Tevrat ta Dabbe İncil de Dabbe İslam Kültüründe Dabbe Hadislerde Dabbetü l-arz Kur an da Dabbetü l-arz Kaynakça Dabbetü l-arz
Tevrat ta Dabbe Yahudi ve Hıristiyan Teolojisinde (Tanrı biliminde), İslam kültüründe Dabbetü l-arz anlayışına benzeyen bir yaratıktan beast, dragon, leviathan gibi farklı adlarla söz edilmektedir (Tevrat, Eyub 9/3, 26/12; Mezmurlar 89/10; İşaya 30/7; 51/9-10). Eski Ahit in çeşitli yerlerinde, ejderha şeklinde tasvir edilen bir canavardan söz edilir. Bu garip yaratığın dünyanın başlangıcında Rabb Yahve tarafından giderildiği ve sonunda O na boyun eğmek zorunda kaldığı anlatılmakta, ancak bu canavarın dünyanın sonuna doğru tekrar yeryüzüne döneceği belirtilir (Eyub 3/8; Mezmurlar 74/13-14, 89/10-11; İşaya, 27-1, 30/7; 51/9-10; Habakkuk 3/8; Zeki Sarıtoprak, Dabbetü l-arz, 393-394).
İncil de Dabbe Yeni Ahit te ise, kendisinden genellikle şeytanla özdeşleştirilerek söz edilen bu canavar ve taraftarlarının Tanrı ya karşı sürdürdükleri amansız mücadelenin, onların yenilgisiyle bittiği anlatılmaktadır (İncil, Vahiy 12/13; 13/11-18; 16/13-14; 20/2-3, 10). Tanrı ile mücadele ederek yenilen, ancak dünyanın sonuna doğru tekrar ortaya çıkması beklenen bu canavar/yaratık düşüncesinin, Babil kültürüne dayandığı öne sürülmüştür. Bu anlayışın zamanla şeytan figürüyle birleştirilerek Hıristiyanlığın antichrist (deccal) anlayışına temel oluşturduğu da kaydedilmektedir (Zeki Sarıtoprak, Dabbetü l-arz, 394).
İslam Kültüründe Dabbe Kıyamet alameti olarak belirecek Dabbetü l-arz ın çıkışıyla ilgili olarak bu hayvanın boyu )دابة االرض ) 70 arşın olacak (yaklaşık 50 mt). Bulutlara değecek, iki boynuzu arasında bir fersahlık mesafe (12.000 adım) bulunacak. Dört ayaklı, iki kanatlı, öküz başlı, domuz gözlü, fil kulaklı, deve boynuzlu, aslan yeleli, kaplan renkli, inek kalçalı, koç kuyruklu, deve ayaklı olacak. Yerden çıkışı üç gün sürecek, Mescid-i Haram dan veya Safa dan çıkacak (Prof.Dr. Süleyman Ateş, Kur an Ansiklopedisi, IV, 539-540).
Bu inanç, başka din mensuplarından Araplara geçmiş olabilir. Kıyamet alametleri kitaplarında geçen ve konuyla ilgili ayrıntılı bilgileri özetleyen müfessir Fahreddin Râzi, kanaatini şu cümlelerle belirtmektedir: Kur an da bu hususların hiçbiri hakkında herhangi bir delil mevcut değildir. (Mefatihu l- Gayb, XXIV, 218).
Hadislerde Dabbetü l-arz Konuyla ilgili hiçbiri mütevatir olmayan hadislerin, ilgili ayetten farklı olarak içerdikleri açıklamalar, kesin bilgi değil sadece zan ifade eder (Zeki Sarıtoprak, Dabbetü l-arz, 394, 395). Yine kaynaklarda dabbe kavramının vasıfları, çıkacağı zaman, yer ve onunla ilgili haberlerin senetleri (rivayet, yani nakil zincirleri) zayıftır (İbn Aşur, et-tahrir vet't-tenvir, XX, Tunus 1984, s. 39 den naklen: Necdet Ünal, Kur'an-ı Kerim'de Dabbe, 185). (Mütevatir: Yalan üzerinde birleşmeleri aklen mümkün olmayacak kadar çok kimsenin rivayet etmiş olduğu hadis).
Kur an da Dabbetü l-arz Dabbe, Arapçada, yeryüzünde yürüyen her tür canlı anlamında kullanılır. Özel bir isim değildir. Kur an ın 14 ayetinde tekil, 4 ayetinde de çoğul şekliyle yer alan kelime, bazen sadece yeryüzünde yürüyen, bazen hem yerde hem gökte bulunan, bazen de yer belirtmeksizin mutlak olarak hareket eden bütün canlılar anlamına gelir. Sebe suresinde geçen Dabbetü l-arz (Kur an, Sebe [34] 14), Hz. Süleyman ın değneğini yiyen ağaç kurdu anlamındadır.
O kâfirlerin/müşriklerin haklarındaki azap hükmü gerçekleşmek, kıyamet kopmak üzereyken biz yerden canlı bir yaratık (dabbe) çıkaracağız. Bu yaratık onlara, insanların çoğunun [kıyametle ilgili] ayetlerimize inanmadığını; [ama şimdi kıyametin başlarına geldiğini] söyleyecek. (Kur an, Neml [27] 82). Dabbetü l-arz, kıyamet koptuktan sonra ve yargılamadan hemen önce ortaya çıkacak bir canlıdır. Bu canlı insanlara, daha önce inanmadıkları şeylerin doğru olduğunu söyleyecektir.
Dabbetü l-arz bir araç, bir cihaz değil, canlı varlıktır. Bu canlı bizzat konuşabilir yahut durumuyla olağanüstü bir şeyi anlatabilir ki, buna hâl dili denilir. Kur an da hâl dili anlatımlarının örnekleri vardır: Yerin, göğün konuşması gibi (Kur an, Fussilet [41] 11; Süleyman Ateş, Kur an ın Anlattığı Dabbe Canlı Varlıktır, ). Yani bu konu, yerin canlanması, mecazi olarak konuşması şeklinde de anlaşılabilir.
Kaynakça Ateş, Süleyman, Kur an Ansiklopedisi, IV, 539-540. Ateş, Süleyman, Kur an ın Anlattığı Dabbe Canlı Varlıktır, Vatan Gzt., 15 Mart 2006. Bayraklı, Bayraktar, Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur an Tefsiri, XIV, Sarıtoprak, Zeki, Dabbetü l-arz, Diyanet İslam Ansikl., VIII, 393-395. Ünal, Necdet, Kur'an-ı Kerim de Dabbe, Dokuz Eylül Üniv. İlahiyat Fak. Derg., XXXI, s. 157-190. Aralık 2014