Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin İstisnaların Etkinliğinin Değerlendirilmesi

Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin İstisnaların Etkinliğinin Değerlendirilmesi Filiz ÖZDEMİR Özet Türkiye nin 2023 hedefi olan GSYİH içerisindeki Ar-Ge harcaması payının %3 e çıkarılması devlet bütçesinden Ar-Ge ye daha fazla mali kaynak ayrılmasının yanısıra bu kaynağı kullanacak nitelikli Ar-Ge insan kaynağının artırılmasına da bağlıdır. Stratejik planlarda Ar-Ge personelinin istihdamını artırmak için öngörülen eylemlere ilişkin kurallar belirlenirken yürürlükteki mevzuat düzenlemelerinin aksayan yönlerinin ve eksikliklerinin de analiz edilmesi daha rasyonel kararlar verilmesini sağlayacaktır. Bu çalışmada, 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ve 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun'un Ar-Ge personelinin ücretine ilişkin getirmiş olduğu istisnalar arasındaki temel farklılıklar karşılaştırmalı olarak analiz edilerek Ar-Ge personeli ve istihdam eden açısından bu düzenlemelerin etkinliği değerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Ar-Ge Personeli, Gelir Vergisi, Sigorta Primi, İstisna Assessment of Exception s Efficiency Relating to the Wage of R&D Personnel Abstract Turkey s 2023 target to increase the share of R&D expenditure in GDP to 3% depends on the allocation of more financial resources from state budget to R&D, as well as increasing the qualified human resources in R&D that use these resources. While determining the rules relating to the actions envisaged in the strategic plans to increase the employment of R&D personnel, the analysis on the shortcomings and deficiencies of current legislative arrangements will enable more rational decisionmaking. In this study, the efficiency of these arrangements will be assessed in terms of R&D personnel and the employer by comparatively analyzing the key differences about the R&D personnel s fee exceptions that are accrued with the Law of İç Denetçi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İç Denetim Birimi Başkanlığı, filiz.ozdemir@csb.gov.tr Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014 159

Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin İstisnaların Etkinliğinin Değerlendirilmesi Technology Development Regions No.4691 and Law No.5746 Concerning the Support of Research and Development activities. Key Words: R&D Personnel, Income Tax, Insurance Premium, Exception JEL Classification Codes: 032, 038, H24 Giriş Günümüzde ülkeler arası güç çatışmaları siyasi yapılanmaların yanısıra bilim ve teknoloji temelli ekonomik üstünlüğe dayanmaktadır. Bu durum, dünya pazarından ciddi pay alma hedefi olan ülkeler açısından bilim ve teknoloji politikalarında Ar-Ge olgusunu önemli bir konuma getirmiştir. 1 Türkiye nin Ar-Ge harcamalarına gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYİH) dan ayırdığı pay 2012 yılı için %0,92, 2011 yılı için %0,86, 2010 yılı için %0,84 dür. 2 Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerden oluşan EU-28 için toplam GSYİH içerisinde Ar-Ge harcamalarının payı 2010 yılında %2 dir. Finlandiya %3,90, İsveç %3,09 ve Danimarka %3 oranı ile EU-28 ülkeleri içinde ilk üçte yer almakta olup genellikle Birliğe yeni katılan 9 ülkede oran %1 in altına düşmektedir. AB dışında iki önemli ekonomik güç olan ABD de bu oran %2,73 iken Japonya da %3,25 dir. 3 Görüldüğü üzere son yıllarda kamu sektörünce sağlanan teşvik ve destekler ile özel sektörün bu alanda yapmış olduğu çalışmalarla birlikte ülkemizde Ar-Ge ve yeniliğe ayrılan kaynaklarda kayda değer artış sağlanmasına rağmen Ar-Ge harcamalarının GSYİH içerisindeki payı halen AB ortalamasına ve diğer ülkelere kıyasla oldukça düşüktür ve istenilen seviyeye ulaşılamamıştır. 2023 yılında ülkemizin ilk 10 ekonomi arasına girebilmesi ve diğer ulusal hedeflere (yerli otomobil, yerli uçak, yerli helikopter vb.) ulaşılabilmesi için Ulusal Yenilik Sistemi 2023 yılı hedefleri; Ar-Ge harcamalarının GSYİH içerisindeki payının %2 si özel sektörce gerçekleştirilmek üzere %3 e, söz konusu Ar-Ge yoğunluğuna erişilebilmesi için de Ar-Ge harcamalarına paralel olarak Tam Zaman Eşdeğeri (TZE) 4 araştırmacı sayısının 180 bini (%60 ı) özel sektörce istihdam edilmek üzere 300 bine çıkarılması olarak belirlenmiştir. 5 Nitekim, OECD tarafından yapılan çalışmada Ar-Ge harcaması ile araştırmacı sayısı arasında güçlü bir ilişki olduğu, diğer bir çalışmada ise Ar-Ge yoğunluğu ile 1 Özdemir, F. (2010), Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde (Teknokentlerde) Ar-Ge Faaliyetlerinin Muhasebe Standartları ile Vergi Mevzuatı Açısından İncelenmesi ve Buna İlişkin Bir Uygulama Örneği, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1. 2 TÜİK, Araştırma Geliştirme Faaliyetleri İstatistikleri (2012), http://www.tuik.gov.tr/pretablo.do?alt_id= 1082 (Erişim Tarihi: 23.05.2014) 3 Eurostat, Statistics of Science, Technology and Innovation, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_ explained/index.php/r_%26_d_expenditure (Erişim Tarihi: 23.05.2014) 4 Çalışan kişi sayısı, Tam Zaman Eşdeğeri (TZE) olarak ifade edilmiştir. TZE; bir yıl içerisinde Ar- Ge de çalışan insan gücünün Ar-Ge faaliyetlerine ayırdığı zamanı kişi/yıl olarak tanımlayan değerdir. Bir TZE bir kişi-yıl olarak düşünülebilir. Dolayısıyla zamanının %30'unu Ar-Ge çalışmaları için ve kalanını da diğer faaliyetlerde harcayan bir kişi 0,3 TZE olarak ele alınmaktadır. 5 TÜBİTAK (2011), Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri, http://www.tubitak.gov.tr/ tubitak_content_ files/btypd/btyk/btyk23/2011_101.pdf, sayfa 7 (Erişim Tarihi: 23.05.2014) 160 Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014

1.000 çalışan başına düşen araştırmacı sayısı arasında güçlü ve pozitif bir ilişki bulunduğu belirtilmektedir. 6 Ülkemizdeki TZE Ar-Ge personel sayısı bir önceki yıla göre 2012 yılında 105.122 ye ulaşarak %13,3 oranında artmıştır. Sektörler itibarıyla dağılıma bakıldığında TZE Ar-Ge personelinin 2012 yılında %49,7 si ticari kesimde, %38,8 i yükseköğretim kesiminde ve %11,5 i kamu kesiminde bulunmaktadır. 2012 yılında istihdam edilen 10.000 kişiye düşen TZE Ar-Ge personeli sayısı 42,4 kişidir. 7 2012 yılına ait 26.142.000 8 kişi olan toplam işgücü içindeki Ar-Ge personeli oranı ise %0,4 tür. Tablo 1 de, 2010 yılına ait EU-28 ve bazı ülkelerdeki istihdam edilen 1.000 kişiye düşen TZE araştırmacı sayısı ve sektörler itibarıyla oransal dağılımı ile işgücü içindeki TZE Ar-Ge personelinin oranı verilmiştir. Tablo 1: Ar-Ge Personeline İlişkin Temel Göstergeler Tablosu İstihdam edilen 1.000 kişiye düşen Ar-Ge Personelinin Sektörel Dağılımı (%) İşgücü İçindeki TZE Ar-Ge Ülkeler TZE Araştırmacı Özel Kamu Personelinin Yükseköğretim Personeli Sayısı Sektör Sektörü Oranı (%) EU-28 1650,4 46 12 40 1,06 Finlandiya 40,5 57 11 31 2.09 İsveç 49,3 62 4 34 1,56 Danimarka 37,7 59 3 37 1,94 Japonya 1412,6 75 5 19 1,33 ABD 656 80 - - - Kaynak: 1) Eurostat, Statistics of Science, Technology and Innovation, Researchers in Fulltime Equivalents (FTE), by institutional sector (2010), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/ statistics_explained/index.php/r_%26_d_ expenditure, (Erişim Tarihi: 23.05.2014) 2) Eurostat, Statistics of Science, Technology and Innovation, Research and Development Personnel, by Sectors of Performance- Full Time Equivalent (% of the labour force) (2010), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en& pcode=tsc00002 (Erişim Tarihi: 23.05.2014). Ar-Ge personel birikimine ilişkin temel göstergeler bakımından Tablo 1 de yer alan ülkelere ait 2010 verileri ile Türkiye nin 2012 yılı verileri karşılaştırıldığında; Türkiye nin verileri 2 yıl daha yeni olmasına ve son yıllarda kaydettiği ilerlemeye rağmen araştırmacı sayısının istihdam içerisindeki payı ve işgücü içindeki oranı bakımından halen bu ülkelerin gerisinde kaldığı izlenmektedir. Ancak Türkiye, araştırmacı sayısının sektörler itibarıyla dağılımı bakımından Tabloda yer alan ülkeler ile paralel bir dağılım göstermektedir. Türkiye küresel rekabet gücünü artırma konusunda Ar-Ge faaliyetlerinin önemini daha çok kavramakla birlikte Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payını artırmak için Ar-Ge faaliyetlerine stratejik planlarda öncelikli yer vermektedir. Ar-Ge 6 TÜBİTAK (2011), Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri, http://www.tubitak.gov.tr/ tubitak_content_ files/btypd/btyk/btyk23/2011_101.pdf, sayfa 5 (Erişim Tarihi: 23.05.2014) 7 TÜİK Araştırma Geliştirme Faaliyetleri İstatistikleri (2012), http://www.tuik.gov.tr/ PreTablo.do?alt_id=1082 (Erişim Tarihi: 23.05.2014) 8 TÜİK İşgücü İstatistikleri (2012), http://tuikapp.tuik.gov.tr/gosterge/?locale=tr (Erişim Tarihi:23.05.2014) Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014 161

Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin İstisnaların Etkinliğinin Değerlendirilmesi personeli olmadan Ar-Ge faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinin olanaksız olduğu düşünülürse, en önemli stratejik amaçlardan birisi de nitelikli Ar-Ge personel sayısının artırılması olmalıdır. Nitekim, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu tarafından 2010 yılı Aralık ayında kabul edilen Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (2011 2016) nin stratejik amaçlarından birisi de bilim, teknoloji ve yenilik insan kaynaklarının geliştirilmesidir. Bu stratejik amaç kapsamında beş amaç ve bu amaçlara ilişkin stratejiler belirlenmiştir. Belirlenen amaçlardan içerisinde, Ar-Ge personeli istihdam kapasitesinin geliştirilmesi de yer almaktadır. Söz konusu amaca ilişkin belirlenen stratejiler ve eylem planına Tablo 2 de yer verilmiştir. Tablo 2: Ar-Ge Personeli İstihdam Kapasitesinin Geliştirilmesine İlişkin Eylem Planı Eylem Eylem Adı Sorumlu Kuruluş İlgili Kuruluş Süre Kısa Orta Uzun Amaç 5. Ar-Ge Personeli İstihdam Kapasitesinin Geliştirilmesi Strateji 5.1. Üniversitelerde nitelikli Ar-Ge personel istihdamı Belirli kriterleri sağlayan üniversitelerin kapasitelerini koruma 5.1.1. ve artırabilmeleri için ihtiyaç MB YÖK duydukları nitelikli Ar-Ge personel Üniversiteler x istihdamında üniversitelere esnekliğin tanınması 5.1.2. Üniversitelerde proje bazlı esnek istihdamın sağlanması MB YÖK, DPB x Strateji 5.2. Özel sektörde Ar-Ge personeli istihdam kapasitesinin geliştirilmesi 5.2.1. Ar-Ge birimlerini yeni oluşturan KOBİ ler için araştırmacıların ücretlerinin kısa dönemli ve olgunlaşma süresine göre kademeli olarak kamu ve özel sektör tarafından ortaklaşa karşılanması Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Strateji 5.3. Kamu Araştırma Merkezleri Ar-Ge personeli istihdam kapasitesinin geliştirilmesi DPB, Kamu Araştırmaya yardım edecek teknik Ar-Ge personel kadrolarının alımının Enstitülerinin 5.3.1. MB kolaylaştırılması ve mali olarak bağlı/ilgili desteklenmesi olduğu Bakanlıklar 5.3.2. 5.3.3. Kamu kurumlarındaki araştırmacıların özlük haklarının iyileştirilmesi Kamuda araştırmacı etkinliğinin artırılması için sözleşmeli olarak araştırmacıların istihdamının sağlanması MB MB DPB, Kamu Ar-Ge Enstitülerinin bağlı/ilgili olduğu Bakanlıklar MB, Kamu Ar-Ge Enstitülerinin bağlı/ilgili olduğu Bakanlıklar Kaynak: TÜBİTAK (2010), 2011-2016 Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı Stratejisi ve Eylem Planı, TÜBİTAK Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire Başkanlığı, Ankara, 28. DPB x x x x 162 Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014

Eylem planında orta ve uzun vadede, personelin işe alınmasının kolaylaştırılmasının yanısıra mali olarak desteklenmesi ve özlük haklarının iyileştirilmesi eylemlerine yer verilmiştir. Bugüne kadar bu hususlarla ilgili çeşitli yasal düzenlemeler yapılmış olmakla birlikte en önemli düzenlemeler çalışanın vergi yükünü azaltarak mali olarak desteklenmesine yönelik vergi istisnası ve işletmenin personel maliyetini azaltmaya yönelik işveren sigorta primi istisnası olmuştur. Ar-Ge personelinin ücretine ilişkin getirilmiş olan istisnalar temel olarak 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu (TGBK) ve 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir. Gelir Vergisi Kanunu ve Damga Vergisi Kanunu nun ilgili maddelerinde de konuya ilişkin hükümlere yer verilmiştir. 1. 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu nun Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin Getirmiş Olduğu İstisnalar 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu (TGBK), Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde çalışmakta olan personele ücret gelirlerine ilişkin gelir vergisi istisnası tanımıştır. Bu istisnaya ilişkin TGBK nın geçici 2 nci maddesinin 2 ve 3 üncü fıkralarında; Bölgede çalışan; Ar-Ge ve destek personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri, 31.12.2023 tarihine kadar her türlü vergiden müstesnadır. Muafiyet kapsamındaki destek personeli sayısı Ar-Ge personeli sayısının yüzde onunu aşamaz. Yönetici şirket, ücreti gelir vergisi istisnasından yararlanan kişilerin Bölgede fiilen çalışıp çalışmadığını denetler. Ancak, Bölgelerde yer alan girişimcilerin yürüttükleri Ar-Ge projesi kapsamında çalışan Ar-Ge personelinin, Bölgede yürüttüğü görevle ilgili olarak yönetici şirketin onayı ile Bölge dışında geçirmesi gereken süreye ait ücretlerinin bir kısmı gelir vergisi kapsamı dışında tutulur. Kapsam dışında tutulacak ücret miktarı, Maliye Bakanlığının uygun görüşü alınarak hazırlanacak yönetmelikle belirlenir. Yönetici şirketin onayı ile Bölge dışında geçirilen sürenin Bölgede yürütülen görevle ilgili olmadığının tespit edilmesi halinde, ziyaa uğratılan vergi ve buna ilişkin cezalardan ilgili işletme sorumludur. Bu madde hükümleri TÜBİTAK-Marmara Araştırma Merkezi Teknoloji Serbest Bölgesi yönetici şirketi, bu bölgede faaliyet gösteren Gelir ve Kurumlar Vergisi mükellefleri ile bölgede çalışan araştırmacı, yazılımcı ve Ar-Ge personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri bakımından da uygulanır. hükmüne yer verilmiştir. Öncelikle bu Kanun a göre ücretlerine gelir vergisi istisnası tanınan personelin tanımına bakılacak olursa, Kanun un 3 üncü maddesinde Ar-Ge personeli ve destek personeli aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır: Ar-Ge Personeli: Ar-Ge faaliyetlerinde doğrudan görevli araştırmacı, yazılımcı ve teknisyenler. Destek Personeli: Ar-Ge faaliyetlerine katılan veya bu faaliyetlerle doğrudan ilişkili yönetici, teknik eleman, laborant, sekreter, işçi ve benzeri personel. TGBK nın 7 nci maddesinde de yönetici şirkette ve bölgede yer alan faaliyetlerde yürürlükteki iş ve çalışma mevzuatına göre personel istihdam edileceği ve bu bölgelerde yabancı uyruklu yönetici ve vasıflı Ar-Ge personeli çalıştırılabileceği belirtilmiştir. Kanunda ayrıca, Bölgede yer alan faaliyetlerde araştırmacı ve idari personel olarak hizmetine ihtiyaç duyulan kamu kurum ve Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014 163

Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin İstisnaların Etkinliğinin Değerlendirilmesi kuruluşları ile üniversite personelinin de çalıştıkları kuruluşların izni ile sürekli veya yarı zamanlı olarak bölgede çalıştırılabileceği belirtilmektedir. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere işçi statüsündeki personel, tam/yarı zamanlı kamu veya üniversite personeli olmasına bakılmaksızın Bölgede çalışan Ar-Ge personeli ve destek personeline gelir vergisi istisnası tanınmaktadır. Ayrıca Kanun, Türk uyruğunda olmayan yabancı yönetici ve vasıflı Ar-Ge personelini de bu istisna kapsamında değerlendirmiştir. TGBK nın 2 nci maddesinin 2 nci fıkrası ve Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği (TGBUY) nin 37 nci maddesinde yer alan düzenlemelere göre gelir vergisi ve damga vergisi istisnası aşağıdaki koşullar çerçevesinde tanınmıştır: 9 1- İstisna 31.12.2023 tarihine kadar geçerlidir. 2- İstisnadan yararlanacak personelin Ar-Ge (araştırmacı, yazılımcı ve teknisyenler) ve destek personeli olması gerekmektedir. Bunlar dışındaki personelin (örneğin; bölge yönetici şirketinin personeli) ücretleri ile ilgili olarak istisna uygulanması mümkün değildir. 3- İstisna, belirtilen personelin bu görevleri ile ilgili ücretlerine uygulanabilecektir. 4- Ücret üzerinden alınması gereken damga vergisi de istisnaya tabidir. 5- Ücret üzerinden alınan sigorta primi işçi hissesi, sigorta primi işveren hissesi ve diğer kesintilere ilişkin bir istisna söz konusu değildir. 6- İstisna kapsamındaki destek personeli sayısı Ar-Ge personeli sayısının yüzde onunu aşamaz (destek personeli sayısı hesabında küsuratlı sayılar bir üst tam sayıya iblağ edilir). Destek personelinin toplam Ar-Ge personeli sayısının %10 unu aşması halinde brüt ücreti en az olan destek personelinin ücretinden başlamak üzere her türlü vergi istisnası uygulanır. Brüt ücretlerin aynı olması halinde ücretine her türlü vergi istisnası uygulanacak destek personeli ise çalıştığı girişimci firma tarafından belirlenir. Ücretin brüte iblağ edilmesi gerektiği durumlarda brüt ücret Kanunla sağlanan vergi teşvikleri dikkate alınmaksızın hesaplanır. 7- İstisna kapsamındaki çalışma sürelerinin hesabında haftada kırk beş saatin üzerindeki süreler ve ek çalışma süreleri dikkate alınmaz. Hak kazanılmış hafta tatili ve yıllık ücretli izin süreleri ile resmi tatil günleri gelir vergisi stopajı teşviki uygulamasında dikkate alınır (hesaplamada küsuratlı sayılar bir üst tamsayıya iblağ edilir). 8- Ar-Ge personelinin bölgede yürüttüğü görevle ilgili olarak yönetici şirketin onayıyla, bölge dışında geçirdiği sürelere ait çalışmaları kapsamında elde ettikleri ücretlerinin; üniversite bünyesinde kadrolu olan öğretim elemanları için %50 si, diğer Ar-Ge personeli için %25 i gelir vergisinden müstesnadır. Bölgede geliştirilen projelerin pazarlanması amaçlı olarak bölge dışında çalışılan sürelerin istisna kapsamına dahil edilmesi mümkün değildir. Diğer taraftan, 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun un 3 üncü maddesinde "... 26/6/2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun geçici 2 nci maddesi uyarınca ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, 9 Özdemir, F., a.g.e., 80-81. 164 Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014

her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır." hükmüne yer verilmiştir. Bu hüküm gereğince Bölgede çalışan personele tanınan gelir vergisi istisnası ve damga vergisi istisnası dışında söz konusu personelin elde ettiği ücretler üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı için de 5 yıl süre ile Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanmak üzere istisna getirilmiştir. 5 yıllık süre, destekten yararlanmaya hak kazanıldığına ilişkin ilgili kurum, kuruluş veya denetimle görevli şirket tarafından düzenlenen belgenin alındığı tarihten itibaren başlamaktadır. 10 Maliye Bakanlığı tarafından serbest bölgede ve teknoloji geliştirme bölgelerinde çalışan personelin ücretlerinde vergi indirimi ile şahıs sigorta primi indiriminden faydalanıp faydalanamayacağı konusunda verilen Özelge de, 11 TGBK ya 5035 sayılı Kanun ile eklenen geçici madde ile bölgede çalışan araştırmacı, yazılımcı ve Ar-Ge personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri 31.12.2013 tarihine kadar her türlü vergiden istisna edildiğinden, söz konusu kişilere yapılan ücret ödemelerine vergi indirimi ve şahıs sigorta primi uygulama imkânı bulunmadığı belirtilmiştir. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu (GVK) nun mükerrer 121 inci maddesinde düzenlenmiş olan ücretlilerde vergi indirimi uygulaması 5615 sayılı Kanun 12 ile yürürlükten kaldırılarak yerine 01.01.2008 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere GVK nın 32 nci maddesinde yer verilen asgari geçim indirimi uygulaması getirilmiştir. Buna göre ister ücretlilerde vergi indirimi isterse asgari geçim indirimi uygulaması olsun istisna kapsamına giren personelin %100 gelir vergisi istisnasına tabi olduğu için asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanamayacağı tabiidir. Söz konusu personelin birden fazla teknoloji geliştirme bölgesinde çalışması halinde istisna uygulamasında; her bir teknoloji geliştirme bölgesinde elde edilen ücret geliri ayrı ayrı değerlendirme kapsamına alınmayı gerekli kılmaktadır. Şöyle ki; A şahsı hem ODTÜ Teknoparkında yer alan bir şirkette hem de Hacettepe Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesinde faaliyette bulunan bir başka şirkette çalışıyorsa ve her iki şirketten de elde ettiği ücretler istisna kapsamında ise istisna bu şirketlerden elde etmiş olduğu her iki ücret için ayrı ayrı uygulanacaktır.. 13 Sadece Ar-Ge ve destek personelinin muafiyetlerden yararlanması nedeniyle şirketlerin ana birimlerini bu bölgelere getirmesinin pratikte yararlı olmayacağı veya bütün personelini bir şekilde bu sıfata uygun duruma getirmek için zorlamaların yapılacağı düşünülmektedir. 14 Ancak, şirketlerin tüm personelinin bu istisnadan yararlanması TGBK ile hedeflenen amacın dışına çıkılmasına neden olabileceği gibi farklı suistimallere de fırsat yaratacaktır. Bu nedenle istisnanın sınırlı olması yerinde bir uygulamadır. 10 31.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği'nin 11/4 üncü maddesi. 11 Maliye Bakanlığının 06.02.2004 tarih ve B.07.0.GEL.0.42/4214-1975/4838 sayılı Özelgesi. 12 04.04.2007 tarih ve 26483 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 5615 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un 2. maddesi. 13 Topaloğlu, B. (2004), Teknoparklar, Vergi Dünyası, Nisan, 272, 145. 14 Atay, T. (2004), Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Uygulanan Vergisel Teşvikler (II), Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Nisan, 4, 157. Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014 165

Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin İstisnaların Etkinliğinin Değerlendirilmesi 2. 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun un Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin Getirmiş Olduğu İstisnalar 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında; belirlenen projeler ve işletmelerde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin ücret gelirlerine ilişkin olarak çalışanın mezuniyet durumuna göre belirli oranlarda gelir vergisi istisnası, damga vergisi istisnası ve sigorta primi işveren hissesinin yarısı oranında 5 yıl süre ile Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanmak üzere sigorta primi işveren hissesi istisnası getirilmiştir. Bu istisnalara ilişkin 5746 sayılı Kanun un 3 üncü maddesinin 2, 3 ve 4 üncü fıkralarında; (2) Gelir vergisi stopajı teşviki: Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin doktoralı olanlar için yüzde doksanı, diğerleri için yüzde sekseni gelir vergisinden müstesnadır. (3) Sigorta primi desteği: Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde çalışan Ar-Ge ve destek personeli ile 26.6.2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu nun geçici 2 nci maddesi uyarınca ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır. (4) Damga vergisi istisnası: Bu Kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmaz. hükümlerine yer verilmiştir. Öncelikle bu Kanun a göre ücretlerine gelir vergisi istisnası tanınan personelin tanımına bakılacak olursa; Kanun un 2 nci maddesinde Ar-Ge personeli ve destek personeli tanımlarına aşağıdaki şekilde yer verilmiştir: Ar-Ge personeli: Ar-Ge faaliyetlerinde doğrudan görevli araştırmacı ve teknisyenler. Destek personeli: Ar-Ge faaliyetlerine katılan veya bu faaliyetlerle doğrudan ilişkili yönetici, teknik eleman, laborant, sekreter, işçi ve benzeri personel. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere Kanun, çalışanın uyruğu bakımından bir düzenleme getirmemekle birlikte kamu personelini istisnalar kapsamı dışında tutmuştur. Ayrıca, Ar-Ge tanımı içerisinde yazılım faaliyetleri 166 Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014

olmasına rağmen tanımlar kısmında yazılımcıya yer verilmediği gibi yazılım personeli Ar-Ge personeli kapsamında sayılmamıştır. Sadece işçi statüsündeki Ar-Ge personeli ve destek personeline kısmi olarak gelir vergisi ve sigorta primi işveren hissesi istisnası ile damga vergisi istisnası tanınmıştır. 5746 sayılı Kanun un 3 üncü maddesi ve 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun Uygulama Yönetmeliği nin 10 ve 11 inci maddesinde yer alan düzenlemelere göre istisnalar aşağıdaki koşullar çerçevesinde tanınmıştır: 1- Gelir vergisi istisnası 31.12.2023 tarihine kadar geçerlidir (GVK nın geçici 75 inci maddesi uyarınca). 2- İstisnadan yararlanacak personelin Ar-Ge (araştırmacı ve teknisyenler dahil, yazılımcı hariç) ve destek personeli olması gerekmektedir. Bunlar dışındaki personel (örneğin; yönetici personel) ile Kanun da belirtilen projelerde görev alan ve/veya işletmelerde çalışan kamu personeli istisnadan yararlanamaz. 3- İstisna, belirtilen personelin bu çalışmaları ile ilgili ücretlerine uygulanabilecektir. Bu istisnanın hesaplanmasında, bu kapsamdaki personelin fiilen Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine ayırdıkları zamanın toplam çalışma zamanına oranı dikkate alınır. 4- Elde edilen ücretin doktoralı olanlar için yüzde doksanına, diğerleri için yüzde seksenine gelir vergisi istisnası uygulanır. 5- Ücret üzerinden alınması gereken damga vergisi de istisnaya tabidir. 6- Ücret üzerinden alınan sigorta primi işçi hissesi ve diğer kesintilere ilişkin bir istisna söz konusu değildir. 7- Gelir vergisi istisnasından yararlanacak olan destek personelinin tam zaman eşdeğeri sayısı, toplam tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının %10 unu aşamaz (küsuratlı sayılar tama iblağ edilir). Destek personelinin toplam tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının %10 unu aşması halinde brüt ücreti en az olan destek personelinin ücretinden başlamak üzere istisna uygulanır. Brüt ücretlerin aynı olması halinde ücretine gelir vergisi istisnası uygulanacak destek personeli işverence belirlenir. 8- Ar-Ge merkezinde çalışan tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli sayısı; fiilen çalışan personelin, çalışma sürelerine göre üçer aylık dönemler (üçer aylık dönemler, Ar-Ge merkezini bünyesinde bulunduran işletmenin geçici vergilendirme dönemleridir) itibarıyla toplam çalışma süresinin, bir kişinin üç aylık tam zamanlı çalışma süresine bölünmesi suretiyle hesaplanır. Bir günde 8, haftada 45 saatin üzerindeki süreler ve ek çalışma süreleri bu hesaplamada dikkate alınmaz. 9- Elde edilen ücretler üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır. 5 yıllık süre, destekten yararlanmaya hak kazanıldığına ilişkin ilgili kurum, kuruluş veya denetimle görevli şirket tarafından düzenlenen belgenin alındığı tarihten itibaren başlar. GVK nın 75 inci maddesi hükmüne göre; 31.12.2023 tarihine kadar, 5746 sayılı Kanun un 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen Ar-Ge ve destek personelinin, bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden asgari geçim indirimi uygulandıktan sonra hesaplanan gelir vergisinin doktoralı olanlar için yüzde 90'ı, diğerleri için yüzde 80'i verilecek muhtasar beyanname üzerinden Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014 167

Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin İstisnaların Etkinliğinin Değerlendirilmesi tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin edilmektedir. Buna göre söz konusu personelin asgari geçim indiriminden faydalanacağı tabiidir. Diğer taraftan, 5746 sayılı Kanun Uygulama Yönetmeliği nin 10 uncu maddesinin (5) numaralı bendinde; gelir vergisi istisnasından yararlanan personel için 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un aynı mahiyetteki hükümlerinden aynı vergilendirme dönemi içinde ayrıca yararlanılamayacağı, ancak Ar-Ge ve destek personeli dışında kalan personel ile tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının %10 unu aşan tam zaman eşdeğer destek personeli için gerekli şartların taşınması halinde 5084 sayılı Kanun da öngörülen destek ve teşvik unsurlarından yararlanılabileceği belirtilmektedir. 5084 sayılı Kanun un 7 nci maddesinin (j) bendinde ise Kanun kapsamındaki illerde bulunan ve bu Kanun da düzenlenen destek unsurlarından diğer ilgili mevzuat uyarınca yararlanmakta olan işletmelerin, aynı dönem için ve mükerrer olarak bu Kanun la sağlanan destek unsurlarından ayrıca yararlanamayacağı ve işletmelerin tercihleri dikkate alınmak suretiyle uygulamanın destek unsurlarından sadece biriyle sınırlı olarak yapılacağı açıklanmıştır. Böylece 5084 sayılı Kanun un vergi ve sigorta primi teşvikleri uygulaması getirdiği bazı illerdeki Ar-Ge ve destek personelinin, bu konulara ilişkin 5746 sayılı Kanun un getirdiği teşviklerden de mükerrer olarak faydalanması engellenmiş olup hangi Kanuna ilişkin teşvik uygulamasından faydalanacağı mükellefin tercihine bırakılmıştır. 3. 5746 sayılı Kanun ile 4691 sayılı Kanun un İstisna Uygulaması Yönünden Karşılaştırılması 5746 sayılı Kanun ve 4691 sayılı Kanun un Ar-Ge ve destek personelinin ücretine ilişkin getirmiş olduğu istisnaların durumu Tablo 3 de karşılaştırmalı olarak yer almaktadır. Tablo 3: 4691 ve 5746 sayılı Kanunlardaki Personele İlişkin Hükümlerin Karşılaştırılması Karşılaştırma Faktörleri 4691 sayılı Kanun a göre 5746 sayılı Kanun a göre Gelir vergisi, damga vergisi Ar-Ge (araştırmacı, yazılımcı Ar-Ge (araştırmacı ve ve sigorta primi işveren ve teknisyenler) ve destek teknisyenler) ve destek hissesi istisnasından personeli personeli faydalanacak personel Uyruğu Yerli ve yabancı Kanunda belirtilmemektedir Personelin statüsü Kamu personeli, üniversite personeli ve işçi İşçi 31/12/2023 tarihine kadar tüm 31/12/2023 tarihine kadar Gelir vergisi istisnası süresi personel için %100 doktoralı olanlar için yüzde ve oranı %90, diğerleri için %80 Damga vergisi istisnası 31/12/2023 tarihine kadar tüm 31/12/2023 tarihine kadar süresi ve oranı personel için %100 tüm personel için %100 Sigorta primi işveren hissesi istisnası oranı ve süresi Destekten yararlanmaya ilişkin belgenin alındığı tarihten itibaren 5 yıl tüm personel için %100 Destekten yararlanmaya ilişkin belgenin alındığı tarihten itibaren 5 yıl tüm personel için %100 Sigorta primi işçi hissesi İstisna bulunmamaktadır İstisna bulunmamaktadır Asgari geçim indirimi Faydalanamaz Faydalanabilir 168 Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014

Tablo 3 deki veriler değerlendirildiğinde; 5746 sayılı Kanun ile 4691 sayılı Kanun un istisna uygulamasına ilişkin farklılıkları aşağıdaki gibi özetlenebilir: - Gelir vergisi, damga vergisi ve sigorta primi işveren hissesi istisnasından 4691 sayılı Kanun a göre araştırmacı, yazılımcı ve teknisyen olan Ar-Ge personeli ile destek personel yararlanabilirken; 5746 sayılı Kanun a göre destek personeli ile araştırmacı ve teknisyen olan Ar-Ge personeli yararlanabilmekte, yazılımcı Ar-Ge personeli bu istisnalardan yararlanamamaktadır. - 4691 sayılı Kanun a göre uyruğu ne olursa olsun tüm personel sayılan istisnalardan yararlanabilirken; 5746 sayılı Kanun da istisnadan yararlanabilecek çalışanın uyruğu bakımından bir düzenleme bulunmamaktadır. - 4691 sayılı Kanun a göre kamu personeli, üniversite personeli ve işçi bu istisnalardan yararlanabilirken; 5746 sayılı Kanun istisnadan yararlanabilme hakkını sadece işçilere tanımıştır. - Gelir vergisi istisnası oranı 4691 sayılı Kanun da %100 iken 5746 sayılı Kanun da istisna oranının uygulanması konusunda personelin mezuniyet derecesine göre doktoralı olanlar için %90 ve diğer personel için %80 olmak üzere iki farklı oran belirlenmiştir. - 4691 sayılı Kanun a göre personel için asgari geçim indirimi söz konusu olmazken 5746 sayılı Kanun a göre personel bu indirimden faydalanabilmektedir. Söz konusu istisnaların personelin maaşına etkilerini ve personelin işverene maliyetini analiz etmek bakımından Tablo 4 de örnek olarak bir araştırmacı Ar-Ge personelinin 4691 sayılı Kanun a ve 5746 sayılı Kanun a göre maaş hesaplaması ile her iki Kanuna da tabi olmayan bir personelin Ocak ayı maaş hesaplamasına yer verilmiştir (personel bekar ve doktoralı değildir). 15 15 Tablo hazırlanırken 24.03.2009 tarih ve 27179 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun Genel Tebliği (Seri No:2) ndeki örnekten de faydalanılmıştır. Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014 169

Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin İstisnaların Etkinliğinin Değerlendirilmesi Tablo 4: Karşılaştırmalı Personel Maaş Hesaplaması Tablosu Ücrete İlişkin Veriler 4691 sayılı Kanun a tabi Ar-Ge personeli 5746 sayılı Kanun a tabi Ar-Ge personeli İki Kanuna da tabi olmayan personel a Brüt Ücret Tutarı 4.000,00 TL 4.000,00 TL 4.000,00 TL b SGK İşçi Payları (ax%15=)* 600,00 TL 600,00 TL 600,00 TL c Gelir Vergisi Matrahı (a b=) 3.400,00 TL 3.400,00 TL 3.400,00 TL d Ücretler Üzerinden Hesaplanan Gelir Vergisi Tutarı (c x %15=)** 510,00 TL 510,00 TL 510,00 TL e Ücretler Üzerinden Hesaplanan Damga Vergisi (a x%0,759=) 0 0 30,36 TL f Mahsup Edilecek Asgari Geçim İndirimi Tutarı (Aylık Brüt Asgari Ücretx0,50)x0,15 0 80,33 TL 80,33 TL g Asgari Geçim İndiriminin Mahsubundan Sonra Kalan Tutar (d-f=) 510,00 TL 429,67 TL 429,67 TL h Terkin Edilecek Gelir Vergisi (gx%80=)*** 510,00 TL 343,74 TL 0 ı Vergi Dairesine Ödenecek Vergi Tutarı [e+(g-h)=] 0 85,93 TL 460,03 TL i İşçiye Ödenecek Net Ücret [a-(b+ı) 3.400,00 TL 3.314,07 TL 2.939,97 TL j SGK İşveren Payları [(ax%22,5=)****x %50 450,00 TL 450,00 TL 900,00 TL k Toplam İşveren Maliyeti 3.850,00 TL 3.864,07 TL 3.839,97 TL Not: *Mayıs 2014 de geçerli olan oranlar dikkate alınarak; SGK Primi İşçi Payı %14 + İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı %1=%15 üzerinden hesaplanmıştır. **Ocak ayında alınan ücrete ilişkin gelir vergisi matrahı %15 lik vergi dilimine girmektedir. ***Hesaplanan terkin tutarı Ar-Ge kapsamında çalışan doktoralı ve diğer personelin her biri için ayrı ayrı Ek 1 "Ar-Ge Kapsamında Gelir Vergisi Stopajı Teşvikine İlişkin Bildirim" tablosunda gösterilir ve bu bildirimler muhtasar beyanname ekinde ilgili vergi dairesine verilir. ****Mayıs 2014 de geçerli olan oranlar dikkate alınarak; SGK Primi İşveren Payı %20,5 + İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı %2=%22,5 üzerinden hesaplanmıştır. Yukarıdaki örnekte; araştırmacı Ar-Ge personelinin eline geçen net ücret 4691 sayılı Kanun a göre 3.400 TL iken 5746 sayılı Kanun a göre 3.314,07 TL dir. Aradaki yaklaşık 86 TL lik fark %20 lik istisna oranı farkından (%100-%80) ileri gelmektedir. Bu Kanunlara tabi olmayan personel ise 2.939,97 TL net ücret elde etmekte olup bu iki Kanuna kıyasla sırasıyla 460 veya 374 TL daha az ücret almaktadır. Bu farkların nedeni ise gelir vergisi ve damga vergisi istisnasıdır. İşçinin üzerindeki sigorta primi yükü ise her durumda da 600 TL olarak değişmemiştir. İşveren ise her iki Kanun kapsamında da 3.850 TL veya 3.864,07 TL maliyete katlanmaktayken Ar-Ge personeli olmayan bir işçi çalıştırması durumunda maliyeti 3.839,97 TL dir. Yani işverenin Ar-Ge personeli çalıştırması, çalışanın işverene toplam maliyeti bakımından 10 TL veya 25 TL gibi cüzi bir fark yaratmaktadır. Sonuç Stratejik planlarda Ar-Ge personelinin istihdamını artırmak için öngörülen eylemler daha çok orta ve uzun vadede gerçekleşecek kuralları belirlemektedir. Kısa vadede bu konuda atılacak en temel adım yürürlükteki mevzuat düzenlemelerinin 170 Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014

aksayan yönlerinin ve eksikliklerinin analiz edilerek alınacak rasyonel kararlar sonucunda mevzuat değişikliği yapmak ya da yeni bir düzenlemeyi yürürlüğe koymaktır. Ar-Ge personelinin net ücretinin artışı konusunda sadece gelir vergisi ve damga vergisi istisnasına ilişkin düzenleme yapılmış olsa da personel bu iki Kanuna tabi olmayan diğer çalışanlara göre belli bir ücret avantajına sahiptir. Bu iki istisnanın yanısıra çalışan için vergi kesintisinden daha fazla bir yük getiren sigorta primi işçi hissesine ilişkin bir istisna getirilmesi, bu alanda çalışmak isteyen Ar-Ge personeli sayısının artmasında önemli bir etken olacaktır. Her iki Kanun da Ar-Ge ve destek personelinin işverene maliyetini azaltmak ve Ar-Ge ve destek personeli çalıştırmayı cazipleştirmek için getirilen sigorta primi işveren hissesi istisnası, işverene bir maliyet avantajı sağlamayacağından, söz konusu personeli çalıştırma konusunda işveren istekli davranmayacaktır. Ayrıca, bu istisnanın her bir çalışan için 5 yıl süreyle sınırlı tutulması, işverenin bu istisnadan yararlanabilmek için süresi biten personeli işten çıkararak yeni personel alması yönünde suiistimallere açık olması nedeniyle personelin mağduriyetine yol açabileceği gibi yetişmiş insan kaynağının atıl hale gelmesine de yol açabilecektir. Hem işveren hem de Ar-Ge personeli açısından konu değerlendirildiğinde; işçiye ücret avantajı sağlayabileceği bir oranda getirilecek sigorta primi işçi hissesi istisnası ile birlikte sigorta primi işçi hissesi istisnasının maliyet avantajı sağlama bakımından %50 den daha fazla olması ve işverene tanınan sigorta primi işçi hissesi istisnasının işçinin sigorta primi işçi hissesi istisnasından yararlandığı süre ile sınırlandırılması daha uygun bir yaklaşım olacaktır. Uygulama her iki tarafa sağladığı mali avantajın yanısıra Ar-Ge personeli çalıştırma konusunda işvereni teşvik ederken işçiye de işten çıkarılma konusunda güvence getirecektir. 5746 sayılı Kanun Ar-Ge faaliyetlerinde çalışan personelin önemli bir kısmını oluşturan yazılımcılar ile kamu ve üniversite personelini, ücrete ilişkin istisna uygulaması kapsamına almamaktadır. Kanun, hangi uyruklu çalışanın ücret istisnasından yararlanabileceğine ilişkin açık bir hükme de yer vermemiştir. Ayrıca, eğitim düzeyine göre doktoralı personel için %90 ve diğer personel için %80 oranında gelir vergisi istisnası tanıyarak personel arasında ayrıma gitmiştir. 4691 sayılı Kanun un personele getirmiş olduğu istisnalar statüsü, mezuniyeti, görevi, uyruğu, istisna oranı vb. unsurlar bakımından Ar-Ge faaliyetinde aktif olan tüm personeli kavrarken 5746 sayılı Kanun bu unsurlar açısından kapsamı oldukça daraltmıştır. Diğer taraftan, 5746 sayılı Kanun un istisnadan yararlanabilecek personelin kapsamına getirmiş olduğu kısıtlamalar, kapsam dışında kalan yazılımcı, üniversite ve kamu personeli ile yabancı uyruklu olan araştırmacı, tekniker ve destek personelinin, 4691 sayılı Kanun kapsamında bu istisnadan yararlanabilecek olmaları nedeniyle TGB lerde çalışmayı tercih etmesine sebep olacaktır. Sanayi Bakanlığının Nisan 2014 verilerine göre 40 ilde kurulan toplam 55 TGB nin 40 ının faaliyette olduğu düşünülürse ülkemiz illerinin yarısından çoğunda hala aktif TGB bulunmadığından söz konusu personel sadece Türkiye nin 40 ilinde kurulu olan TGB lerde çalışmaya mahkum edilecektir. 5746 sayılı Kanun un amacının özel sektör Ar-Ge harcamalarının teşvik edilmesi olduğu düşünülürse 2023 yılı hedefi olan 300 bin Ar-Ge personel sayısının %60 ının özel sektörce istihdamının sağlanması konusunda Kanun un getirmiş olduğu kısıtlamaların bu amaca ulaşmada Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014 171

Ar-Ge Personelinin Ücretine İlişkin İstisnaların Etkinliğinin Değerlendirilmesi engel oluşturacağı tabiidir. Dolayısıyla öngörülen sayıdaki personel ile yurt genelinde gerçekleştirilecek Ar-Ge faaliyetleri sonucunda ulaşılmak istenen GSYİH nin %3 ü oranındaki 2023 yılı Ar-Ge harcaması hedefine ulaşılabilmesi için daha rasyonel düzenlemelere ihtiyaç bulunmaktadır. Sonuç olarak Ar-Ge personelin bir kanunda belirtilen ücret istisnası uygulanmasından diğer ilgili mevzuat uyarınca mükerrer olarak yararlanmasını engellemek amacıyla personel, 5746 sayılı Kanun, 4691 sayılı Kanun ve hatta kalkınmada öncelikli yörelerdeki Ar-Ge personelinin durumu düşünülürse 5084 sayılı Kanun uygulamalarından birisine tabi olma konusunda tercih yapmak zorunda bırakılmaktadır. Aynı konuya ilişkin çoklu mevzuat düzenlemeleri, bir taraftan zaten anlaşılması zor olan Ar-Ge teşvik sistemini içinden çıkılmaz bir hale getirirken diğer taraftan ülkemizdeki nitelikli Ar-Ge personeli potansiyelinin artırılması konusunda bir engel olarak karşımıza çıkmaktadır. Ar-Ge personelinin mali ve özlük haklarının, personelin statüsü, mezuniyeti, görevi, uyruğu, istisna oranı vb. unsurlar bakımından ayrım yapmaksızın, özel sektör, kamu sektörü, üniversite ve TGB Ar-Ge personelinin tamamını kavrayacak nitelikte olan Ar-Ge Personelinin Mali ve Özlük Haklarına İlişkin Yönetmelik benzeri bir yönetmelik çıkarılarak üç ayrı Kanunda düzenlenen hususların bütünsel olarak tek bir mevzuatta ele alınması bu sorunların çözümü adına atılacak en rasyonel adım olacaktır. Kaynakça Atay, T. (2004), Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Uygulanan Vergisel Teşvikler (II), Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, 4. Eurostat, Statistics of Science, Technology and Innovation, http://epp.eurostat.ec. europa.eu/statistics_explained/index.php/r_%26_d_expenditure (Erişim Tarihi: 23.05.2014). Eurostat, Statistics of Science, Technology and Innovation, Researchers in Full- Time Equivalents (FTE), by Institutional Sector (2010), http://epp.eurostat.ec. europa.eu/statistics_explained/index.php/r_%26_dexpenditure (Erişim Tarihi: 23.05.2014). Eurostat, Statistics of Science, Technology and Innovation, Research and Development Personnel, by Sectors of Performance- Full Time Equivalent (% of the labour force) (2010), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab= table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsc00002 (Erişim Tarihi: 23.05.2014). Özdemir, F. (2010), Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde (Teknokentlerde) Ar-Ge Faaliyetlerinin Muhasebe Standartları ile Vergi Mevzuatı Açısından İncelenmesi ve Buna İlişkin Bir Uygulama Örneği, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Topaloğlu, B. (2004), "Teknoparklar", Vergi Dünyası, 272. TÜBİTAK (2010), 2011-2016 Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı Stratejisi ve Eylem Planı, TÜBİTAK Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire Başkanlığı, Ankara, 28. TÜBİTAK (2011), Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri, http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/btypd/btyk/btyk23/2011 _101.pdf, sayfa 5 ve 7, (Erişim Tarihi:23.05.2014). 172 Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014

TÜİK Araştırma Geliştirme Faaliyetleri İstatistikleri (2012), http://www.tuik.gov.tr/ PreTablo. do? alt_id=1082, (Erişim Tarihi:23.05.2014). TÜİK İşgücü İstatistikleri (2012), http://tuikapp.tuik.gov.tr/gosterge/?locale=tr, (Erişim Tarihi: 23.05.2014). Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014 173