ORTAK TRANSİT SÖZLEŞMESİ TEMİNAT DÜZENLEMELERİ

T.C. BAŞBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI AT ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü ORTAK TRANSİT SÖZLEŞMESİ TEMİNAT DÜZENLEMELERİ TÜRKİYE NİN UYUM SORUNU VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ (Uzmanlık Tezi) Özay KUTLU AT Uzman Yardımcısı Ankara, Eylül 1998

ÖNSÖZ Türk transit tasimacilik teminat düzenlemelerinin, Ortak Transit Sözlesmesi teminat düzenlemeleri ile karsilastirilip uyumlastirilmasi, öncelikle transit sistemlerinin bilinmesini, bu baglamda hem Türk transit mevzuatinin hem de, diger geçerli uluslararasi transit düzenlemeleri dahil, Ortak Transit mevzuatinin degerlendirilmesini gerektirmistir. Ayni sekilde, geçerli teminat düzenlemeleri ortaya konulduktan sonra, Türk transit tasimacilik teminat düzenlemeleri ile Ortak Transit Sözlesmesi teminat düzenlemelerinin karsilastirilmasinin daha dogru oldugu düsünülmüstür. Ancak transit ve buna bagli olarak teminat düzenlemeleri gözden geçirildikten sonra, ülkemizin Ortak Transit Sözlesmesi çerçevesinde yapmasi gereken mevzuat ve uygulama degisiklikleri konusunda öneriler sunulmustur. Kisacasi, önce yalniz Sözlesme hükümleri incelenip, sonra çözüm önerileri sunma yoluna gidilmemis, genis perspektifli ve kapsamli bir çalisma yapilmistir. Ancak yine de, bu çalismanin yeterli oldugu asla iddia edilmemekte, çalismadan yararlanmak isteyenlerin, özellikle bu hususu göz önünde bulundurmalarinda yarar görülmektedir. bilirim. Çalismanin hazirlanmasinda emegi olanlara, en içten tesekkürü borç Özay KUTLU, Ankara, Eylül 1998

İÇİNDEKİLER KISALTMALAR Sayfa No. vi GİRİŞ 1-5 1. Çalışma Yöntemleri 3 1.1. Yazılı Kaynaklar 3 1.2 Anketler 3 1.3 Durum-tespit Ziyaretleri 3 1.4 Raporlar 4 1.5 Görüşme / Danışma 4 2. Tezin Oluşumu 5 BÖLÜM I TRANSİT SİSTEMLERİNE BAKIŞ 6-40 I.1. Transit Nedir? 6 I.2. Tarihsel Gelişim 7 I.3. Günümüz Transit Rejimleri 10 I.3.1. ATA Sözleşmesi Transit Düzenlemeleri 11 I.3.2. Kyoto Sözleşmesi, E.1. Eki Transit Düzenlemeleri 12 I.3.3. TIR Sözleşmesi Transit Düzenlemeleri 14 I.3.3.1. TIR Sözleşmesinin Revizyonu 15 I.3.4. Topluluk Transit Rejimi 17 I.3.4.1. Transit Eylem Planı 24 I.3.5. Ortak Transit Rejimi 27 I.3.6. Baltık Transit Sistemi 31 I.3.7. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Transit Sistemi 32 I.3.8. Topluluk, Ortak ve TIR Transit Sistemlerinin Karşılaştırılması 33 I.3.9. Türk Mevzuatında Transit Düzenlemeleri 35 I.3.9.1. Transit Rejiminin Tanımı 35

I.3.9.2. Uluslararası Barselona Sözleşmesi ve Statüsü Vergi Muaflığı 36 I.3.9.3. Transit ve Aktarma Serbestliği ve Kısıntıları 36 I.3.9.4. Taşıma Türlerine göre Transit 37 I.3.9.5. Transit ve Aktarma Hükümlerinin Uygulanacağı Eşya 38 I.3.9.6. Adi ve Milletlerarası Transit Usulü 38 I.3.9.7. Uygulamada Transit 39 BÖLÜM II TRANSİT TEMİNAT DÜZENLEMELERİ 41-120 II.1. Teminat Kavramı 41 II.2. ATA Sözleşmesi Teminat Tüzenlemeleri 42 II.3. Kyoto Sözleşmesi Ek E.1 Teminat Tüzenlemeleri 45 II.4. TIR Sözleşmesi Teminat Tüzenlemeleri 47 II.5. Topluluk Transit Rejimi Teminat Tüzenlemeleri 51 II.5.1. Topluluk Transit Rejimi Teminat Türleri 52 II.5.1.1. Bireysel Teminat 52 II.5.1.2. Maktu Teminat 52 II.5.1.3. Kapsamlı Teminat 53 II.5.1.3.1. Geçici Yasaklama 55 II.5.2. Teminattan Feragat 58 II.5.3. Kefil 59 II.5.4. EUROTRANSIT 97 Konferansı 60 II.5.5. Bilgisayarlaşma - Otomasyon Projesi 63 II.6. Ortak Transit Rejimi Teminat Sistemi 65 II.6.1. Anasorumlu 66 II.6.1. 1 Anasorumlunun Yükümlülükleri 66 II.6.2. Kefil 68 II.6.2.1. Kefilin Sorumlu Olacağı Tutar 69 II.6.2.2. Kefilin Yükümlü Sayılamayacağı Durumlar 71 II.6.2.3. Kefile Sorumluluk Yükleyen Haller (İhlaller) 72 II.6.2.4. Kefilin Tebligat Adresleri 74 II.6.3. Teminat İdaresinin Rolü 74

II.6.4. Ortak Transit Teminat Türleri 76 II.6.4.1. Nakit Teminat 76 II.6.4.2. Kapsamlı Teminat 77 II.6.4.2.1. Teminat Belgesinin Düzenlenmesi ve Kullanılması 78 II.6.4.2.2. Yetkili Kişiler 79 II.6.4.2.3. Geçerlilik Süresi: Uzatma 80 II.6.4.2.4. İptal 80 II.6.4.2.5. Teminat Tutarının Hesaplanması 80 II.6.4.2.6. Geçici Yasaklama 85 II.6.4.3. Maktu Teminat 88 II.6.4.3.1. Maktu Teminat Tutarı 90 II.6.4.3.2. Teminat Tutarında Artış 90 II.6.4.3.3. Hassas ve Hassas-olmayan Eşyadan Oluşan Sevkiyat 92 II.6.4.3.4. Maktu Teminat Fişi 92 II.6.4.3.5. Sınırlı Geçerliliğe Sahip Maktu Teminat Fişleri 93 II.6.4.3.6. İptal 94 II.6.4.4. Bireysel Teminat 94 II.6.4.4.1. Bireysel Teminatın Tutarı 95 II.6.5. Teminat Belgeleri 96 II.6.6. Teminat Muafiyet ve İstisnaları 96 II.6.6.1. Taşımacılık Türlerine Göre Teminattan Feragat 97 II.6.7. Gümrük Vergilerinin Hesaplanması 99 II.6.8. Araştırma Prosedürü 100 II.6.9. Alacakların Tahsiline ilişkin Karşılıklı Yardım 102 II.7. Türk Mevzuatında Teminat Düzenlemeleri 103 II.7.1. Muayene 104 II.7.2. Teminat 105 II.7.3. Teminat Tutarının Hesaplanması 105 II.7.4. Global Teminat 106 II.7.5. Memur Gözetimi 108 II.7.6. Çıkış Gümrüğünce Kapların Açılması ve Noksanlıklar 109 II.7.7. Çıkıştan Sonra Yapılacak İşlemler 110

II.7.8. Telef ve Zayi Olan Eşya 110 II.7.9. Teminata Bağlanmayan Eşyanın Eksik Çıkması 111 II.7.10. Beyannamelere Aykırı Çıkan Eşya 111 II.7.11. Teminat Aranacak ve Aranmayacak Aktarmalar 111 II.7.12. Aktarmada Muayene ve Teminat 112 II.7.13. Teminatın Çözülmesi 112 II.7.14. Kabul Olunabilecek Teminat ve Değerlendirilmesi 113 II.7.14.1. Banka Teminat Mektuplarının Şekilleri ve Kayıtları 115 II.7.14.2. Teminat Mektuplarının Kovuşturulması 116 II.8. Türk ve Ortak Transit Teminat Düzenlemelerinin Karşılaştırılması 118 BÖLÜM III ORTAK TRANSİT SİSTEMİNE GİRME SÜRECİNDE TÜRKİYE 121-124 III.1. Tarihsel Gelişim 121 III.2. Sözleşme ye Taraf Olma ile ilgili Hükümler 121 III.3. Türkiye nin Sözleşmelere Katılma Çalışmaları 122 III.4. AT Komisyonu EUROCUSTOMS Protokolü 123 III.5. Beklentiler 124 DEĞERLENDİRME, ÖNERİLER ve SONUÇ 125-139 1. Değerlendirme 125 2. Öneriler 127 2.1. Transit Düzenlemelerinin Uyumlaştırılması 127 2.2. Anasorumlu Kavramının Mevzuata Yerleştirilmesi 128 2.3. Teminat Türlerinin Kabul Edilmesi 128 2.4. Teminat Olarak Kabul Edilenler 128 2.5. Refakatin Teminat Olmaması 129 2.6. Bildirimlerin Uyumlaştırılması 129 2.7. Teminat İdarelerinin Belirlenmesi 130 2.8. Sektörün ve Gümrük Görevlilerinin Bilgilendirilmesi 131 2.9. Sektörle Mutabakat Zaptı Düzenlenmesi 131

2.10. Teminat Sistemine Giriş 132 2.11. Bilgisayarlaşma 133 2.12. Gümrük Görevlisinin Yetkilendirilmesi 134 2.13. Maktu Teminat Fişleri 134 2.14. Kefil Tebligat Adreslerinin Belirlenmesi 135 2.15. Teminat İstisnaları 135 2.16. Taşımadan Sorumlu Aracılar (Forwarders) 135 2.17. Teminat Verecek Kişi ve Kuruluşların Belirlenmesi (Kefil) 136 2.18. Ulusal Transit Düzenlemeleri 137 2.19. Yetkili Gönderici ve Alıcılar 137 2.20. Ortak Transit Merkez İdaresinin Kurulması 138 2.21. Gümrük İdarelerinde Transit Birimlerinin Oluşturulması 138 2.22. Mühürlerin Basılması ve Kontrol Edilmesi 139 3. Sonuç 139 EKLER 140 KAYNAKÇA 154

KISALTMALAR AEK Avrupa Ekonomik Komisyonu AS Armonize Sistem AT Avrupa Topluluğu ATA Geçici Kabul ATRG Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi BM Birleşmiş Milletler ECO Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ECU Avrupa Topluluğu Para Birimi EFTA Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi GATT Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşması GK Gümrük Kanunu GY Gümrük Yönetmeliği IBCC Uluslararası Ticaret Odaları Bürosu IRU Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Birliği ITI Uluslararası Eşya Transiti NCTS Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi OTS Ortak Transit Sözleşmesi RG T.C. Resmi Gazete TARIC Avrupa Topluluğu Entegre Tarifesi TIR Uluslararası Karayolu Taşımacılığı T1 Topluluk statüsünü haiz olmayan eşyaya uygulanan transit rejimi T2 Topluluk statüsünü haiz eşyaya uygulanan transit rejimi TGK Topluluk Gümrük Kanunu TİB Tek İdari Belge TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği WP.30 Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu

GİRİŞ AT ve EFTA ülkeleri arasında düzenlenen 20 Mayıs 1987 tarihli Ortak Transit Sözleşmesi, 1968 yılında oluşturulan Topluluk Transit Rejimi ile özellikle de teminat düzenlemeleri bakımından hemen hemen aynı hükümleri içermekte, hatta ileride bunların tek bir transit rejimi altında birleştirilmesi yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Bugün 23 Akit Tarafta uygulanmakta olan Ortak Transit Sözleşmesi, üçüncü ülkelerin katılımına açık tutulmuştur. 31 Aralık 1995 tarihinde AT ile bir gümrük birliği ilişkisine giren ülkemizin bu sistemin dışında kalması mümkün değildir. Zaten bu nedenle, 5 Ekim 1995 tarihinde Topluluk Komisyonu nezdinde Sözleşmeye katılım başvurusu yapılmış bulunmaktadır. Türkiye nin anılan Sözleşmeye katılma sürecinde ise, sistem çerçevesinde teminatın nasıl işleyeceği ve kimlerin kefil olabileceği gündeme gelecektir. Ortak Transit Rejimi teminat düzenlemelerinin kapsamlı ve ayrıntılı bir şekilde incelenmesi ve ülkemizin mevcut transit mevzuatı ile karşılaştırılarak, gerekli altyapının bir an önce oluşturulması hem gümrük hem de işlemciler açısından büyük önem arz etmektedir. TIR Sözleşmesi uygulamalarında olduğunun aksine, deneme-yanılma yöntemi yerine bilinçli olarak yeni sistemi öğrenmek ve gerekli hazırlıkları yaptıktan sonra uygulamaya geçmek yerinde olacaktır. Keza, 1 Ocak 1996 tarihinden beri yürürlükte olan Tek Tip Gümrük Beyannamesi ve Kullanma Talimatı, Eşya Ticaretindeki Formalitelerin Basitleştirilmesine ilişkin Sözleşme de öngörülenin kötü ve yanlış bir kopyası durumundadır. Sözde, mevcut mevzuatımıza uyumlaştırma yapılmıştır. Bu uyumlaştırılmış

düzenlemenin düzeltilmesi, Ortak Transit Sözleşmesine katılma çalışmalarında büyük zaman ve enerji kaybına yol açmıştır. Aynı hataya bir kez daha düşülmemesi için, ilgililerin üzerlerine düşeni eksiksiz yerine getirmeleri gerekmektedir. Kamu ve özel sektörden herkes, eşya akışının kolaylaştırılması ile kaçakçılığa karşı korunmanın güçlendirilmesi arasındaki dengenin kurulmasını istemektedir. 1 Keza, Avrupa Birliğine ön katılım (preaccession) stratejisi olarak, mevcut Topluluk ve Ortak Transit sistemlerinin yerini alacak otomasyona dayalı yeni bir Avrupa transit sistemine ihtiyaç duyulmaktadır 2. Böyle bir sistemde Akit Taraflar arasındaki taşımalarda TIR 3 sistemi uygulanmayacaktır. İşlemleri hızlandıracak ve belge sahteciliği ve sahte mühürlerin kullanılmasının önlenmesi ve ibra edilmeyen işlemlerin çabuk belirlenmesi ile kaçakçılık riskini azaltacak, hatta ortadan kaldıracak olan bilgisayarlı transit sitemi 2000 yılı ortalarına kadar aşamalı olarak mevcut sitemin yerini alacaktır. Böyle bir sistem nihayet teminatın yönetimi ve kontrolünde yeni fırsatlar yaratacaktır. 4 Ülkemizin böyle bir sistemin dışında kalması düşünülemez. Bunun ilk ve belki de en önemli koşulu ise, iç mevzuatın, Ortak Transit Sözleşmesi teminat düzenlemeleri ile uyumlu hale getirilmesidir. 1 2 3 4 Monti, Mario, Topluluk Komisyonu Üyesi, 2-7 Şubat 1997 tarihli Eurotransit 97 Konferansı Yazıları önsözü, Brüksel, 30 Nisan 1997. Action Plan for Transit in Europe a New Customs Policy, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, COM(97)188 final, Action Plan for the Transit System, s. 7, 10.6.1997 tarihli ATRG C176. Uluslararası Karayolu Taşımacılığı (Transports Internationaux Routiers). A New Transit System For Europe, Çalışma Belgesi, 2-7 Şubat 1997 tarihli Eurotransit 97 Konferansı Yazıları, s. 32-37, Brüksel, 30 Nisan 1997.

1. Çalışma Yöntemleri 1.1. Yazılı Kaynaklar Bu tezin hazırlanmasında, yazılı kaynaklara, özellikle de resmi belgelere başvurulmuştur. Uluslararası sözleşme ve anlaşmalar ile Türk ve Avrupa Topluluğu Resmi Gazeteleri bu bağlamda en çok incelenen ve tezde kullanılan belgeler olmuştur. Bununla birlikte, raporlar ve basın bildirileri gibi kaynaklardan da oldukça yararlanılmıştır. 1.2. Anketler Hazırlık aşamasında düşünülmüş ve öngörülmüş olmasına karşın, gerek transit sisteminin yöneticisi konumundaki kamu sektörü (gümrük, maliye, ulaştırma) gerek transit sisteminin kullanıcısı konumundaki özel sektöre (TOBB, UND, bankalar, sigortacılar) yönelik anketler, yeterli sürenin ve maddi koşulların bulunmaması nedeniyle gerçekleştirilememiştir. Bu, ilgililerin görüş, düşünce ve beklentilerinin teze yansıtılamamasına yol açmıştır. 1.3. Durum-tespit Ziyaretleri Bir gümrük idaresinin ziyaret edilerek, uygulamanın yerinde görülmesi, yine süre yetersizliği nedeniyle gerçekleştirilememiştir. Transit işlemleri bakımından daha önceden gerçekleştirilen birtakım ziyaretlerden edinilen bilgi ve deneyimlerden yararlanılırken, teminat işlemleri için bu yola başvurmak söz konusu olamamıştır. Keza, teminat uygulamalarının yerinde görülmesinin, hem teorik bilgilerin daha iyi yerleşmesini hem de uygulamaya yönelik önerilerin daha sağlıklı ve yerinde olmasını sağlayacağı düşünülmektedir.

1.4. Raporlar Tezin oluşumunda Topluluk boyutu değerlendirilirken, Topluluk ilgili birimlerinin raporlarından oldukça yararlanılmıştır. Bu, ülkemizin Ortak Transit Sözleşmesine katılım çalışmaları çerçevesinde gerçekleştirilen ziyaret ve toplantılara ilişkin raporlar için de geçerlidir. Bununla birlikte, eğitim programı ve Matheaus programı çerçevesinde Topluluk Üye Devletlerinde gerçekleştirilen bazı ziyaretlere ilişkin raporlardan, içerikten yoksun ya da yanlış bilgiler içerdikleri tespit edildiğinden, yararlanılamamıştır. 1.5. Görüşme / Danışma TOBB de Ticaret ve TIR Şubesi Müdürü ile yapılan görüşme, TIR siteminde ülkemiz kefil kuruluşu olan bu kuruluşun TIR sitemi deyimleri ile Ortak Transit teminat düzenlemelerine ilişkin görüş, beklenti ve önerilerinin teze yansıtılmasını sağlamıştır. Gümrük Müsteşarlığı Kontrol Genel Müdürlüğü yetkilileri ile yapılan görüşmeler tezin hazırlanmasında oldukça yönlendirici olmuştur. Gümrük Müsteşarlığı Modernizasyon Projesi Birim Başkanlığı ndan bir uzman ile yapılan görüşme, Türk Gümrük Otomasyon Sisteminin transit boyutunun teze yansıtılmasını sağlamıştır. 2. Tezin Oluşumu

Tez, Transit Sistemlerine Bakış, Transit Teminat Düzenlemeleri ve Ortak Transit Sistemine Girme Sürecinde Türkiye olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Transit Sistemlerine Bakış Bölümü nde, transit teminat düzenlemelerini daha iyi anlamak için, transit kavramı, tarihsel gelişme, özellikle Topluluk ve Ortak Transit rejimleri olmak üzere günümüz transit sistemleri ve Türk transit mevzuatı gözden geçirilmektedir. Transit Teminat Düzenlemeleri Bölümü nde, teminat kavramı, Ortak Transit rejimi ayrıntılı olmak üzere günümüz transit sistemlerinin teminat düzenlemeleri ve Türk transit teminat mevzuatı karşılaştırmalı olarak incelenmektedir. Ortak Transit Sistemine Girme Sürecinde Türkiye Bölümü nde, ülkemizin Ortak Transit Sözleşmesi ne taraf olması amacıyla yürütülen çalışmalar gözden geçirilmektedir. Değerlendirme, Öneriler ve Sonuç kıısmında, bir değerlendirme yapıldıktan sonra, Türkiye nin Ortak Transit Sözleşmesi teminat düzenlemelerine uyum çerçevesinde yapması gereken mevzuat ve uygulama değişiklikleri konusunda öneriler sunulmaktadır. ---o--- BÖLÜM I TRANSİT SİSTEMLERİNE BAKIŞ

I.1. Transit Nedir? Transit, belirli bir gümrük bölgesi içinde ya da farklı gümrük bölgeleri arasında ticaretin kolaylaştırılmasını amaçlayan bir ayrıcalık sistemidir. Transitin özü, belirlenmiş bir gümrük bölgesini taşımacılık kapsamında geçerken bir üçüncü ülkeden gelen ya da bir üçüncü ülkeye giden eşya üzerindeki gümrük vergileri, özel tüketim vergisi (excise) ve KDV nin, geçici olarak askıya alınmasına izin verilmesidir. Vergi ve resimlerin askıya alınması, eşyanın ilgili gümrük bölgesinden çıkmasına ya da bir başka gümrük rejimine tabi tutulmasına kadar ya da vergi ve resimler ödenerek eşyanın serbest dolaşıma girmesine kadar sürmektedir. 5 Benzer şekilde, gümrük transiti, bir gümrük bölgesinden eşyanın pazara sunulmaksızın geçişinin kolaylaştırılması demektir. Bu Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) 1947 nin V. Maddesi nde öngörülen transit serbestisi dir. 6 Bu Maddeye göre, bir Akit Tarafın sınırları dışında başlayan ve biten tam bir seferin bir kısmını bu Akit Tarafın ülkesinden, aktarmalı ya da aktarmasız, antrepolu ya da antreposuz, kesintili ya da kesintisiz, ya da taşıma şekli değiştirilerek ya da değiştirilmeden geçen (bagajlar dahil) eşya ile gemiler ve diğer taşıma araçları söz konusu Akit Tarafta transit halinde kabul edilmektedir. Bununla birlikte, hava taşıtları bu Madde hükmünden yararlanamamaktadır. Öte yandan transit taşımalar, taşıma masrafları ile taşıma dolayısıyla yapılan idari masraflar ya da verilen hizmetler 5 6 Report on the Community Transit System, Analysis (I) The transit system today, European Parliament s Committee of Inquiry into Community Transit System, Raporteur: Edward Kellett-Bowman, 20.02.1997 tarihli PE 220.895 sayılı Belge, 3.1.1. Interim Report on Transit, Task Force Transit, 24.10.1996, COM(96)477 final Ek 1, s. 1. 30.10.1947 tarihli the General Agreement on Tariffs and Trade

karşılığı ücretler hariç, Gümrük vergi ve resimlerinden ve diğer yükümlülüklerden muaf tutulmaktadır. 7 I.2. Tarihsel Gelişim Gümrük düzenlemelerine ilişkin 1900 ve 1913 Kongrelerinde alınan kararlara karşın 8, taşımacılığı kolaylaştırmaya yönelik ilk önemli gelişme 10 Mart 1921 tarihinde toplanan Barselona Konferansı sonucu 31 Ekim 1922 tarihinde yürürlüğe giren 20 Nisan 1921 tarihli Transit Serbestliği Sözleşmesi ile Barselona Konferansı nın 14 Nisan 1921 tarihinde kabul ettiği ve Sözleşme nin eki olan Transit Serbestliği Statüsü 9 dür. Milletler Cemiyeti Misakı 10 hükümleri çerçevesinde, Versay Barış Antlaşması 11 hükümlerine halel getirmeksizin, iletişim ve transit serbestliğinin güvence altına alınması ve sürdürülmesi amacıyla transit geçirilen eşyadan transit dolayısıyla, gerek girişte, gerek çıkışta, gümrük vergisiyle gümrükçe alınan diğer vergi ve resimlerin alınmaması, ancak, bu eşyadan denetlemenin gerektirdiği masraflarla verilen hizmetler karşılığı olan resim ve ücretlerin aranmasını öngören 12 ve İspanya nın Barselona kentinde imzalanan bu Sözleşme ve Statü ye, Afrika, Asya, Avrupa, Güney Amerika ve Avustralya kıtalarından 50 ülke taraf olmuştur 13. 7 8 9 10 11 12 13 Büyüktaşkın, Şener, Uluslararası Ticarette GATT Düzeni, GÜ. Yayın No:20, Ankara, 1983, s.187-188. ATA Handbook, Bölüm 2, s. 4. The Convention and Statute on Freedom of Transit (Milletlerarası Barselona Mukavele ve Nizamnamesi) United Nations, Transport Facilitation Conventions, International Telecomunication Union, www.itu.ch/itudoc/un/editrans/itcdb.html The Covenant of the League of Nations. The Treaty of Peace, Versailles, 28 Haziran 1919. Barselona Statüsü, Madde 3. Türkiye, bu düzenlemeye ancak 1932 yılında Milletler Cemiyeti ne girdikten sonra taraf olmuş ve gümrük mevzuatında yer vermiştir (GK, Madde 90 ve GY, Madde 501).

Başka varış yerlerine gitmek üzere gelen eşyanın ülkelerden geçişine nasıl izin verileceği sorusu uluslararası düzeyde ilk defa 1948 yılında kurulan IRU nun yönettiği 1959 TIR Sözleşmesi ile ele alınmıştır. Bu sistem temel olarak TIR karneleri aracılığıyla güzergahta kaybolan vergi ve resimler için teminat sağlamaktadır. Bununla birlikte, eşyanın vergi ve resimlerinin statüsüne ilişkin herhangi bir kanıt sunmamaktadır. Daha sonra, 1968 yılında Avrupa Topluluğu nda Ortak Gümrük Tarifesi oluşturulduğunda gümrük vergileri ödenmiş eşya, yani serbest dolaşımdaki eşya ile hem gümrük vergileri hem de dolaylı vergileri ödenmemiş eşya arasındaki ayrımı bir şekilde bu sisteme eklemek gerekmiş ve böylece eşyanın kaybolduğu Üye Devleti belirlemek amacıyla iç sınır geçişlerinde verilen transit bilgi notunun (transit advice note) kullanıldığı Topluluk transit rejimi ortaya çıkmıştır. Ayırım, serbest dolaşımda olmayan eşyaya uygulanan T1 belgesi ile yalnız dolaylı vergileri varışın bulunduğu Üye Devlet te ödenecek eşyaya uygulanan T2 belgesi arasında yapılmıştır. Sistem, yaklaşmakta olan tek iç pazar ışığında transit bilgi notu kullanılması gereğinin ortadan kalktığı 1990 yılına kadar hemen hemen değişmeden kalmıştır. Bugün uygulamada yalnız T1 sistemi vardır. Aynı zamanda ihracat amaçlı transit sisteminin kullanımı da artık gerekmemekte ve günümüzde mali açıdan eşyanın ihraç edildiğini göstermek için Tek İdari Belge nin (Single Administrative Document TİB) 3 numaralı yaprağı kullanılmaktadır. İhracat koşuluyla bir

ödemenin yapıldığı ihracat ve yeniden ihracatlarda, eşya serbest dolaşımda olmadığından, T1 sistemi hala kullanılmaktadır. 1972 yılında o zaman EFTA içinde yer alan iki ülke, Avusturya ve İsviçre üzerinden Topluluğun bir yerinden bir başka yerine eşya göndermek için bir yönteme gereksinim duyulduğu görülmüştür. Böylece, Topluluk Transit Sistemi iki anlaşma ile bu iki ülkeyi kapsayacak şekilde genişletilmiştir. 1987 yılında Topluluk Transit Sisteminin bu genişlemesi, diğer EFTA ülkeleri, Finlandiya, İsveç, İzlanda ve Norveç i de içeren Ortak Transit Sözleşmesi (OTS) ile yaygınlaştırılmıştır. Topluluk bir bütün olarak bu Sözleşme nin bir üyesidir 14. 1 Ocak 1995 tarihinde Avusturya, Finlandiya ve İsveç Avrupa Topluluğu na üye olduklarından, Topluluğun geri kalanıyla olan ticaretlerinde Topluluk Transit Sistemi uygulanmaya başlanmış ve Sözleşme nin ayrı bir üyesi olmaktan çıkmışlardır. 1 Temmuz 1996 tarihinde, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve Macaristan ın katılımıyla kapsam bir kez daha genişlemiştir. Öte yandan, Bulgaristan, Estonya, Latviya, Litvanya, Romanya ve Slovenya ile birlikte Türkiye nin Sözleşmelere katılma çalışmaları devam etmektedir. Ortak Transit Sisteminde transit bilgi notu, Avrupa Topluluğu içi hariç, hala kullanılmaktadır. 15 I.3. Günümüz Transit Rejimleri Gümrük transiti ile ilgili uluslararası sözleşmeler şunlardır: 14 15 Ortak Transit Sözleşmesi, Madde 3(3). 23.9.93 tarih ve 1/93 No.lu Karar ile değişik, 14.2.1996 tarihli ATRG L36, s.33. Interim Report, s. 2-3.

Geçici Eşya Kabulü için ATA Karnelerine ilişkin Gümrük Sözleşmesi (ATA Sözleşmesi) 16, 6 Aralık 1961, Brüksel; Uluslararası Eşya Transitine ilişkin Gümrük Sözleşmesi (ITI Sözleşmesi) 17, 7 Haziran 1971, Viyana; TIR Karneleri Kapsamı Altında Uluslararası Eşya Taşımacılığına ilişkin Gümrük Sözleşmesi (TIR Sözleşmesi) 18, 15 Ocak 1959 19, Cenevre; ve 14 Kasım 1975 Revize TIR Sözleşmesi 20. 1975 TIR Sözleşmesi, 1959 TIR Sözleşmesini sona erdirmiş ve onun yerine geçmiştir. Ancak, örneğin, eski Sözleşme nin Akit Taraflarından birinin yeni revize 1975 TIR Sözleşmesi ne henüz katılmamış olması gibi çeşitli nedenlerle, 1959 TIR Sözleşmesi hala yürürlüktedir. 21 Ortak Transit Rejimine ilişkin Sözleşme (Ortak Transit Sözleşmesi) 22, 20 Mayıs 1987. I.3.1. ATA Sözleşmesi Transit Düzenlemeleri ATA Sözleşmesi nde transit terimi, ilgili Akit Tarafın ulusal yasa ve yönetmeliklerinde yer alan koşullara göre, o Akit Taraf toprağındaki bir 16 17 18 19 20 21 22 The Customs Convention on the ATA Carnet for the Temporary Admission of Goods, (Brüksel, 6 Temmuz 1961). ATA Sözleşmesi 30 Temmuz 1963 te yürürlüğe girmiştir. 1996 yılı verilerine ATA Sözleşmesi ne 58 ülke taraftır. The Customs Convention on the International Transit of Goods. ITI Sözleşmesi henüz yürürlüğe girmemiştir. The Customs Convention on the International Transport of Goods under cover of TIR Carnets. 7.2.1960 tarihinde yürürlüğe giren Sözleşme ye Türkiye 23.2.1966 tarihinde katılmış ve Bakanlar Kurulu nun 29.3.1966 tarih ve 6/6228 sayılı Kararı ile Sözleşme 24.5.1966 tarihinde ülkemizde yürürlüğe girmiştir. Bakanlar Kurulu nun 27.8.1984 tarih ve 84/8457 sayılı Kararı ile Türkiye Sözleşme ye katılmış ve 85/8993 sayılı Kararı ile de, Sözleşme nin 12.5.1985 tarihinden itibaren ülkemizde geçerli olması onaylanmıştır. 31.3.1985 tarihli ve 18711 sayılı RG. Economic Commission for Europe, TIR Handbook including the Customs Convention on the International Transport of Goods under cover of TIR Carnets (TIR Convention, 1975), United Nations, New York and Geneva, 1995, s. 5. The Convention on a Common Transit Procedure, 15.6.1987 tarihli ve AET/415/87 sayılı Konsey Kararı olarak yayımlanmış ve 1 Ocak 1988 tarihinde yürürlüğe girmiştir, 13.8.1987 tarihli Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi (Official Journal of the European Communities - ATRG) L226, s. 1-119.

Gümrük idaresinden aynı topraklarda yer alan bir başka Gümrük idaresine eşyanın taşınması olarak tanımlanmaktadır. Keza, transit için ATA karnesi (Admission Temporarie Temporary Admission) kullanılması öngörülmekte, bu çerçevede, karne veren kuruluş (issuing association) ve kefil kuruluş (guaranteeing association) deyimleri açıklanmaktadır. 23 ATA Sözleşmesi geçici kabule ilişkin olmasına karşın, transit koşullarında verilen ve kullanılan ATA karnelerinin Akit Taraflarca, istenilirse, kabul edilebileceği belirtilmektedir. 24 ATA Sözleşmesi nin 23. Maddesi çerçevesinde Türkiye, Gümrük İşbirliği Konseyi Genel Sekreteri ne ATA Sözleşmesi ne katılma bildirimini 23 Ağustos 1974 te iletmiştir. Bildirimde, tüm birinci sınıf gümrük idarelerinin ATA karnesi kabulüne yetkili olduğu belirtilirken, ATA karnelerinin transit işlemleri için kabul edilmeyeceği açıklanmıştır. Halen bir tek IBCC 25 tarafından kurulan karne veren kuruluş ve kefil kuruluş zinciri bulunmaktadır 26. ATA Sözleşmesi ne göre, her bir karne veren kuruluş ve kefil kuruluşun Gümrük makamlarınca onaylanması gerekmektedir. İlgili Gümrük makamlarının onaylaması koşuluyla, onaylı bir kuruluş, başka ulusal kuruluşları kendi teminatı altında ATA karneleri vermeye yetkili kılabilmektedir. 27 I.3.2. Kyoto Sözleşmesi, E.1. Eki Transit Düzenlemeleri 23 24 25 26 27 ATA Sözleşmesi, Madde 1. ATA Sözleşmesi, Madde 3(3). Uluslararası Ticaret Odaları Bürosu (International Bureau of Chambers of Commerce), dünyanın her yanındaki ticaret odaları arasında bağlantıyı sağlamak üzere Uluslararası Ticaret Odası (ICC) içinde 1950 yılında kurulmuştur. ATA Handbook, Bölüm 2, s. 18. ATA Sözleşmesi, 2 ve 6. Maddeler.

Kyoto Sözleşmesi nin 1 Ekim 1977 tarihinde yürürlüğe giren Gümrük transitine ilişkin E.1. Eki ne göre, Gümrük transiti, eşyanın Gümrük denetimi altında bir Gümrük idaresinden diğerine taşınmasıdır. Gümrük transit işlemi, Gümrük transiti kapsamında bir hareket idaresinden bir varış idaresine eşya taşımacılığıdır. Hareket idaresinden Gümrük transit işleminin başlatılmasını kolaylaştırmak amacıyla denetimi altında belirli hazırlık önlemlerinin alındığı Gümrük idaresine yükleme idaresi ; Gümrük transit işleminin başlatıldığı Gümrük idaresine hareket idaresi ; Gümrük transit işlemi sırasında eşyanın ithal ya da ihraç edildiği Gümrük idaresine güzergah Gümrük idaresi ; Gümrük transit işleminin sona erdiği Gümrük idaresine varış idaresi denilmektedir. 28 Kyoto Sözleşmesi nin yukarıda anılan Gümrük Transitine ilişkin E.1 Eki nde, Gümrük makamlarının eşyanın kendi topraklarında Gümrük transiti kapsamında taşınmasına izin verecekleri belirtilmekte ve Gümrük transit işleminin, iki ya da çok taraflı anlaşmalar gereğince, tek bir Gümrük transit işlemi sırasında bir ya da daha fazla sınır geçilmesi durumunda uluslararası Gümrük transiti olarak adlandırılacağı açıklanmaktadır. Bu çerçevede, tam (through) transit (giriş Gümrüğünden çıkış Gümrüğüne); içe yönelik (inward) transit (giriş Gümrüğünden iç Gümrüğe); dışa yönelik (outward) transit (iç Gümrükten çıkış Gümrüğüne); ve iç (interior) transit (iç Gümrükten iç Gümrüğe) deyimleri kullanılabilmektedir. 29 Ancak bu deyimler, uluslararasında kabul gören Gümrük terminolojisi yönünden resmi olmayıp, Gümrük 28 29 Kyoto Sözleşmesi Ek E.1, Tanımlar Bölümü. Kyoto Sözleşmesi Ek E.1, 3 sayılı Standart.

transit hareket türlerini tanımlamayı kolaylaştırmak amacıyla kullanılmaktadır. Yukarıdaki iç Gümrük deyimi, coğrafi anlamda kullanılmamakta olup, bir iç Gümrük, Gümrük bölgesinin herhangi bir yerinde, örneğin kıyıda yerleşik olabilmektedir. Bir başka deyişle iç Gümrük, bir Gümrük transit işleminde eşyanın Gümrük bölgesine girmediği ya da onu terk etmediği bir hareket ya da varış Gümrük idaresidir. Yukarıda anılan uluslararası anlaşmalar, anlaşmaya taraf her bir ülkede kabul edilen hem Gümrük transiti için bir eşya beyanname formu hem de teminat öngörmektedir. Aynı Ek te, Gümrük transiti kapsamında taşınmakta olan eşyanın, Gümrük makamlarınca belirlenen koşullara uyulması durumunda, ithalat ya da ihracat vergi ve resimlerine tabi olmayacağı öngörülmektedir. Bununla birlikte, bu genel ilke, eşya Gümrük transiti ya da ulusal ihracat rejimi kapsamında ihraç edildiğinde ihraç vergi ve resimlerinin ödenmesi gerekiyorsa, bunların ihraç ülkesinde tahsil edilmesini ya da Gümrük transiti sona erdiğinde ve, örneğin, eşya kesin kullanım için gümrüklendiğinde, ithal ülkesinde ithal vergi ve resimlerinin tahsil edilmesini önlemeyeceği belirtilmektedir. 30 I.3.3. TIR Sözleşmesi Transit Düzenlemeleri TIR sistemi 14 Kasım 1975 tarihinde imzalanan bir uluslararası sözleşmeye dayanmaktadır. Akit Tarafların idareleri tarafından 30 Kyoto Sözleşmesi Ek E.1, 4 sayılı Standart.

yetkilendirilen ulusal kefil kuruluşların kullanıcılara karne vermeleri amacıyla Cenevre de yerleşik Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Birliği (IRU) 31 tarafından basılıp dağıtılan ve TIR Karnesi olarak bilinen bir belgeye dayanmaktadır. Günlük olarak, IRU ve kefil kuruluşlar TIR sisteminin ticari yönünün iyi işlemesinden ve teminat düzenlemelerinin işleyişinden sorumludur. Resmi bakımdan, gümrük rejimi Akit Tarafların gümrük idarelerince yönetilmektedir ve TIR Sözleşmesi nitelikli çoğunluk oyu ile çalışan Akit Taraflardan oluşan TIR İdari Komitesi tarafından yürütülmektedir. Teknik yönler, BM/AEK İç Taşımacılık Komitesi ne 32 rapor veren ve WP.30 olarak bilinen bir BM/AEK çalışma grubunca 33 yürütülmektedir. Değişiklik usulü, herhangi bir Akit Tarafın itiraz etmesi durumunda işlemediğinden, uygulamada oybirliğinin aranması anlamına gelmektedir. TIR sistemi, Topluluk/Ortak transit sistemleriyle birtakım özellikleri paylaşmaktadır. TIR karnesinde, geçilen her bölge için birer tane olmak üzere 1 ve 2 numaralı nüsha (copy) yapraklardan (sheet) oluşan çakıştırma takımları vardır. İşlemin başlangıcında, ilk yaprak hareket gümrük idaresince alıkonulmakta ve aynı gümrük bölgesinden çıkıştaki gümrük idaresinden ilk çakıştırma nüshasının geri gelmesi üzerine ibra edilmektedir. Bu usul, aynı karneden müteakip çakıştırma çiftleriyle geçilen her bölgede yinelenmektedir. TIR Sözleşmesi yönünden Avrupa Topluluğu tek bir gümrük bölgesidir 34. Bu nedenle sistem, Topluluk transiti ile benzer şekilde, AT içinde, son varış ya da çıkış 31 32 33 34 International Road Transport Union. 23 Mart 1948 tarihinde Cenevre de kurulmuş olup, 65 ülkede 151 üyesi vardır. United Nations/Economic Commission for Europe, Inland Transport Committee. (Working Party on the Customs Questions effecting Transport) Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu. ATA Sözleşmesi yönünden de Avrupa Topluluğu tek bir gümrük bölgesi olarak kabul edilmektedir, Customs Controls and Formalities, Use of TIR and ATA carnets, europa.eu.int/comm/sg/scadplas/leg/en/lvb/111004b.htm

gümrük idaresinin Topluluğa girişteki hareket ya da giriş gümrük idaresine bir kağıt belgeyi geri göndermesini gerektirmektedir. İki sistem arasındaki temel fark, taşımacılığın 64 Akit Tarafın herhangi birinin ülkesinde başlayabilmesi ya da sona erebilmesidir. 35 Topluluk mevzuatına göre, TIR düzenlemeleri ancak Topluluk ve üçüncü ülkeler arasındaki ticarette kullanılabilmektedir. 36 I.3.3.1. TIR Sözleşmesinin Revizyonu 1975 TIR Sözleşmesi nin günümüz koşullarını karşılayamayacak duruma gelmesi nedeniyle, 1995 Ekim Ayında başlatılan revizyon çalışmalarının, kefil kuruluşların ve işlemcilerin TIR sistemine kontrollü girişi, uluslararası teminat sisteminin şeffaflaştırılması, TIR karneleri için uluslararası Elektronik Veri Değişimi (Electronic Data Interchange) kontrol sisteminin uygulanması ve TIR Yürütme Kurulu'nun kurulmasını içeren ilk aşaması 1997 Haziran ayında yapılan görüşmelerle tamamlanmış olup, TIR Sözleşmesi nin 59. Maddesi gereğince revizyon hükümlerini yürürlüğe sokma çalışmaları halen devam etmektedir. İlk aşama revizyon hükümleri Birleşmiş Milletler belgesi 37 olarak 17 Kasım 1997 tarihinde yayımlanarak Akit Taraflara iletilmiş olup, 17 Kasım 1998 tarihine kadar herhangi bir üyeden itiraz gelmemesi durumunda 17 Şubat 1999 da yürürlüğe girmesi beklenilmektedir. Bu arada, 1969 Viyana Sözleşmesi nin 25. Maddesine dayanılarak, revizyon hükümlerini TIR Sözleşmesi nde öngörülen süreden önce yürürlüğe sokma girişimleri, ülkemizin de beklentisi doğrultusunda, başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Söz kunusu 1975 TIR Sözleşmesi ilk aşama revizyon hükümlerinin normal prosedüre göre ülkemizde de yürürlüğe 35 36 37 Report on the Community Transit, 3.1.4. Interim Report, Ek II, s. 3. C.N.433.1997.TREATIES-1, 17.11.1997.

sokulabilmesi için gerekli iç mevzuat hazırlık çalışmaları başlatılmış bulunmaktadır. En önemli konularını, mevcut merkezi teminat sistemi yerine ademi merkezi yeni bir teminat sisteminin getirilmesi 38, TIR Karnesi modelinde değişiklik yapılması, hassas ürünler için yeni bir TIR karnesinin kabul edilmesi, TIR rejiminin bilgisayarlaştırılması ve ibra işleminin tanımlanması ile alternatif ibra yollarının getirilmesinin oluşturduğu TIR Sözleşmesi revizyon sürecinin ikinci aşamasının, öngörüldüğü üzere, Şubat 1999 da tamamlanması beklenilmektedir. 39 I.3.4. Topluluk Transit Rejimi Topluluk gümrük transiti 1960larda tasarlanmıştır. Hem ithal vergilerini hem de dolaylı vergileri kapsayan Gümrük transiti, uluslararası ticaretin ve iç pazarın hızlı ve iyi işlemesi için temel olup, gümrük sisteminin çeşitli yönlerini bir arada tutan birincil yapıştırıcı konumundadır. Gümrük transiti olmadan, tüm ithal vergileri ve dolaylı vergilerin dış sınırlarda ödenmesinde ısrar etmeksizin eşyanın Topluluk Gümrük bölgesine girmesi ve bu bölgede serbestçe hareket etmesine izin verilmesinin mümkün olamayacağı söylenmektedir. 40 1989 da Doğu Avrupa daki rejimlerin çökmesiyle, daha önce imkansız olan ticaret önce yavaş artmış, sonra hızla olağanüstü miktarlara ulaşmıştır. Bunun daha çok karayolu ile olması, transit 38 39 40 Yeni TIR teminat sistemi çerçevesinde, AT Komisyonu tek bir Topluluk teminat kefil kuruluşu oluşturmak için bir çalışma başlatmıştır. Action Plan, s. 8. Interim Report, s. 1.

işlemlerinin sayısında büyük artış anlamına gelmiştir. Doğu ile ticaretteki gelişme, sınır-aşan suçların organize şekilde transit kaçakçılığına yönelmesi anlamına da gelmiştir. 41 Topluluk transit rejimi, Avrupa Topluluğu gümrük bölgesinde başlayan ve biten eşya hareketleri için temel transit rejimidir. Topluluk transitinin yürürlükteki mevzuat temeli, Avrupa Ekonomik Topluluğu Antlaşması nın 42 28, 100a ve 113. Maddelerine dayanan 1992 tarihli Topluluk Gümrük Kanunu dur (TGK) 43. Topluluk transit rejimi, kararların nitelikli (qualified) çoğunlukla alındığı Parlamento ve Konsey in ortak-karar usulüne (co-decision procedure) tabidir 44. TGK, iç pazara rağmen, dış transit rejimi ve iç transit rejimi ayrımı yapmaktadır: TGK nın 91 ila 97. Maddelerinde düzenlenen dış transit rejimi, ithalat vergileri ve diğer vergilere ya da ticaret politikası önlemlerine tabi olmaksızın Topluluk-dışı eşyanın ya da ihracat gümrük işlemleri yapılmış ve üçüncü ülkelere ihraçlarına ilişkin bir Topluluk önlemine tabi olan Topluluk eşyasının Topluluk gümrük bölgesi (territory) içindeki bir noktadan bir başkasına taşınmasına olanak vermektedir 45. 163 ila 165. Maddelerde düzenlenen iç transit rejimi ise, Topluluk eşyasının, gümrük statüsünde bir değişiklik olmaksızın, üçüncü ülke topraklarından geçerek Topluluk gümrük bölgesi içindeki bir noktadan bir başkasına taşınmasına olanak vermektedir 46. 31 Aralık 1992 tarihine kadar iç transit rejimi, Topluluk iç sınırlarından geçişi 41 42 43 44 45 46 Interim Report, s. 3. Avrupa Ekonomik Topluluğunu Kuran Antlaşma (Treaty establishing the European Economic Community), Roma, 25.3.1957. 12.10.1992 tarihli ve 2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü, 19.10.1992 tarihli ATRG L302. Interim Report, Ek II, s. 2. TGK, Madde 91. TGK, Madde 163.

kolaylaştırarak ve hareket Üye Devletindeki sevk beyannamesi ile varış Üye Devletindeki giriş beyannamesi arasında bağ oluşturarak Üye Devletler arasında Topluluk eşyasının hareketini kapsamaktaydı. 47 Topluluk Transit sistemi, T beyannamesine dayanmaktadır. Bu, üzerinde transit işlemi ile ilgili ayrıntıların (ithalatçı, ihracatçı, komisyoncu, eşyanın niteliği, varış, kefil vb.) yer aldığı ve transit işleminin başladığı yerdeki idarede gümrükçe geçerli kılınan (dördü transitte kullanılan) 8 yapraklı bir formdur. İlk yaprak, hareket gümrük idaresinde alıkonulmakta, taşımacıdan, geri kalan 4, 5 ve 7 numaralı yaprakları ve eşyayı varış idaresine sekiz gün içinde ibraz etmesi istenilmektedir 48. Varıştaki gümrük idaresi, eşyanın varışta ibraz edildiğinin onaylanması amacıyla T formunun 5 numaralı yaprağına mühür vurarak transit işleminin başladığı gümrük idaresine posta ile geri göndermektedir. 5 numaralı yaprağın alınması üzerine, hareket idaresi bunu alıkoyduğu 1 numaralı yaprakla karşılaştırmakta ve böylece transit işlemini aklamaktadır. 49 İç sınırlar ve bunlarla bağlantılı kontrollerin kaldırıldığı bir iç pazarın kurulmasının da yan etkileri olmuştur. Tek pazar beklentisiyle alınan ilk önlemler arasında, her geçişte kullanılan bir kağıt belgenin 50 kaldırılması bulunmaktadır. Şüphesiz bu durum, bir usulsüzlüğün nerede ve ne zaman yapıldığının tespitini zorlaştırmıştır. Öte yandan, benzer bir sistem, Ortak Transit rejimi ve TIR sisteminde hala bulunmaktadır. Sonuçta, yalnızca transit işlemcisinin kayıp eşyaya ilişkin 47 48 49 50 Interim Report, Ek II, s. 30. TGK, Madde 96 ve TGY, 348(1) ve 356(4) ve (5). Maddeler. Report on the Community Transit, 3.2.1. Topluluk içinde Transit Bilgi Notu (Transit Advice Note) 1990 dan beri kullanılmamaktadır.

vergi ve resimleri hangi ulusal idareye ödeyeceği sorununu karmaşık hale getirmemekte, aynı zamanda suçluların izlenmesini çok daha fazla güçleştirmektedir. 51 Geçici KDV sisteminin uygulanmaya başlaması, Topluluk-dışı eşyanın hareketlerinde kullanılan Topluluk dış transit rejimi (T1) ile karşılaştırıldığında, Topluluk iç transit rejiminin (T2) uygulamada Topluluk içinde ortadan kaybolması anlamına da gelmektedir. 52 Topluluk Transit sistemi, anasorumlunun başlangıçta hareket gümrük idaresine varış noktasını bildirmesini gerektirmesine karşın, eşya yoldayken varış idaresinin değiştirilmesine izin verilmektedir. Varışın değiştirilmesinin ilgili makamlara bildirilmesi gerekmemektedir. Aynı şekilde, taşıyıcının hareket ve varış idareleri arasında belirli bir güzergahı kullanma zorunluluğu da bulunmamaktadır. Ancak, son zamanlarda, Topluluk Komisyonu hassas ürünler için hareket idaresinin bağlayıcı güzergah öngörmesine izin veren ve hareket idaresinin açık izni olmaksızın varış idaresini değiştirmeyi ortadan kaldıran hükümler getirmiştir. 53 482/96/AT sayılı Komisyon Tüzüğü, bağlayıcı güzergah belirlenmesine, varış idaresi değişikliğinin yasaklanmasına ve hassas ürünlerin taşınmasına ilişkin özel yükümlülükler getirilmesine izin vermektedir. 54 51 52 53 54 Interim Report, s. 2. Interim Report, s. 4. Report on the Community Transit, 3.1.2.7. 20.3.1996 tarihli ATRG L70. Bu Tüzük, Topluluk Gümrük Kodu nun uygulanmasına yönelik hükümler öngören AET 2454/93 sayılı - 11.10.1993 tarihli ATRG L253 - Komisyon Tüzüğünü değiştirmiştir.

Her Topluluk transit işlemi, askıya alınmış vergi ve resimlerden sorumlu bir kişinin, bir anasorumlu nun varlığını gerektirmektedir. Gümrük makamlarına karşı anasorumlunun yükümlülüğü, ilgili Üye Devlette eşya ile ilgili ödenmesi gereken toplam vergi, resim ve özel tüketim vergisi kadardır. 55 Dış ve iç transit rejimleri çerçevesindeki taşımalar, TIR karnesi, transit belgesi olarak kullanılan bir ATA karnesi, Ren Manifestosu 56 ya da Form 302 57 kapsamında ya da posta yolu 58 ile de gerçekleştirilebilmektedir. TGK nin 163. Madde, 3. Fıkrası 59, dış transit rejimine ilişkin TGK nın 92 ila 97. Maddelerinde yer alan rejimin sona ermesi, rejimin üçüncü ülke topraklarında askıya alınması, teminat sistemi, ilgililerin sorumluluğu ve basitleştirilmiş işlemlere ilişkin hükümlerin, iç transit rejimi için de uygulanmasını öngörmektedir. Diğer yandan, askıya alma rejimi 60 deyimi, iç transit kurallarının yalnızca eşyanın Topluluk statüsünün korunması ve vergi önlemlerinin uygulanmasının sürdürülmesini kapsamakta, ancak ortada askıya alınan hiçbir Topluluk önlemi bulunmadığından, yalnızca dış transit rejimi için kullanılmaktadır. Bununla birlikte, dış transit rejiminin, gerçek bir 55 56 57 58 59 60 Report on the Community Transit, 3.1.2.4. Revize Edilmiş Ren Nehri Taşımacılığı Sözleşmesi, Madde 9. 19.06.1956 tarihli Kuzey Atlantik Anlaşması na taraf ülkeler arasındaki Sözleşme ile öngörülmüştür. 13.12.1991 tarihli ve AET/3648/91 sayılı Konsey Tüzüğü ile Avrupa Topluluğunun tek bir bölge olduğu belirtilerek, NATO silahlı kuvvetlerinin eşyalarına yönelik iç sınır geçişlerindeki gümrük formaliteleri 1 Ocak 1992 tarihinden itibaren kaldırılmıştır, 17.12.1991 tarihli ATRG L348. 9.6.1986 tarihli ve AET/1797/86 sayılı Konsey Tüzüğü ile bir Üye Devletten diğerine gönderilen Avrupa Topluluğu menşeili ya da üçüncü bir ülkeden gelmekle birlikte Toplulukta serbest dolaşımda olan eşyanın gümrüğe ibrazında alınan posta harcı 1.1.1998 tarihinden itibaren kaldırılmıştır, 12.6.1986 tarihli ATRG L157. TGY, Madde 38(2). TGK, Madde 84(1).

askıya alma ile sonuçlanmaksızın belirli Topluluk önlemlerinden yararlanan eşyanın izlenmesinde kullanılabileceği de unutulmamalıdır. 61 Askıya almaya rağmen dış transit rejimi, bir ekonomik etkili gümrük rejimi değildir. Bunun sonucu, bir ekonomik etkili gümrük rejimini 62 kullanmak için önceden izin alma ilkesi, transite uygulanmamaktadır. Ekonomik etkili askıya alma düzenlemelerinde olanın aksine 63, gümrük kuralları transit rejiminin nasıl ibra edileceğini, terimin bazı maddelerde düzenli olarak kullanılmış almasına karşın 64, doğrudan tanımlamamaktadır. TGK nin 92. Maddesi yalnızca rejimin sonu nu tanımlamaktadır: eşya ve ilgili belgelerin söz konusu rejim hükümlerine göre varış gümrük idaresine ibraz edildiği an. Asıl işlevi yanında, gümrük transiti gümrük onaylı işlem ve kullanımları da tamamlamaktadır 65. Örneğin, bu tür işlem ve kullanımlardan önce (serbest dolaşıma giriş ya da ekonomik etkili gümrük rejimleri) ya da sonra ya da bir (ekonomik etkili) askıya alma düzenlemesinin ibrası ile ilke olarak yeniden ihraç edilen eşya ile neticelenecek daha ileri bir gümrük işlem ve kullanıma giriş arasında kullanım için bir ara rejim olarak da kullanılabilmektedir. Son olarak, iki rejim arasında, örneğin iki gümrük antreposu ya da (askıya alma sistemi kapsamında) dahilde işleme rejiminin gerçekleştirildiği iki yer 61 62 63 64 65 Interim Report, Ek II, s. 4. TGK, 85 ila 87. Maddeler. TGK, Madde 89. TGY, 373(2), 374, 444(11)(c), 448(11)(c) Maddeler. TGK, 54 ve 55. Maddeler.

arasında eşya transferi için de kullanılabilmektedir. Bu durumda, TGK dış transit yerine özel rejimler uygulanmasını öngörmektedir 66. Temel yasal metne ilave olarak, TGK uygulama kuralları, yani Topluluk Gümrük Yönetmeliği (TGY) 67 ve transit ve TİB ile ilgili İdari Düzenlemeler ve Yorumlar Toplusu 68 bulunmaktadır. 1 Temmuz 1996 tarihinden itibaren, Topluluk transit düzenlemeleri, Topluluk-Andora Gümrük Birliği 69 kapsamında, Andora ile olan ticarete de yaygınlaştırılmıştır. San Marino ile olan Gümrük Birliği 70 kapsamında İtalya ile San Marino arasındaki eşya hareketleri için de benzer bir genişleme de facto bulunmaktadır. Öte yandan, Türkiye Ortak Transit Sistemine katılmak için başvurmuş 71 olmasına karşın, 1 Ocak 1996 tarihinden beri Türkiye ile olan Gümrük Birliği kapsamında Topluluk Transitini ya da bir başka transit sistemini genişletme ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır. 72 Topluluk Transit sistemi, Ortak Transit Sistemi ile birlikte yılda toplam 450 milyar ECU lük bir vergi hacmi olan 18 milyon işlemi kapsamaktadır. Sigara, alkol ve diğer hassas tarım ürünleri gibi, ulusal 66 67 68 69 70 71 72 TGK, Madde 91(3). 2.7.1993 tarihli ve 2454/93 sayılı Komisyon Tüzüğü (Regulation) - 11.10.1993 tarihli ATRG L253. Compendium of Administrative Arrangements, Conclusions and Interpretations relating to Transit and the Single Administrative Document, 22.7.1994 tarihli ve XXI/175/94 sayılı Komisyon Belgesi. AT-Andora Karma Komitesi nin 01.07.1996 tarihli 1/96 sayılı Kararı uyarınca (96/447/AT) 1 Temmuz 1996 tarihnden itibaren yürürlüğe girmiştir. 24.7.1996 tarihli ATRG L184, s.39-40. AET-San Marino İşbirliği Komitesi nin 22.12.1992 tarihli 4/92 sayılı Kararı uyarınca (93/104/AET) 1 Ocak 1993 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir, 19.2.1993 tarihli ATRG L42, s.34-36. Türkiye, OT ve TİB Sözleşmelerine taraf olma başvurusunu 5 Ekim 1995 tarihinde yapmıştır. Başvurumuz değerlendirilerek ülkemiz uzmanları bilgilendirme toplantılarına (task force) katılmaya davet edilmiştir. Interim Report, Ek II, s. 2.

özel tüketim vergilerine (excise duties) tabi hassas ürünler vergiden kaçınanların tercih ettiği bir hedef olmaya devam etmektedir. Her yıl transit kaçakçılığı nedeniyle Topluluk bütçesinin kaybının en azından 200 milyon ECU olduğu tahmin edilmektedir. Kaçağa giden ulusal vergiler ise daha da fazladır: Avrupa Parlamentosu yıllık KDV kaybını 700 milyon ECU civarında göstermektedir. 73 I.3.4.1. Transit Eylem Planı Topluluk Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Konseye sunduğu bir belgede 74, transit gümrük geçişlerinin Avrupa düzeyinde ticari, ekonomik ve siyasi bütünleşmenin köşetaşlarından biri olduğunu belirterek, Ortak Transit Sistemine katılmanın, Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri ön katılım stratejisinde anahtar parçayı oluşturduğunu vurgulayarak, ancak bilgisayarlaşma 75 ile sağlanabilecek transit rejimleri reformunun, tek bir gümrük idaresi gibi hareket edecek 15 gümrük arasında daha sıkı bir işbirliği öngören ve bu amaca ulaşmak için mekanizmalar belirleyen Gümrük 2000 (Customs 2000) Programı kapsamında gerçekleştirilebileceğini ileri süren bir eylem planı (Action Plan for Transit in Europe a New Customs Policy) sunmuştur. Belgede ayrıca, Topluluk ve Ortak Transit sistemlerinin birleştirilmesi amacıyla tüm Avrupa yı kapsayan yeni bir sözleşmenin yapılması ve ileride ticareti kolaylaştıran ve basitleştiren diğer iki-taraflı ve çok-taraflı sözleşmelere yaygınlaştırılması önerilmektedir. 73 74 75 1996 UCLAF Annual Report, 5. Improving the Protection of the Community, s.5.3.1.1. Action Plan for Transit in Europe a New Customs Policy, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, COM(97)188 final. Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi (New Computerized Transit System NCTS).

Yalnız yetkili, dürüst ve güvenilir işlemcilerin basitleştirilmiş transit usullerini kullanmaları, ancak GATT ın 5. Maddesi çerçevesinde, tam teminata tabi basitleştirilmemiş transit usullerinin ise, herkese açık olması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda, teminat idarelerine, başvuranları inceleme ve teminat tutarını belirlemede yasal çerçeve ve uygulama araçlarının sağlanması öngörülmektedir. 76 Keza, herkese açık standart işlemler için, azami mali korumayı sağlayan bir teminat (tam tutarı kapsayan maktu teminat fişleri dahil bireysel teminat), öte yandan, işlemin potansiyel riski ve alınan güvenlik önlemlerine göre hesaplanan tutar göz önüne alınarak, belirli kriterleri yerine getiren işlemciler için basitleştirilmiş teminat kolaylıklarının (kapsamlı, maktu) sağlanılması öngörülmektedir. Hatta, bazı durumlarda, teminat yerine geçmek üzere Teminat sistemininn yaygınlaştırılması gümrük vergisi ve resimleri için bir sigorta planı çalışması yapılması istenilmektedir. 77 76 77 Ülke y olu taşımacı lu taşımacı suyollar ı taşımacı u taşımacı B h h h h D K e** e e h D h h h h G R cy cy cy cy E h e h h F h* h* b* h* IR L vy h vy h I h* h* h* h* L U X N Action Plan, s. 11. Action Plan, s. 22. h** h h h h e ve h h Bilindiği üzere, teminat yalnızca karayolu taşımacılığı için söz konusudur. Bu nedenle, Belirli taşımacılık türlerinin iyice gözden geçirilmesi, örneğin denizyolu taşımacılığı ile ilgili transitin kapsamının yeniden tanımlanması ve düzenli denizcilik hatlarıyla Topluluk-dışı eşyanın transiti için zorunlu teminat getirilmesi amacıyla

Haziran 1997 tarihinde bir Topluluk mevzuat önerisinin kabul edilmesi istenilmektedir. 78 Yandaki tabloda, Komisyon un Üye Devletlere yönelttiği taşımacılık türlerine göre teminat aranılıp aranılmamasına ilişkin bir ankete verilen yanıtlar yer almaktadır. Tablo incelendiğinde, denizyolu ile yapılan taşımacılığın teminat kapsamına alınması yönünde bir eğilim olduğu görülmektedir 79. Bu yöndeki mevzuat değişikliği, TGY ye 313a ve 313b Maddeleri eklenerek Ocak 1998 tarihinde gerçekleştirilmiştir. 80 Bununla birlikte, benzer bir eğilimin, özel demiryolu şirketleri söz konusu olduğunda, demiryolu taşımacılığı için de bulunduğu görülmektedir. Öte yandan, transit kurallarının uygulanmasının izlenmesi amacıyla bir ulusal transit koordinatörünün ve yılda 10.000 transit yetkisi veren büyük gümrük idarelerinde birer transit bağlantısının atanması planlanmaktadır. 81 Güvenlik önlemleri olarak, hassas eşyaya kurşun mühür takılması, kullanılan taşıma araçlarının ulusal yetkili makamlarca tezkiye edilmesi, T transit plakalarının kullanılması, transit beyannamelerinde aracın zorunlu güzergahının gösterilmesi ve gözetim önlemlerinin işlemci ile birlikte koordine edilmesi önerilmektedir. 82 78 79 80 81 82 Action Plan, s. 13. Report on the Community Transit, s. 12.6.1. AT/75/98 sayılı Komisyon Tüzüğü, 13.1.1997 tarihli ATRG L7. Bu Tüzük, Topluluk Gümrük Kodu nun uygulanmasına yönelik hükümler öngören AET 2454/93 sayılı - 11.10.1993 tarihli ATRG L253 - Komisyon Tüzüğünü değiştirmiştir. Action Plan, s. 15. Action Plan, s. 17.

Yine aynı belgede, ortak risk yönetimi politikasının geliştirilmesi, risk profilleri oluşturacak ve kullanılacak seçme kriterlerini belirleyecek bir Topluluk risk çözümleme biriminin kurulması istenilmektedir. 83 I.3.5. Ortak Transit Rejimi Ortak transit sistemi, 20 Mayıs 1987 84 tarihli Sözleşme ile Topluluk ve EFTA ülkeleri arasında kurulmuş ve daha yakın bir zamanda Doğu Avrupa ülkeleri Avrupa Topluluğu üyeliği için aday olduklarında, katılım öncesi (pre-accession) stratejisi olarak, gümrük sistemlerini Topluluğunkine uydurmaya çalışmaları gerekmiş ve ilk adım olarak, başlangıçtan itibaren doğru olarak çalışmalarını sağlamak için gerekli hazırlıklardan sonra 85 1 Temmuz 1996 tarihinden itibaren devletlerini 86 Visegrad de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. 87 Bulgaristan, 83 84 85 86 87 Estonya, Ortak Transit Sistemi Action Plan, s. 18. 28 Nisan 1987 tarihinde imzalanmıştır. 15 Haziran 1987 tarihli ve AET/87/415 sayılı Konsey Kararı ile resmen onaylanmıştır - 13.8.1997 tarihli ATRG L226. Interim Report, s. 4. Ortak Transit rejimi halen 22 ülkede uygulanmaktadır: 15 AT Üye Devleti (Almanya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsveç, İtalya, Lüksemburg, Portekiz, ve Yunanistan), 3 EFTA ülkesi (İsviçre (Lihtenştayn dahil, Sözleşme nin 20(2) Maddesi gereğince), İzlanda ve Norveç) ve 4 Visegrad ülkesi (Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya ve Slovakya). 26.10.1995 (96/306/AT) tarihli AT-EFTA Karma Komitesi nin 1/95 sayılı Kararı, 14.05.1996 tarihli ATRG L117. AT EFTA Almanya İsviçre Andorra İzlanda EFTA Avusturya Lihtenştayn Ülkeleri Belçika Norveç Danimarka Finlandiya Macaristan Fransa Polonya Visegrad Hollanda Slovakya Ülkeleri İngiltere Çek Cum. İrlanda İspanya Bulgaristan İsveç Estonya İtalya Latviya Lüksemburg Litvanya Aday Portekiz Romanya Ülkeler San Marino Slovenya Yunanistan Türkiye