 48,1% (ilgim yok) 3,2% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Grafik-7 deki kâr beklentisi süresi sonuçlarına paralel olarak, yeşil binalara yapılan yatırımların geri dönüşü konusunda en iyimser beklenti sahibi yapı malzemesi firmaları sözkonusu olduğunda yeşil binalarla bağlantılı iş alanların oranı %55,17 ye, iyimserlik bağlamında yapı malzemesi firmalarını takip eden TMŞ lerde ise proje üstlenenlerin oranı %52,78 e kadar çıkmaktadır. Müteahhitlerde aynı oran %40 a kadar inmektedir. Soru 10: Görev yaptığınız firmanın yurtiçinde katılmayı planladığı ihalelerde yeşil bina larla bağlantılı bir proje hedefleniyor mu? Grafik-9.a ya göre, katılımcıların yarıdan fazlası (%57,2), yurtiçinde yeşil binalarla bağlantılı proje veya iş hedeflediğini beyan etmiştir. Ancak bir önceki grafikte olduğu gibi, kamu kuruluşları, STK lar ile üniversiteler çıkarılarak oluşturulan Grafik-9.b ye bakıldığında proje hedefleyenlerin oranının 10 puan daha artarak %67,7 ye kadar çıkmaktadır. Grafik-9a: Yurtiçinde Yeşil Binalarla Bağlantılı Proje Hedefleyenler (Tüm Katılımcılar) Evet 57,2% Hayır 27,5% (ilgim yok) 15,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 9

Grafik-9b: Yurtiçinde Yeşil Binalarla Bağlantılı Proje Hedefleyenler (TMŞ ler, Müteahhitler, Yapı Malzemesi Firmaları) Evet 67,7% Hayır 22,8% (ilgim yok) 9,5% -10,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Bu bağlamda, yeşil binaların yurtiçi piyasadaki payının giderek artacağı açıktır. Özellikle bu anlamda müteahhitlerin daha hırslı olduğu görülmektedir. Müteahhitlik firmalarının %71,43 ü yeşil binalarla bağlantılı bir proje üstlenmeyi hedeflemektedir. Ayrıca, TMŞ lerin %67,12 si, yapı malzemesi firmalarının ise %62,07 si aynı hedefi paylaşmaktadır. Ortalama değerleri düşüren veriler, STK lardan, üniversitelerden ve kamu kuruluşlarından kaynaklanmaktadır. Bunun nedeninin ise bu tip katılımcıların piyasa oyuncusu olmaması; ancak kamu faaliyetleri (kalkınma ajansları, AB projeleri gibi) çerçevesinde bir takım projeleri desteklemeleri olduğu düşünülmektedir. Ankette, yeşil binalarla bağlantılı ülkemizde üstlenilen ve hedeflenen proje sayısı da sorulmuştur. Bu kapsamda, bölge kalkınma ajansları tarafından desteklenen projeler, binalarda enerji verimliliği projeleri kapsamındaki projeler, yeşil malzemelerle ilgili projeler, danışmanlık yapılan projeler, pilot projeler dâhil olmak üzere yaklaşık 560 projenin üstlenildiği ve 600 e yakın projenin ise hedeflendiği tahmin edilmektedir. 2 Özellikle TMŞ lerin bu alandaki ağırlığı dikkat çekicidir. Sözkonusu projelerden 400 civarındaki projenin TMŞ ler tarafından üstlenildiği; 390 kadar projenin de TMŞ ler tarafından hedeflendiği kaydedilmiştir. Soru 11: Görev yaptığınız firmanın yurtdışında üstlendiği projeler kapsamında yeşil bina larla bağlantılı bir proje bulunuyor mu? Grafik-8 ile Grafik-10 karşılaştırıldığında yurtiçi müteahhitlik ve teknik müşavirlik sektörümüzün henüz iç piyasada olduğu kadar dış piyasada proje üstlenemediği anlaşılmaktadır. Grafik-10.a ya bakıldığında, katılımcıların, yalnız %22,5 inin yurtdışında 2 Anket verilerinde zaman zaman tam rakamlar verilmemiş olup, sağlanan veriler ve yapılan tahminler yorumlanarak bu sonuçlara ulaşılmıştır. Bazı verilerin, birden fazla kez ankete girilmesi ihtimali bulunmaktadır. Bu nedenle, ankette detaylı veri analizinin sağlıklı olmayacağı düşünülmektedir. Ancak, bu rakamlar arasında katılımcılar tarafından sağlanan en dikkat çekici bilgi olarak, 50 nin üzerinde ihalenin Bölgesel Kalkınma Ajansları tarafından ihale yöntemiyle desteklenecek olmasının belirtilmesinde fayda görülmektedir. 10

yeşil bina projesi üstlendiği görülmektedir. Bu oran, yurtiçinde proje üstlenen katılımcı oranının (Bkz. Grafik-8.a; %42,2) hemen hemen yarısına tekabül etmektedir. Grafik-10.a: Yurtdışında Yeşil Binalarla Bağlantılı Proje Üstlenenler (Tüm Katılımcılar) Evet 22,5% Hayır 59,2% (ilgim yok) 18,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Kamu kuruluşları, STK lar ile üniversiteler çıkarılarak oluşturulan Grafik-10.b ye bakıldığında da yurtdışında yeşil binalarla bağlantılı proje hedefleyenlerin oranının sadece %29,2 ye kadar ulaştığı görülmektedir. Bu değer de Grafik-8.b de belirtilen değerin (%48,7) oldukça gerisindedir. Bu durumun, sektörün daha ziyade iç piyasada büyümeyi tercih ettiğinin göstergesi olduğu düşünülmektedir. Grafik-10.b: Yurtdışında Yeşil Binalarla Bağlantılı Proje Üstlenenler (TMŞ ler, Müteahhitler, Yapı Malzemesi Firmaları) Evet 29,2% Hayır 61,0% (ilgim yok) 9,7% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Diğer taraftan, TMŞ lerin %38,9 u yurtdışında proje üstlendiğini beyan ederek yurtiçi piyasaya kıyasla daha az bir oranla da olsa ülkemizin bu alanda yurtdışına açılımına öncülük ettiği düşünülmektedir. TMŞ leri %25 lik oranla yapı malzemeleri firmaları ve sadece %18,5 oranla müteahhitler takip etmektedir. Esasen sözkonusu oranların, genel anlamda müteahhitlik sektörünün yurtdışına açılımında TMŞ lerin anahtar rolünü bir kez daha gösterdiği düşünülmektedir. 11

Soru 12: Görev yaptığınız firmanın yurtdışında katılmayı planladığı ihalelerde yeşil bina larla bağlantılı bir proje hedefleniyor mu? Veriler, müteahhitlik ve teknik müşavirlik sektörümüzün yurtdışında proje üstlenmek bağlamında yurtiçi piyasalar kadar istekli olmadığına işaret etmektedir. Grafik-11.a ya bakıldığında katılımcıların sadece %36,5 inin yurtdışında yeşil binalara ilişkin proje üstlenmeyi hedeflediği görülmektedir. Katılımcıların, %41,1 i ise yurtdışında yeşil bina projesi hedeflememektedir. Grafik-11.a: Yurtdışında Yeşil Binalarla Bağlantılı Proje Hedefleyenler (Tümü) Evet 36,5% Hayır 41,6% (ilgim yok) 21,9% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0% Kamu kuruluşları, STK lar ile üniversiteler çıkarılarak oluşturulan Grafik-11.b ye bakıldığında proje hedefleyenlerin oranının yaklaşık 11 puan daha artarak %47,7 ye kadar çıkmakta; proje hedeflemeyenlerin oranı da bir miktar azalarak %38,7 ye düşmektedir. Ancak halen veriler, sektörün yurtdışı piyasaya yurtiçi piyasaya (Grafik- 9.b) kıyasla daha az ilgili olduğuna işaret etmektedir. Grafik-11.b: Yurtdışında Yeşil Binalarla Bağlantılı Proje Hedefleyenler (TMŞ ler, Müteahhitler, Yapı Malzemesi Firmaları) Evet 47,7% Hayır 38,7% (ilgim yok) 13,5% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0% Sözkonusu ilgi düzeyinin görece düşüklüğüne rağmen, veriler birtakım ilave analiz yapmaya olanak sağlamaktadır. Bu kapsamda, yurtdışı piyasalarda en istekli grupların, %52,1 oranla TMŞ lerin ve %51,2 oranla müteahhitlerin olduğu görülmektedir. Nitekim bir müteahhitlik firması yurtiçinde proje hedeflemeyip sadece yurtdışında proje hedeflediğini, bir yeşil bina ve enerji verimliliği danışmanlık firması ise, Avrupa da yerleşik birçok müteahhitlik firmasıyla çalışmakta olduğunu, yurtdışında ise 12

Turner, Alstom vb. büyük firmaların proje ihalelerine teklifler sunduğunu beyan etmiştir. Bir başka yeşil bina sertifika danışmanlığı firması hem yurtdışı hem de yurtiçindeki tüm projelerde yeşil bina sertifikası veya yeşil şehir sertifikası hedeflediğini belirtmiştir. Diğer taraftan, yapı malzemesi firmaları ise %28,6 oranla yurtdışı piyasalarda en az iddialı grup olarak kaydedilmiştir. Bu durumun, ulusal malzeme sektörümüzün katma değeri yüksek yeşil yapı malzemelerinde yurtdışıyla rekabet gücünün zayıf olduğuna işaret ettiği düşünülmektedir. Ankette, yeşil binalarla bağlantılı yurtdışında üstlenilen veya hedeflenen proje sayısı da sorulmuş olup Rusya ve Suudi Arabistan gibi ülkeler ile Afrika kıtası ve Ortadoğu bölgesi açıkça belirtilmek üzere müteahhitlerimiz, TMŞ ler ve yapı malzemesi firmalarınca toplam 200 den fazla proje üstlenildiği, yaklaşık 240 projenin de hedeflendiği kaydedilmiştir. 3 Bu çerçevede, sektörümüzün yeşil binalar alanında yurtdışına henüz açılmaya başladığı düşünülmektedir. Bu hareketlenme göz önünde bulundurularak yeşil bina projeleri alanındaki hizmet ihracatımız ile müteahhitlik ve teknik müşavirlik sektörümüzün uluslararası düzeydeki rekabet gücünün arttırılması amacıyla ilave önlemler alınması gerekmektedir. NOT: 13 üncü ve 14 üncü sorular bu notun en sonunda incelenmektedir. Soru 15: Ülkemizin uluslararası teknik müşavirlik veya müteahhitlik pazarından alacağı payı arttırması için Türk şirketleri aşağıda sunulan stratejilere ne düzeyde öncelik vermelidir? Ülkemizin uluslararası teknik müşavirlik veya müteahhitlik pazarından alacağı payı arttırması, bir diğer ifadeyle yeni işler alabilmesi için katılımcılar, 3,71 puanla en çok çevre ve yeşil bina alanında düzenli yatırım yapılması gerektiğini düşünmektedir. Diğer taraftan, Grafik-12 de de görüleceği üzere, idari ve teknik personelin güçlendirilmesi (mühendislik hizmet kalitesinin arttırılması, yeterli bilgi düzeyine sahip personel yetiştirilmesi dâhil) ile ulusal veya uluslararası ortaklıklara gitme stratejileri, %7,1 lik istatistiki hata payı dikkate alındığında, yaklaşık olarak eşdeğer seviyede öncelikli varsayılabilir. Hatta, istatistiki hata payı dikkate alındığında çevre ve yeşil bina alanında düzenli yatırım yapılması stratejisinin de eşdeğer önem arz ettiği söylenebilir. Nitekim, çevre ve yeşil bina alanında düzenli yatırım yapılması, aynı zamanda idari ve teknik personel artırımını ve mümkünse farklı uzmanlık alanlarına sahip firmaların ortaklık kurmalarını gerektirebilir. 3 Bazı verilerin, birden fazla kez ankete girilmesi ihtimali bulunmaktadır. Bu nedenle, ankette detaylı veri analizinin sağlıklı olmayacağı düşünülmektedir. 13

Grafik-12: Sektörün Yurtdışına Açılımında Öncelikli Stratejiler (En Öncelikli = 5) 5 4,5 4 3,5 3,5 3,41 3,71 3 3,04 2,5 2 1,5 1,98 1 0,5 0 İdari/teknik personel artırımı Ulusal/uluslararası ortaklıklar kurmak Çevre/yeşil bina alanında düzenli yatırım Türkiye de şirket birleşmeleri Hizmet çeşitliliğini artırmak Not: Grafikte yer alan oklar, %7,1 hata payı dikkate alınarak oluşan minimum-maksimum arası değer alanını göstermektedir. 4 Örneğin, idari/teknik personel artırımı, anket sonucunda ortalama 3,5 puan almış olup, minimum değeri 3,145; maksimum değeri ise 3,855 puan olarak hesaplanmaktadır. Katılımcılar gruplar halinde değerlendirildiğinde ise daha detaylı analiz yapılabilmektedir. Bu kapsamda; - Müteahhitler, idari ve teknik personel artırımını, - TMŞ ler, çevre ve yeşil bina alanında düzenli yatırım ile idari ve teknik personel artırımını beraber aynı derecede, - yapı malzemesi firmaları, STK lar ile üniversiteler, çevre ve yeşil bina alanında düzenli yatırımı, - kamu kuruluşları ise ulusal ve uluslararası ortaklıklar kurmayı en öncelikli olarak değerlendirmektedir. Sadece reel sektöre (TMŞ ler, müteahhitler ve yapı malzemesi firmaları) bakıldığında ise çevre ve yeşil bina alanında düzenli yatırım ile idari ve teknik personel artırımı stratejileri sadece 0,01 puan farkla en öncelikli iki kalem olarak kaydedilmiştir. Hem genel hem de grup bazlı analizlerde hizmet çeşitliliğini artırmak 4 üncü; şirket birleşmeleri stratejisi ise en az öncelikli yöntem olarak benimsenmektedir. Özellikle şirket birleşmeleri stratejisinin, istatistiki hata payı dikkate alındığında dahi en az öncelikli olarak kaydedilmesi dikkat çekicidir. Nitekim, katılımcılar, uygulanamaz seçeneğini diğer strateji kalemleri için 1-2 defa seçmişken, şirket birleşmeleri sözkonusu olduğunda uygulanamaz seçeneği 10 kez işaretlenmiştir. Anket, bu sonucun nedenlerine cevap vermemekte olup konu katılımcıların ilave görüşlerine açıktır. 4 http://www.sciencebuddies.org/science-fair-projects/project_ideas/soc_participants.shtml 14

Soru 16: Bu kapsamda, ülkemizin uluslararası yeşil binalar pazarından aldığı payı arttırabilmesi için Bakanlığımız, teknik müşavirlik veya müteahhitlik sektörüne ne tip ilave destekler sağlamalı? Bilindiği üzere, Bakanlığımız, 2012/3 sayılı Teknik Müşavirlik Hizmetlerine Sağlanacak Devlet Yardımları Hakkında Tebliğ e istinaden mimarlık firmaları dâhil TMŞ lerin yurtdışında daha çok proje üstlenebilmesi amacıyla çeşitli destekler vermektedir. Bu itibarla, ankette, sektörümüzün yurtdışında daha çok yeşil bina projesi üstlenebilmesi için Bakanlığımızdan ne gibi ilave destekler beklendiği incelenmiştir. Bu kapsamda, ilave desteğe gerek yok diyen katılımcıların oranı neredeyse sıfıra yakındır. Bu nedenle, sektörün Bakanlığımızdan ilave destek talebi açıktır (Grafik- 13). Katılımcıların en sıklıkla talep ettiği destek, %66,3 oranı ile yeşil binalara ilişkin olarak faaliyetlerde bulunan ve uluslararası düzeyde tanınmış örgütlerin (ISO, USGBC gibi) teknik komite toplantıları gibi standardizasyon faaliyetlerine katılımın desteklenmesi olarak kaydedilmiştir. Sözkonusu oran, yapı malzemesi firmaları için %88,5; üniversiteler için %73,3; TMŞ ler için %65,7; müteahhitler için %64,9 ve STK lar için %57,9 dur. 5 Sözkonusu oranın yapı malzemesi firmaları için oldukça yüksek olmasının, ürünstandardizasyon ilişkisinin piyasa tarafından daha anlaşılır olmasına bağlı olduğu düşünülmektedir. Standardizasyon faaliyetlerine katılım ve bu faaliyetlerde ülkemizin de temsili sadece ürün bazında değil bina ve şehir ölçeğindeki standart/kriter hazırlama faaliyetleri bakımından da önem arz etmektedir. Daha çok ülkemiz dışında, uluslararası düzeyde belirlenen yeşil bina kriterlerinin/standartlarının hazırlanması aşamasında ülkemizin de söz sahibi olabilmesinin sektörün gelişimi bakımından olumlu sonuçlar yaratacaktır. Ancak, sektörün sadece uluslararası standardizasyon faaliyetlerini değil; aynı zamanda ulusal standardizasyon örgütü, Türk Standartları Enstitüsü (TSE) bünyesinde kurulan çevresel ürün ve hizmetler bağlamında kurulan ayna komitelere de katılımı önem arz etmektedir. (Örneğin, MTC 111: Yapıların Sürdürülebilirliği 6 ) 5 Kamu kuruluşları için standardizasyon, ulusal sertifikasyon, 2012/3 sayılı Tebliğ desteklerinin artırılması kalemlerinin üçü de %53,3 ile aynı düzeyde önceliklendirilmiştir. 6 Bkz. http://www.tse.org.tr/hizmetlerimiz/ayna-komiteler/sekt%c3%b6rel-ayna-komiteler/sekt%c3%b6r-3- yap%c4%b1-malzemeleri/mtc-111-yap%c4%b1lar%c4%b1n-s%c3%bcrd%c3%bcr%c3%bclebilirli%c4%9fi - %28-cen-tc-350-iso-tc-59-sc-16-sc-17-iso-tc-205-%29 15

Grafik-13: Sektörün Bakanlığımızdan Beklediği İlave Destekler 80,0% 70,0% 60,0% 58,2% 66,3% 50,0% 40,0% 30,0% 48,6% 37,0% 42,3% 20,0% 10,0% 0,0% 3,8% İlave desteğe gerek yok 2012/3 no'lu Tebliğ deki mevcut desteklerin artırılması Ulusal yeşil bina belgelerinin yurtdışında tanıtımının desteklenmesi Uluslararası yeşil bina standardizasyon faaliyetlerine katılımın desteklenmesi Yeşil binalara ilişkin akademik yayınlara üyelik bedellerinin desteklenmesi Üniversite personelimizce yeşil binalar hakkında yayımlanan makalelere ödül Not: Grafikte yer alan oklar, %7,1 hata payı dikkate alınarak oluşan minimum-maksimum arası değer alanını göstermektedir. 7 Örneğin, mevcut desteklerin artırılmasını talep edenler, katılımcıların %58,2 sini oluşturmakta olup, minimum payı %51,1; maksimum payı ise %65,3 olarak hesaplanmaktadır. Katılımcılarca en çok talep edilen 2 nci destek ise 2012/3 sayılı Tebliğ deki desteklerin arttırılması olmuştur (Grafik-14). Böylece, mevcut mevzuatta düzenlenen yurtdışında seminerlere katılım, pazar araştırması, fuarlara katılım, vb. desteklerin, esasen sektörün ihtiyacına yönelik olduğu teyit edilmektedir. Bu noktada, 17 nci sorunun incelenmesi önem arz etmektedir: Soru 17: Yurtdışında daha çok "yeşil bina" ihalesi alınabilmesi için, 2012/3 sayılı Tebliğ deki desteklerin arttırılması seçeneğini işaretlediyseniz; ülkemizin uluslararası yeşil binalar pazarından aldığı payı arttırabilmesi için, önem sırasına göre, hangi mevcut destek kalemlerinin arttırılması gerektiğini 1'den 10'a kadar sıralayınız. 2012/3 sayılı Tebliğ kapsamında Bakanlığımızca sağlanan desteklerden hangisinin en öncelikli olarak artırılması gerektiğine ilişkin soruda, katılımcılar, en öncelikli olarak yurtdışı eğitim (6,30 puan) ve fizibilite etüdü/nazım planı (6,26 puan) desteklerini; en az öncelikli olarak ise yurtdışı ofis (5,08 puan) ve sözleşme (5,18 puan) desteklerini seçmiştir. Katılımcılar gruplar halinde değerlendirildiğinde ise; - müteahhitler ile STK lar, yurtdışı teknik heyet ve fizibilite etüdü/nazım planı desteklerini, - TMŞ ler, yurtdışı eğitim ve teknoloji-standart dokümanı alım desteklerini, - yapı malzemesi firmaları, pazar araştırması ve fuar desteklerini, 7 http://www.sciencebuddies.org/science-fair-projects/project_ideas/soc_participants.shtml 16

- kamu kuruluşları, yurtdışı eğitim ve fizibilite/nazım planı desteklerini, - üniversiteler ise yurtdışı teknik heyet ve eğitim desteklerini en öncelikli olarak değerlendirmektedir. Sadece reel sektör (TMŞ ler, müteahhitler, yapı malzemesi firmaları) incelendiğinde ise yurtdışı fuarlara katılım, yurtdışı eğitim, teknoloji-standart alımı ve fizibilite etüdü/nazım planı destekleri, hemen hemen eş düzeyde öncelikli beklenen destekler olarak görülmektedir. Grafik-14: Bakanlığımızın Mevcut Desteklerinden Artırılması Beklenenler (En Öncelikli = 10) 8,00 7,00 6,00 5,00 5,08 5,39 5,24 5,63 5,76 5,80 6,30 5,75 6,26 5,18 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Not: Grafikte yer alan oklar, %7,1 hata payı dikkate alınarak oluşan minimum-maksimum arası değer alanını göstermektedir. 8 Örneğin, yurtdışı ofis desteğinin artırılmasını talep edenler, ortalama 5,08 puan vermiş olup, minimum puan 4,37; maksimum puan ise 5,79 olarak hesaplanmaktadır. Nitekim Grafik-14 ten de görüleceği üzere, katılımcılar tarafından beklenen destek kalemlerine verilen puanlar arasındaki farkın oldukça az olduğu, bu bağlamda istatistiki olarak birinin diğerinden daha öncelikli olduğunun tayinin zor olduğu düşünülmektedir. Bunun en önemli nedeninin ise sektörün henüz 2012/3 sayılı Tebliğ in sunduğu destek imkânlarını tam olarak bilmemesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Nitekim en çok puanı alan yurtdışı eğitim ile oldukça yüksek düzeyde puanlanan standart alımı destekleri için Bakanlığımıza henüz uygun bir başvuru yapılmamıştır. Ayrıca, mevcut mevzuat kapsamında Bakanlığımızca en önemli destek kalemi olarak değerlendirilen sözleşme desteğinin de oldukça düşük puan alması Tebliğ in tam olarak bilinmemesine bağlanabilir. 8 http://www.sciencebuddies.org/science-fair-projects/project_ideas/soc_participants.shtml 17

Soru 16-Devam: Bu kapsamda, ülkemizin uluslararası yeşil binalar pazarından aldığı payı arttırabilmesi için Bakanlığımız, teknik müşavirlik veya müteahhitlik sektörüne ne tip ilave destekler sağlamalı? Grafik-13 e tekrar bakıldığında, ülkemiz tarafından geliştirilen ulusal yeşil bina sertifikasyon sistemlerinin yurtdışında tanıtımının desteklenmesi, katılımcıların %48,6 sinin talep ettiği en öncelikli 3 üncü kalem olarak görülmektedir. Bu konuda, en istekli olanlar, %69,2 lik payla yapı malzemesi firmaları ile %53,3 luk payla kamu kuruluşlarıdır. Diğer katılımcı gruplarının payı, ortalamanın (%48,6) az altında seyretmektedir. Bu kapsamda, ülkemizde hâlihazırda 3 farklı ulusal yeşil bina sertifikası çalışmalarının yürütüldüğü bilinmektedir. Bunlardan biri Çevre Dostu Yeşil Binalar Derneği (ÇEDBİK) kapsamında hazırlanan Yeşil Konut Sertifikası, diğeri Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından yürütülen Güvenli Yeşil Bina Sertifikası ve Mimar Sinan Üniversitesi tarafından teknik çalışmaları halen devam eden SEEB-TR sertifikasıdır. Sözkonusu sertifikasyon sistemlerinin öncelikle tasarım sürecinin tamamlanarak uygulanmaya başlanması ve öncelikle iç piyasa tarafından kabul görmesinin önem arz ettiği düşünülmektedir. Son olarak, katılımcılar, yeşil binalara ilişkin akademik yayınlara üyelik bedellerinin desteklenmesini (%37) ve bu alanda araştırmalar yaparak uluslararası düzeyde yayım yapan üniversite personelimizin çalışmalarından ötürü ödüllendirilmesini (%42,3) talep etmektedir (Grafik-13). Bu alanda, tahmin edileceği üzere, üniversite katılımcılarının çoğunluğu (%73,3) özellikle yeşil bina alanındaki makalelerin ödüllendirilmesini beklemektedir. TMŞ ler ise %48,6 lik katılımcı payıyla akademik yayınlara üyelik bedellerinin desteklenmesini beklemektedir. Grafik-3 ten de hatırlanacağı üzere, katılımcıların %33,8 i yeşil bina alanındaki gelişmeleri akademik kaynaklardan, %54,2 si ise dergilerden takip etmektedir. Bu nedenle, bu tip desteklerin hedefine ulaşacağı düşünülmektedir. Soruya ilişkin yorumlarda ayrıca vurgulanan ve Bakanlığımızdan talep edilen hususlar, aşağıdaki şekilde özetlenmektedir: - Desteklerin tümünün bu alanda faaliyet gösteren TMŞ ler için artırılması, - TMŞ lerin teknik kapasitesinin yabancı firmaların kapasitesine ulaşabilecek şekilde yurt dışı müşavirlik hizmetlerinin devlet tarafından teşviklerle desteklenmesi, - TMŞ lerin kurumsal kimlik kazanmalarının ve markalaşmalarının sağlanması, - Yeşil bina danışmanlığı yapan firmalar ile STK ların, USGBC, DGNB gibi uluslararası kuruluşlara üyelik bedellerinin desteklenmesi, - Yeşil binalara ilişkin fuar etkinliklerinin tüm giderlerinin karşılanması, - Türkiye Müteahhitler Birliği ile ortak yapılacak etkinliklerde Türk imajının iyi ve Türk müteahhitlerinin etkin olduğu ülkelerde; o yerli müteahhitler ile yurtdışında iş yapan Türk müteahhitlere yeşil binalar hakkında bilgilendirme yapılması, o Ticaret Müşavirliklerine/Ataşeliklerine yeşil bina konusunun anlatılması, örneğin, bazı büyükelçilik binalarına yeşil bina sertifikası alınması, 18

- Bu alanda çalışan akredite profesyonellere de destek sağlanması, bu bağlamda teşvik kullanacak firma tanım ve koşullarının daha gerçekçi düzenlenmesi, - Ulusal ve uluslararası düzeyde düzenlenen seminer ve konferansların desteklenmesi, - Yeşil binalara ilişkin yapı malzemeleri ithalatının kolaylaştırılması, - Destek kapsamında uygulanan evrak prosedürünün optimize edilmesi, - Yeşil bina danışmanlığı yapan firmaların yurtdışı proje/yatırım takibi konusunda desteklenmesi, - Yeşil bina sertifikalarının hiç bulunmadığı ülkelerde uluslararası kuruluşların sağladığı desteklerin değerlendirilmesi, - Çevre Dostu Yeşil Binalar Derneği (ÇEDBİK) faaliyetlerinin desteklenmesi, - Müteahhitler için Duyarlı Müteahhit kavramının geliştirilerek yurtdışında bu firmaların desteklenmesi. Diğer kamu kurumlarının veya kuruluşların yetki alanına girdiği düşünülen talepler (Bkz. Grafik-15): Kurumsal & Sertifikasyon & Standardizasyon: - Müteahhit olma kriterlerinin yükseltilmesi, - Bu alanda ülkemizde faaliyet gösteren STK ların desteklenmesi, - Tek bir ulusal yeşil bina sertifikasyon sisteminin düzenlenmesi, - Ülkemizde alınan yabancı yeşil bina sertifikalarının yanında (belli bir süreliğine bedelsiz de olsa) ulusal sertifikalarımızın da verilip tanınırlığının arttırılması veya öncelikle uluslararası yeşil bina sertifikasyonu sistemlerinin ülkemizde varlığının güçlendirilmesi, - Ulusal sertifikasyon sistemlerinin geliştirilme süreçlerine, ihtiyaç duyulması halinde, finansman desteği sağlanması, (Örneğin, ülkemizde geliştirilen web tabanlı çalışacak bir ulusal sertifika sistemi projesi kapsamında online uzmanlık onay modülü nün geliştirilmesi), - Yeşil binaların öncelikle yurt içinde daha etkin desteklenmesi, bu kapsamda, örneğin, kentsel dönüşüm kapsamında yapılacak tüm binaların yeşil bina kategorisinde inşa edilmesi, tüm yeni yapılacak kamu binalarının ise en az LEED seviyesinde sertifikalandırılması, - Ülkemizde bina teknolojisi konusunda eksik olan standartların TSE tarafından hazırlanması, - Malzeme kabul standartlarının ve kriterlerinin yeşil bina şartlarına göre revize edilmesi. Teşvikler: - Mimari, mekanik ve elektrik tasarımı yapan firmaların entegre tasarım konusunda beraber çalışmalarının teşvik edilmesi, - Yeşil bina projelerine ilk etapta özellikle imar, mevzuat ve bürokrasi konularında daha sonra ise finansman konularında destek sağlanması, - Yeşil bina projelerinin çiziminin desteklenmesi, bu kapsamda ödemede kolaylıklar sağlanması, 19

- Yeşil bina yapımında vergi indirimleri ve teşvikler getirilmesi, bu kapsamda, örneğin, yeşil binaların belediye harçlarından ve -belli bir süre için- emlak vergilerinden muaf tutulması veya bunlara indirim getirilmesi, - Yeşil bina yatırımcısına, karbondioksit emisyonu azalımı, enerji tasarrufu miktarı ile diğer tasarruf edilen kaynaklara paralel şekilde vergi indirimi/muafiyeti ve yatırım teşviği sağlanması, - Yeşil bina sertifikası alımı kapsamında uygulanan puan sistemine bağlı belli ödenekler/destekler sağlanması, - Yeşil konutlar için daha düşük faizli konut kredisi, - Çevre Dostu Yeşil Binalar Derneği nin (ÇEDBİK) fon miktarı ve üye sayısının artırılması bağlamında desteklenmesi. Yeşil Yapı Malzemelerine Teşvik: - Güneş pili üretimine verilen teşvik benzeri uygulamaların, diğer yeşil bina teknolojileri ve ürünleri için de sağlanması, örneğin, solar panel gibi bazı yeşil bina ürünlerinin ülkemizde üretiminin desteklenmesi. Eğitim: - Müteahhitlerin bilinçlendirilmesi, - Kamu ve özel sektörde bilinçlendirme faaliyetlerinin artırılması, - Kamu kuruluşlarının, iyi tasarımın değer getireceği anlayışıyla mimariye önem vermesi, - Öncelikle yönetici kamu ve özel sektördeki yönetici kadrolarına konunun öneminin anlatılması, - Enerji, çevre, iklim değişikliği gibi konuların Ar-Ge çalışmaları ve çeşitli projeler olmaksızın ilerletilmesinin mümkün olmaması nedeniyle, Bakanlıklardaki hem idari hem de teknik birimlerin, sektördeki hem profesyoneller hem de sahadaki işgücünün proje yazımı, hibe yatırımları ve destekler gibi teknik ve uygulama konularında eğitilmesi, - LEED gibi sertifikasyon kurumlarının derecelendirme yaparken kullandığı puanlama yöntemlerine yönelik özellikle tasarım işinden sorumlu olan teknik müşavirlere kurs/seminer düzenlenmesi, - Konu hakkında Türkçe kaynakların çoğaltılması, ortak bir terminoloji geliştirilmesi, - Basında konunun işlenerek halka mal edilmesi, böylece tüketici bilincinin artırılması. Görüldüğü üzere, diğer kamu kurumlarının veya kuruluşların yetki alanına girdiği düşünülen talepler oldukça fazla sayıdadır. Genel olarak, yukarıda talep edilen hususların, daha çok iç piyasaya dönük olduğu düşünülmektedir. Soru 18: Yeşil binalar alanında ülkemizde öncelikle hangi konularda çalışmalar yapması gerektiğini düşünüyorsunuz? Bu soru, Bakanlığımız haricindeki kamu kuruluşlarından beklenen muhtemel destek taleplerinin ayrıca önceliklendirilmesine yönelik olarak hazırlanmıştır. (Bkz. Grafik-15) 20

Grafik-15: Diğer Kamu Kuruluşlarından Beklenen Destek Kalemleri (En Öncelikli = 5) 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 4,13 4,10 4,04 3,92 4,02 3,41 3,78 3,95 4,02 3,61 3,15 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 a b c ç d e f g ğ h ı Not: Grafikte yer alan oklar, %7,1 hata payı dikkate alınarak oluşan minimum-maksimum arası değer alanını göstermektedir. 9 Örneğin, (b)-düşük faizli eko-krediler talep edenler, ortalama 4,10 puan vermiş olup, minimum puan 3,75; maksimum puan ise 4,46 olarak hesaplanmaktadır. Grafik-15 teki Değişkenlerin Tanımı: a Yeşil yapı malzemelerinin üretiminin/ihracatının desteklenmesi b Düşük faizli eko-krediler sağlanması c Yeşil kamu alımlarının/ihalelerinin arttırılması ç Firmaların, "yeşil bina" sertifikasyonu maliyetlerinin desteklenmesi d Bina ölçeğinde ulusal bir "yeşil bina" sertifikasyon sisteminin kurulması Müteahhitlik şirketlerinin, faaliyetlerinden kaynaklanan çevresel etkileri internet e sitesinde beyanı f Kentsel dönüşüm g Yeşil kentler kurulması ğ Kent ölçeğinde "ekolojik yerleşme birimi standardı" hazırlanması h "Tek tip" proje yapımını engelleyecek tedbirlerin alınması ı Şirketlerin "corporate/chief sustainability officer" görevlendirmesi Bu çerçevede, Grafik-15 te sunulan değerlerin yakınlığı ve istatistiki hata payı dikkate alındığında, tüm katılımcıların diğer kamu kuruluşlarından beklediği destekler 3 öncelik grubuna göre aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır: En öncelikli desteklenmesi beklenenler: a; Yeşil yapı malzemelerinin üretiminin/ihracatının desteklenmesi b; Düşük faizli eko-krediler sağlanması c; Yeşil kamu alımlarının/ihalelerinin arttırılması ç; Firmaların, "yeşil bina" sertifikasyonu maliyetlerinin desteklenmesi 9 http://www.sciencebuddies.org/science-fair-projects/project_ideas/soc_participants.shtml 21

d; Bina ölçeğinde ulusal bir "yeşil bina" sertifikasyon sisteminin kurulması g; Yeşil kentler kurulması ğ; Kent ölçeğinde "ekolojik yerleşme birimi standardı" hazırlanması Öncelikli desteklenmesi beklenenler: (f, h) f; Kentsel dönüşüm h; "Tek tip" proje yapımını engelleyecek tedbirlerin alınması Öncelikli olarak görülmeyenler: (e, ı) e; Müteahhitlik şirketlerinin, faaliyetlerinden kaynaklanan çevresel etkileri internet sitesinde beyanı ı; Şirketlerin "corporate/chief sustainability officer" görevlendirmesi Ayrıca, bir katılımcı tarafından kentsel dönüşümün esasen yeşil dönüşüm olarak planlanması gerektiği belirtilmekte; ancak insan ölçeğine ve iyi mimariye de önem verilmesi gerektiği de hatırlatılmaktadır. Diğer taraftan, katılımcılar gruplar halinde değerlendirildiğinde ise; - STK lar, yeşil malzeme üretiminin/ihracatının desteklenmesini, eko-krediler sağlanmasını ve bina ölçeğinde ulusal bir sertifikasyon sisteminin kurulmasını, - Müteahhitler, eko-krediler sağlanmasını, yeşil malzeme üretiminin/ihracatının desteklenmesini ve firmaların yeşil bina sertifikasyon maliyetlerinin desteklenmesini, - Yapı malzemesi firmaları, bina ölçeğinde ulusal bir sertifikasyon sisteminin kurulmasını, eko-krediler sağlanmasını, yeşil malzeme üretiminin/ihracatının desteklenmesini ve yeşil kentler kurulmasını, - TMŞ ler, yeşil malzeme üretiminin/ihracatının desteklenmesini, eko-krediler sağlanmasını, yeşil kamu alımlarının arttırılmasını, firmaların yeşil bina sertifikasyon maliyetlerinin desteklenmesini ve kent ölçeğinde ekolojik yerleşme birimi standardı hazırlanmasını, - Kamu kuruluşları, yeşil kentler kurulmasını, kent ölçeğinde "ekolojik yerleşme birimi standardı" hazırlanmasını, - Üniversiteler ise bina ölçeğinde ulusal bir sertifikasyon sisteminin kurulmasını ve kent ölçeğinde "ekolojik yerleşme birimi standardı" hazırlanmasını en öncelikli konular olarak değerlendirmektedir. Sadece reel sektöre (TMŞ ler, müteahhitler, yapı malzemesi firmaları) bakıldığında ise yeşil malzeme üretiminin/ihracatının desteklenmesi, eko-krediler sağlanması, yeşil kamu alımlarının arttırılması, hemen hemen eş düzeyde olmak üzere en öncelikli ilk 3 kalem olarak görülmektedir. Yukarıdaki açıklamalar, Grafik-15 te sunulan ortalama puanlara istinaden yapılmış olsa da, destek kalemlerine biçilen öncelik puanı aralığının istatistiki bakımdan oldukça dar seyrettiğinin hatırlatılmasında fayda görülmektedir. Yeşil bina/kent sektörünün ülkemizde halen gelişmekte olması, dolayısıyla kamunun düzenlemesi veya 22

desteklemesi beklenen unsurların sayıca fazla olduğu, bu nedenle bu önceliklendirememe durumunun normal olduğu düşünülmektedir. Soru 19: Yeşil bina lar konusundaki yeni gelişmelerin, müteahhitlik firmalarıyla teknik müşavirlik (mimarlık dâhil) firmalarının çalışma biçimini nasıl etkileyeceğini düşünüyorsunuz? Grafik-16: Yeşil Binaların Müteahhitler/Teknik Müşavirler İşbirliğine Etkisi Müteahhitler, iç müşavirlik birimi kuracak 14,8% Mevcut işbirliği azalacak 1,4% Mevcut işbirliği korunacak 5,7% Daha çok işbirliği yapılacak 74,6% (ilgim yok) 3,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% Ankete katılanların büyük çoğunluğu (%74,6), (müteahhitlerin %72,9 u, TMŞ lerin %78,6 si) yeşil bina faaliyetlerinin gelişmesine istinaden müteahhitler ile TMŞ ler arasında daha çok işbirliği yapılmasını beklediğini belirtmiştir. Birden çok sayıda katılımcı tarafından da belirtildiği üzere, konunun özel ve gelişen bir uzmanlık alanı olması nedeniyle müteahhitlerin daha çok teknik müşavirlik hizmetine ihtiyaç duyması makul karşılanmaktadır. Bu bağlamda, kamu tarafından sağlanacak desteklerin yeşil bina sertifikaları konusunda yetkin uzman, akademisyen, mühendis ve mimar danışmanlar üzerinden düzenlenmesi önerilmektedir. Son olarak, tüm katılımcıların %14,8 i, (müteahhitlerin %18,8 i, TMŞ lerin %12,9 u) müteahhitlerin kendi iç müşavirlik birimlerini kuracağını belirtmektedir. Bu noktada, bir katılımcı, müteahhitlerin kendi mimar-mühendis bürosunu oluşturmasının konuyu dejenere edebileceğinden bahsetmiştir. Diğer taraftan, bir katılımcı tarafından müteahhitlik projelerinde ekip yöneticisinin Japonya ve Almanya da olduğu gibi mimar olması gerektiği, buna paralel olarak sorumluluğun da mimarda olduğu, gerekirse tasarım hatalarından bile mimara meslek cezası verilebileceği belirtilmektedir. Son olarak, bir başka katılımcı, yeşil bina kavramının iş geliştirme bağlamında Türk müteahhitlerine hiç ummadıkları şekilde yeni bir kulvar açtığını ifade etmiştir. 23

Soru 13: Yeşil bina projelerinde çalıştığınız ya da çalışmayı planladığınız yerli veya yabancı teknik müşavirlik firmasının ismini not ediniz. YEŞİL BİNALAR ALANINDA ÇALIŞAN TEKNİK MÜŞAVİRLİK/MİMARLIK FİRMALARI A. YERLİ FİRMALAR (Toplam 28 tane, 6 sı yapı malzemesi firması, 2 müteahhitlik firması): (NOT: Parantez içindeki rakam, anketteki gözlem sayısını/sıklığını belirtmektedir. (*) Aynı zamanda müteahhitlik firması) Akşan Yapı Ekodenge,Çevre,Danışmanlık (2) Rönesans (*) (2) Altensis İnşaat Enerji San. EMK Mühendislik İnşaat Ltd SEİSO Enerji San. Tic. AŞ Bahri Türkmen Mühendislik Erde Elektrik Proje Müşavirlik Sera Yapı Balkar Mühendislik Erke Tasarım Solimpeks Enerji San. Tic. Birikim Mühendislik Eser Proje ve Mühendislik (2) Tasarım Mühendislik, Ticaret Cannon Design GVP Mühendislik Müşavirlik Tekfen Engineering Co., Inc. Çakmanus Mühendislik & Enerji KORAY İnşaat (*) Tekyapı İnsaat San. Tic. Ltd. Şti Çinici Mimarlık Merkezi Isıtma Sistemleri TİM İnşaat Müşavirlik Mühendislik Dansuk Mühendislik Okutan Mühendislik TURKECO İnşaat, Enerji Ltd. (4) D&K İnşaat Ontü Mühendislik Ünlü Mühendislik Deer Architects Öneren Proje Mühendislik Zorlu Mühendislik ECOBUILD Yeşil Binalar (3) Piramit Mimarlık EDSM Enerji Proplan (Firmalar alfabetik sıralamada sunulmuştur.) B. YABANCI FİRMALAR (Toplam 7 tane) Firma ARUP (2) ASWAR (Consulting Engineers) ATALIER 10 Biocity FmT BouwConsult GENSLER Grontmij Group (Firmalar alfabetik sıralamada sunulmuştur.) Soru 14: Yeşil bina projelerinde çalıştığınız ya da çalışmayı planladığınız yerli veya yabancı müteahhitlik firmasının ismini not ediniz. YEŞİL BİNALAR ALANINDA ÇALIŞAN MÜTEAHHİTLİK FİRMALARI A. YERLİ FİRMALAR (Toplam 16 tane): (Parantez içindeki rakam, anketteki gözlem sayısını/sıklığını belirtmektedir) (Firmalar alfabetik sıralamada sunulmuştur.) Ağaoğlu STFA Construction Group Eser Taahhüt ve Sanayi A.Ş. Tahincioğlu Gayrimenkul KORAY İnşaat TAV İnşaat NEF Tekfen İnşaat Regnum İnşaat TEPE İnşaat Rönesans YDA Polimeks Yorum İnşaat Soyak Zafer İnşaat 24