Seçilmiş Uluslararası Veri Tabanlarında Türkiye de Yaşanmış Endüstriyel Kazalar Serkan Girgin (girgink@gmail.com) Prof. Dr. Ülkü Yetiş (uyetis@metu.edu.tr) ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü
Giriş Yangın, patlama ve tehlikeli kimyasal yayılımlarına neden olan endüstriyel kazalar, diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de yaşanmaktadır. Önemli hasarlara neden olabilen bu kazaların, nerede ve ne zaman gerçekleşeceğini önceden bilmek mümkün değildir. Ancak, yaşanan olayların incelenmesi, kaza önleme ve kontrol stratejileri geliştirilerek olası riskin azaltılabilmesi için önemli bilgiler sağlayabilmektedir.
Giriş Bir çok ülkenin ve uluslararası organizasyonun kaza bildirim sistemleri ve kaza bilgilerini içeren veri tabanları bulunmaktadır. Genelde erişime açık bu sistemler yoğun olarak kullanılmakla beraber, veri kalitesi ile ilgili tereddütler de bulunmaktadır. (Guha-Sapir ve Below, 2002) Bu çalışmada, uluslararası veri tabanlarında Türkiye de meydana gelmiş endüstriyel kazaların hangi boyutta ve ne şekilde yer aldığı araştırılmıştır.
Uluslararası Veritabanları Avrupa Birliği Büyük Kaza Raporlama Sistemi (MARS) CRED Acil Durumlar Veri Tabanı (EM-DAT) UNEP APELL Teknolojik Afetler Listesi 4
MARS (http://mahbsrv.jrc.it/mars/default.html) 82/501/EEC ve 96/82/EC direktiflerinin raporlama ihtiyaçları için geliştirilmiştir. AB, OECD ve UN/ECE ülkeleri tarafından kullanılmaktadır. Özet kaza profilleri ve detaylı kaza analizleri içermektedir. Kaza sayısı: > 450 (1980-...) Türkiye ye ait bilgi bulunmamaktadır.
EM-DAT (http://www.em-dat.net) Ulusal ve uluslararası düzeyde insani yardım organizasyonlarına istatistiki bilgi sağlamayı amaçlamaktadır. Dünya çapında doğal ve teknolojik afetleri içermektedir. Teknolojik afet türleri: Endüstriyel kazalar Taşımacılık kazaları (kara, deniz, hava) Diğer kazalar (teknolojik kökenli)
EM-DAT Kriterler: 10 veya daha fazla ölü, 100 veya daha fazla etkilenen kişi, Acil durum deklarasyonu, Uluslararası yardım çağrısı. Afet sayısı: > 16.250 (1900-...) (doğal + teknolojik)
EM-DAT Türkiye deki Teknolojik Kazalar (1922-2006) Endüstriyel Taşımacılık Diğer Afet sayısı 17 76 12 Ölü 809 2.043 2.458 Yaralı 296 1.533 1.196 Evsiz kalan 3 0 0 Etkilenen 175 11 0 Toplam etkilenen 474 1.544 1.196 Hasar (x 1000 $) 0 0 278.000
EM-DAT Tarih Yer Tesis Türü Kaza Türü Sonuçlar 15.11.1979 İstanbul - Yangın 50 ölü, 3 evsiz kalan 24.10.1980 Ankara (Danacıobası) - Patlama 97 ölü 07.03.1983 Armutçuk Maden Patlama 98 ölü, 86 yaralı 03.03.1989 İstanbul Boya Fabrikası Patlama 11 ölü, 34 yaralı 07.02.1990 Amasya (Merzifon) Kömür Madeni Patlama 68 ölü 20.10.1990 - - Zehirlenme 23 ölü 03.03.1992 Zonguldak Kömür Madeni Patlama 272 ölü 08.08.1992 Tekirdağ (Çorlu) Tekstil Fabrikası Patlama 32 ölü, 27 yaralı 28.04.1993 İstanbul - Patlama 40 ölü, 3 yaralı 15.09.1993 Gaziantep Temizlik Fabrikası Patlama 10 ölü 18.11.1994 - - Zehirlenme 18 ölü, 175 etkilenen 26.03.1995 Sorgun Kömür Madeni Patlama 37 ölü, 11 yaralı 09.07.1998 İstanbul Mısır Çarşısı Patlama 7 ölü, 118 yaralı 29.12.1999 İstanbul Marmara Denizi Kimyasal Yayılımı - 22.11.2003 Ermenek Maden Patlama 10 ölü 08.09.2004 Küre Bakır Madeni Yangın 19 ölü, 17 yaralı 01.06.2006 Balıkesir (Odaköy) Kömür Madeni Patlama 17 ölü
EM-DAT Tarih Yer Tesis Türü Kaza Türü Sonuçlar Independenta / Evryali çarpışması Düğün evi tüp patlaması 15.11.1979 İstanbul - Yangın 50 ölü, 3 evsiz kalan 24.10.1980 Ankara (Danacıobası) - Patlama 97 ölü 07.03.1983 Armutçuk Maden Patlama 98 ölü, 86 yaralı 03.03.1989 İstanbul Boya Fabrikası Patlama 11 ölü, 34 yaralı 07.02.1990 Amasya (Merzifon) Kömür Madeni Patlama 68 ölü Mantar zehirlenmesi 20.10.1990 - - Zehirlenme 23 ölü 03.03.1992 Zonguldak Kömür Madeni Patlama 272 ölü 08.08.1992 Tekirdağ (Çorlu) Tekstil Fabrikası Patlama 32 ölü, 27 yaralı Hekimbaşı Çöplüğü çöp kayması 28.04.1993 İstanbul - Patlama 40 ölü, 3 yaralı 15.09.1993 Gaziantep Temizlik Fabrikası Patlama 10 ölü Mantar zehirlenmesi 18.11.1994 - - Zehirlenme 18 ölü, 175 etkilenen 26.03.1995 Sorgun Kömür Madeni Patlama 37 ölü, 11 yaralı Mısır Çarşısı tüp patlaması Volganeft 248 09.07.1998 İstanbul Mısır Çarşısı Patlama 7 ölü, 118 yaralı 29.12.1999 İstanbul Marmara Denizi Kimyasal Yayılımı - 22.11.2003 Ermenek Maden Patlama 10 ölü 08.09.2004 Küre Bakır Madeni Yangın 19 ölü, 17 yaralı 01.06.2006 Balıkesir (Odaköy) Kömür Madeni Patlama 17 ölü
EM-DAT Tarih Yer Tesis Türü Kaza Türü Sonuçlar 15.11.1979 İstanbul - Yangın 50 ölü, 3 evsiz kalan 24.10.1980 Ankara (Danacıobası) - Patlama 97 ölü 07.03.1983 Armutçuk Maden Patlama 98 ölü, 86 yaralı (1) 03.03.1989 İstanbul Boya Fabrikası Patlama 11 ölü, 34 yaralı 07.02.1990 Amasya (Merzifon) Kömür Madeni Patlama 68 ölü 20.10.1990 - - Zehirlenme 23 ölü 03.03.1992 Zonguldak Kömür Madeni Patlama 272 ölü (2) 08.08.1992 Tekirdağ (Çorlu) Tekstil Fabrikası Patlama 32 ölü, 27 yaralı 28.04.1993 İstanbul - Patlama 40 ölü, 3 yaralı (3) (1) Boya fabrikası patlama ve yangın (2) Tekstil fabrikası metan patlaması (3) Temizlik fabrikası tüp patlaması Diğer 5, %29 15.09.1993 Gaziantep Temizlik Fabrikası Patlama 10 ölü 18.11.1994 - - Zehirlenme 18 ölü, 175 etkilenen 26.03.1995 Sorgun Kömür Madeni Patlama 37 ölü, 11 yaralı 09.07.1998 İstanbul Mısır Çarşısı Patlama 7 ölü, 118 yaralı 29.12.1999 İstanbul Marmara Denizi Kimyasal Yayılımı - 22.11.2003 Ermenek Maden Patlama 10 ölü 08.09.2004 Küre Bakır Madeni Yangın 19 ölü, 17 yaralı 01.06.2006 Balıkesir (Odaköy) Kömür Madeni Patlama 17 ölü Endüstriyel 3, %18 Deniz 2, %12 Madencilik 7, %41
UNEP APELL (http://www.uneptie.org/pc/apell/disasters/disasters.html) Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından, hükümetler ve sanayi ile birlikte teknolojik kazaların ve çevresel felaketlerin oluşumunu ve zararlı etkilerini en alt düzeye indirmeyi amaçlayan bir programdır. Program kapsamında tehlikeli kimyasalların dahil olduğu teknolojik afetleri içeren bir liste oluşturulmuştur.
UNEP APELL Kriterler: * 25 veya daha fazla ölü, 125 veya daha fazla yaralı, 10.000 veya daha fazla tahliye, 10.000 veya daha fazla kişinin sudan yoksun kalması. Kaza sayısı: 316 (1970-1998) * Gemilerden denize petrol dökülmesi, madencilik, gemi ve uçakların bilinçli olarak imha edilmesi ve kusurlu ürünler nedeniyle oluşan kazalar hariç.
UNEP APELL Türkiye deki Teknolojik Kazalar (1922-2006) Tarih Yer Kaza Türü Madde Endüstri Sonuçlar 15.11.1979 İstanbul Patlama Ham petrol Taşımacılık 52 ölü, 2 yaralı 07.05.1983 İstanbul Patlama - - 42 ölü, 50 yaralı 24.11.1980 Ankara Patlama Bütan Taşımacılık 107 ölü 08.08.1992 Çorlu Patlama Metan Kimyasal Üretimi 32 ölü, 64 yaralı 03.07.1997 Kırıkkale Patlama Mühimmat Cephane Deposu/ Fabrikası 1 ölü, 1 yaralı, 200.000 tahliye (1) (2) (3) (4) (5) 1) Independenta / Evryali çarpışması 2) Washington Oteli yangını 3) Danacıobası düğün evi yangını 4) Temizlik fabrikası tüp patlaması 5) MKE Mühimmat Deposu patlaması
Kiev Raporu (2003) Europe s environment: the third assessment
Avrupa da Doğal Afetler ve Teknolojik Kazalar (2003) Mapping the impacts of recent natural disasters and technological accidents in Europe
Sonuçlar Uluslararası veri tabanları ve kaza listeleri Türkiye de meydana gelmiş endüstriyel kazaları doğru olarak yansıtmamaktadır. Hatalı bilgiler bulunmaktadır. Yanlış sınıflandırma Yanlış bilgi (örn. ölü-yaralı sayıları) Bilgi eksikliği bulunmaktadır. Eksik önemli kazalar (örn. TÜPRAŞ)
Sonuçlar Hata ve eksikliklerin olası nedenleri: Referans kaynaklardaki hatalar Bilgilerde zamanla olan değişim (örn. ölü sayısının artması) Veri girişi ve sınıflandırma hataları (insan kaynaklı) Bilgi boşluğu
Sonuçlar Türkiye de yaşanmış endüstriyel kazalar ile ilgili bir envanterin oluşturulması gerekmektedir. Envanter oluşturulması endüstriyel kazalar ile ilgili çalışma ve araştırmalar için temel bir kaynak oluşturmanın yanı sıra, yaşanmış kazalardan edinilen tecrübelerin aktarımı ve paylaşımı için de önemli faydalar sağlayacaktır. Uluslararası bilgi kaynaklarındaki hataların düzeltilmesi mümkün olacaktır.