11. Sınıflar. Deney Kitapçığı. Biraz bilgi, biraz hayal gücüdür FEN, aslında hayattır FEN ... ...

11. Sınıflar Deney Kitapçığı Biraz bilgi, biraz hayal gücüdür FEN, aslında hayattır FEN......

Ünite Adı: Basınç Suya Ne Oldu? 2 adet cam balon 2 adet tek delikli tıpa 2 adet cam huni 2 adet bardak Soğuk su Pet şişe Sıcak su Etkinlik 1 1. Beş veya altı kişilik gruplar oluşturunuz. Bireylerin özelliklerini dikkate alarak grup içerisinde görev paylaşımı yapınız ve aşağıdaki etkinlik basamaklarını gerçekleştiriniz. 2. Pet şişenin içine bir miktar sıcak su koyunuz ve şişeyi biraz çalkalayınız. Suyu boşaltır boşaltmaz kapağı sıkıca kapatınız ve pet şişedeki değişimi gözlemleyiniz. Fizik 3. Tek delikli tıpayı cam balonlardan birine takıp üzerine cam huniyi sıkıca yerleştiriniz. Huniye soğuk su dökerek değişimi gözlemleyiniz. 4. Diğer cam balona soğuk su dökünüz. Tek delikli tıpayı takıp üzerine saydam huniyi sıkıca yerleştiriniz. Hazırladığınız düzeneği ters çevirerek değişimi gözlemleyiniz. 2

1. İçerisini sıcak suyla çalkaladığınız pet şişeyi boşaltıp kapağını kapattığınızda şişede bir değişiklik oldu mu? Bunun sebebi sizce nedir? Tartışınız. 2. Cam balona tek delikli tıpayı takıp üzerine saydam huniyi sıkıca yerleştirdikten sonra huniye döktüğünüz su, cam balonun içine aktı mı? Açıklayınız. 3. Cam balona su döküp sonra tek delikli tıpayı takıp üzerine saydam huniyi sıkıca yerleştirdikten sonra düzeneği ters çevirdiğinizde su aşağı aktı mı? Neden? 3

Ünite Adı: Basınç Enjektör Neden Hafifledi? Dinamometre 3 adet 250 ml lik dereceli silindir 200 ml su 200 ml sıvı yağ 200 ml etil alkol Yeterince kum Milimetrik kağıt İp 50 ml lik enjektör 1. Beş veya altı kişilik gruplar oluşturunuz. Bireylerin özelliklerini dikkate alarak grup içerisinde görev paylaşımı yapınız ve aşağıdaki etkinlik basamaklarını gerçekleştiriniz. Etkinlik 2 Fizik 2. Enjektörün ucunu elinizle tıkayıp içini boşluk kalmayacak şekilde kumla doldurunuz ve enjektörü dinamometreyle tartınız. 3. Dereceli silindirlerden birine 200 ml lik su koyunuz. Dinamometreye asılı enjektörü, bu dereceli silindire yavaşça daldırarak dinamometredeki değişimi gözlemleyiniz. 4. Enjektörü, 10 ml si suya girecek şekilde 200 ml suyla dolu dereceli silindire daldırınız. Dereceli silindirdeki suyun yükselme miktarını ve dinamometredeki ağırlık değerlerini okuyunuz. Okuduğunuz değerleri çizelgenize kaydediniz. Aynı işlemi, enjektörün 20, 30 ve 40 ml si suya girecek şekilde tekrarlayınız. Bulduğunuz ağırlık değerlerini çizelgeye kaydediniz. 5. Dördüncü adımdaki işlemleri diğer silindirlerden birine 200 ml sıvı yağ, ötekine 200 ml etil alkol koyarak tekrarlayınız. 6. Elde ettiğiniz verilerden hareketle aşağıda istenilen grafikleri milimetrik kâğıda çiziniz. 4

Dereceli Silindire Daldırılan Enjektörün Hacmi (ml) 10 20 30 40 Dereceli Silindirdeki Sıvı Yükselişi (ml) Sıvı İçerisindeki Ağırlık (N) Su Sıvı yağ Etil Alkol Su Sıvı yağ Etil Alkol 1. İçi kum dolu enjektörün havadaki ve sudaki ağırlıkları aynı mıdır? Açıklayınız. 2. Dereceli silindire daldırılan enjektörün hacmi ile enjektörün sıvı içerisindeki ağırlığı arasında nasıl bir ilişki vardır? Tartışınız. 3. Dereceli silindirlere aynı koşullarda su yerine sıvı yağ ve etil alkol konulduğunda enjektörün sıvı içindeki ağırlıklarının aynı olup olmayacağını nedenleriyle birlikte tartışınız. 5

Ünite Adı: Kuvvet-Hareket Düşey Düzlemde Dönen Patatesler 2 adet küçük boy patates İp(150 cm) 1. Patateslerden birini ipin ucuna, diğerini ise ipin ucundaki patatesten 10-15 cm uzaklıkta olacak şekilde ipe bağlayınız. 2. İpi ikinci patatesten 20-25 cm uzaktan tutunuz. Patatesleri fotoğrafta görüldüğü gibi düşey konuma getiriniz. 3. Patatesleri düşey düzlemde kalacak şekilde döndürünüz ve hareketlerini gözleyiniz. Gözleminizi 1 numaralı kağıda not ediniz. Fizik Etkinlik 3 4. Patatesleri devir süreleri azalacak veya çoğalacak şekilde çevirerek yeniden gözlemleyiniz. Gözleminizi 2 numaralı kağıda not ediniz. 5. İpi, patatesler hareket halindeyken tehlike oluşturmayacak şekilde serbest bırakınız ve patateslerin hareketlerini gözlemleyiniz. Gözleminizi 3 numaralı kağıda not ediniz. 1 2 3 6

1. Patatesler nasıl bir hareket yapmıştır? Bu hareket patateslerin yörüngelerine göre isimlendirebilir mi? 2. Her iki patatesin yörüngedeki hızları aynı mıdır? Açıklayınız. 3. Patatesleri birbirine bağlayan ipin bir doğru şeklinde olması, patateslerin hareketlerini belirleyen büyüklüklerden birinin aynı olması anlamına gelir mi? Açıklayınız. 4. Patatesleri, devir süreleri değişecek şekilde hareket ettirdiğinizde elinizi aynı noktada tutabilmek için elinizde hissettiğiniz kuvvette bir değişiklik oldu mu? 5. İpi serbest bıraktığınızda patateslerin hareket yörüngesindeki değişimin nedenini açıklayınız. 7

Ünite Adı: Kuvvet Hareket Yay ile Oyun Potansiyel enerji akımı Üç ayak Cetvel Destek çubuğu ve bağlama parçası 1. Yayı bir ucundan üç ayağa resimdeki gibi asınız. 2. Yayın boyunu ölçünüz. Ucuna kütle asarak yayın uzama miktarını ölçünüz. Defterinize aşağıdakine benzer bir çizelge çiziniz. Ölçme sonucunu çizelgeye yazınız. 3. Yayın ucundaki kütle miktarını sürekli artırınız. Yayın uzama miktarını her seferinde ölçerek defterinizdeki çizelgeye yazınız. Fizik Etkinlik 4 4. Elde ettiğiniz verilerden faydalanarak Yayın Ucuna Asılan Kütle Yayın Uzama Miktarı grafiğini milimetrik kağıda çiziniz. 8

Yayın Ucuna Asılan Kütle (kg) Yayın Uzama Miktarı (cm) 1. Yayın ucuna asılan kütle miktarı artırılınca yayın uzama miktarı arttı mı? Bu durumu nasıl açıklarsınız? 2. Yayın ucuna asılan kütle ile yayın uzama miktarı arasında bir ilişki var mı? Açıklayınız. 3. Ucuna kütle asarak uzaması sağlanan yay enerji biriktirdi mi? Bunun sebebi nedir? 4. Ucuna kütle asılınca uzayan yay bu kütleye bir kuvvet uygular mı? Açıklayınız. 9

Çembersel Telden Akım Geçirelim Ünite Adı: Manyetizma Etkinlik 5 İzole edilmiş iletken tel(150 cm) Doğru akım güç kaynağı Bağlatı kabloları Pusula Anahtar 1. Teli bükerek çapı 10 cm olacak şekilde bir çember hâline getiriniz. Hazırladığınız düzeneğe bir anahtar koyarak iletkenden akım geçecek şekilde bir devre kurunuz. 2. Çembersel teli düzlemi doğu-batı doğrultusuna düşey olacak şekilde tutunuz. 3. Anahtarı kapatarak devreden akım geçmesini sağlayınız. 4. Pusulayı çemberin merkezinden başlayarak değişik yerlerde gezdiriniz ve ibredeki sapma miktarını gözlemleyiniz. 5. Çemberin düzlemini kuzey-güney doğrultusuna düşey duruma getirerek pusulayı çemberin merkezinde tutunuz ve ibredeki sapma miktarını gözlemleyiniz. 6. İletken teli halkaya sararak çemberdeki sarım sayısını üç kat artırınız ve beşinci adımdaki işlemleri tekrarlayınız. 1. Pusula ibresinin sapma miktarı çember içinde her yerde aynı mıdır? Açıklayınız. 2. En fazla sapmayı çember içinde hangi bölgede gözlemlediniz? Neden? 3. Çembersel tel düzlemi, kuzey - güney doğrultusuna düşey konuma getirip pusulayı çemberin merkezine yaklaştırdığınızda ibrede sapma gözlemlediniz mi? Bu durumu nasıl açıklarsınız? Fizik 10 4. Sarım sayısı üç katartırıldığında pusula ibresinin sapma miktarında birdeğişiklik gözlemlediniz mi? Açıklayınız.

Ünite Adı: Manyetizma Pilsiz Devre Olur Mu? 1 adet bobin 1 adet miliampermetre 1 adet çubuk mıknatıs Bağlantı kabloları 1. Şekildeki gibi bir düzenek kurunuz. 2. Mıknatısı bobine yaklaştırıp uzaklaştırınız. 3. Mıknatısı sabit tutarak bobini oklar yönünde ileri geri hareket ettiriniz. 4. Mıknatısı bobine yaklaştırıp sabit tutarak miliampermetreyi gözlemleyiniz. 1. Mıknatısı bobine yaklaştırırken ve bobinden uzaklaştırırken miliampermetre göstergesinde değişiklik oldu mu? Bu durumu nasıl açıklarsınız? 2. Mıknatısı sabit tutup bobini oklar yönünde ileri geri hareket ettirdiğinizde miliampermetre göstergesinde değişiklik oldu mu? Neden? 3. Miliampermetre göstergesindeki sapmalar hep aynı yöne mi oldu? Açıklayınız. Etkinlik 6 4. Mıknatıs ve bobin hareketsizken miliampermetrenin gösterge ibresinde bir değişiklik oldu mu? Açıklayınız. Fizik 11

Ünite Adı: Kimyasal Reaksiyonlarda Enerji Yürüyen Alev Deneyi Etkinlik 1 Uyarı 1 Uyarı 2 Porselen kap Spatül KClO 3 Şeker H 2 SO 4 1. Eşit miktarlarda KClO 3 ve şeker porselen bir kapta toz haline getirilerek karıştırılır. 2. Hazırlanan toz karışım uygun bir zemine çizilen şekil üzerine yaklaşık 1 cm kalınlığında dökülür (Şekil 1). 3. Bu karışımın üzerine derişik sülfürik asitten damlalık yardımıyla birkaç damla damlatılır. 4. Deneyin yapıldığı zeminin uzağında bekleyerek birkaç saniye içinde meydana gelen alev izlenir. 5. Alevleri kısa sürede bitmesinden sonra, zemindeki tozun yerine şekerin yanmasıyla oluşan kalomelden Şekil 2 ortaya çıkacaktır. Derişik asitle çalışırken dikkat edilmelidir. Dökülür veya sıçrarsa yakarak deriyi tahriş eder. Aşırı miktarda duman oluşacağı için deney açık havada yapılmalı ya da deney bitiminde ortam terk edilerek havalandırma yapılmalıdır. 1. Açığa çıkan yüksek enerji hangi reaksiyonu başlatmış olabilir? Kimya 12 2. Yanma için nelerin gerekli olduğu üzerine tartışınız.

Ünite Adı: Reaksiyon Hızı Katalizörün Kimyasal Reaksiyona Etkisi Hidrojen peroksit Potasyum iyodür Sıvı sabun Erlen yada mezür 1. Bir erlene bir miktar sıvı sabun koyulur. Üzerine bir miktar hidrojen peroksit ilave edilir. Karışım hafifçe çalkalanır. 2. Karışımın üzerine spatül ile bir miktar potasyum iyodür ilave edilir. Reaksiyon izlenilir. 1. Olayın nasıl meydana geldiğini ve katalizörün işlevini tartışınız. Etkinlik 2 Kimya 13

Ünite Adı: Reaksiyon Hızı Konsantrasyonun ve Sıcaklığın Reaksiyon Hızına Etkisi Cam balon 250 ml Beher Gaz ölçme tüpü Dik açılı cam boru Üç ayak Destek çubuğu Bünzen kıskacı Bağlama parçası Delikli lâstik tıpa % 5 lik HCl çözeltisi % 20 lik HCl çözeltisi Demir tozu Çinko tozu - Konsantrasyonun Reaksiyon Hızına Etkisi Düzeneği kurulur. Cam balonun içine 1 gram Demir tozu ve üzerine 25 ml ayrı ayrı %5 lik ve %20 lik HCl den eklenir. 1 dakikada çıkan Hidrojen gazı miktarı ölçülür. - Sıcaklığın Reaksiyon Hızına Etkisi Etkinlik 3 Düzeneği kurulur. Cam balonun içine 1 gram Demir tozu ve üzerine 25 ml %20 lik HCl den eklenir. Isıtılır. 1 dakikada çıkan Hidrojen gazı miktarını ölçün. 1. Bütün denklemleri yazınız. 2. En hızlı ve en yavaş reaksiyonları belirtiniz. Kimya 14 3. Günlük hayattan bunlara örnekler veriniz.

Ünite Adı: Asit-Baz Asit ve Bazların Metallere Etkisi Deney tüpü Çinko Bakır HCl, derişik Tüplük Magnezyum NaOH 0,1 M HNO 3, derişik 1. Tüplüğe 9 deney tüpü yerleştirilir ve numaralandırılır. 2. Aşağıdaki tabloya göre numaralandırılmış tüplerde reaksiyon olup olmadığı gözlenir. 3. Boş bir deney tüpünün açık ucu, reaksiyon gözlenen tüplerin ağzı üzerinde tutulur ve çıkan gaz bu tüpte toplanır. Daha sonra toplanan gaz kibritle yakılarak hidrojen testi uygulanır. 4. Gözlemler aşağıdaki tabloya Reaksiyon Var/Yok ve H 2 Var/Yok olarak belirtilir. 5. Her bir deney tüpündeki çözeltiden birkaç damla porselen bir kapsül içerisine konur ve çözeltinin suyu buharlaştırılır. Gözlemler aşağıdaki tabloya Tuz Var/Yok olarak yazılır. 1. Benzer sonuçlar için başka hangi maddeleri kullanabileceğinizi tartışınız. Metal HCl Eklendikten Sonra HNO 3 Eklendikten Sonra Çinko 1 4 7 Magnezyum 2 5 8 Bakır 3 6 9 NaOH Eklendikten Sonra Etkinlik 4 Kimya 15

Ünite Adı: Asit-Baz Asit-Baz Titrasyonu Büret(50 ml) HCl, 0,1 M Fenolftalein Erlenmayer NaOH çözeltisi 1. Şekildeki titrasyon düzeneği kurulur. 250 ml lik erlene 100 ml 0,1M HCl çözeltisi konulur. Üzerine 3-4 damla fenolftalein eklenir. 2. Derişimini bilmediğiniz NaOH çözeltisi bürete doldurulur. Titrasyon işlemi başlatılır. 3. Renk değişmeye başlar. Kalıcı oluncaya kadar devam edilir. Eftlatun-pembe renk ortamın bazik olduğunu gösterir. 4. Büretteki harcanan çözelti miktarını kaydedilir. 1. Kullandığınız NaOH çözeltisi kaç ml dir? Etkinlik 5 Kimya 16 2. HCl çözeltisi kaç moldür? 3. Hesapladığınız HCl mol sayısından yararlanarak HCl yi nötürleştiren mol sayısını bulunuz. 4. Titrasyon eğrisini çiziniz.

Ünite Adı: Elektrokimya Elektrokimyasal Kaplama Güç kaynağı Zımpara Çinko elektrot Sülfirik asit çözeltisi, 3M Krokodilli kablo Bakır elektrot Bakır II sülfat Hidroklorik asit çözeltisi, 1M 1. Çinko ve bakırı zımparalayınız. Çinko elektrot HCl asitine koyulur. Çinko asitten çıkarılarak, kurutulur. 2. 250 ml behere bakır (II) sülfat koyulur (4-5 gram). 50 ml saf su ve 50 ml sülfürik asit eklenir. 3. Elektrotlar çözeltiye batırılır. Güç kaynağına bağlanır. 6 volt 10 dakika tutulur. Kontrol edilir. 1. Bütün denklemleri yazınız. 2. Günlük hayatta kaplamadan örnekler veriniz. 3. Bu yöntem nerelerde kullanılabilir. Etkinlik 6 Kimya 17

Ünite Adı: Bitki Biyolojisi Yaprak Yapısında Gözenek, Epidermis ve Parankima Hücrelerinin İncelenmesi Mikroskop Lamel Değişik yapraklar Lam Jilet Damlalık 1. Jilet ile yapraktan enine kesit alınız. Kesit alınacak yaprağı ucundan başlayarak sıkı bir silindir halinde sarınız. Silindiri açılmayacak şekilde tutarak üst ucunu keskin bir jiletle kesiniz. 2. Kesitlerin en ince kısımlarından bir kaç parça alarak lamın üzerindeki su damlasının içine koyup, lamel ile kapatarak mikroskobun küçük objektifi ile inceleyiniz. 3. Daha sonra sıra ile 10 ve 40 objektifleri kullanarak incelemelere devam ediniz. 4. Mikroskopta gördüğünüz dokuların şeklini deney defterine çiziniz. 1. Epidermis hücreleri daha çok yaprağın neresinde bulunur? Etkinlik 1 2. Yaprağın tüm hücrelerinde kloroplast bulunur mu? 3. Kloroplastlar hangi hücrelerde yoğunlaşmıştır. Biyoloji 18 4. Stomalar yaprağın neresinde bulunur?

Ünite Adı: Bitki Biyolojisi Bitkide Terleme Dereceli silindir Bol yapraklı dal parçası Cam Fanus 1. Dereceli silindir içerisine su doldurulur. 2. Su dolu silindir içerisine bol yapraklı dal parçası yerleştirilir. 3. Hazırlanan düzenek hava olmayan cam fanus içerisine yerleştirilir. 4. Bir müddet sonra dereceli silindirdeki su seviyesinin azaldığını ve cam fanusun üst kısımlarında su buharının toplandığını göreceksiniz. 1. Su buharı yapraklardaki hangi yapılardan çıkar? Lastik Hortum Kılcal Boru Su 2. Terlemenin bitki için önemi ve amacı nedir? Etkinlik 2 Biyoloji 19

Ünite Adı: Bitki Biyolojisi Bitkilerde Taşıma 1adet beher Kırmızı mürekkep 1 adet karanfil bitkisi dalı Saat 1. Behere kırmızı mürekkep doldurulur. 2. İçerisine beyaz karanfil bitkisi yerleştirilir. 3. Düzenek hazırlandıktan 6 saat sonra kırmızı mürekkebin yaprak ve çiçekteki borularda yükseldiği gözlenir. 1. Kırmızı mürekkep çiçek ve yapraklarda hangi borularla taşınır? Etkinlik 3 2. Taşımanın yönü neden aşağıdan yukarıya doğrudur? 3. Boyalı suyun yükselmesinde hangi faktörler rol oynar? Biyoloji 20

Ünite Adı: Bitki Biyolojisi Bitkide Gelişme Plastik kap (2 tane) Mısır tohumları Su Fasulye tohumları Pamuk 1. Bir miktar pamuğun arasına 10 tane fasulye tohumu koyup diğer plastik kaba yerleştiriniz. 2. Bir miktar pamuğun arasına 10 tane mısır tohumu koyup diğer plastik kaba yerleştiriniz. 3. Her iki kaptaki pamuğu, sürekli ıslak kalacak şekilde belirli aralıklarla sulayarak oda sıcaklığında çimlenmeye bırakınız. 4. İlk yapraklar oluşana kadar gelişmelerini 2 gün ara ile gözleyerek rapor tutunuz. 1. Embriyonik kök hangi bitkide hangi yöne doğru gelişti? 2. Çenekler, toprak seviyesine göre, bitkinin hangi bölümünde gözlendi? 3. Yaprak ayalarını karşılaştırınız. 4. Yaprakları damarlarına göre karşılaştırınız. 5. Embriyonik kökten gelişen kısımları karşılaştırınız. 6. Embriyonik gövdeden gelişen kısımları karşılaştırınız. Etkinlik 4 Biyoloji 21

Ünite Adı: Bitki Biyolojisi Bitkilerde Yönelme Saksı bitkisi Yeni çimlenmiş fasülye tohumları 1. Saksı bitkisini yan yatırıp gövde yönelmesini 1 hafta sonra izleyelim. 2. Çimlenmiş fasülye tohumlarının bir kısmını cam kenarında, bir kısmını da camdan uzak bir köşede gelişmeye bırakalım. 1. Saksı ve tohum düzeneklerinde bir haftanın sonunda görülen gövde ve kök yönelmesi nasıl olmuştur? Yönelme varsa hangi yöndedir? Etkinlik 5 Biyoloji 22

Ünite Adı: Kalıtım, Gen Mühendisliği ve Biyoteknoloji Kan Grubu Tespiti 70 lik alkol Parmaktan kan almak için lanset Anti - B Serumu Lam Kürdan Pamuk Anti - A Serumu Anti D Serumu Cam kalemi 1. Temiz bir lamı ortadan bir çizgi ile ikiye ayırarak birer ucuna içi boş yuvarlaklar çiziniz. Bir yuvarlağın kenarına A, diğerine B yazınız. Ayrı bir lamada tek bir yuvarlak çizerek yanına D yazınız. 2. Parmağınızı alkollü pamukla iyice siliniz. Parmağınız kuruduktan sonra lanset ile deliniz. Parmağınızdan çıkan kandan, lam üzerine hazırladığınız yuvarlaklar içine birer damla koyunuz. 3. A yuvarlağına anti - A, B yuvarlağına anti - B serumu, 2.lamdaki yuvarlağa anti-d serumu ilave ediniz. Her yuvarlak için ayrı ayrı kürdan kullanarak, kan ve serumu birbirine karıştırınız. Kan damlalarında, kan hücrelerinin kümelenip kümelenmediğini gözleyiniz. 4. Hangi kanda kümelenme olursa, kanınızın grubu damlattığınız serumun adındandır. Yuvarlakların tümünde kümelenme varsa, kan grubunuz AB Rh (+) dir. Kümelenme görülmezse 0 Rh (-) dir. 1. Anne- Babanızın kan grubu ile kendi kan grubunuzu kalıtım açısından değerlendirin. Etkinlik 6 2. Sınıfınızdaki kan grubu dağılımı nasıl olmuştur. Biyoloji 23

Ünite Adı: Kalıtım, Gen Mühendisliği ve Biyoteknoloji Karyotip Çalışması İnsana ait karyotip fotoğrafı Yapıştırıcı Kağıt Makas 1. Karyotipteki kromozomların hepsi tek tek kesilir. 2. Kromozomları büyüklüğüne ve tipine göre sınıflayıp homolog olanlar belirlenir ve yan yana kağıda yapıştırılır 1. Kaç çift homolog kromozom buldunuz? Çifti olmayan kromozom var mı? Etkinlik 7 Biyoloji 24 2. Kromozomlardaki bantlaşmanın sebebi nedir? 3. Down ve Turner Sendromlu bireylerin karyotipi nasıl olmalıdır?