KADIN İŞÇİLERİN GECE POSTALARINDA ÇALIŞTIRILMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Erol GÜNER 80 I. GİRİŞ Çalışma hayatında işçilerin özelikle bazı işlerde gece çalıştırılmaları, bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak gece çalışmasının bazı zorlukları olduğu da ortadadır. Bu yüzden kanun koyucu gece çalışmasının ayrıca düzenlemiştir. 4857 Sayılı İş Kanunun 69. maddesinin gerekçesinde gece süresi tanımlanmadığı, gece çalışmalarının nasıl yapılacağı düzenlendiğinden, madde başlığı, Gece Süresi ve Çalışmaları olarak değiştirilmiş, ancak madde içeriği bakımından mülga 1475 Sayılı İş Kanunun 65. madde hükmü kural olarak muhafaza edilmiş; ancak Avrupa Birliği Direktifine uyum sağlamak amacıyla, eklenen dördüncü fıkrada gece çalıştırılacak işçilerin sağlıklarının korunması için işe başlamadan önce ve çalışırken periyodik sağlık kontrollerinden geçirilmesi ve gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu belgeleyen işçiye mümkünse gündüz postasında durumuna uygun iş verilmesi yükümlülükleri getirilmiş ve son fıkra ile postası değiştirilecek işçinin kesintisiz en az 11 saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamayacağı hükmü kabul edilmiştir. Gece çalışması, günlük normal çalışma bağlamında bir çalışma olduğundan çalışma sürelerine ilişkin genel rejim içinde yer almakla birlikte, gecenin doğal olarak uykuya ayrılan bir gün dönemi olması itibariyle işçilerin korunması amacıyla özel bir takım kuralların kabulü zorunlu olmuştur Günlük çalışma sürelerine ilişkin olarak 4857 sayılı İş Kanununun 63. Maddesinde getirilen sınırlamalar sadece işçiler için olup, işyerlerinin yirmi dört saat açık kalması mümkündür. Böyle bir durumda çalışmanın bir kısmının geceye rastlaması kaçınılmazdır. 4857 sayılı İş Kanununun 69. Maddesine göre; çalışma hayatında gece, en geç 20.00 de başlayarak en erken sabah 08.00 e kadar geçen ve herhalde en fazla onbir saat süren dönemdir. Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 30. Maddesine istinaden çıkarılan Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmeliğinde düzenlenmiştir. Makalemizde 4857 sayılı İş Yasası ve söz konusu yönetmelik bağlamında kadın işçilerin gece çalışma döneminde çalıştırılma koşullarını ve esaslarını incelemeye çalışacağız. * 80 * * İş Teftiş Kurulu Bşk. Yrd., İş Başmüfettişi Makale Geliş Tarihi: 09.03.2016 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 09.06.2016 289
II. YASAL DÜZENLEME 4857 sayılı İş Kanununun 69 ve 73. Maddelerinde gece süresi ve gece çalışmalarıyla ilgili usul ve esaslar düzenlenmiştir. Gece süresi ve gece çalışmaları Madde 69 - Çalışma hayatında «gece» en geç saat 20.00 de başlayarak en erken saat 06.00 ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir. Bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımından, çalışma hayatına ilişkin gece başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması yahut gün döneminin başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi suretiyle birinci fıkradaki hükmün uygulama şekillerini tespit etmek yahut bazı gece çalışmalarına herhangi bir oranda fazla ücret ödenmesi usulünü koymak veyahut gece işletilmelerinde ekonomik bir zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmalarını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkartılabilir. İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez. (Ek cümle: 4/4/2015-6645/37 md.) Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir. Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz. Gece çalıştırma yasağı Madde 73 - Sanayie ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır. Onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir. Kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılma koşulları son olarak 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasasının 30. maddesine istinaden çıkarılan Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkındaki Yönetmelikte 290 MAYIS - HAZİRAN
düzenlenmiştir. 4857 sayılı İş Yasasının 73. Maddesine istinaden çıkarılmış olan yönetmelik ise yürürlükten kaldırılmıştır.24.07.2013-28717 tarih ve sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren yönetmelik; Medeni durumuna bakılmaksızın on sekiz yaşını doldurmamış kadın işçilerin her ne şekilde olursa olsun gece postasında çalıştırılamayacağı, 1- Çalışma süresinin yedi buçuk saatten fazla olamayacağı, 2- Gece postalarında çalıştırılacak kadın işçilerin, uygun araçlarla ikametgâhlarına en yakın merkezden işyerine götürüp getirmekle yükümlü olunduğu, 3- Kadın işçilerin, gece postalarında çalıştırılabilmeleri için, işe başlamadan önce işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, Hükümet veya belediye doktorlarına muayene ettirilerek, çalışmalarına engel bir durumun olmadığına dair sağlık raporlarının alınmasın şart olduğu, bu işçilerin muayenelerinin her altı ayda bir tekrarlanması gerektiği, 4- Kadın işçilerin, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren kadın işçiler ise doğum tarihinden başlamak üzere altı ay süre ile gece postalarında çalıştırılamayacağı, emziren kadın işçilerde bu süre, ana ve çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, Hükümet veya belediye doktoru raporuyla belgelenmesi halinde bir yıla kadar uzatılabileceği, 5- Gece postalarında kadın işçi çalıştırmak isteyen işverenlerin gece çalıştırılacak kadın çalışanların isim listelerini, iş müfettişlerince yapılan denetimlerde göstermek üzere işyerinde saklaması, 6- Kadın işçinin kocası da işin postalar halinde yürütüldüğü aynı veya ayrı bir işyerinde çalışıyor ise, kadın işçinin isteği üzerine, gece çalıştırılması, kocasının çalıştığı gece postasına rastlamayacak şekilde düzenlenmesi, aynı işyerinde çalışan karı kocanın aynı gece postasında çalışma isteklerinin, işverence, olanak oranında karşılanması gerektiği hususlarını düzenlemiştir. 23.04.2015 tarihli resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 6645 sayılı İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU İLE BAZI KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE DEĞİŞİKLİK YAPIL- MASINA DAİR KANUN nun 37. Maddesi ile 4857 sayılı İş Kanununun 291
69. Maddesinde değişiklik yapılmış,4857 sayılı İş Kanununun 69. Maddesinde; İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemeyeceği yönündeki hükümde, Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir şeklinde düzenleme getirilmiştir.yeni düzenlemenin kadın işçilerin gece postalarında çalıştırma koşullarında herhangi bir değişiklik getirmemiştir. Zira 4857 sayılı İş Kanununun 73 ve 76. Maddesi ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda ve söz konusu kanunun 30. Maddesine istinaden çıkarılan yönetmelikte bir değişiklik yapılmamıştır. Bu bağlamda; 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasasının 30. maddesine istinaden çıkarılan Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik (24.07.2013-28717 tarih ve sayılı resmi gazete) ile herhangi bir değişikliğin olmadığı, onsekiz yaşını doldurmamış kadın, çocuk ve genç işçilerin çalıştırılamayacağı, Onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esasların söz konusu yönetmelikte belirlendiği, medeni durumuna bakılmaksızın on sekiz yaşını doldurmamış kadın işçilerin her ne şekilde olursa olsun gece postasında çalıştırılamayacağı,çalışma süresinin yedibuçuk saatten fazla olamayacağı, gece postalarında çalıştırılacak kadınişçiler hakkında ilgili yönetmelikte belirlenen hususların dikkate alınması gerektiği ortaya çıkmaktadır. III. SONUÇ Günümüzün değişen ekonomik, teknolojik ve sosyal şartları içerisinde bazı işler niteliğinden ötürü hem gündüz hem de gece yapılmak zorundadır. Serbest piyasa ekonomisinin hâkim olduğu günümüzde işletmeler ve ekonomiler dünya ile bütünleşmektedirler. Değişen bu piyasa şartlarında günümüzün klasik işletmecilik anlayışı ve İş Hukuku kuralları da bu değişime uyum sağlamak zorundadır. Sayılan bu nedenlerden dolayı işletmelerin gece çalışmasına gitmeleri tercihten öte bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Çalışma şartları ve işletmecilik anlayışı ne kadar değişirse değişsin, tüm ilke ve kurallar hayatın merkezinde yer alan insan içindir. Bu yüzden İş Hukuku insanı, piyasa ekonomisinin kurallarından kurtararak insan onuruna yaraşır bir hayat ve çalışma şartları sağlamak amacıyla bir takım kurallar koymaktadır. 4857 Sayılı İş Kanunu ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve bu kanunlara istinaden çıkarılan yönetmeliklerde gece çalıştırma ile ilgili usul 292 MAYIS - HAZİRAN
ve esaslar belirlenmiştir. Kadın işçiler ayrıca da korunmuş ve Kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılması ile ilgili usul ve esaslar ayrı bir yönetmelikte de düzenlenmiştir. 23.04.2015 tarihinde yürürlüğe giren 6645 sayılı Kanun 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile ilgili yönetmelik hükümlerinde bir değişiklik yapmaması, yeni bir yönetmeliğin de yürürlüğe girmemesi nedeniyle 6645 sayılı Kanun kadın işçilerin gece çalıştırmasını düzenleyen usul ve esaslarda değişiklik getirmemiştir. Kadın işçilerin 24.07.2013-28717 tarih ve sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Kadın İşçilerin gece çalışma döneminde Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik hükümleri dikkate alınarak çalıştırılması yerinde olacaktır. Aksi takdirde idari para cezası ile Yargıtay ın yerleşik kararlarıyla da desteklendiği üzere gece çalışma süresinde 7,5 saati aşan her çalışma için fazla çalışma ücreti ödenmesiyle karşı karşıya kalınacaktır. KAYNAKÇA T.C. Yasalar (01.09.1971). 1475 sayılı İş Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (13943 sayılı) T.C. Yasalar (10.06.2003). 4857 sayılı İş Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (25134 sayılı) T.C. Yasalar (30.06.2012). 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (28339 sayılı) T.C. Yasalar (23.04.2015). 6645 sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Ankara : Resmi Gazete (29335 sayılı) 293