TAHR R DEFTERLER NE GÖRE 16. YÜZYILDA HT DA HAREKETLER 1 Conversions According To The Tahrir Records In 16th Century

TAHR R DEFTERLER NE GÖRE 16. YÜZYILDA HT DA HAREKETLER 1 Conversions According To The Tahrir Records In 16th Century Giri Özet Alpaslan Demir 2 Bu çal mada Anadolu nun kuzeyinden güneyine bir hat çizerek, bu hat üzerindeki sekiz yerle mede 16. yüzy l içerisinde meydana gelen ihtida hareketleri incelenmi tir. Yüzy l içerisinde toplam 38 ihtida hareketi meydana gelmi ve meydana gelen bu ihtida hareketleri yerle im yerlerine, yüzy l içerindeki belirledi imiz aral klara ve ayr ca mühtedilerin ald klar yeni isimlere göre daha kapsaml ekilde ortaya konarak de erlendirilmi tir. Anahtar Kelimeler: htida, 16. Yüzy l, Tahrir Defterleri, Osmanl. Abstract In this study, the conversion evolutions that occurred in eight settling on this line in 16 century are examined by drawing a line from North to South of Anatolia. During the century, total 38 conversion evolutions came around and these evolutions were evaluated extensively according to the settlings, the periods determined in century and the new names of the person who changed its religion. Key Words: Conversion, 16 th Century, Tahrir Records, Otoman. Bu çal mada, mukayese yapabilme ad na birden fazla yerle me üzerinde çal ma yap lmas gereklili inden hareketle sekiz yerle me verileri üzerinden 16. yüzy ldaki ihtida hareketlerini de erlendirdik. Bu ba lamda çal ma alan olarak Çar amba ovas ndan Nizip ilçesine kadar inen bir hatt seçtik. Bu hatta, 16. yüzy l idari bölünü ü esas olmak üzere, yedi kaza (Ar m, Niksar, Tokat, Sivas, Divri i, Darende, Besni) ve bir nahiye (Nehrülcevz) bulunmaktad r. Öncelikle belirtilmesi gereken konu, neden bu kaza/nahiyelerin seçildi idir. Görüldü ü üzere, ad geçen yerle meler, Karadeniz den Suriye s n r na kadar olan bir hatta kuzeyden güneye do ru inmektedir. Asl nda, bu çal mada farkl bölgelerden farkl kazalar da seçilebilirdi. Fakat, biz birbirleri ile s n r ya da yak n olan kazalar seçmeyi ye ledik. Bunun için de, s n rl bir bölge içerisindeki kazalardan ziyade, geni bir alana tekabül eden kuzeyden güneye do ru inen bir hatt tercih ettik. Bu hatt n en önemli özelli i ise, k sa mesafelerde dahi ziki ve be eri özellikler bak m ndan çe itlilik arz etmesidir. Bu ba lamda, ara t rma için belirlenen alan dahilinde, kuzeyden itibaren hem ziki özellikler hem de be eri özellikler bak m ndan çe itlilik ve zenginlik vard r. Zaman olarak s n r m z ise, tahrir defterlerinin tanzim edildi i tarihlere ba l olarak, 16. yüzy ld r. 1 Alpaslan Demir, XVI. Yüzy lda Samsun-Ay ntab Hatt Boyunca Yerle me, Nüfus ve Ekonomik Yap, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bas lmam Doktora Tezi, Ankara 2007 adl tezden üretilmi olan bu çal ma, 05/2004-10 numaral Bilimsel Ara t rma Projesi kapsam nda, Gazi Üniversitesi taraf ndan desteklenmi tir. 2 Yrd. Doç. Dr., Gaziosmanpa a Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Tokat, alpaslandemirtr@yahoo.com Güz 2009 Say 4 199

htida Hareketleri ve Mühtediler Alparslan DEM R Çal ma saham z n nüfus yap s içerisinde gayrimüslimlerin toplam nüfusa oran n n 16. yüzy l içerisinde azalma gösterdi i görülmektedir (Demir 2007: 184-189). Bu azalmada ihtida hareketlerinin bir etkisi var m d r? sorusuna verilebilecek kesin cevap için, ara t rma saham zdaki mevcut ihtida hareketlerini incelemek gerekir. htida, Kâmus- Türkî de do ru yola girme, hidayete nail olma, din-i islam kabul etme, müslüman olma olarak aç klanmaktad r ( emseddin Sami 1996: 232). htida eden ki i yani mühtedi, bu i i er i meclisde ya da güvenilir müslümanlar n yan nda kendi r zas yla islama geçti ini beyan ederek yapabilmektedir. Bu durum, Osmanl din adamlar ve merkezi hükümet nezdinde sadece ki inin bat l dinden hak dine geçmesi olarak görülmektedir (Erdo ru 1999: 164). Din de i tirmek, Osman Çetin in (1994: 358-373) söylemiyle bir kültür de i imi dir. Dolay s yla din de i tirmek kolayl kla yap labilecek bir hareket de ildir. Bu aç dan Bursa daki ihtida hareketlerini inceleyen Osman Çetin, ihtida sebeplerini kültürel etkile im, iktisadi sebepler, psikolojik sebepler, di er sebepler ve ferdi çal malar ba l klar alt nda aç klam t r. 3 Osmanl ar iv kaynaklar incelendi inde, Osmanl Devletinde ihtida hareketinin büyük oranlarda olmad görülmektedir. Bu ba lamda, yap lm bölgesel çal malara bak ld nda durum daha iyi bir ekilde ortaya ç kmaktad r. Nitekim, eriye sicillerine göre K br s adas nda 1580-1643 y llar aras nda 56 y ll k dönemde ihtida edenlerin say s 20 civar ndad r (Erdo ru 1999: 164). eriye sicilleri esas al narak yap lan bir di er çal mada, Bursa da, 1467-1909 tarihleri aras nda geçen 442 y lda ihtida eden say s 835 tir (Çetin 1994: 33). eriye sicilleri tasni enerek yap lan bir di er çal mada ise, Tokat ta 125 y lda ihtida eden say s 68 dir (Aç kel 2004: 171-193). Tahrirlere dayan larak yap lan çal maya göre ise Trabzon a yerle tirilen gayrimüslim nüfus aras nda 4 yeni müslüman ah s kaydedilmi ve bir yüzy ll k dönemde Trabzon da ihtida eden say s 10 ki i olmu tur (Bostan 1999: 175, 177). nceledi imiz tahrir defterlerinde, ihtida etmi ki inin ismi üzerine yeni müslüman olmu anlam na gelen nev müslim ya da müslüman yaz ld anlam na gelen müslim od kayd dü ülmektedir. Üzerinde kay t dü ülmemi olan, fakat bizim mühtedi olarak kabul etti imiz ki i say s 6 d r. Sivas kazas na ba l Todurga köyünde (Tk 14: 116 a-117 b) toplam 389 neferen gayrimüslim kay tl d r. Bu isimleri inceledi imizde, Mustafa veled-i Abdullah ve Mehmed veled-i Abdullah isimli ki iler dikkat çekmektedir. Tahrir düzeni içerisinde müslümanlar ve gayrimüslimler ayr ba l klar alt nda verilirken, bu köyde ayr bir ba l k mevcut de ildir. htida edenlerin büyük bir k sm n n baba ad olarak Abdullah seçmesi ise burada ad geçen iki ki iyi mühtedi olarak kabul etmemize dayanak sa lam t r. 4 Ar m kazas na ba l Yenice (Tk 33: 171 b-172 a) köyünde de Mustafa veled-i Abdullah ve Receb veled-i Abdullah isimleri dikkat çekmektedir. Bu köyde müslümanlar ve gayrimüslimler ayr ba l klar halinde yaz lm ken, ad geçen iki ki i gayrimüslimler aras nda kaydedilmi tir. Bu ki ilerin baba adlar n n Abdullah olmas ve di er kar k nüfuslu köylerde yeni müslüman 3 Osman Çetin, eriye sicillerini kaynak olarak kullanm t r. eriye sicilleri bu anlamda yorum yapabilecek bilgiler vermektedir. Fakat, bizim çal mam za kaynakl k eden tahrir defterlerindeki s n rl bilgilerden bu tür yorumlara gidebilmemiz mümkün de ildir. 4 Sadece bu köyde de il, di er nev müslim kay tlar n n bulundu u yerle melerde de yeni müslüman olanlar için müslüman ba l aç lmamakta, gayrimüslimlerle birlikte yaz lmaktad r. Bu yaz m s ras nda özel olarak ilk s rada ya da son s rada yazma kural da bulunmamaktad r. Her hangi bir sat rda nev müslim kayd na rastlamak mümkündür. 200 Gazi Türkiyat

Tahrir Defterlerine Göre 16. Yüzy lda htida Hareketleri olmu ki ileri müslüman nüfus aras na kaydetmemi olmas n da dü ünerek, bunlar mühtedi olarak ele ald k. 5 Üzerinde her hangi bir kay t bulunmamas na ra men mühtedi olarak ele ald m z son iki ki i Ar m kazas na ba l Cacil (Tk 33: 201 a-202 a) köyünde mütemekkindir. Bu köyde müslüman nüfus aras nda Mehmed veled-i Abdullah isimli ki inin üzerindeki kay tta Beca-y Lefter pedere yazmaktad r. Bu u anlama gelmektedir: Mehmed adl ah s babas Lefter in yerine toprak tasarruf eder. Müslümanlardan sonra kaydedilen gayrimüslim nüfus aras nda ise çok büyük bir ihtimalle Mehmed in karde i olan Evren veled-i Lefter kay tl d r. Hem baba ad n n Abdullah yaz lmas hem de üzerine dü ülen becay pedere Lefter kayd ndan bu ki inin mühtedi oldu u sonucunu ç kar yoruz. Dolay s yla, bu ki inin o lu olarak kay tl Karaca veled-i O da mühtedidir. 16. yüzy lda ara t rma alan m za giren 8 bölgenin sadece 5 inde (Ar m, Niksar, Tokat, Sivas ve Darende) ihtida hareketine rastlamaktay z. Her bölge için üç defter serisi oldu unu varsayd m zda, ikinci ve son defter serilerinde mühtedi kay tlar görülmektedir. kinci defter serisi olarak adland rabilece imiz k sma giren defter serilerinden yaln zca, 1554 tarihli, 287 nolu defterde ihtida ile ilgili kay tlar bulunmaktad r. Bu defter ise, Sivas ve Tokat a aittir. Bu tarihte Sivas merkez nahiyesine ba l bir gayrimüslim köyü olan Yenice Çepni de (Td 287: 39) 2 nefer (1 caba ve 1 mücerred) mühtedi olarak kay tl d r. Tokat ta ise bu tarihte 12 nefer (9 belirsiz, 1 caba, 2 mücerred) ihtida etmi tir. Bunlardan 8 neferi (7 belirsiz, 1 mücerred) Ta Nerdiban (Td 287: 62), Bazarc k (Td 287: 62-66), Çay (Td 287: 67), D raz (Td 287: 69) mahallelerinde 1 er nefer, Kaya (Td 287: 68-69) mahallesinde 3 nefer ve Mihmad Hacib (Td 287: 67-68) mahallesinde 1 mücerred olmak üzere Tokat merkezdeki alt gayrimüslim mahallesinde ve 1 neferi ise Müslüman mahallesi olan Hac Ömer Mescidi nde (Td 287: 9-10) kay tl d r. Geri kalan 3 neferin da l m ise Komanat nahiyesine ba l Nefs-i Komanat ta (Td 287: 72-73) 1 mücerred, Venk nahiyesine ba l Vavri (Td 287: 100-101) köyünde 1 caba, Tozanlu nahiyesine ba l psili (Td 287: 129-131) köyünde 1 nefer eklindedir. Defter serilerine göre ihtida eden nefer say lar Kaza lk Defter Serisi Neferen kinci Defter Serisi Neferen Son Defter Serisi Neferen Ar m X X 14 Niksar X X 2 Tokat X 12 X Sivas X 2 3 Darende X X 5 Son defter serisi olarak tabir edebilece imiz defterlere göre ara t rma alan m zda ihtida eden nefer say s 24 tür. Bu say n n yar dan fazlas, 1576 tarihli, 33 numaral defterin Ar m kazas nda kay tl d r. Bu deftere göre, Ar m da ihtida edenler toplam 14 5 Baba ad Abdullah olan herkesin mühtedi oldu u iddias nda de iliz. Zaten böyle bir iddiada bulunmak da mümkün de ildir. Çünkü Abdullah, Hz. Muhammed in baba ad olmas nedeniyle pek çok müslüman taraf ndan yayg n bir ekilde kullan lan isimdir, bu konuda bkz. Y lmaz Kurt, Adana Sanca nda Ki i Adlar, AÜ DTCF Tarih Ara t rmalar Dergisi 1990-1991, C. XV, S. 26, Ankara 1991, s. 184; Osman Çetin, a.g.e., s. 24-25. Abdullah ismi ile ilgili geni bir de erlendirme için bkz. Hane Bostan, a.g.e., s. 319-337. Osman Turan, baba ad Abdullah olarak kaydedilen ki ilerden baz lar n n her hangi bir sebeple esir edilmi veya annesi babas kaybolmu müslüman çocuklar olabilece ini belirtmektedir, bkz. Osman Turan, Selçuklu Devri Vak yeleri, Belleten, C.XI, S.41, s. 213. Güz 2009 Say 4 201

Alparslan DEM R neferdir. Ar m a ba l Zivgar (Tk 33: 145 b-146 b) köyünden 5 caba ve 3 mücerred, Yenice (Tk 33: 171 b-172 a) köyünden 1 caba ve 1 mücerred, Günan (Tk 33: 193 b-194 b) köyünden 2 caba, Cacil (Tk 33: 201-202) köyünden 1 nim ve 1 mücerred ihtida etmi tir. Niksar kazas n n 10 numaral defterinde mühtedi say s Esdi in (Tk 10: 54 a-54 b) köyünde 1 caba ve Harkünbedi (Tk 10: 56 a-56 b) köyünde 1 caba olmak üzere 2 neferdir. 1574 tarihini ta yan 10 numaral defterde Sivas n Koçhisar nahiyesine ba l Divetse (Tk 14: 106 b-108 a) köyünden 1 bennak ve Todurga (Tk 14: 116 a-117 b) köyünden 2 caba ihtida etmi tir. Bu defterin, Tokat k sm incelendi inde ise, ilk defterin aksine ihtida hareketine rastlanmamaktad r. 1569 tarihli 153 numaral deftere göre Darende kazas nda 1 neferi Mescid-i Ahmed Fakih (Tk 153: 67 b) mahallesinde; 2 belirsiz, 1 nim ve 1 caba Ovac k nahiyesinin Handeros (Tk 153: 73 a-73 b) köyünde olmak üzere 5 nefer mühtedi bulunuyordu. Bütün defterler esas al nd nda, ihtida hareketinin meydana geldi i mahalle say s 8, köy say s ise 13 tür. Mahallelerden sadece Tokat a ba l Hac Ömer Mescidi ve Darende ye ba l Mescid-i Ahmed Fakih müslüman mahallesidir. Mescid-i Ahmed Fakih mahallesinde müslümanlar aras na kaydedilen Yakub bin Abdullah adl ah s tahrir s ras nda o luyla birlikte müslüman olmu tur. Yakub un o lunun isminin tahrirde bulunmamas, muhtemelen ya n n küçük olmas ndan kaynaklanmaktad r. 6 Tokat merkez mahallelerinde bulunan di er mühtediler ise gayrimüslim mahallelerinde kay tl d r. Defter serilerine göre ihtida hareketinin ya and mahalle/köy say lar Kaza lk Defter Serisi O rta Defter Serisi Son Defter Serisi Mahalle Mahalle Mahalle Köy Adedi Köy Adedi Köy Adedi Adedi Adedi Adedi Ar m X X X X X 4 Niksar X X X X X 2 Tokat X X 7 3 X X Sivas X X X 1 X 2 Darende X X X X 1 1 Mühtedi olay n n meydana geldi i köy say s toplam 13 olup, bunlardan 4 ü orta defter serisi olarak adland rd m z guruba giren 287 numaral defterde kay tl d r. Bu defterde Tokat kazas na ba l 3, Sivas kazas na ba l 1 köyde yeni müslüman olmu ah s yaz lm t r. Geri kalan 9 köy son defter serisinde olup 4 tanesi Ar m kazas na, 2 tanesi Niksar kazas na, 2 tanesi Sivas kazas na ve 1 tanesi Darende kazas na ba l d r. 38 adet mühtedinin 8 tanesi müslümanlar içerisine kaydedilmi ken, 30 tanesi gayrimüslim nüfusla beraber tahrir edilmi tir. Müslümanlarla birlikte kaydedilen 8 ki inin 2 tanesi zaten sadece müslüman nüfus bar nd ran yerle mede bulunurken, 6 tanesi ise hem müslim hem de gayrimüslim nüfusu bar nd ran ortak yerle mede müslümanlar n içerisinde kay tl d r. Gayrimüslimlerle beraber kaydedilen 30 ki iden 14 tanesi sadece gayrimüslim nüfus bar nd ran köy/mahallede mütemekkindir. Ortak nüfus bar nd ran yerle melerde ise, 16 ki i gayrimüslim nüfusla birlikte yaz lm t r. Buradan da anla ld üzere, ihtida eden ki inin (tek tara nüfusun oldu u yerle meler hariç) müslim ve gayrimüslim bar nd ran ortak yerle melerde müslüman nüfusun oldu u yere kaydedilmesi art bulunmuyor. Mühtedinin hangi tarafta yaz laca, büyük bir ihtimalle tahrir eminin tasarrufundad r. htida eden 38 neferin baba adlar incelendi inde % 52 oran nda, yani 20 neferin, baba ad Abdullah olarak kaydedilmi tir. Veled-i O eklinde kaydedilen mühtedi oran % 6 Tk 153, vrk 67 b, Mezkur Yakub hin-i tahrirde evlad yla islama gelüb Müslüman olma n avâr z- divâni ve tekâlif-i ör yyeden muaf kayd olundu. 202 Gazi Türkiyat

Tahrir Defterlerine Göre 16. Yüzy lda htida Hareketleri 21 olup 8 ki idir. Bunlardan 3 ünde O ile kastedilen gayrimüslim, 7 5 inde ise müslüman olmu babad r. Birader-i O eklinde geçen kay tlar n oran % 13 ve ki i say s 5 dir. Bu karde lerden sadece 1 tanesi müslüman di erleri gayrimüslimdir. Baba ad olarak Abdullah d nda Türkçe/ slamî bir isim alan say s 3 ve oran % 8 dir. Baba ad olarak kullan lan Türkçe/ slamî isimler Küçük, Arslan ve Recail dir. 1 ki inin baba ad ise Kirekös olup gayrimüslim babas n n ad n kullanmaktad r 8 ve oran % 3 tür. Mühtedilerin baba adlar Kullan lan Baba Ad Kullan lan Say Oran % Abdullah 20 52 Veled-i O 8 21 Birader-i O 5 13 Türkçe/ slamî sim 3 8 Gayri Müslim sim 1 3 Mühtedilerin, müslüman olduktan sonra almak için tercih ettikleri ilk isim 8 ki i ve % 21,06 oran yla Mehmed tir. Mehmed isminden sonra en çok tercih edilen isimler 2 er kez kullan lm olan ve her biri % 2,63 kullan lma oran na sahip Murad, Mustafa, Sinan ve Yusuf tur. Her biri % 2,63 kullan lma oran te kil eden ve 1 er kere kullan lm olan isimler ise Ali, Ayderba, Bal, Budak, Bünyad, Emir, Evren, Ferhad, Gülabi, H z r, skender, Karaca, Kaya, Ramazan, Receb, Rüstem, Tanr vermi, Veli, Ya lu ve Yakub tur. htida eden bir ki i ise ismini de i tirmemi ve Avanis olarak kullanmaya devam etmi tir. 1 ki inin ise ismi kaydedilmemi sadece veled-i Küçük eklinde yaz lm t r. 9 Mühtedilerin alm oldu u isimler Mühtedilerin Ald simler Kullan lm a Say s O ran % Mühtedilerin Ald simler Kullan lm a Say s O ran % Ali 1 2,63 Mehmed 8 21,06 Avanis 1 2,63 Murad 2 5,27 Ayderba 1 2,63 Mustafa 2 5,27 Bal 1 2,63 Ramazan 1 2,63 Budak 1 2,63 Receb 1 2,63 Bünyad 1 2,63 Rüstem 1 2,63 Emir 1 2,63 Sinan 2 5,27 Evren 1 2,63 Tanr vermi 1 2,63 Ferhad 1 2,63 Veli 1 2,63 Gülabi 1 2,63 Ya lu 1 2,63 H z r 1 2,63 Yakub 1 2,63 skender 1 2,63 Yusuf 2 5,27 Karaca 1 2,63 Belirsiz 1 2,63 Kaya 1 2,63 7 Benzer bir durum için bak n z Hane Bostan, a.g.e., s. 320. 8 Mühtedilerin, gayrimüslim baba adlar n kullanabildiklerine dair bkz. Hane Bostan, a.g.e., s. 320. 9 Mühtedilerin en çok tercih ettikleri isimler bölgeden bölgeye de i ebilmektedir. Y lmaz Kurt, Adana Sanca ah s isimleri üzerine yapt ara t rman n sonucunda mühtedilerin Çukurova bölgesinde daha çok Mercan, Mübarek, Cevher, Reyhan gibi isimleri ald klar n belirlemi tir, bkz. Y lmaz Kurt, Adana Sanca nda Ki i Adlar, s. 182. Güz 2009 Say 4 203

Alparslan DEM R Ara t rma alan m za giren defterlerde mühtedi kay tlar. htida Edenler Mahalle/Köydeki Nüfus Durumu Defter No 153 Kaza Darende Nahiye 287 Sivas Sivas 14 Sivas Köy /Mahalle Sayfa Belirsiz Nefs Mescid-i Ahmed 67 b 1 0 0 0 0 89 89 0 Fakih Ovac k Handeros 73 a-73 b 2 1 0 1 0 82 74 8 Koçhisar Yenice Çepni Divetse Nim Bennak Caba Mücerred Toplam Nüfus Müslim Nüfus Gayrimüslim Nüfus 39 0 0 0 1 1 97 2 95 106 b-108 a 0 0 1 0 0 457 1 456 Koçhisar Todurga 116 a-117 b 0 0 0 2 0 389 2 387 Nefs Nefs Hac Ömer Mescidi Ta Nerdiban 9-10 1 0 0 0 0 56 56 0 62 1 0 0 0 0 27 1 26 Nefs Bazarc k 62-66 1 0 0 0 0 572 1 571 287 Tokat Nefs Çay 67 1 0 0 0 0 22 1 21 Nefs Mihmad Hacib 67-68 0 0 0 0 1 150 1 149 Nefs Kaya 68-69 3 0 0 0 0 119 3 116 33 Ar m 10 Niksar Sonuç Nefs D raz 69 1 0 0 0 0 13 1 12 Komanat Nefs-i Komanat 72-73 0 0 0 0 1 105 55 50 Venk Vavri 100-101 0 0 0 1 0 82 62 20 Tozanlu psili 129-131 1 0 0 0 0 194 1 193 Ar m Ar m Ar m Zivgar Yenice Günan (Günati) 145 b-146 b 171 b-172 a 193 b-194 b 0 0 0 5 3 231 200 31 0 0 0 1 1 63 35 28 0 0 0 2 0 196 180 16 Ar m Cacil 201a-202 a 0 1 0 0 1 187 179 8 Niksar Esdi in 54 a-54 b 0 0 0 1 0 130 97 33 Niksar Harkünbedi 56 a-56 b 0 0 0 1 0 176 38 138 Osmanl Devletinde, gayrimüslimler ile müslümanlar n farkl hukuki statüleri bulunmaktad r. Gayrimüslim ki i, müslüman olmas halinde cizyeden mua yet elde etmektedir. Tahrirlerin vergi esasl haz rlan ld dü ünüldü ünde bir ki inin müslüman ya da gayrimüslim olmas tahrir emini için önemlidir. Müslümanlar n cizye ya da ispençe ödemedikleri dü ünüldü ünde, mühtedinin ihtida etti ini tahrire kaydettirmesi lehinedir. Bu anlamda, tahrirdeki kay tlar say daki gerçekli i de yans tmaktad r. Bu ba lamda yüzy l içerisinde ara t rma saham z olan yedi kaza ve bir nahiyede toplam 38 ihtida hareketi gerçekle mi tir. Gerek bu çal ma gerekse bahsetti imiz di er çal malar göstermektedir ki Osmanl ar iv kaynaklar incelendi inde, Osmanl Devletinde ihtida hareketinin büyük oranlarda olmad görülmektedir. 204 Gazi Türkiyat

KAYNAKLAR Tahrir Defterlerine Göre 16. Yüzy lda htida Hareketleri stanbul Ba bakanl k Devlet Ar ivleri Genel Müdürlü ü Osmanl Ar ivi: Tahrir Defterleri No (Td): 54, 79, 287, 408, 252, 71, 123, 997, 163, 156 Ankara Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü Kuyûd- Kadime Ar ivi: Tahrir Defterleri No (Tk): 33, 10, 14, 153, 142, 161 AÇIKEL, Ali (2004), er iyye Sicillerine Göre Tokat ta htida Hareketleri (1722-1897), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Ara t rmalar Enstitüsü Dergisi, S. 23, Erzurum. BOSTAN, Hane (1999), 15. ve 16. Yüzy llarda Trabzon ehrinde Nüfus ve skan Hareketleri, Trabzon Tarihi lmi Toplant s (6-8 Kas m 1998), Trabzon. ÇET N, Osman(1994), Sicillere Göre Bursa da htida Hareketleri ve Sosyal Sonuçlar (1472-1909), Ankara, TTK Yay nlar. DEM R, Alpaslan (2007), XVI. Yüzy lda Samsun-Ay ntab Hatt Boyunca Yerle me, Nüfus ve Ekonomik Yap, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bas lmam Doktora Tezi, Ankara. ERDO RU, Mehmet Akif (1999), Osmanl K br s nda htida Meselesi (1580-1640), Prof. Dr. smail Aka Arma an, zmir. KURT, Y lmaz (1991), Adana Sanca nda Ki i Adlar, AÜ DTCF Tarih Ara t rmalar Dergisi 1990-1991, C. XV, S. 26, Ankara. emseddin Sami(1996), Kâmus- Türkî, stanbul, Ça r Yay nlar. TURAN, Osman, Selçuklu Devri Vak yeleri, Belleten, C.XI, S.41, Ankara. Güz 2009 Say 4 205

Alparslan DEM R 206 Gazi Türkiyat