Yeni Gelenler ve Göcmenler icin REHBER Muri`de Dil, Egitim, Saglik, ve Diger Bilinmesi Gerkenler Üzerine
Içindekiler Dil ve Birlikte Yasam S. 2 Okul Sistemi S. 4 Bertaraf Sistemi S. 7 Konut S. 8 Is ve Is Arama S. 9 Aile Ödenekleri S. 1 0 Kitap ve Oyunlar S. 11 Saglik S. 1 2 Sigortalar S. 1 4 Danisma Merkezleri S. 1 6 zä m e l ä be fre i a m t
Editör Uyum kelimesi herkesin nasil yazildigini ne anlama geldigini bildigi bir kelimedir. Ama onu bizzat yasamadikca sözde kalir. Bu yüzden uyum sürecini yasayarak gercege dönüstürmek icin insanlarin birbirleriyle iliski icinde olmasi birbiriyle ilgilenmesi,karsilikli saygi göstermesi ve iliskiler icin ilk adimi atmalari gerekir. Umarim hayatimda ilk adimi atmis ve birbiriyle iliski icinde olan bir cok insanla karsilasirim. Yasadigimiz yer harika bir yer burayi birlikte cok daha yasanilmaya deger bir yer yapabiliriz. Hans-Peter Budmiger, Vizeammann Muri Fe d e ra l En te g ra s yo n Kre d i s i d e s te g i yl e Ka n to n Aa rg a u ` e n d e s te g i yl e B e i n wi l ( Fre i a m t) B e l e d i ye s i ` n i n d e s te g i yl e M u ri B e l e d i ye s i ` n i n d e s te g i yl e GEMEINDE MURI
Dil ve Birlikte Yasam Entegrasyon Freiamt Integration Freiamt dernegi uyum sürecinde göcmenlere destek olur Dernek ucuz Almanca kurslari ve cesitli etkinlikler (gezi, cocuklar icin el isi v.b.) düzenler. Kurslar ve etkinlikler icin Proje ve Kurs yöneticisi Sissi Schriber`e basvurabilirsiniz. MuKi Deutsch (Anneler ve cocuklar icin almanca) Anne ve cocuk icin almanca ve uyum kurslari göcmenler icin düsünülmüstür Bu kurslar genellikle okullarla ayni zamanda uygulanir. Bunun yaninda yabanci dilli aileler ve okul arasindki kültürel sorunlar da konu edilir ve cözülür. Okul öncesi almanca ögrenme ve sosyallesme cocuklarin ileriki okul basarisini artirir. Aneler ve cocuklar icin olan kurslar Aarau`da machbar tarafindan düzenlenir. Muri`de de bu kurslar düzenlenir. MachBar baska dil kurslari da sunar. S i s s i S ch ri be r H ü tte n we g 7 8 9 1 8 U n te rl u n kh o fe n 0 56 664 42 1 6 s i s s i. s ch ri be r@g m x. ch [www. i n te g ra ti o n -fre i a m t. ch ] 2 m a ch B a r B i l d u n g s -G m bh Hammer 1 50 0 0 Aa ra u 0 62 8 2 3 2 4 2 8 [www. m bb. ch ]
www. za e m e l a e be -fre i a m t. ch Volkshochschule (Halkegitim Kurslari) Oberes Freiamt Volkshochschule Oberes Freiamt cok cesitli kurslar düzenler (bilgisayar, elisi, saglik v.b.). Bunlara cesitli seviyelerde almanca kurslari da dahildir. zäme läbe freiamt Zäme läbe freiamt dernegi dil elciligi organize eder. Yerliler hafta da bir, bir veya iki saatligine fikir alis verisinde bulunmak icin göcmenlerle bir araya gelirler. Birlikte yürüyüslere gidilir, sohbet edilir, cay icilir veya ortaklasa bir sey yapmak icin baslangic yapilir. Böylece dil zorlanmadan ögrenilir. Göcmenler de buna karsilik olarak yerlilere degisik sekillerde yardimci olurlar. Bu bahce isleri veya alis veris gibi seyler olabilir. Bu bir türlü karsilikli yardimlasmadir. Dernekler Dernekler hobiler ve ilgi alanlarini sürdürmek icin imkanlar yaratirlar. Ayrica ayni cevreden ve ayni ilgi alanlari olan kisileri bir araya getirmek icin aracilik eder. Muri de müsik, spor, kültürle ilgilenen yüzün üzerinde dernek vardir. Hobiler icin dernekler listesini internet sayfasindan bulabilirsiniz. Vo l ks h o ch s ch u l e O be re s Fre i a m t S e kre ta ri a t/as tri d B i be rbo s t-an d e rm a tt S a n s g ru be n s tra s s e 1 0 563 4 M e re n s ch wa n d 0 56 664 44 1 4 i n fo @vh s -a a rg a u. ch [www. vh s -a a rg a u. ch ] zä m e l ä be fre i a m t Po s tfa ch 1 5 562 3 B o s wi l 0 56 666 1 0 8 2 f. h i rt@za e m e l a e be -fre i a m t. ch [www. za e m e l a e be -fre i a m t. ch ] 3
Okul Sistemi Okul sistemi su anda yogun bir sekilde tartisilmakta ve degismektedir. Asagidaki uygulama ilkbahar 201 0 Aargau kantonuna aittir. Kindergarten/Anaokulu (5-6 yas grubu) Cocuklarin büyük cogunlugu anaokuluna giderler. Anaokulu cocuklarin gelisimlerine almanca ögrenmelerine ve arkadas edinmelerine yardimci olur. Obligatorische Volksschule/Zorunlu Devlet Okullari (7-1 5 ysindakilere) Kanton Aargau`da zorunlu egitim dokuz yildir. Bunun ilk bes yili ilk okulu icerir (normal durumda yedi ile onbir yas arasi). Buna takiben cocuklar basari düzeylerine göre orta okula, farkli bölümlere gecer. En iyi seviyedekiler Bezirkschule`ye orta seviyedekiler Sekundarschule`ye ve düsük seviyedekiler Realschule`ye gecerler. Sekundarstufe II (1 6-19 yas grubu) Dokuz yil zorunlu egitimden sonra genelde meslek egitimine baslanir ya da bir baska okula gecilir. Fakat cogunluk mesleki egitimi secer. 10. Schuljahr/10. Okulyili (1 6 yasindakilere) Mesleki egitim yeri bulamayan gencler 1 0. yili ara gecis olarak secerler Ayrica 2007 yilindan itibaren Isvicreye yeni gelen gencler icin özel uyum siniflari vardir. 4
www. za e m e l a e be -fre i a m t. ch Schematische Darstellung Qu e l l e : www. a g. ch /i ke /d e /p u b/e l te rn _a u s s e rs ch u l i s ch e s /s ch u l s ys te m. p h p 5
Veli Okul Arasinda Isbirligi Veliler ve ögretmen arasindaki iletisim önemlidir. Veli toplantilari ve görüsmeleri cok önemlidir. Velilerin bu toplantilara katilmalari gerekir. Daha Fazla Bilgi ve Adresler Kanton Aargau kendi web sitesinde bir cok dilde ayrintili bilgi sunar.: [www. a g. ch /i ke /d e /p u b/e l te rn _a u s s e rs ch u l i s ch e s /s ch u l s ys te m. p h p ] Meslek ve Kariyer Danismanligi (Berufs und Laufbahnberatung) Wohlen`da bir bilgi merkezi yürütülmektedir. Orada meslek secimi ve mesleki imkanlar görüsülür. Cok cesitli meslek hakkinda, basvuru dilekcesi (CV) üzerine, ara cözümler, meslek egitimi, meslekte yükselme, is arama hakkinda bilgi edinilebilir. Meslek ve okul secimiyle ilgili velilerle görüsmeler yapilir. Ayrica meslek egitiminde cikan sorunlar üzerine danisma imkani vardir. S ch u l s e kre ta ri a t M u ri : N a d i n e S tre be l /Lu ci a Am bü h l Te l. 0 56 67 5 7 2 8 0 s tre be l. n a d i n e @s ch u l e m u ri. ch a m bu e h l. l u ci a @s ch u l e m u ri. ch 6 B e ru fs /La u fba h n be ra tu n g Ze n tra l s tra s s e 1 7 561 0 Wo h l e n 0 62 8 3 2 65 7 0 [www. be ra tu n g s d i e n s te -a a rg a u. ch ]
www. za e m e l a e be -fre i a m t. ch Bertaraf Sistemi Toplama Günleri ve Atik Takvimi Muri`de ev cöpleri her persembe toplanir. Cöpleri icin sadece ücretli cöp torbalari kullanilmalidir. (Bunlar Muri`de alis veris merkezlerinden alinabilir.) Diger geri dönüsümlü cöpleri ayirmaya gayret gösterilmelidir.bu ayrica bütceye de uygundur ve cevre koruma amaclidir. Büyük hacimli cöpler, bahce atiklari, odun kirintilari, yonga, saman yem, kagit, karton, ve eski giysileri toplama günleri vardir. Bunlarin ne zaman nasil olmasi gerektigi güncel cöp takvimine (Abfallkalender) bakilmalidir. Toplama günlerini internet üzerinden www.muri.ch den bulunabilir veya belediyeden alinabilir. Williberg Atik Toplama Merkezi Muri`de Williberg toplama merkezi vardir. Buraya tas, hurda metal, aliminyum, konserve kutulari, eski kiyafetler, ayakkabi, deri esya, yaglar ve kagitlar atilabilir. Toplama merkezi pazartesileri 9.00-11.00, persembeleri 1 7.00-1 9.00 arasi cumartesileri 9.00-11.00 è kadar aciktir. Diger Toplama ve Teslim Noktalari Pil, pet sise, lastik, elektrikli aletler, ayrica tehlikeli atiklar, ilaclar ve temizlik malzemeleri (boya artigi v.b.) satis merkezlerine ücretsiz geri verilebilir. 7
Konut Kiralik daireleri gazetelerden, marketlerin ilan panolarindan ya da internet üzerinden (www.immosearch.ch, www.homegate.ch, www.immoscout24.ch...) bulunabilir. Genellikle kira basvurularinda icra belgesi ve aylik gelir belgelenmelidir. Icra belgesi belediyenin icra dairesinden (Betreibungsamt) alinir Kira baslangicinda genellikle bir veya üc aya karsilik kira bedeli depozite ev sahibi adina bir bloke hesaba yatirilir. Daire geri teslimlerinde zarar vermeden dolayi bir tamir gerekmezse depozite tamami geri alinir. Asinma ve Tamir Daire teslimlerinde dis fircasi bardagi gibi kücük seyler kiraci tarafindan yerine alinir. Tamir ve büyük esyalardan (buzdolabi v.b.) ev sahibi sorumludur. Her kira sözlesmesi basinda eksikler listesi yapilmalidir. Bu daire geri teslimleri icin belgedir. Buna dayanarak masraflar kim tarafindan karsilanacagi belirlenir. (Örn. sigara icmeden dolayi duvarlar kirlenmisse v.b.) ve karsilastirma yapilir. Bunun icin alinmis kurallara göre esyalarin kullanim ömrü listesi yapilmistir (örn.www.schweizerischer-mieterschutz.ch veya www.mieterverband.ch adi altinda). Kiraci ve ev sahibinin uzlasamadigi durumlarda uzlastirma dairelerine (Schlichtungsbehörde) basvurulur. Aargu`da bundan bölge müdürlükleri sorumludur (www.bezirksaemter.ag.ch). 8
www. za e m e l a e be -fre i a m t. ch Is ve Is arama Is Arama Basvuru Mektubu Hayat Öyküsü Acik is ilanlari gazetelerden (Stellenanzeigern), internet üzerinden (örn. www.jobs.ch, www.jobwinner.ch, www.jobscout24.ch, ) veya tanidik kisiler araciligiyle bulunur Bunu basvuru dilekceleri (CV) takip eder. Basvuru dilekceleri kisa ve net olmalidir. Basvuruda bir fotograf ve hayat öyküsü olmalidir ayrica diplomalar, referanslar ve is yeri bonservisleri ilave edilmelidir. Referans verilen kisiler önceden haberdar edilmelidir. Aarau`da is basvurusu dilekcesi yaziminda bazi merkezlerden (örn. Stollenwerkstatt) ücretsiz yardim alinabilir. Is arayanlara RAV (bölgenin is bulma kurumu) yardimci olur. Isten cikarilanlar ve issiz kisiler issizlik ayligi alabilmek icin daha ilk günden belediyenin calisma dairelerine (Arbeitsamt) basvurmalidirlar. Issizlik ayligi icin Muri`de ilk önce nüfus dairesine (Einwohnerkontrolle) basvurulmalidir. Muri`de oturanlarla RAV Wohlen (is bulma kurumu) ilgilenir. Ei n wo h n e rko n tro l l e M u ri S e e ta l s tra s s e 6 0 56 67 5 52 2 0 R e g i o n a l e s Arbe i ts ve rm i ttl u n g s ze n tru m ( R AV) Ze n tra l s tra s s e 1 7 561 0 Wo h l e n 0 56 61 9 50 8 0 S to l l e n we rks ta tt Aa ra u Wä s s e rm a tts tra s s e 8 50 0 1 Aa ra u 0 62 8 3 4 51 51 i n fo @s to l l e n we rks ta tt. ch www. s to l l e n we rks ta tt. ch 9
Aile ödenekleri Her düsük gelirli calisan ve issizler aile ödenegi alabilirler. 1 6 yasina kadar olan cocuklar icin 200. frank 1 6 yasindan itibaren ve egitimin devam ettigi durumlarda 25 yasina kadar 250 Frank ödenek talep edilr. Calisanlar aile ödenegini isverenlerden talep etmelidirler. S VA Aa rg a u Kybu rg s tra s s e 1 5 50 0 1 Aa ra u 0 62 8 3 6 8 1 9 9 www. s va -a g. ch 10
www. za e m e l a e be -fre i a m t. ch Kitaplar ve Oyunlar Ludothek Muri ( Oyuncak Kütüphanesi) Ludothekten cok cesitli oyuncak ödünc alinabilir. Her yetiskin, genc ve cocugun Kullanimina aciktir. Kullanma ücreti aileler icin yillik 1 5 frank ve ayrica her oyun icin 1 franktir. Elektronik oyunlar icin ayrica yillik 1 5 frank ödenir. Acilis saatleri Sali 1 6.00-1 8.00 ve Cumartesi 9.30-11.30 dur Okultatillerin de ve bayramlarda ludothek kapalidir. Muri Kütüphanesi 1 6`000`nin üzerinde kitap, kasetler, CD`romlar, sesli kitaplar ve DVD`ler Kütüphaneden ödünc alinabilir. Yillik kullanim ücreti aileler icin 25 frank yetiskinler icin 20 frank 1 8 yasina kadar olan cocuklardan 1 0 franktir. Acilis saatleri Sali-Carsamba 1 4.00-1 7.00 Persembe 9.00-11.00, Cuma 1 6.00-20.00, Cumartesi 1 0.00-1 2.30 saatleri arasindadir. Okul tatillerinde cumalari ve cumartesileri kütüphane aciktir. Lu d o th e k M u ri S e e ta l s tra s s e 1 3 ( D a ch g e s ch o s s ) 0 56 664 0 3 66 www. l u d o th e k-m u ri. ch B i bl i o th e k M u ri M a rkts tra s s e 4 0 56 664 0 8 8 1 11
Saglik Aile Doktoru Isvicre`de alisageldigi gibi herkesin aile doktoru vardir. Hastaliklarda ve rahatsizliklarda aile doktoruna gidilir. Aile doktoru gerekli durumlarda bir uzmanina yönlendirir. Sadece acil durumlarda hastanelerin acil servislerine basvurulur. Ilaclar Doktor recetesi gerektirmeyen ilaclari eczanelerden alinir. Muri`de nöbetci eczane Klosterapotheke`dir.Buradan günün her saati ve pazar günleri dahil extra ücret karsiligi ilac alinabilir. [N ö be tci Ecza n e l e r B e zi rk M u ri 0 56 67 5 56 46] Kl o s te ra p o th e ke Ki rch bü h l s tra s s e 2 0 56 67 5 56 0 0 D r. m e d. H a n s -J ö rg Lo n g a tti S i n g i s e n s tra s s e 40 0 56 664 3 9 55 D r. m e d. Ve re n a G a n tn e r Ki rch bü h l s tra s s e 1 3 b 0 56 664 1 6 3 4 D r. m e d. Th o m a s Ko ch B a ch m a tte n 8 0 56 664 2 4 7 7 12
www. za e m e l a e be -fre i a m t. ch Acil Servis Hastanelerin acil servis merkezleri yil boyunca her an hizmete hazirdir. Kurallara göre hastanelere aile doktoru tarafindan yönlendirilir. Ancak acil durumlarda dogrudan acil sevise gidilebilir (araba kazalari, spor kazalari, gibi ) Imkanlara göre acil servise basvurmadan önce nöbetci doktora gidilebilir. [N o tfa l l n u m m e r Arzt B e zi rk M u ri 0 9 0 0 55 2 0 0 2 ; 2 Fra n ke n p ro M i n u te ] Dis Doktorlari Dislerde cikan problemlerde dis doktoruna basvurulur. Yillik dis kontrollerini dis doktoru yada bir dis asistani yapar. Meslekler listesi tabelasindan bir dis doktoru bulunabilir. Ayrica dis doktoru ücret uygulamasi (Taxpunktwerte) dikkat edilmelidir. Bu yapilan islemlerin siniflandirmasi ve degeridir (Taxpunktwerte). Bu konu da ücret karsilastirmasi yapilabilir. [z. B. www. za h n a rztve rg l e i ch. ch ] Ayrica cocuklara dis sigortasi yapmak kazanclidir. Bu genel saglik sigortasina bagli ek sigortadir (sigortalar altinda bakiniz). Kre i s s p i ta l fü r d a s Fre i a m t S p i ta l s tra s s e 1 44 0 56 67 5 1 1 1 1 i n fo @s p i ta l -m u ri. ch [www. s p i ta l -m u ri. ch ] 13
Sigortalar Isvicre`de istege bagli ve zorunlu yaptirilmasi gereken cok cesitli sigorta bulunur. Belirli sigortalar maasdan her ay kesilir. Digerleri özel yaptirilmasi gerekir. AHV, IV, ALV ve Kaza Sigortasi AHV (Yaslilik ve arkada kalanlara sigorta) yaslilara ve dullara emeklilik dul maasi öder. IV Maluliyet sigortasi (sakatlik sigortasi) maluli emeklilere maluliyet maasi öder ve destek olur. ALV (Issizlik sigortsi) isverenin iscilerine maaslari ödeyemedigi durumlarda ve issizlik maasi alanlara maaslari öder. Issizlik ayligi alindigi durumlarda da zorunlu sigortalar (AHV, IV, EO 5.05 %) issizlik maasindan kesilir. Isvicre`de her calisan kazalara karsi sigortalidir. Kaza sigortasi olanlar is kazalarinda, meslek hastaliklarinda ve diger kazalarda bakima hizmet almaya haklari vardir. Saglik Sigortalari Saglik sigortalari tedavi ve tibbi ihtiyaclari güvence altina alir. Isvicre`de yasayan herkes temel saglik sigortasi yaptirmak zorundadir. Diger sigortalar ek sigorta olarak yaptirilir(örn. dis sigortasi). S VA-Zwe i g s te l l e M u ri S e e ta l s tra s s e 6 0 56 67 5 52 2 9 s va @m u ri. ch [www. m u ri. ch ] 14 S VA Aa rg a u Kybu rg s tra s s e 1 5 50 0 1 Aa ra u 0 62 8 3 6 8 1 8 1 [www. s va -a g. ch ]
www. za e m e l a e be -fre i a m t. ch Mali Mesuliyet Sigortasi (Özel Sigorta) Mali mesuliyet sigortasi karsi tarafa verilen maddi hasarlari karsilar (hali televizyon v.b.). Ayrica tedavi masraflari ve manevi tazminati (kazalarda) karsilar. Yan isler icin yada ödünc alinan arabalarla yapilan kazalar icin ayrica ek sigorta yaptirilmasi zaruridir. Genel Hayat sigortasi gibi cok farkli sigortalar bulunur. Bunlar özel tamamlanabilir. Saglik sigortasinda oldugu gibi cok cesitli özel sigorta vardir. Uygun sigortayi Secmek icin bir fiyat karsilastirmasi yapilmalidir. Bu ara da unutulmamasi gereken sigortalarin ilk amaci kazanc yapmaktir. Saglik Sigortasi Primlerinde Indirim Saglik sigorta ödemeleri (yetiskin basina 3200 ve cocuk basina 900 frank) yillik gelirin % 11 `ni gectigi durumlarda saglik sigorta primi indirimlerinden yaralanilabilir. Daha fazla bilgi sosyal sigortalar kurumunun belediye subesinden edinilebilir. Indirimden yararlanmak icin basvuru formlarini gönderilmelidir. Bu formlar internet üzerinden kanton makamlarindan indirilebilir. Genellikle bunun icin her yil sosyal sigortalar kendiliginden basvuru formu gönderir. 15
Danisma Merkezleri Soziale Dienste Muri/Sosyal Hizmetler Muri Sosyal hizmetler hayatta karsilasilan zorluklar karsisinda insanlara maddi ve manevi yönden yardimci olur. Bunlar degisik kosullar, bosanma, issizlik, madde bagimliligi yada hastalik gibi durumlar olabilir. Ekonomik ve kisisel bagimsizligin hizli bir sekilde geri kazanilmasi icin magdur kisilerle hedefler ve tedbirler tespit edilir. Magdurlar ihtiyaclarina göre gerekli uzman bölümlere yönlendirilirler. Danisma ücretsizdir. Aci l i s s a a tl e ri Pa za rte s i -C a rs a m ba 8. 0 0-1 2. 0 0 ve 1 4. 0 0-1 7. 0 0 Pe rs e m be 8. 0 0-1 2. 0 0 ve 1 4. 0 0-1 8. 3 0 C u m a a ra l i ks i z 8. 0 0-1 5. 0 0. Jugend-, Ehe- und Familienberatung/Genclik-, Es ve Aile Danismanligi Genclik es ve aile danismsnligi sorunlarin kaynagina inerek arkada yatan sebebi anlamaya calisir ve cözüm üretir. Esler arasi ve aile ici sorunlarda bilgi verir. Ekonomik sorunlarda da yardim eder Genclerin is yeri okulla arasinda cikan problemlerde ve haklarini korumada destek olur. Danisma ücretsizdir. S o zi a l e D i e n s te M u ri S e e ta l s tra s s e 7 0 56 67 5 52 3 0 /3 2 s o zi a l e d i e n s te @m u ri. ch 16 J u g e n d - Eh e - u n d Fa m i l i e n be ra tu n g B a h n h o fs tra s s e 7 A 0 56 664 3 7 69 s e kre ta ri a tm u ri @j e fb. ch www. j e fb. ch
Hukuk Bilgi Danismanligi Brugg, Aarau ve Rheinfelden`de asagidaki hukuk alanlarinda yarim saate kadar olmak üzere ücretsiz bilgi edinilebilir. - Evlilikte ve cocuklar üzerindeki haklar ve sorumluluklar. - Bosanma, Nafaka v.b. - Nikahsiz Esler - Miras,Vasiyet.Miras sözlenmesi - AHV/IV - Satin alma, Kiralama,Ödeme - Is haklari Hukuk danismanligi cercevesinde danismanlar haklari aramakla görevli degildirler. Karmasik dileklerde de danisma ancak ilk yönlendirmeden ibarettir. Aile Ici Siddette Basvuru Noktalari Basvuru noktalari tüm siddet magdurlarina bilgi vermekle görevlidir. Bu istek üzerine sir tutulur. - Uygun kurumlar üzerine ve sürecin nasil ilerleyecegine dair bilgi - Yakin cevrenin, endesili aile üyeleri, is arkadaslari, komsular, ile siddete karsi nasil gercekci tepki göstermek üzerine. Fra u e n ze n tra l e Aa rg a u R e ch ts be ra tu n g B a h n h o fs tra s s e 57 50 0 0 Aa ra u 0 62 8 3 7 50 1 3 [D i /D o /Fr 1 0-1 2 U h r] a a rg a u @fra u e n ze n tra l e. ch An l a u fs te l l e g e g e n h ä u s l i ch e G e wa l t 50 0 0 Aa ra u Te l e fo n 0 62 550 2 0 2 0 i n fo @a h g -a a rg a u. ch www. a h g -a a rg a u. ch 17
Notfallnummern Feuerwehr Notruf 118 Sanität Notruf 1 44 Vergiftungsnotfälle 1 45 Polizei Notruf 117