BAKIM ONARIM HİZMETLERİNİN TÜRK MEVZUATINDAKİ YERİ

BAKIM ONARIM HİZMETLERİNİN TÜRK MEVZUATINDAKİ YERİ PROF. DR. M. FATİHUŞAN YILDIRIM BEYAZIT ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ DEKANI ANKARA 10.5.2011 1

BAKIM, ONARIM, İŞ EKİPMANI VE BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİ KAVRAMLARI Makinelerin verimli çalışması için belirli periyotlarla kontrol edilmeleri gerekir. Belirli periyotlarla yapılan kontrol çalışmalarına bakım denir. Makinede oluşan arızanın hangi kısımda meydana geldiğinin tespit edilmesi de arıza tesbitidir. Onarım ise, makinelerin bakımlarının yapılması sonucunda belirlenen arızaların giderilmesi veya belirli aralıklar sonucunda makinelerin bazı elemanlarının değiştirilmesi işlemine; bir başka deyişle makinenin tekrar işler hale getirilmesine denir 2

BAKIM, ONARIM, İŞ EKİPMANI VE BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİ KAVRAMLARI Bakım, planlı ve plansız olmak üzere iki kısma ayrılır. Plansız bakım yöntemi, makine ve ekipman bozulunca ya da arıza çıkarınca yapılan bakımdır. Bu bakım şeklinde, işletmede zamansız çıkan bir arıza sonrasında bakım ve onarım yapılmaktadır. Bu tür sakıncalardan dolayı bu yöntem, günümüzde mecbur kalmadıkça kullanılmamaktadır. Planlı bakım yönteminde ise, bakım bir plan dâhilinde yapılmaktadır. 3

BAKIM, ONARIM, İŞ EKİPMANI VE BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİ KAVRAMLARI Planlı bakım yöntemleri de üç grupta tanımlanabilir. Periyodik bakım (koruyucu bakım), burada önceden belirlenen bir zaman periyodunda makine ve ekipman parçalarının bakımları ve onarımları yapılmaktadır. Günlük bakım, haftalık bakım, 4

BAKIM, ONARIM, İŞ EKİPMANI VE BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİ KAVRAMLARI aylık bakım, altı aylık bakım, yıllık bakım olarak planlanır ve yapılır. Önleyici bakım (proaktif bakım), önleyici bakımın amacı makine ve ekipmanların arızalarının ortaya çıkarılması değil, başlangıç safhasında arızaların ortaya çıkmasının önlenmesidir. Önleyici bakımda; makine ve ekipmanların tasarımında, yağlama sistemlerinde ve işletme şartlarında yapılacak olan değişiklikler ile arızanın sebepleri ortadan kaldırılabilir. 5

BAKIM, ONARIM, İŞ EKİPMANI VE BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİ KAVRAMLARI Uyarıcı bakım (kestirimci bakım)da ise, işletmelerdeki makine ve ekipmanlar belli noktalardan izlemeye alınırlar. Belirli bir zaman periyodunda yapılan ölçme sonuçları değerlendirmeye alınır. Buna göre ortaya çıkan ölçüm sonuçlarının trendi incelenmek suretiyle, makine ve ekipmanlardaki oluşması muhtemel arızaların tespiti önceden yapılır. Bu yöntem, çalışan makine ve ekipmanları takip ederek muhtemel arızaları tespit ettiği için makine ve ekipmanların zamansız durmasına ve gereksiz parça değişimlerine engel olmaktadır. İş ekipmanı, işin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet ve tesisatı kapsayan araçlar bütünüdür. Bakım ve onarım hizmetleri de, makine, tezgah ve tesislerin daha uzun sürelerle arızasız ve problemsiz olarak çalışması, beklenmedik arızalar sebebiyle tehlikeli durumların ortaya çıkmaması ve istenmeyen olaylara, kazalara, yaralanmalara, malzeme hasarlarına, zaman kaybına sebep olmaması için yapılan planlı ve düzenli çalışma olarak tanımlanabilir. 6

BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ Bakım ve onarım çalışmalarının elbette iş sağlığı ve güvenliği açısından önemi büyüktür. Sözkonusu hizmetlerin proaktif bir biçimde yapılması halinde, yani herhangi bir arıza ve kaza oluşmadan önce tedbir alınmak suretiyle yerine getirilmesi halinde iş sağlığı ve güvenliği açısından da olumlu neticeler elde edilebilir. Bir başka ifadeyle, bakım ve onarım çalışmalarının arıza olmadan, usulüne uygun ve gerekli önlemler alınarak önceden yerine getirilmesi, her şeyden önce sözkonusu işi yapan işçiler ve işyeri açısından da olumlu sonuçlar doğurmasına yol açar. Örneğin, kalorifer kazanının periyodik olarak kontrol edilmesi, forkliftin bakıma alınması, kaldıracın zincirinin gözden geçirilmesi arıza ortaya çıktığında oluşabilecek olumsuz sonuçları önleme açısından son derece önemi haizdir. 7

BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ Belirtelim ki, yapılan istatistikler ve edinilen tecrübeler tamir, bakım ve onarım çalışmaları sırasında çok fazla sayıda kazanın meydana geldiğini göstermektedir. Bu kazalar, tamir ve bakım çalışmalarının yeterli emniyet tedbirlerinin alınmadan yapılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Bu sebeple bakım ve onarım faaliyetlerinin planlı proğramlı olarak yapılması gerekmektedir. Bakım ve onarım çalışmalarında önceden planlanmamış, beklenmedik bir zamanda meydana gelen bir arızayı giderirken kaza riski çok daha fazladır. Çünkü ani durumlarda gerekli malzemeler temin edilememekte, uygun olmayan malzeme ile çalışılması zorunluluğu ortaya çıkabilmekte ve dolayısıyla kazalara zemin hazırlanmış olmaktadır. 8

BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ Bakım ve onarım işlerinde kazalar en çok işe başlamadan önce ve işin bitiminde meydana gelmektedir. Bu nedenle bakım ve onarım işlerine başlamadan önce gerekli tedbirler alınmalı, tehlikeler gözlenmeli, işe hemen dalınmamalıdır. Şüphesiz hiçbir zaman tedbir elden bırakılmamalıdır. İşin bitiminde ise yine gerekli kontrollerin yapılması sökülmüş veya bozulmuş koruyucu sistemlerin yerine yerleştirilmesi, düzeltilmesi bütün bu tedbirlerden sonra çalışılmaya başlanılması gerekmektedir 9

BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ Düzenli bakım, makinelerin ve iş ortamının güvenli ve güvenilir olmasını sağlar; işyerindeki tehlikeleri azaltır. Bakım yapılmaması veya hatalı bakım tehlikeli durumlar yaratabilir; kazalara ve sağlık sorunlarına neden olabilir. BAKIM VE ONARIM YÜKSEK RİSKLİ BİR FAALİYETTİR! Periyodik bakımlar : Makine ve tesislerin ömrünün uzamasında katkıda bulunurlar Beklenmedik arızalar sebebiyle kazalara sebebiyet verilmesini önler,can güvenliğini sağlar. 10

BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ Bakım ve onarım sayesinde tehlikelerin azaltılabilmesi mümkündür. Bakım ve onarım işlerinde gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemleri alınması, İş kazası ortaya çıkabilir. Fiziksel veya ruhsal arızalar meydana gelebilir. 11

BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ÇOK RASTLANAN KAZA TÜRLERİ YÜKSEK KAZA ORANLARI EUROSTAT istatistiklerine göre; Kazaların 15-20% si (Ülkelere göre değişen oranlarda ve Ölümcül kazaların 10-15% i bakım-onarım süreçlerinde meydana gelmektedir. Kimyasal kazaların 38% i bakım sırasında bırakılan tehlikeli maddelerden kaynaklanmaktadır. (Koehorst, 1989) 12

BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ÇOK RASTLANAN KAZA TÜRLERİ 1. Elektriğe çarpılma : a) Sistemin enerjisinin kesilmemiş olmasından b) Ortamın çok iletken bir ortam olmasından c) Kullanılan seyyar elektrikli cihazların izalasyonunun uygun olmamasından d) Seyyar aydınlatma lambalarının düşük gerilimli olmamasından 2. Hareketli kısımlarda yaralanma (kayış-kasnak sistemleri, dişli, kaplin, operasyon noktalarında yaralanma şeklinde )bu tür kazalar makine veya tezgah durdurulmadan tamir ve bakım yapılıyor almasından dolayı meydana gelmektedir. 3. Zararlı zehirli gaz, toz, ve sisler dolayısıyla zehirlenme ve boğulmaların meydana gelmesi Bu tür kazaların meydana gelmemesi için öncelikle uygun havalandırma yapılmalı, yeterli olmaz ise uygun koruyucu maskeler kullanılmalıdır 13

BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ÇOK RASTLANAN KAZA TÜRLERİ 4. Parlama, patlama şeklinde meydana gelen kazalar Parlama patlama yanma ihtimali bulunan işyerlerinde çalışmaya başlamadan önce parlamaya ve patlamaya karşı tedbir alınmış olunması önemlidir.bu sebeple bu tür yerlerde izin belgesi uygulamasına azami dikkat gösterilmelidir. 5. Düşme şeklindeki kazalar Yüksekte yapılan çalışmalarda kazalar; uygun iskele ve platform olmamasından, korkuluk olmamasından, ve emniyet kemeri kullanmamış olmasından kaynaklanmaktadır 14

BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ÇOK RASTLANAN KAZA TÜRLERİ. 6. Kişisel koruyucu malzemelerin (baret,eldiven,emniyet ayakkabısı v.s) kullanılmamasından dolayı meydan gelen kazalar Tamir bakım işlerinin yapıldığı yerler, çoğu zaman çalışanların çok aşina olmadığı, şartları çok iyi bilmediği veya ortam şartlarını bilseler dahi bir an önce işi yapma gayreti içinde ortam şartlarına fazla dikkat etmemeleri sebebiyle kafalarını bir yere çarpmaları, ayaklarına malzeme düşürmeleri, tuttukları malzemelerden ellerinin kesilmesi şeklinde kazalar meydana gelmektedir. 15

BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE KAZALARIN MEYDAN GELİŞ SEBEPLERİ 1. Çalışmaların aceleye getirilmesi, planlı yapılmaması 2. Gerekli yerlerden izin alınmaması, izin veren makamların gerekli tedbirleri almaması 3. Uzman kişilerin veya ekiplerin (ani durumlarda bulunamaması, kim bulunursa onla çalışma yapılması) bulunamaması veya ekiplerin eksik oluşu 4. Çalışma ortamının uygun aydınlatılmamış olması 16

BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE KAZALARIN MEYDAN GELİŞ SEBEPLERİ 5. Bakım onarım öncesinde işe başlamadan önce gerekli tedbirlerin alınmamış olması 6. İşin bitiminde daha önceden sökülmüş olan emniyet tedbirlerinin tekrar yerleştirilmemiş olması 7. Bakım onarım sırasında tesiste meydana getirilen değişiklikler var ise bu değişikliklerin operatöre izah edilmemiş olması 8. Çalışma esnasında uygun tedbirlerin alınmamış olması 17

BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ Bu arada belirtilmesi gereken bir nokta da, bakım ve onarım çalışmalarının iş sağlığı ve güvenliği açısından iş ekipmanları bakımından da ayrıca değerlendirilmesi gerekliliğidir. Mevzuatımızda, iş ekipmanları ve bunların bakım ve onarım işlerini ilgilendiren, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği yürürlüğe konmuştur. Bununla birlikte, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği m.7 de, iş ekipmanlarının hangilerinin kontrole tabi tutulacağı, kontrollerin kimin tarafından ve hangi sıklıkla ve hangi şartlarla yapılması gerektiği ve kontrol sonrası hazırlanacak belgelere ilişkin düzenleme yetkisi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bırakılmıştır. Fakat Bakanlık, bugüne kadar bir belirleme yapmamıştır. Dolayısıyla, herhangi bir belirleme olmaması karşısında sözkonusu boşluğun nasıl doldurulacak olduğu da önem taşır. 18

BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ Üzerinde durulması gereken konu, Yönetmelikte bulunan bu boşluğun doldurulması hususunda acaba İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünde yer alan esasların dikkate alınıp alınamayacağı meselesidir. Bu sorunun cevabına geçmeden önce, 4857 sayılı İş Kanununun 1475 sayılı Kanun zamanında çıkarılan ikincil mevzuata ilişkin düzenlemesine bakmak gerekir. İş K.ek.m.2 ye göre, 1475 sayılı Kanuna göre halen yürürlükte bulunan tüzük ve yönetmeliklerin bu Kanun hükümlerine aykırı olmayan hükümleri yeni yönetmelikler çıkarılıncaya kadar yürürlükte kalır. Gerçekten, 4857 sayılı Kanunun yürürlüğü ile birlikte gerek iş sağlığı ve güvenliği gerekse de diğer alanlara ilişkin bir çok yönetmelik yürürlüğe konmuştur. Bununla birlikte iş sağlığı ve güvenliği alanında herhangi bir Tüzük de kabul edilmemiştir. 19

BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ İş sağlığı ve güvenliğini düzenleme altına alan Sağlık ve Güvenlik Tüzük ve Yönetmelikleri üst başlığını taşıyan İş K.m.78/1 in önceki halinde, amacıyla tüzük ve yönetmelikler çıkarır, hükmü öngörülmüştü. İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetmelikleri üst başlığını taşıyan 15.5.2008 t. ve 5763 sayılı Kanun m.3 ile değiştirilen m.78 e göre, çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir. Yine belirtilmesi gereken noktalardan birisi de, İşverenlerin ve İşçilerin Yükümlülükleri üst başlığını taşıyan İş K.m.77 de, İş K.m.78 de yer alan tüzük ifadesi metinden çıkarılsa da, m.77 de hala tüzük ifadesinin mevcudiyetini koruduğudur. Gerçekten, İş K.m.77/son da, Bu bölümde ve iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tüzük ve yönetmeliklerde yer alan hükümler işyerindeki çıraklara ve stajyerlere de uygulanır. Dolayısıyla, Kanun düzenlemesinde bir çelişkinin hala devam ettiğini düşünmekteyiz. 20

BAKIM VE ONARIM HİZMETLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ Kurallar hiyerarşisi İş K.ek m.2 nin durumu Ek.m.2 de yeni Yönetmelik hükümleri yürürlüğe girinceye kadar eski düzenlemenin mevcudiyetini sürdüreceği hususu yer almaktadır. Ayrıca, bahsi geçen Tüzüğü ortadan kaldıran yeni bir Tüzük de mevcut olmadığına göre iş ekipmanlarına ilişkin Bakanlık belirlemesine kadar bahsi geçen Tüzük hükümlerinin ilgili kısmının geçerliliğini koruduğunu düşünmekteyiz. 21

İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA GEÇERLİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğine göre, işyerinde bakım ve onarım işinde çalışacak, bir başka ifadeyle iş ekipmanlarını kullanacak olan kişilerin bu konuda eğitim almış ve kullanacakları makine ve aletler hakkında bilgisi olan kişilerden oluşması gerekmektedir. İş ekipmanın kullanımı, iş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyeti kapsayan hizmetlerden oluşur. İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ne göre kişilerin sağlık ve güvenlik yönünden riske maruz kalabileceği için iş ekipmanında veya çevresinde bulunan bölge tehlikeli bölge olarak adlandırılmaktadır (Yön. m.4). Dolayısıyla burada çalıştırılacak işçilerin özel olarak seçilmesi ve her türlü tedbirin alınması işverenin en önemli yükümlülüklerindendir. İşveren, iş ekipmanını seçerken işyerindeki özel çalışma şartlarını, sağlık ve güvenlik yönünden işyerinde meydana gelebilecek tehlikeleri göz önünde bulundurmalı, iş ekipmanlarının kullanımının ek bir tehlike oluşturmamasına dikkat etmeli, yine de iş ekipmanının, çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tamamen tehlikesiz olması sağlanamıyorsa, riski en aza indirecek uygun önlemleri alması gerekmektedir (Yön. m.5). Yine işveren iş ekipmanının kullanımı süresince, yeterli bakımını yaptırarak ekipman kullanımının ayrıca bir tehlike oluşturmaması için de gerekli önlemleri almak zorundadır. İş ekipmanlarında bulunması gereken hususiyetler, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ekinde (EK.II) belirtilmiştir. 22

İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA GEÇERLİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ İşverenin tüm tedbirleri almasına rağmen mevzuattan kaynaklanan kontrol ve denetleme yükümlüğü yine de mevcuttur. İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin 7. Maddesinde İş ekipmanının güvenliğinin kurulma şartlarına bağlı olduğu durumlarda, ekipmanın kurulmasından sonra ve ilk defa kullanılmadan önce ve her yer değişikliğinde uzman kişiler tarafından kontrolünün yapılması ve doğru kurulduğu ve güvenli şekilde çalıştığını gösteren belgenin İşverence, arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike oluşturabilecek iş ekipmanının -Uzman kişilerce periyodik kontrollerini ve gerektiğinde testlerinin yapılması, -Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar veya ekipmanın uzun süre kullanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra, arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korunması için uzman kişilerce gerekli kontrollerin yapılmasının sağlanması gerektiği düzenlenmektedir. Ayrıca kontrol sonrası durum kayıt altına alınmalı, yetkililerin her istediğinde gösterilmek üzere uygun şekilde saklanması gerektiği ve iş ekipmanının işletme dışında kullanıldığında, yapılan son kontrol ile ilgili belgenin de ekipmanla birlikte bulunması gerekliliğinden bahsedilmiştir. 23

İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA GEÇERLİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ Ekipmanların kullanımında işverene düşen diğer yükümlülükler de şunlardır: Bunlar; Özel risk taşıyan iş ekipmanının kullanılmasında ehil eleman görevlendirilmelidir (Yön.8) Ekipman kullanılırken iş ergonomisine dikkat edilmelidir (Yön.m.9). İşçilerin bilgilendirilmesi gereklidir. Bunun yazılı olması beklenir. * İş ekipmanını kullanım koşulları * Anormal durumlar * Önceki kullanım deneyimi bildirilmelidir (Yön.m.10) * Bu talimatların anlaşılabilir olması da gereklidir. İşçiler ekipmanı kullanmayacak olsalar bile, kendilerini etkileyebilecek tehlikelerden ve iş ekipmanı üzerinde yapılacak değişikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar edilmelidirler. Yine işveren eğitim vermelidir. Buna göre, iş ekipmanını kullanmakla görevli işçilere, bunların kullanımından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yollarını da içeren yeterli eğitim verilmelidir (Yön.m.11). Ayrıca iş ekipmanlarının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı konularında çalışanlara yeterli özel eğitim verilmelidir (Yön.m.11/b) Belirtilmesi gereken noktalardan birisi de, İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluklarına İlişkin Yönetmelik ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik m.7 de yer alan iş güvenliği uzmanlarının görevleri başlıklı, İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak tasarım, makine ve diğer teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere işin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçimi, temini, kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi konularının, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş güvenliği kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene tavsiyelerde bulunmakla yükümlüdür hükmü gereğince iş güvenliği uzmanının bakım ve test gibi konulardan sorumlu olduğu hususudur 24

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ İş sağlığı ve güvenliği alanında yürürlüğe konan Yönetmelikler Avrupa Birliğinin bu konudaki Direktiflerinin birebir çevirisi niteliğindedir. Ancak sözkonusu yönetmelikler çeviri bozukluklarının yanında, son derece muğlak ve anlaşılmaz hükümler de içermektedir. Bu yönetmelikler ile işverenlerin hangi önlemleri alacağını bilmesi ve işyerlerinin teftişinde de müfettişlerin işverenlerce alınacak önlemlerdeki eksiklikleri belirlemeleri son derece güçtür. İnceleme konusu itibariyle bakım ve onarım işlerine yönelik olarak iş sağlığı ve güvenliği alanında yürürlüğe konan yönetmeliklerde bazı hükümler de mevcuttur. Yalnız bu hükümler incelendiğinde genel düzenlemelerden çok, ilgili Yönetmeliği ilgilendiren hükümlerin var olduğu, bununla birlikte bakım ve onarımın nasıl yapılacağına ilişkin olarak ayrıntılı hükümlerin mevcut olmadığı görülür. 25

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ (1) İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik İşverenin Yükümlülükleri başlığı altında Genel Şartlar üst başlığını taşıyan madde 8 de bakım ve onarım işlerine ilişkin düzenlemeler mevcuttur. Buna göre, İşveren işçilerin sağlık ve güvenliğini korumak için aşağıdaki hususları yerine getirecektir: a) Acil çıkış yolları ve kapıları her zaman kullanılabilir durumda tutulacaktır. b) İşyeri ile ekipman, araç-gereçlerin ve özellikle bunlardan Ek-I ve Ek- II de belirtilenlerin düzenli olarak teknik bakımları yapılacak, çalışanların sağlık ve güvenlikleri için tehlikeli olabilecek aksaklıklar en kısa zamanda giderilecektir. c) İşyeri ile ekipman, araç-gereçler, özellikle havalandırma sistemleri uygun hijyen şartları sağlanacak şekilde düzenli olarak temizlenecektir. d) Tehlikeleri önleyecek veya yok edecek güvenlik ekipmanı ile araçgereçlerinin ve özellikle bunlardan Ek-I ve Ek-II de belirtilenlerin düzenli bakım ve kontrolü yapılacaktır 26

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ (2) Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik İşveren Yükümlülükleri başlığı altında Genel Hükümler üst başlığını taşıyan madde 6 ya göre, Kişisel koruyucu donanımların işyerlerinde kullanımı ile ilgili olarak aşağıdaki hususlara uyulacaktır:... f) Kişisel koruyucu donanımlar, işveren tarafından ücretsiz verilecek, bakım ve onarımları ve ihtiyaç duyulan elemanlarının değiştirilmelerinden sonra, hijyenik şartlarda muhafaza edilecek ve kullanıma hazır bulundurulacaktır. g) İşveren, işçiyi kişisel koruyucu donanımları hangi risklere karşı kullanacağı konusunda bilgilendirecektir. h) İşveren, kişisel koruyucu donanımların kullanımı konusunda uygulamalı olarak eğitim verecektir. i) Kişisel koruyucu donanımlar, istisnai ve özel koşullar hariç, sadece amacına uygun olarak kullanılacaktır. Kişisel koruyucu donanımlar talimatlara uygun olarak kullanılacak ve talimatlar işçiler tarafından anlaşılır olacaktır. 27

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ (3) Sondajla Maden Çıkarılan İşletmelerde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği İşveren Yükümlülükleri başlığı altında Genel Hükümler üst başlığını taşıyan madde 5 e göre, Sondajla maden çıkarılan işyerlerinde, işveren aşağıdaki hususları yerine getirmekle yükümlüdür:. b) İşveren, 9/12/2003 tarihli ve 25311 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 6, 9 ve 10 uncu maddelerinde belirtilen hususları kapsayan "sağlık ve güvenlik dokümanı" hazırlanmasını ve güncellenmesini sağlayacaktır. Sağlık ve güvenlik dokümanında özellikle aşağıdaki hususlar yer alacaktır. - İşçilerin işyerinde maruz kalabilecekleri risklerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi, - Bu Yönetmelik hükümlerini yerine getirmek için alınacak uygun önlemler, -Çalışma yerlerinin ve ekipmanın güvenli şekilde düzenlenmesi, kullanılması ve bakımının yapılması. Sağlık ve güvenlik dokümanı, çalışmaya başlanılmadan önce hazırlanacak ve işyerinde önemli değişiklikler veya ilave yapıldığında, yenilenecektir. 28

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ (4) Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Genel Yükümlülükler başlığını taşıyan m.5 e göre, Yeraltı ve yerüstü maden işyerlerinde, işveren aşağıdaki hususları yerine getirmekle yükümlüdür: a) İşçilerin sağlık ve güvenliklerini sağlamak amacıyla; 1) Çalışma yerleri, işçilerin işlerini yaparken kendilerinin ve diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye atmayacak şekilde tasarlanacak, inşa edilecek, teçhiz edilecek, hizmete alınacak, işletilecek ve bakımı yapılacaktır. 2) İşyerinde yapılacak her türlü çalışma, yetkili kişinin nezaretinde ve sorumluluğu altında yapılacaktır. Yine bu Yönetmelik ekinde yer alan EK, Asgari Sağlık ve Güvenlik Gerekleri Bölüm A, Yeraltı Ve Yerüstü Maden İşletmeleri İle Bunların Yerüstü Tesislerinde Uygulanacak Asgari Genel Hükümler e göre, 3. Bakım 3.1. Genel bakım Mekanik ve elektrikli ekipmanlar ile tesislerin kontrolü, bakımı ve gerektiğinde testlerinin düzenli bir şekilde yapılmasını sağlayacak uygun bakım planı yapılacaktır. Ekipmanların ve tesislerin bütün kısımlarının kontrol, bakım ve testleri yetkili uzman kişiler tarafından yapılacaktır. Yapılan kontrol ve testlerle ilgili kayıt tutulacak ve bu kayıtlar uygun şekilde saklanacaktır. 3.2. Güvenlik ekipmanlarının bakımı Güvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve çalışır durumda bulundurulacaktır. Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarak yapılacaktır. 29

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ (5) Balıkçı Gemilerinde Yapılan Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Ekipman ve Bakım başlığını taşıyan m.8 e göre, Gemi sahipleri/donatanlar, kaptanın sorumluluğu saklı kalmak kaydı ile işçilerin sağlık ve güvenliklerinin korunması için, aşağıdaki önlemleri alır; a) Gemilerin ve bunların özellikle Ek-I ve Ek-II de belirtilen bütün aksam ve ekipmanının teknik bakımı yapılacak, işçilerin sağlık ve güvenliğini etkileyecek herhangi bir arıza en kısa sürede giderilir... (6) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Risk Değerlendirmesi başlığını taşıyan m.6 ya göre, İşveren, işyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığını tespit etmek ve tehlikeli kimyasal madde bulunması halinde, işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden olumsuz etkilerini belirlemek üzere, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin 6 ncı maddesinin (c) bendi ile 9 uncu maddesinin (a) bendine uygun şekilde, risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür. Risk değerlendirmesi yapılarak, bu Yönetmelikte belirtilen önlemler alınmadan tehlikeli kimyasal maddelerle çalışılması yasaktır. d) Risk değerlendirmesi, tamir ve bakım işleri de dahil olmak üzere kimyasal maddelerle çalışılan tüm işleri kapsayacaktır. 30

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ (7) Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği ekinde yer alan, EK-1, İşyerinde Kullanılan Güvenlik Ve Sağlık İşaretleri İle İlgili Asgari Genel Gereklere göre, 5. Güvenlik işaretinin işlevi aşağıda belirtilenler tarafından olumsuz etkilenmemesi için:. 5.2. İşaretlerin ya da sinyal aygıtlarının; uygun tasarımı, yeterli sayıda olması, uygun bir şekilde yerleştirilmesi, bakım ve onarımının iyi yapılması ve doğru çalışması sağlanacaktır. 6. İşaretler ve sinyal aygıtları imalindeki karakteristik özelliklerini ve/veya işlevsel niteliğini korumak için, düzenli aralıklarla, temizlenecek, kontrol, bakım ve tamiri yapılacak ve gerektiğinde değiştirilecektir. (8) Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik, Patlamadan Korunma Dokümanı başlıklı m.10 a göre, İşveren, bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinde belirtilen yükümlülüğünü yerine getirirken, aşağıda belirtilen ve bundan sonra "Patlamadan Korunma Dokümanı" olarak anılacak belgeleri hazırlayacaktır. Patlamadan Korunma Dokümanında, özellikle; e) Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrol ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı, hususları yazılı olarak yer alacaktır. Patlamadan korunma dokümanı, işin başlamasından önce hazırlanacak ve işyerinde, iş ekipmanında veya organizasyonunda önemli değişiklik, genişleme veya tadilat yapıldığında yeniden gözden geçirilerek güncelleştirilecektir. 31

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ (7) Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği ekinde yer alan, EK-1, İşyerinde Kullanılan Güvenlik Ve Sağlık İşaretleri İle İlgili Asgari Genel Gereklere göre, 5. Güvenlik işaretinin işlevi aşağıda belirtilenler tarafından olumsuz etkilenmemesi için:. 5.2. İşaretlerin ya da sinyal aygıtlarının; uygun tasarımı, yeterli sayıda olması, uygun bir şekilde yerleştirilmesi, bakım ve onarımının iyi yapılması ve doğru çalışması sağlanacaktır. 6. İşaretler ve sinyal aygıtları imalindeki karakteristik özelliklerini ve/veya işlevsel niteliğini korumak için, düzenli aralıklarla, temizlenecek, kontrol, bakım ve tamiri yapılacak ve gerektiğinde değiştirilecektir. (8) Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik, Patlamadan Korunma Dokümanı başlıklı m.10 a göre, İşveren, bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinde belirtilen yükümlülüğünü yerine getirirken, aşağıda belirtilen ve bundan sonra "Patlamadan Korunma Dokümanı" olarak anılacak belgeleri hazırlayacaktır. Patlamadan Korunma Dokümanında, özellikle; e) Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrol ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı, hususları yazılı olarak yer alacaktır. Patlamadan korunma dokümanı, işin başlamasından önce hazırlanacak ve işyerinde, iş ekipmanında veya organizasyonunda önemli değişiklik, genişleme veya tadilat yapıldığında yeniden gözden geçirilerek güncelleştirilecektir. 32

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ (9) Yine Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik m.12, 13 te, (10) Biyolojik Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği nde de bakım ve onarıma ilişkin hükümler mevcuttur. 33

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ (11) Bu arada Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca yürürlüğe konan Makina Emniyeti Yönetmeliği (2006/42/AT) nde de bakım ve onarıma ilişkin hükümler mevcuttur. Bu Yönetmeliğin amacı m.1 e göre, (1) Bu Yönetmeliğin amacı; makinaların, usulüne uygun şekilde kurulduğunda, bakımı yapıldığında ve kendinden beklenen amaçlar doğrultusunda kullanıldığında, insan sağlığına ve güvenliğine ve durumuna göre evcil hayvanlara ve mallara zarar vermiyorsa piyasaya arz edilmelerini ve hizmete sunulmalarını teminen, tasarım ve imalat aşamasında uyulması gereken temel emniyet şartları ile takip edilmesi gereken uygunluk değerlendirme prosedürlerini ve uygunluk değerlendirmesi yapacak onaylanmış kuruluşların görevlendirilmesinde dikkate alınacak asgari kriterleri düzenlemektir. Sözkonusu Yönetmeliğin ekinde makinaların tasarım ve imalinden gerekli sağlık ve güvenlik kuralları da belirtilmiştir. Gerçekten, EK. 1 Makinaların tasarımı ve imali ile ilgili temel sağlık ve güvenlik kurallarına göre, 1.6 Bakım 1.6.1 Makinaların bakımı Ayar ve bakım noktaları tehlike bölgelerinin dışına yerleştirilmiş olmalıdır. Ayar, bakım, onarım, temizlik ve servis işlemleri, makina duruyorken yapılabilmelidir. Teknik nedenlerle yukarı şartlardan birini ya da daha fazlasını yerine getirmek mümkün olamıyorsa, bu işlemlerin güvenli bir şekilde yapılabilmesi için tedbirler alınmalıdır (1.2.5 numaralı paragrafa bakılmalıdır). Otomatik makinalarda ve gerektiğinde diğer makinalarda, arıza teşhis cihazı takılması için bir bağlantı tertibatı bulunmalıdır. Sıkça değiştirilmesi gereken otomatik makina aksamları kolay ve güvenli bir şekilde sökülüp takılabilmelidir. Bu aksamlara erişim, belirtilen bir çalışma yöntemine uygun olarak, bu görevlerin gerekli teknik araçlarla yapılabilmesine imkân tanımalıdır. 1.6.2 Çalışma konumlarına ve servis noktalarına erişim Makinalar, makinaların çalışması, ayarlaması ve bakımı esnasında müdahalenin gerekli olan bütün alanlarına güvenli bir şekilde erişimine imkân verecek şekilde tasarlanmalı ve imal 34 edilmelidir.

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ 1.6.3 Enerji kaynaklarının yalıtılması Makinalar, bütün enerji kaynaklarından yalıtımı sağlanacak şekilde teçhiz edilmelidir. Bu tür yalıtıcılar (izolatörler) açık bir şekilde tanımlanmalıdır. Yeniden bağlantı kişiler üzerinde bir tehlike oluşturacaksa, bunlar kilitlenebilir tarzda olmalıdırlar. Yalıtıcılar, operatörün erişebildiği herhangi bir noktadan, enerjinin hala kesik olduğunu kontrol etme imkânı bulunmaması durumunda da kilitlenebilmelidir. Bir elektrik kaynağına fişle takılabilen makinalar için, operatörün erişebildiği her noktada elektrik fişinin prizden çekili olduğunu kontrol edebilmesi koşuluyla, fişin prizden çekilmesi yeterlidir. Enerji kesildikten sonra, makinaların devrelerinde normal olarak kalan veya depolanan enerji, kişilere risk oluşturmayacak şekilde yok edilebilmelidir. Önceki fıkralarda belirtilen şarta bir istisna olarak, örneğin, parçaları tutmak, bilgiyi korumak, iç kısmın aydınlatılması gibi nedenlerle bazı devreler enerji kaynağına bağlı kalabilir. Bu durumda, operatörün güvenliğini sağlamaya yönelik özel önlemler alınmalıdır. 1.6.4 Operatörün müdahalesi Makinalar, operatörün müdahalesine ihtiyaç sınırlı olacak şekilde tasarımlanmalı, imal edilmeli ve teçhiz edilmelidir. Operatörün müdahalesi kaçınılmazsa, bu müdahaleler kolayca ve güvenli bir şekilde yapılabilmelidir. 1.6.5 Dahili parçaların temizlenmesi Makinalar, tehlikeli madde ya da preparat ihtiva etmiş dahili parçalar içeri girmeden temizlenebilecek şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir; blokajın kaldırılması gerekli olduğunda bu işlem de dışarıdan yapılabilmelidir. Makinanın içine girmek kaçınılmaz ie, makina, temizlik işlemi güvenli bir biçimde yapılabilecek şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir. 35

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİKLERİ KAPSAMINDA BAKIM VE ONARIM İŞLERİ Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, ilgili Yönetmeliklerde genel nitelikte bakım ve onarımın yapılacağı hususlarına yer verilmiş, ancak burada bakım ve onarın yapılırken ne tür iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınması gerektiğine ise değinilmemiştir. Bu açıdan daha önce de vurguladığımız gibi bize göre halen yürürlükte bulunan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nün bakım ve onarıma ilişkin hükümleri uygulama alanına sahiptir. 36

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ ÇERÇEVESİNDE BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER Tüzüğün 499 ve devamı maddelerinde alınması gereken tedbirler belirtilmiştir. Gerçekten Beşinci Kısım Onikinci Bölümde, Bakım ve Onarım İşlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri üst başlığı altında 499-521 maddeler arasında düzenleme yapılmıştır. Her şeyden önce, Tehlikeli Durumu Bildirme, işçilerin tehlikeli durumu bakım ve onarım işinde çalışanlara bildirmek zorunda oldukları işverenlerin de tedbir alma yükümlülükleri düzenlenmiştir (m.499). Yine, Koruyucunun Sökümünde İzin (m.500), Aydınlatma (m.501), Takım Çantaları (m.502), İskele (m.503), Çalışırken Bakım ve Onarım (m.504), Yeraltı Tesisinde Bakım Onarım (m.505) Kazı İşlerinde Güvenlik (m.506), Boştaki Kayışlar (m.507), Basınçlı Kaplarda Onarım (m.508), Betondun Emdiği Maddelere Karşı Önlem (m.509), Tank Ağzında Gözlemci - Kişisel Korunma Araçları (m.510), Bağlantı Ağızlarına Körtapa (m.511), Tankta Karıştırma Tertibatında Önlem (m.512), Tehlikeli Sıvı Depolarının Bakım Onarımında Güvenlik (m.513), Temiz Hava (m.514), Boru Ve Kanalların Boşaltılması (m.515), Flanjar (m.516), Onarımda Çalışanlara Kişisel Koruyucu (m.517), Dağınık Kablolar, Kaynakta Paravana (m.518), Oksijenle Kesme İşinde Güvenlik (m.519), Kapalı Kaplarda Kaynak (m.520), Baret, Emniyet Kemeri, Bağlama İpi (m.521) hususları düzenlenmiştir. 37

ONİKİNCİ BÖLÜM BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ALINACAK GÜVENLİK TEDBİRLERİ -TEHLİKELİ DURUMU BİLDİRME: İşyerinde çalışanlar; bina veya bina kısmında, inşaatta, makinada, tesisatta, alette ve edevatta göreceği noksan veya tehlikeli durumu, amirine veya bakım ve onarım işleriyle görevli olanlara hemen bildirecek ve işveren de bu kusurları en kısa zamanda ve uygun şekilde giderecektir.(işçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:499) - KORUYUCUNUN SÖKÜMÜNDE İZİN: Bakım ve onarım işlerinin yapılabilmesi için, koruyucu tertibatın kaldırılması gerektiği hallerde, bunlar makina durdurulduktan ve onarım işlerinden sorumlu olanlardan izin alındıktan sonra kaldırılacak ve onarım işlerinden sorumlu kişi, onarılan makina, cihaz veya tesisatın çalışmasına izin vermeden önce, koruyucu tertibatın uygun şekilde tekrar yerlerine konulup konulmadığını kontrol edecektir. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:500) -AYDINLATMA: Bakım ve onarım işlerinde, uygun ve yeterli bir aydınlatma sağlanacak ve gerektiğinde özel aydınlatma yapılacak,bakım ve onarım işleriyle görevli işçilere, alev geçirmez el lambaları verilecektir. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:501) - TAKIM ÇANTALARI: Bakım ve onarım işleri ile görevlendirilenlere, yapılacak işlerin gerektiği bütün aletleri alabilecek büyüklükte ve işyerindeki platform veya diğer yüksek yerlere tehlikesizce çekebilecek takım çantaları veya kutuları verilecek, bakım ve onarım işlerinde kullanılan büyük aletlerin taşınması için, özel el arabaları bulundurulacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:502) - İSKELE: Bina ve tesisatta yapılacak bakım ve onarım işlerinde, geçici olarak uygun ve güvenli sabit merdivenle platformlar, geçit veya iskeleler yapılacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:503) -ÇALIŞIRKEN BAKIM ONARIM: İşyerlerinde bakım ve onarım işleri, bu yerlerdeki çalışmalar durdurulmadan yapıldığı hallerde, gerekli güvenlik tedbirleri alınacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:504) - YERALTI TESİSİNDE BAKIM ONARIM: Kuyu veya diğer yeraltı tesislerinde yapılacak bakım ve onarım işlerinde; zararlı, zehirleyici, boğucu veya parlayıcı gaz veya sıvıların tehlikeli bir şekilde toplanacakları göz önünde bulundurularak gerekli ve yeterli güvenlik tedbirleri alınacaktır. Bu gibi yerlerde, tecrübeli ve usta işçiler çalıştırılacak, bunlara uygun kişisel koruma teçhizatı verilecek ve tecrübeli bir veya birden fazla gözlemci görevlendirilecektir. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:505) 38

ONİKİNCİ BÖLÜM BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ALINACAK GÜVENLİK TEDBİRLERİ -KAZI İŞLERİNDE GÜVENLİK: Hendek, çukur ve diğer kazı işlerinin yapıldığı yerlere, uygun şekilde payandalar ve korkuluklar yapılacak ve buralara, geceleri ışıklı uyarma levhaları konulacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:506) -BOŞTAKİ KAYIŞLAR: Sürekli olarak transmisyonla çalışılan işyerlerinde,bakım ve onarım sırasında boşa alınan kayışlar, sabit kancalara veya uygun diğer tertibata takılacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:507) - BASINÇLI KAPLARDA ONARIM: Basınçlı kazanlar ve kaplar, basınç altında iken onarılmayacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:508) - BETONDUN EMDİĞİ MADDELERE KARŞI ÖNLEM: Betondan yapılmış depolar içinde bakım ve onarım için çalışılması ve özellikle betonun kırılması gereken hallerde, beton tarafından emilmiş bulunan maddelerin meydana getirebilecekleri tehlikelere karşı, gerekli özel koruma tedbirleri alınacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:509) -TANK AĞZINDA GÖZLEMCİ -KİŞİSEL KORUNMA ARAÇLARI: Tehlikeli gaz, buhar veya sislerin meydana gelebileceği tank veya depolar içinde yapılacak bakım ve onarım işlerinde; işçilere maskeler,solunum cihazları ile emniyet kemerleri gibi uygun kişisel korunma araçları verilecek ve iş süresince tank veya depo ağızlarında bir gözlemci bulundurulacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:510) -BAĞLANTI AĞIZLARINA KÖRTAPA: Onarılacak depo veya tanklar, başka depo veya tanklarla bağlantılı bulunduklarında, bağlantı borularının vanaları, güvenli bir şekilde kapatılacak veya bu borular sökülerek bağlantı ağızları, kör tapa veya kapaklarla kapanacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:511) - TANKTA KARIŞTIRMA TERTİBATINDA ÖNLEM: Onarılacak tank veya depoların içinde mekanik karıştırma tertibatı bulunduğu hallerde, bakım ve onarıma başlanmadan önce, karıştırıcı tertibatın güç kaynağı ile bağlantısı kesilecek ve karıştırıcılar, uygun şekilde takozlanacak, desteklenecek veya bağlanacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:512) 39

ONİKİNCİ BÖLÜM BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ALINACAK GÜVENLİK TEDBİRLERİ -TEHLİKELİ SIVI DEPOLARININ BAKIM ONARIMINDA GÜVENLİK: Tehlikeli sıvıların bulunduğu tank ve depolar,en geç yılda bir defa kontrol edilecek ve onarımda bunlar tamamen boşaltılacak, bağlantı boruları sökülecek veya uygun kör tapalarla tıkanacak veya vanaları kapatılacaktır. Birikinti ve çamurlar, depo dışında duracak işçiler tarafından gelberi veya diğer uygun aletlerle dışarı çıkarılacak ve depo ağzından içeri uzatılacak spiralli borular veya hortumlarla ve basınçlı su ile yıkanacak ve gerektiğinde uzun saplı araçlarla kazınarak raspalanacak ve kıvılcım ve darbe etkisiyle patlama veya parlama tehlikelerine karşı, özel koruma tedbirleri alınacaktır. Dışarıdan temizlenemeyen büyük depolara işçilerin girmesi gerektiği hallerde,bu işçilere;çizme,eldiven,gözlük,elbise veya temiz hava maskesi gibi uygun kişisel korunma araçları verilecek ve depo ağzında,işin süresince bir gözlemci bulundurulacaktır. İşyerinde buhar bulunduğu ve temizleme işlerinde kullanıldığı hallerde,deponun hava ağzı ile buhar verilen ağızdan başkaları kapatılacak ve depo içine, basınçlı buhar verilecek ve depodaki sıvının özelliğine göre,buhar verme süresinin bitiminden önce,deponun diğer ağızları açılacaktır. İşyerinde buhar bulunmadığı hallerde depo,su ile tamamen doldurulacak ve en az 24 saat kadar su verilme k suretiyle sürekli olarak karıştırılacaktır. Buhar veya akarsu verildikten sonra,dipte toplanabilecek birikintiler,uygun şekilde temizlenecek ve depo,en az 2 saat hava basma veya emme suretiyle havalandırılacaktır. Havalandırmanın bitiminde deponun içi,ilgililerce kontrol edilecek,yapılan kontrol ve analizler sonucu, deponun uygun şekilde temizlenmediği anlaşılırsa, su veya buharla temizleme ve havalandırma tekrarlanacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:513) -TEMİZ HAVA: İçinde işçilerin çalışmakta olduğu küçük depo veya kapalı yerlere, gerektiğinde sürekli olarak ve uygun şekilde temiz hava verilecektir. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:514) - BORU VE KANALLARIN BOŞALTILMASI: Korozif, parlayıcı, patlayıcı veya zehirli maddelerin taşındığı boru veya kanalların onarım işlerine başlanmadan önce, vanalar iyice kapatılıp kilitlenecek veya uygun sürgü tertibatı ile bağlanacak, boru ve kanallar tamamen boşaltılacak ve bu arada çıkacak gaz veya buhar, dağılıp kayboluncaya kadar beklenecektir. Oksijenle kaynak veya kesme işleri yapıldığı hallerde,borular yıkanacak ve gerektiğinde kaynar su veya buhar geçirilecektir. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:515) -FLANJAR: Tehlikeli maddelerin taşındığı boruların manşon ve flanjlarının sökülmesi gerektiğinde, manşon ve flanjların etrafı kurşun bir levha ile korunacak ve önce flanjların alt kısımlarındaki somunlar, sızıntı başlayıncaya kadar gevşetilecek, sızıntı kesildikten sonra flanjlar tamamen açılacaktır. Birbirine yapışmış veya kaynamış olduğu görülen flanjlar,uygun bir kalem veya başka uygun bir aletle açılacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:516) - ONARIMDA ÇALIŞANLARA KİŞİSEL KORUYUCU: Tehlikeli maddelerin taşındığı boru ve kanalların onarım işleriyle görevlendirilen işçilere, taşınan maddelerin özelliklerine uygun kişisel korunma araçları verilecek ve işçiler bunları çalışırken kullanacaklardır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:517) -DAĞINIK KABLOLAR - KAYNAKTA PARAVANA: Kaynak işleri yapılan işyerlerindeki gaz tüpleri, borular, elektrik kabloları ve benzeri malzeme;ezilmeyecek,devrilmeyecek veya düşmeleri veya çarpmaları önlenecek şekilde yerleştirilmiş olacak ve elektrik kaynağı yapılan yerlerde, uygun paravana veya bölmeler bulundurulacaktır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:518) -OKSİJENLE KESME İŞİNDE GÜVENLİK: Parlayıcı veya patlayıcı maddeler taşınmış olan kaplara, üzerinde kaynak veya oksijenle kesme işi yapılmadan önce, bunlar buharla veya diğer bir usul ile temizlenecek, zararlı veya tehlikeli gazların, kap içinde kalıp kalmadığı kontrol edilecek ve kaplar, karbondioksit veya azot veya asal gazlar veya benzerleri ile doldurulacak, oksijenle kesme işleri yapıldığı sürece bu gazlardan biri, yavaş yavaş verilecektir. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:519) - KAPALI KAPLARDA KAYNAK: Gömlekli veya çift cidarlı veya kapalı kaplarda ısı veya kaynak işleri yapılmadan önce, bunlar iyice havalandırılacak ve kaynak işlerinin yapıldığı sürece hiç bir şekilde oksijen verilmeyecektir. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:520) -BARET: -EMNİYET KEMERİ: - BAĞLAMA İPİ: Korkuluklu platformlarla çalışılması imkanı sağlanamayan ve 4 metreden fazla yüksekliği bulunan binaların dış kısımlarında, çatılarında ve benzeri yüksek yerlerde, bakım veya onarım işleriyle her türlü bina sökme ve yıkma işlerinde gerekli güvenlik tedbirleri alınacak ve çalışan işçilere, uygun baret, emniyet kemerleri ve bağlama ipleri gibi kişisel korunma araçları verilecek ve işçiler bunları kullanacaklardır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:521) 40

MEVZUATIN DEĞERLENDİRİLMESİ İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünde, somut önlemler bulunmaktadır. Bakım-onarım bağımsız başlık altında toplanmıştır. Yeni yönetmeliklerde ise bazı maddelerde düzenlemeler vardır, ama dağınıktır. AB ye uyumludur, ancak eksiklik sözkonusudur. Tüzük: İşveren Odaklı; Somut Önlemler Sistemi Yönetmelikler ise, süreç odaklı, organizasyon kurulması esasına dayalı, süreçte taraflara hareket alanı sağlayan sistem 41

MEVZUATIN DEĞERLENDİRİLMESİ Yeni düzenleme yapılırken, Bakım onarım çalışmalarının 5 temel kuralı vurgulanmalı Planla, Bakım doğru bir planlama ile başlamalıdır. Çevreyi güvenli hale getir, Çalışma alanının temiz ve güvenli hale getirilmesi Güç kaynaklarının kapatılması Makinelerin ayrılabilir parçalarının güvenli hale getirilmesi Geçici havalandırmanın sağlanması Giriş ve çıkış güvenliğinin sağlanması Güvenlik işaretlerinin konulması 42

MEVZUATIN DEĞERLENDİRİLMESİ Plana uygun hareket et Bakım çalışması çoğu kez, zaman baskısı altında gerçekleşir; örneğin üretim sırasında bir arıza olması durumunda ani sonuçlarla karşılaşılabilir. Bu nedenle önceden hazırlanan planın takip edilmesi elzemdir. Doğru ekipman kullan, Bakım sürecinde doğru ekipmanın kullanılması hayati önem taşır. Bakım için gereken aletler çoğu zaman normal olarak kullanılan aletlerden farklıdır. Normal olarak bir kimsenin kullanmaya alışık olmadığı aleti kullanmaya kalkması riski arttırır Son kontrolü yap Temizlik, atıkların atılması, çalışır hale getirme, son derece önemlidir 43

MEVZUATIN DEĞERLENDİRİLMESİ Bakım ve onarım çalışmaları, İSG yönetim sürecine de entegre edilmelidir. Risk değerlendirmesi esasına dayalı teknik yaklaşım şarttır. Açık rol ve sorumluluklar belirlenmelidir. Güvenli çalışma koşulları ve takip edilecek açık uygulama rehberleri olmalıdır. Uygun eğitim ve ekipman şarttır. İşçilerin risk değerlendirmesi ve bakım çalışmaları süreçlerinin yönetimine katılımı sağlanmalıdır. 44

MEVZUATIN DEĞERLENDİRİLMESİ Yeni düzenleme yapılırken, Bakım onarım çalışmalarının 5 temel kuralı vurgulanmalı (planla, çevreyi güvenli hale getir, plana uy, doğru ekipman kullan, son kontrolü yap) Bakımın acil durum olmaktan çıkarılması sağlanmalı: periyodik bakımı esas alan yaklaşım Makine güvenliğini ön plana çıkarma Kişilerin rol ve sorumluluklarının belirlenmesi (ilgili işçilerin katılımı) Konularını bünyesinde barındıran bir yeni Yönetmeliğe ihtiyaç bulunmaktadır. 45

YENİ YÖNETMELİKLER İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik ve İşyeri Hekimlerinin Görev, Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik 46

TEŞEKKÜRER PROF. DR. M. FATİHUŞAN YILDIRIM BEYAZIT ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ DEKANI ANKARA 09.5.2011 47