Ada Karabıyık, Kasım 2011 [MUĞLA İLİ ARICILIK SORUNLARI ve ARI DOSTU KENT YAKLAŞIMI ÖN ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU] 9-12 Kasım 2011
2 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 İÇİNDEKİLER Arkaplan...3 1. ÇALIŞMA ZİYARETİNİN AMACI VE PROGRAMI...3 1.1. Çalışma Ziyaretinin Amacı...3 1.2. Çalışma ziyareti programı...4 2. MUĞLA İLİ ARICILIK DURUMU...5 3. ÇALIŞMA ZİYARETİ BULGULARI...6 3.1. Muğla İlinde Arıcılğın Başlama Serüveni...6 3.2. Arıcılıkta Temel Girdiler...7 3.2.1.Temel Petek...7 3.2.2. Arı Keki...8 3.2.3. Hastalıklarla Mücadelede Kullanılan İlaçlar...9 3.2.4. Ulaşım ve İşçilik Giderleri... 10 3.2.5. Arıcılıkta Kullanılan Ekipmanlar... 10 3.2.6. Eğitim, Teknoloji Transferi ve Örgütlenme... 11 3.2.7. Destekleme ve kredi olanakları... 12 3.3. Arı yetiştiriciliği uygulamaları... 13 3.3.1. Gezginci Arıcılık... 13 3.3.2. Arıcılıkta Hastalıklarla Mücadele... 13 3.3.3. Kızılçam Ormanları ve Salgı üretimi... 14 3.3.4. Arıcıların Temel Geçim Kaynakları... 14 3.4. Arı ürünleri pazarlama... 15 3.4.1. Bal pazarlama... 15 3.4.2. Polen Üretimi... 15 3.4.3. Arı sütü... 15 3.4.4. Bal arılarının bitki tozlaşmasında kullanılması (Polinasyon)... 16 4. MUĞLA ARICILIĞINI GELİŞTİRME YAKLAŞIMI... 16 4.1. Temel araştırmalar... 17 4.2. Stratejik Eylem Planı... 18 4.3. Uygulamalar... 18 4.4. Uygulama Modeli ve İş Birliği Yapılacak Kuruluşlar... 19 Raporda kullanılan bütün fotoğraflar Ada Karabıyık tarafından çekilmiştir.
3 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 Arkaplan Kalkınma Atölyesi, Türkiye Arı Yetiştiricileri Birliği nin (TAB) Stratejik Planlama çalışması esnasında hem TAB Yönetim Kurulu üyesi hem de Muğla İli Arı Yetiştiricileri Birliği (MAYBİR) Yönetim Kurulu Başkanı Ziya Şahin ile tanışmıştır. İlerleyen dönemde Kalkınma Atölyesi ile MAYBİR in Muğla arıcılığını geliştirme ve sektörü ilde, Türkiye de önemli düzeye getirme konusunda ortak anlayışı oluşmuş ve bunun ilk adımı olarak Kalkınma Atölyesi uzmanları MAYBİR in davetiyle 9-12 Kasım 2011 tarihlerinde Muğla iline bir çalışma ziyareti gerçekleştirmiştir. Bu ziyaret programı MAYBİR ile birlikte hazırlanmış, çalışma ziyaretinin bütün giderleri MAYBİR tarafından karşılanmıştır. Çalışma ziyareti iş birliğine giden yolda ilk adım olarak değerlendirilmektedir. Bu rapor, yalnızca iki kurumun iç kullanımı amacıyla hazırlanmıştır. Herhangi kişi veya kuruma dağıtılmayacaktır. 1. ÇALIŞMA ZİYARETİNİN AMACI VE PROGRAMI 1.1. Çalışma Ziyaretinin Amacı a. MAYBİR ile Kalkınma Atölyesi arasında geliştirilecek olası iş birliği olanaklarının ilgili örgütler tarafından paylaşılması, b. İki örgütün birbirini daha yakından tanımasına olanak yaratılması; özellikle MAYBİR Yönetim Kurulu üyeleriyle Muğla arıcılığını geliştirme konusunda yeni fikirlerin paylaşılması, c. MAYBİR ve Kalkınma Atölyesi nin arıcılık konusundaki gerçekleştirdikleri faaliyetlerinin paylaşılması, d. Muğla ilinde arı yetiştiricileri, tedarikçiler ve arı ürünleri pazarlamacılarıyla tanışma ve onların kendi faaliyetlerini yerinde incelemek. e. Muğla ilinde arıcılık sektörünün temel sorunlarını ilgili aktörlerden dinlemek.
4 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 1.2. Çalışma ziyareti programı Katılımcılar: Ertan Karabıyık (Kalkınma Atölyesi Yönetim Kurulu Başkanı, Genel Sekreter) Tanju Kuruöz (Kalkınma Atölyesi Yönetim Kurulu Üyesi) Ada Karabıyık (12 Yaşında, genç arıcı adayı, Ertan Karabıyık ın oğlu) Ziya Şahin, MAYBİR Yönetim Kurulu Başkanı İsmail Taşkın, MAYBİR Yönetim Kurulu 2. Başkan Fikret Köseoğlu, MAYBİR Yönetim Kurulu Muhasip Üye İdris Aydın, MAYBİR Yönetim Kurulu Üyesi Sezia Erginoğlu, MAYBİR Veteriner Hekim Yasin Kırgız, MAYBİR Gıda Mühendisi 9 Kasım 2011 Çarşamba 20.00-21.10 İstanbul-Dalaman (Pegasus Havayolları) 10 Kasım 2011 Perşembe 09.00-18.00 Ula ilçesi Karabörtlen Köyü nde arı yetiştiricileriyle toplantı Temel petek ve arı keki işletmesini ziyaret Temel petek üretimi, bal pazarlama işletmesini ziyaret 11 Kasım 2011 Cuma 10.00-12.00 Temel petek, arı keki, arıcılık malzemesi satış ve imalat işletmesinin ziyareti 13.30-14.00 MAYBİR Yönetim kurulu ile tanışma ve Kalkınma Atölyesinin tanıtımı 14.00-15.00 Muğla İli Arıcılık Durumu Genel Değerlendirme 15.00-15.30 Çalışma Ziyareti İzlenimlerinin Paylaşılması 15.30-16.00 MAYBİR-Kalkınma Atölyesi İş Birliği çerçevesi Sunum: Ertan Karabıyık 16.00-16.30 Katılımcı Değerlendirme: Sorular ve yanıtlar 12 Kasım 2011 Cumartesi 09.00-12.00 Çamlı Köyünü ziyaret 12.00-15.00 Köyceğiz Döğüşbelen Köyünde arıcılarla toplantı 16.55-18.00 Dalaman-İstanbul (Pegasus Havayolları) Çalışma ziyareti programı kısa süreli olup, hızlı kırsal değerlendirme (Rapid Rural Appraisal) yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Önceden hazırlanan sorular farklı aktörlere kendi yaşadıkları ve çalıştıkları ortamlarda yüz yüze gerçekleştirilen görüşmelerde sorulmuş ve ilgililerin ifadeleri not edilmiştir.
5 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 2. MUĞLA İLİ ARICILIK DURUMU İlde yaklaşık 950 bin aktif kovan bulunmaktadır (Türkiye nin % 20 i). 334 Köyde 5800 aile arıcılık yapmaktadır. MAYBİR e kayıtlı işletme sayısı 4321 olup, bu işletmelerin sahip olduğu koloni sayısı 832 bindir (Türkiye nin % 10 u). Kovan başına ortalama 25 kg bal alınmaktadır. Türkiye de üretilen balların % 15-20 si Muğla ili arıcıları tarafından üretilmektedir. Yılda yaklaşık 15 bin ton bal üretilmektedir (Türkiye nin % 18 i). Muğla ilinde arıcılık bal üretimi odaklı olup, en belirleyici ürün ise ÇAM BALI üretimidir. 260 köyde basralı çam ormanı bulunmaktadır. Türkiye de üretilen çam ballarının % 80 i Muğla da üretilmektedir. Ayrıca çam balı üretimine konu ormanların % 80 i Muğla da bulunmaktadır. Muğla ormanlarının % 14 ünde çam balı üretimi sözkonusudur. Çam balı üretimi Ağustos ayının ilk günlerinden başlayarak sahillerde Nisan sonuna, yüksek yerlerde 15 Mayıs a kadar devam eder. Ağustos, Eylül, Ekim ve Kasım aylarında yoğun çam balı üretimi yapılmaktadır. Muğla ilinde 9 ay çam balı üretimi yapılacak potansiyel vardır. Çam balı üretim dönemlerinde Türkiye nin diğer illerindeki arıcılar da çam balı üretmek amacıyla Muğla ya gelmektedir. Üretim dönemlerinde 1.5 milyon arı kolonisi çam balı üretimine katılmaktadır. Çam balı üretim alanları bölgesel olmasına rağmen, Muğla ilindeki üretim alanlarından tüm arıcıları yararlanmaktadır. Birçok meyve ağacından 10-15 yıl ürün alınabilirken, bir çam ağacından 50 yıl ürün çam balı ürünü alınabilmektedir. Türkiye nin bir başka bölgesinde kışlatma sürecinde kolonilere ek besin verilerek yaşatılmaya çalışılırken, Muğla da ise çam balı sayesinde hiç ek besleme yapılmadan kışlatma süreci tamamlanabilmektedir. % 68 i ormanlardan oluşan Muğla ilinde Organik Bal üretim potansiyeli mevcuttur. Muğla da ülkenin her bölgesinin balını bulmak mümkündür. Çünkü; Muğlalı arıcılar gezginci (göçer) arıcılık yapmaktadır. Mayıs- Ağustos aylarında ülkenin yüksek yaylalarına çıkarak yayla balı (kır çiçeği balı) üretmektedirler. Türkiye nin ihraç ettiği balın % 90-95 i çam balıdır. Bu balında % 75-80 i Muğla daki kızılçam ormanlarından karşılanmaktadır. 1 1 Muğla İli Arı Yetiştiricileri Birliği tanıtım dokümanı (Taslak), Kasım 2011.
6 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 Tablo 1: Muğla ilçelerinde MAYBİR e üye olan ve arıcılık yapan köyler tablosu İlçe adı MAYBİR üyelerinin arıcılık yaptığı köy sayısı MAYBİR e üye sayısı Üyelerin dağılım Bodrum 20 137 4.21 Dalaman 12 177 5.44 Datça 10 129 3.97 Fethiye 32 330 10.14 Kavaklıdere 11 27 0.83 Köyceğiz 17 464 14.26 Marmaris 18 519 15.95 Milas 40 574 17.65 Muğla merkez 23 272 8.36 Ortaca 9 80 2.46 Ula 23 341 10.48 Yatağan 18 203 6.24 TOPLAM 233 3253 100.00 Kaynak: MAYBİR kayıtları, Kasım 2011 MAYBİR e üye olanların en fazla yoğunlaştığı ilçelerin başında Milas, Marmaris ve Köyceğiz gelmektedir. Fethiye ve Ula toplam üyelerin % 20 sine sahiptir. 3. ÇALIŞMA ZİYARETİ BULGULARI 3.1. Muğla İlinde Arıcılğın Başlama Serüveni Arı yetiştiricileriyle yapılan sohbette arı yetiştiriciliğinin Muğla ilinde oldukça eskilere gittiği ve geleneksel olarak ağaç kütüklerinin burgu ile oyulması sonucu hazırlanan kütük kovanlar aracılığıyla yapıldığı ifade edilmektedir. 1960'lı yıllarda Bulgar göçmenlerin girişimiyle modern kovanların yaygınlaştığı belirtilmektedir. Ayrıca Köy Enstitüsü öğretmenlerinin de modern kovanların yaygınlaşmasında etkisi olduğu görüşü bulunmaktadır.
7 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 Mu Karabörtlen Köyü nde arıcılarla yapılan görüşme Muğla ilinde geçmiş yıllarda tütün ekimi oldukça yaygın olup, köylülerin temel geçim kaynaklarından biri konumundaydı. Arıcılık da önemli bir geçim kaynağı konumundaydı. Tütün ekim alanlarının yasaklanmasından sonra bu geçim kaynağı etkisini kaybetmiştir. Arıcılık ise hem kırsal hem de ilçe merkezlerinde hala önemli bir geçim kaynağı konumundadır. Bunların yanında son 30 yılda turizm ve son yıllarda ise mermer işletmeciliği ilin en gelişen sektörlerinin başında gelmektedir. Turizm gençlerin arıcılığa girmelerini engelleyen en önemli faaliyet alanıdır. 3.2. Arıcılıkta Temel Girdiler 3.2.1.Temel Petek Arı yetiştiriciliğinin temel girdilerinden biri kovana konulan çıtalara yerleştirilen temel petektir. Arıcılar temel petek ihtiyaçlarını genellikle kendi arılıklarından elde ettikleri kullanılmış petekleri sıktırarak temel petek baskısı yaptırmak suretiyle karşılamaktadır. Ayrıca yeni temel peteğe ihtiyacı olanlar temel petek üretimi yapan firmalardan satın almak suretiyle karşılandığı belirtilmiştir. Muğla ilinde temel petek sıkma ve basma konusunda 14 firma/işletme bulunmaktadır. Yılda ne kadar temel petek kullanımı gerçekleştiği ve bunun hangi yollardan elde edildiği net olarak saptanamamıştır.
8 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 Temel petek üretiminde arıcı kendi kullanılmış peteklerini 1 TL/Kg a sıktırmak suretiyle ham balmumuna sahip olmakta, ham balmumu 1.5 TL/Kg a temel petek haline getirilmektedir. Üreticiler bu fiyattan şikayetçi değildir. Ancak temel petek üretim sürecinde üç temel sorun bulunmaktadır; a. Temel petek üretimi esnasında balmumuna parafin karıştırılarak daha ucuz, ancak olmaması gereken temel petek üretilmektedir, b. Temel petekler belirli sürede, basınçta ve de ısıda üretilmediği için özellikle Amerikan Yavru Çürüklüğü hastalığı taşıyan sporların yayılmasına neden olmaktadır. c. Temel petekler arılıklarda hijyen ortamlarda depolanmadığı, saklanmadığı için; arıcılar kabartılmış peteklerini güveden korumak amacıyla naftalin veya ambar hapıkullandığı için ballarda naftalin veya başka kalıntılara rastlandığı belirtilmiştir. Tarım İl Müdürlüğü nün temel petek üretim sürecinde yeterli denetim yapmadığını, hatta Aydın ın Çine ilçesinde merdiven altı petek sıkma ve petek basma çalışmalarının sektörü olumsuz olarak etkilediği, bu alanlarda denetim yapılmadığı fikri oldukça yaygındır. Kullanılmış petekler Sıkılmış peteklerden elde edilen Kullanıma hazır petek bal mumu 3.2.2. Arı Keki Bir diğer girdi ise genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında arıların güçlenmesine yönelik gerçekleştirilen ilave beslemede kullanılan arı kekidir. Arı keki pudra şekeri, bal ve istendiği taktirde vitamin ve mineral içeriğine sahiptir. Arı keki çeşitli firmalar tarafından üretilmektedir. Üretici kendisi de girdileri sağlayarak çeşitli işletmelere arı keki üretimi yaptırabilmektedir. Arı keki üretiminde nişasta bazlı mısır şurubunun kullanıldığı ifade edilmiştir. Bir kg arı keki ortalama 10 TL ye satılmaktadır.
9 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 Arı keki Arı keki imalathanesi 3.2.3. Hastalıklarla Mücadelede Kullanılan İlaçlar Arı yetiştiricileri için en önemli girdilerden biri de arı hastalıklarıyla mücadelede kullanılan ilaçlardır. Hastalıklarla mücadelede en sorunlu alanlardan biri de arılar için kullanılmaması gereken ilaçların kullanılmasıdır. Örneğin küçükbaş veya büyükbaş hayvanların hastalıklarında, kümes hayvanlarınınhastalıklarında kullanılan bazı ilaçalrın arıcılıkta hastalıklarla mücadelede kullanıldığı ifade edilmektedir. Bal analizlerinde bu ilaçalrın kullanıldığı saptanmıştır. Ballardaki antibiyotik kalıntıları en önemli sorun alanlarından birini oluşturmaktadır. Bal ihracatını engellemektedir. Ayrıca MAYBİR tarafından başlatılan varoa için toplu ilaçlama çalışmaları arı hastalıklarla mücadelede en önemli çalışmalardan biri konumundadır.
10 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 Uzmanların ifade ettiği en önemli konu arıcıların hastalıklarla mücadelede bilimsel verilerden çok kendi deneyimleri ve meslektaşlarından aldıkları öneriler oldukça önemli yer tutmaktadır. Verimin artmasında, kaliteli arı ürünlerinde hastalıklarla mücadelede doğru, zamanında ve yeter miktarda ilaç kullanımı oldukça önemli yer tutmaktadır. Eğitim ve yayım faaliyetlerinin en önemli bölümünü bu oluşturmaktadır. Henüz konu hakkında ileri adımlar atılmamıştır. Arı hastalıklarıyla mücadelede toplu ve uygun fiyatta ilaç temin etme çalışmaları MAYBİR in en önemli faaliyetlerinden biridir. Bu durum yeterince değerlendirilememiş olmakla birlikte özellikle varroa hastalığının mücadelesinde toplu ilaçlama çalışması için yoğun bir mesai harcanmakta, MAYBİR uzmanı tarafından yaygın eğitim hizmeti de verilmektedir. Amerikan yavru Çürüklüğü hastalığı tespit edildiğinde kovanın iyakılarak imha edilmesi şeklinde mücadele edilmesi gerekirken, kovan yakma tazminatı ödenmediğinden arıcı geleneksel yöntemlerle mücadele etmekte, arıcılıkta kullanılmaması gereken ilaçları kullanmaktadır. bu durum aynı zamanda hastalığın da yaygınlaşması anlamına gelmektedir. 3.2.4. Ulaşım ve İşçilik Giderleri Arıcıların arı kovanlarını il içinde veya il dışına taşımalarında en önemli giderleri nakliye ve onun fiyatını da belirleyen mazot birim fiyatıdır. Gezginci arıcılık yapanların en çok yakındıkları konuların başında mazot fiyatlarının yüksekliği gelmektedir. Hükümetin çeşitli sektörlere sağladığı mazot desteğini arıcılar kendilerine de talep etmektedirler. Ayrıca kovan indirme ve bindirme faaliyetleri için işçilik maliyetlerinin de oldukça yüksek olduğu belirtilmiştir. 3.2.5. Arıcılıkta Kullanılan Ekipmanlar Tedarikçiler bal süzme ekipmanlarının hijyenik olmadığını, hatta petrol içerikli malzeme nakliyesinde kullanılan kazanlardan imal edilmiş bal süzme makinalarının bile kullanıldığı ifade edilmektedir. Paslanmaz çelikten imal edilmiş malzemelerin kullanılması zorunluluğu olmasına karşın, denetimlerin yetersiz olması nedeniyle balın kalitesini etkileyecek malzemenin kullanılması istenmeyen bir durumdur. Ayrıca standart arıcılık malzemesinin (kovan, çıta vs.) kullanılmamasından dolayı verim kaybının olduğu ifade edilmektedir.
11 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 Arıcılıkta kullanılan ekimanlar 3.2.6. Eğitim, Teknoloji Transferi ve Örgütlenme Arıcılarla yapılan görüşmede arıcıların teknik eğitim kapasiteleri ve yeni teknolojileri üretim sürecine aktarma yeterlilikleri konusunda yeterli bilgi edinilememiştir. Ancak ilaç kullanımı, bal süzme ekipmanları, ana arı kullanımı ve bal dışında diğer arı ürünlerini üretmeleri konusunda farklılıklar yaratmada yeterli olmadıkları kanısına varılmıştır. Ayrıca ürünlerini farklı pazarlama kanallarından piyasaya aktarma ve hem girdi temini hem de ürünleri pazarlama konusunda birlikte hareket etme eğilimleri oldukça düşük olduğu görülmüştür. Arıcıların çok büyük kısmı MAYBİR üyesidir ve bu üyelikten dolayı kovan başına desteklemeden yararlanmaktadır. MAYBİR dışında 1972 yılında kurulmuş Karabörtlen Tarımsal Kalkınma Kooperatifi arıcılık konusunda faaliyet göstermektedir. Ancak etkili bir kooperatif olduğu söylenemez.
12 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 Muğla arıcısının arıcılık teknoloji kullanım düzeyi kısa süreli bir ziyaretle anlaşılması kolay değildir. Bu konuda detaylı bir çalışmaya gereksinim bulunmaktadır. Ayrıca eğitim konusundaki durumları da ortaya konulamamıştır. 3.2.7. Destekleme ve kredi olanakları MAYBİR e üye olan arıcılar Ziraat Bankası ndan yıllık % 5 faizle yatırım ve işletme kredisi alabilmektedir. TAB ın savunusu sayesinde eskiden geri ödeme süresi 11 ay iken, 24 aya çıkarılmıştır. Arıcılar tarafından alınan yatırım ve işletme kredilerinin amacı doğrultusunda kullanılmadığına yönelik yaygın bir görüş bulunmaktadır. Arıcılıkta destekleme aktif halde bulunan kovan başına verilmektedir. Arı Kayıt Sistemi nde kaydı bulunan ve kamu tarafından denetlenen kovanlar destekleme kapsamına alınmaktadır. 2010 yılında 6 TL/kovan olan destek, 2011 yılında 7 TL/kovan dır. Arı yetiştiricileri bu desteklerin yeterli olmadığını düşünmektedir.
13 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 3.3. Arı yetiştiriciliği uygulamaları 3.3.1. Gezginci Arıcılık Muğlalı arıcılar genelllikle Nisan ayından itibaren başka illere arıcılık faaliyetlerine devam etmek amacıyla gitmektedirler. Anadolu nun hemen hemen her yerine giden arıcılar genellikle Afyon, Antalya, Konya, Ankara, Kayseri ve Trakya bölgelerine gitmektedirler. Gezginci arıcılıkta kış aylarında da giden Muğlalı arıcılar bulunmaktadır. Özellikle yakın illere; Aydın ve Antalya illerine giden arıcılar Antalya da narenciye ve yenidünya çiçeklerinden yararlanmakta, Aydın da Dilek Yarımadası Milli Parkında arılarını kışlatmaktadırlar. Ayrıca Türkiye nin birçok bölgesinden arıcı da arılarını kışlatmak amacıyla Muğla ya gelmektedir. Tablo 2: Muğlalı arıcıların bir yıllık faaliyet durumu Ocak Şubat Kışlatma amacıyla arıcılar Muğla da Mart Nisan Mart sonundan itibaren Muğla dışına çıkılmaya başlanmaktadır. Mayıs Haziran Arıcılar Muğla dışında. Polinasyon için Konya da arılar kiralanmaktadır. Temmuz Ağustos Temmuz sonunda çam balı için geri dönüşler başlamaktadır. Eylül Ekim Çam balı üretimi sezonu Püren Kasım Aralık Sarmaşık balı üretimi Az da olsa bazı arıcılar Muğla dışına çıkmaktadır; Antalya, Aydın Gezginci arıcılık için gittikleri yerde başta konaklanılacak yer bulmakta zorlandıklarını ifade eden arıcılar, muhtar ve konaklanılacak arazi özel arazi ise arazi sahibine kira ödemek veya bal vermek durumunda kalmaktadır. Bazı muhtarların kovan başına 15 TL bedel istediği, tarla sahiplerinin ise 300 kovan karşılığında 10 teneke (280 kg) bal istedikleri ifade edilmiştir. Bir de arıların nakliyesinde İlçe Tarım Müdürlüğü nden sağlık belgesi almak zorunda olan arıcı, mesai saatleri dışında bu belgeyi alamadığını belirtmiştir. Gezgin arıcılıkta özellikle kovanlarının çalınması veya başkaları tarafından kovanlara zarar verme vakalarına rastlandığı belirtilmiştir. 3.3.2. Arıcılıkta Hastalıklarla Mücadele Arıcılıkta en önemli hastalıklar; varroa, Amerikan Yavru Çürüklüğü, Avrupa Yavru Çürüklüğü ve nosemadır. Amerikan Yavru Çürüklüğü bildirimi zorunlu bir hastalık olmasına karşılık bazı arıcıların bu durumu bildirmediği belirtilmiştir. Ayrıca hastalıklarla mücadelede varroa için MAYBİR in önderliğinde toplu ilaçlama çalışması başlatılmıştır. Hastalıkla mücadele konusunda kamu kuruluşlarının yeterli ilgiyi göstermediği, yayım hizmetlerinin yeterli
14 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 olmadığı, bildirimi zorunlu hastalıklar için tazminat ödeme sisteminin olmaması üreticilerin kaybına neden olmaktadır. 3.3.3. Kızılçam Ormanları ve Salgı üretimi Çam balının temel kaynağı özellikle kızılçam ağacında bulunan koşnil böceğinin salgısıdır. Kızılçam ormanlarının yanması ve bilinmeyen çeşitli nedenlerden dolayı böceklerin salgılarında hem düzensizlik hem de azalma olduğu ifade edilmektedir. Yalnızca 4-5 yıllık periyodlarda üst seviyeye çıkan salgılar çam balından elde edilen gelirin azalmasına neden olmaktadır. Ayrıca Orman Bölge Müdürlüğü tarafından kızılçamlara arız olan çamkese böceği için müdürlüğün havadan ilaçla mücadele ettiği konusunda yaygın bir inanış bulunmaktadır. Temel üretimi çam balına bağlı olan Muğlalı arıcıların böceğin düzensiz salgı üretimi konusunun araştırmasına yönelik bir talebi bulunmaktadır. 3.3.4. Arıcıların Temel Geçim Kaynakları Muğla da arıcılık yapanların çok büyük kısmının ikinci geçim kaynakları mevcuttur. Bazı köylerde arıcıların çoğu emekli olup, arıcılığı emeklilikle birlikte yapmaktadırlar. Tarımsal üretim, turizm, hayvancılık arıcılığın yanında diğer geçim kaynaklarının başında yer almaktadır. Muğla da geçim kaynaklarının çok sınırlı olduğu köylerde arıcılık o ailelerin temel geçim kaynağını oluşturmaktadır. Gençler arıcılık faaliyetine ilgi duymamaktadır. Özellikle gezici arıcılıkta zor yaşam koşulları, sosyal yaşamın olumsuzlukları, evden uzak kalmanın zorluğu arıcılığa olan ilgiliyi azaltmaktadır.
15 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 3.4. Arı ürünleri pazarlama 3.4.1. Bal pazarlama Muğla ilinde üretilen temel arı ürünü baldır. Çam balı ise ilde gerçekleştirilen bal üretiminin % 90 nını karşılamaktadır. Ayrıca Muğla lı arı yetiştiricileri Nisan-Temmuz aylarında Muğla dışına gitmekte ve oralarda narenciye, çiçek, ayçiçeği vb. bal üretimi yapmaktadırlar. Balların pazarlanmasında temel yöntem toptan satıştır. Toptan satışın yaklaşık % 5 i kooperatiflere, geriye kalan mikatarı ise ya doğrudan firmalara ya da aracılar tarafından büyük firmalara satılmaktadır. Arıcılar bal pazarlama konusunda bir tekelleşme olduğunu, büyük firmaların balın fiyatını belirlemede etkin olduğunu; sektörün gidişatında bu firmaların önemli roller üstlendiğini belirtmektedirler. Balın, özellikle de ihracaata konu olan çam balının pazarlama kanallarında önemli sorunlar bulunmaktadır. Pazarlama aktörlerinin çoğu zaman iş birliği yaparak fiyat politikalarında etkin olduğu ve tekelleşme sürecine girdiklerine inanılmaktadır. Arıcıların kendi aralarında birlik olamamasının firmaların işini kolaylaştırdığı düşünülmektedir. 3.4.2. Polen Üretimi Muğla ilinde çam balı üretiminden dolayı polen üretimi yaygın olmayıp, sınırlı sayıda arıcı tarafından yapıldığı ifade edilmiştir. Polen üretimi ise genellikle il dışına giden arıcılar tarafından gerçekleştirilmektedir. Özellikle tohum üreticilerinin tarlalarında polinasyon sürecine katılan arıcılar polen üretmektedirler. Polenlerin kalitesi ve pazarlanması konusunda herhangi bilgi derlenememiştir. Üzerinde önemle durulması gereken konulardan biri de polen üretimidir. Polenin kg ının 18 TL ye satıldığı, bunun da çok ucuz olduğu belirtilmiştir. 3.4.3. Arı sütü Yalnızca arı sütü üreten herhangi bir arıcının olduğu konusunda bir görüş beyan edilmemiştir.
16 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 3.4.4. Bal arılarının bitki tozlaşmasında kullanılması (Polinasyon) Orta Anadolu ya ve Bursa Karacabey e arılarını götüren arıcılar genellikle ayçiçeği tohumu üreten ABD li firmalarla ile May Tohumculuğun arazilerinde bitkisel tozlaşmayı sağlamak amacıyla kovanlarını kiraya vermektedirler. Yılbaşında arıcılarla sözleşme imzalayan firmalar geçen yıl kovan başına 22 TL ödeme yapmaktadır. Firmalarla sözleşme imzalayan arıcılardan sözleşme metinleri talep edilmiş, ancak hiçbir arıcıdan bir sözleşme metni temin edilememiştir. Muğlalı arıcılar polinasyon amacıyla Konya ya gitmediklerini, zaten o aylarda orada çiçek balı üretimi için bulunduklarını, bir ay daha fazla kalıp polinasyona katıldıklarını belirtmişlerdir. 4. MUĞLA ARICILIĞINI GELİŞTİRME YAKLAŞIMI Kalkınma Atölyesi nin Muğla ilinde arıcılığın bugünden daha iyi yapılabilmesini, hem mevcut arıcıların hem de sektöre katılacak yeni arıcıların sektörün diğer aktörleriyle birlikte hareket ederek tüketicilerin sağlıklı ve alım güçlerine uygun şekilde arı ürünleri tüketmelerini sağlamaya yönelik çabaları ARI DOSTU KENT yaklaşımıyla olabileceği öngörülmektedir. Henüz yeni bir kavram olan bu yaklaşım Muğla ilinde geliştirilecek ve hem Türkiye ye hem de dünyaya taşınacaktır. Kalkınma Atölyesi arıcılığa sektörel olarak yaklaşmakta ve arıcılık sektörünün bütün aktörlerinin iş birliği yaparak birlikte kazanmalarına dayanan bir anlayışı benimsemektedir. Bu nedenle Atölye, arıcılık sektörüne yönelik dört alanda çalışmalarını yürütmektedir. Kalkınma Atölyesi nin arıcılık sektörüne yönelik yapmak istediği faaliyetler tablosu
17 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 Kalkınma Atölyesi nin Muğla arıcılığını geliştirme konusunda MAYBİR ile uzun dönemli bir iş birliği içinde çalışma niyeti bulunmaktadır. Bu çalışmanın 3 aşamada olmasını öngörmektedir; a. Temel araştırmalar; sektörü ve arı yetiştiricisini derinlemesine anlama, toplumun arıcılar ve ürünleri hakkında algılarının belirlenmesi, b. Mevcut durumun derinlemesine analizine bağlı olarak eyleme dönük stratejik planlama çalışması; sektörün aktörlerinin katılımıyla ve operasyonel boyutu önde olacak bir stratejik planlama. c. Uygulamalar; gelir artırıcı çalışmalar, istihdam artırmak, toplumsal hareketliliği sağlamak, çevre programlarıyla ilişkilendirmek, tüketicinin hakalrını korumak, sektörün iş birliğini sağlamak vs 4.1. Temel araştırmalar Arı yetiştiricileri profili temel araştırması: Temel araştırmanın amacı özellikle arı yetiştiricilerin profilini ortaya çıkarmak ve geleceğe yönelik atılacak adımların planlamasında onların mevcut durumu ile görüşlerinin yansıtılmasını sağlamaktır. Bu kapsamda arı yetiştiricleri profili temel araştırmasıgerçekleştirilecektir. Muğla ili arıcılık sektör analizi; arıcılık sektörü üç ana bölümden oluşmaktadır; tedarikçiler, arı yetiştiricleri ve arı ürünleri pazarlamacıları. Bu çalışmada tedarikçiler ve pazarlamacılar bölümünün detaylı analizi yapılacaktır. Tablo 3: Arıcılık sektör yapısı GİRDİLER Yasalar ve yönetmelikler Eğitim Kredi, finans, sigorta Ana arı, oğul vs. TEDARİKÇİ ÜRETİM PAZARLAMA KURUMLARI ÇIKTILAR KURUMLARI Meclis Özel sektör Tarım, Gıda ve İl birlikleri Hayvancılık Bakanlığı Sivil toplum kuruluşları Bal ve balmumu Halk eğitim merkezleri Kamu kuruluşları Tarım İl/İlçe Arı yetiştiricileri Müdürlüğü Kooperatifler Üniversite Özel sektör Propolis Meslek okulları Arı yetiştiricileri Özel sector Özel sektör Arı sütü Araştırma Enstitüsü Arı yeiştiricileri İl birlikler Özel sektör Polen Bankalar Arı yetiştiricleri Tarım kredi Tozlaşma/Polinasyon?????????? Sosyal Yardımlaşma ve Arı terapi Dayanışma GM?????????? Sivil toplum Özel sector Araştırma merkezi ARI YETİŞTİRİCİSİ TÜKETİCİ
18 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 Sivil toplum Şeker, vitamin, Özel sektör kek Koopertatfiler Arıcılık malzemeleri Özel sector Kamu Sivil toplum kuruluşları İl birlikleri Arıcılık ilaçları Özel sector Sivil toplum kuruluşları Üniversite Araştırma ve Özel sector geliştirme Araştırma enstitüsü İl birlikleri Destekleme ve teşvik Kamu kuruluşları Arıcılar ve arı ürünleri konusunda toplumsal algı araştırması; arıcılık sektörünün başta Muğla halkı ile yüz yüze, Muğla dışındaki toplumla da internet üzerinden algılarının belirlenmesine yönelik bir araştırma gerçekleştirilecektir. 4.2. Stratejik Eylem Planı Üç temel araştırmanın verileri ışığında özellikle Muğla ilindeki arıcılık sektör aktörlerinin katılımıyla operasyonel boyutu güçlü beş yıllık bir stratejik eylem planı hazırlanacaktır. Bu eylem planı MAYBİR in temel çalışma programı niteliğinde olup, sektörü kucaklayacak şekilde tasarlanacaktır. Eylem planının uygulanmasına yönelik katılımcı bir yerel örgütlenme modeli üzerinde durulacaktır. 4.3. Uygulamalar Eylem planının ana başlıklarının aşağıdaki gibi gerçekleşmesi beklenmektedir. Ancak süreç içinde daha detaylı başlıklandırma gerçekleşebilir. a. İstihdam artırma; özellikle gençlerin arıcılık sektörüne katılımının sağlanması. b. Gelir artırıcı çalışmalar; mevcut arıcılık yapanların gelirlerini artırmaya yönelik faaliyetler. c. Toplumsal mobilizasyon; arıcılık yapanların toplumsal statülerini geliştirici çalışmalar ile tüketici haklarını koruyucu faaliyetlere yer verilecektir. d. Örgütsel kapasite geliştirme; sektörün örgütsel kapasitesini geliştirecek; planlama, uygulama, izleme ve değerlendirme süreçleriyle yönetim süreçlerini etkili kılacak çalışmalar. e. Finansal kaynak geliştirme; tedarikçiler, üreticiler ve pazarlamacılara yönelik yeni finansal kaynakların yaratılması, rekabetin adil olmasına yönelik girişimlerin başlatılması ve üretici örgütlerinin finansal olarak güçlendirilmesi.
19 Muğla İli Arıcılık Sorunları Çalışma Ziyareti Raporu / 9-12 Kasım 2011 f. Kalite ve marka geliştirme; arı ürünlerinin kalitesini artırmaya yönelik temel faaliyetler ile yeni markaların geliştirilmesi. g. Teknoloji transferleri; hem Muğla iline hem de Muğla ilinden dışarıya teknoloji transferinin yapılmasına yönelik faaliyetler. 4.4. Uygulama Modeli ve İş Birliği Yapılacak Kuruluşlar Eylem planı MAYBİR in liderliğinde uygulanacaktır. Kalkınma Atölyesi MAYBİR ile yapacağı bir protokol aracılığıyla eylem planının ana ortağı konumunda bulunacaktır. Ayrıca iş birliği yapılacak kuruluşlar; - Kamu kuruluşları; valilik, kaymakamlık, il müdürlükleri - Kalkınma Ajansları - Özel sektör; turizm, arıcılık sektörü, - Üniversite, akademik çevre - Sivil toplum kuruluşları; tüketici dernekleri, çevre örgütleri. - Meslek örgütleri; mimar ve mühendis odaları - Belediyeler - Uluslararası kuruluşlar, - Muğla halkı - Muğla da yaşayan yabancılar