Bu kitabı Sanat Kitabevi nden edinebilirsiniz.

1

2 Bu kitabı Sanat Kitabevi nden edinebilirsiniz.

Doç. Dr. Orhan YILMAZ 1962 doğumlu. 1984 yılında Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü nü bitirdi. 1997 yılında University of Aberdeen de yüksek lisans, 2007 yılında Ankara Üniversitesi nde doktora çalışmasını tamamladı. Halen öğretim üyesi olarak görevine devam etmektedir. Yayımlanmış Kitapları 1. Kangal Köpeği (2003, 2004, 2005, 2008) 2. Her Yönüyle Tokat Zile Küçüközlü Köyü (2004) 3. Zile İsyanı (2005, 2014) 4. Şair Esi Köylü Ürfet Pehlivan (2005) 5. Turkish Kangal (Karabash) Shepherd Dog (2007) 6. Zileli Halil Yalçınkaya (2008) 7. Le Chien Karabash (2008) 8. Sıraçlar (Beydili Alevi Türkmenleri) (2009) 9. Sünni Gözüyle Alevilik-Kızılbaşlık-Bektaşilik (2009) 10. Kellekesen Efo (2009) 11. Sezar ile Farnake nin Zile Savaşı (2010) 12. Çakır (Bir Hain! Çerkez Ethem Analizi) (2010) 13. Türkisscher Kangal (Karabasch) Hirtenhund (2010) 14. Kangal (Karabash) Cane Da Pastore Turco (2011) 15. Tek Tırnaklı Terminolojisi (2011) 16. 100 Soruda Köpek Yetiştiriciliği (2011) 17. Domesticated Donkey (2012) 18. Güvercin Yetiştiriciliği (2012) 19. Atçılık (Irk, Don, Nişane ve Yürüyüş Çeşitleri) (2012) 20. Güvercin Terimleri Sözlüğü (2012) 20. Güvercin Terimleri Sözlüğü (2012) 21. Zileliyiz Dediler (2013) 22. Kafesteki Çocuk (2013) 3

Veni Vidi Vici Yayınları: 2 Zile isyanı Doç. Dr. Orhan YILMAZ zileliorhan@gmail.com ANAHTAR SÖZCÜKLER - Key Words Zile, Kurtuluş Savaşı, isyan, Zile, Independence War, uprising Bu kitabın yayın hakkı Veni Vidi Vici Yayınevi ne aittir. İzinsiz kopye edilemez ve kullanılmaz. Kaynak göstermek şartıyla alıntı yapılabilir. 2. Baskı: 2014 ISBN: 978-9944-5040-9-6 Kapak fotoğrafı: Binbaşı Osman Bey, Yarbay Cemil Cahit Bey, Binbaşı Hilmi Bey, (Çerkez)Ethem Bey (Soldan sağa) Baskı: Konak Kırtasiye, Ankara VENI VIDI VICI YAYINEVİ ZİLE 4

ZİLE İSYANI Doç. Dr. Orhan YILMAZ VENI VIDI VICI YAYINEVİ ZİLE 5

6 Zile Ayaklanması sırasında şehit edilen tüm asker ve sivil vatandaşlarımıza, isyanı bastıran Pışavo Ethem Bey, Yarbay Therket Cemil Cahit Bey, Binbaşı Vuneroka Osman Bey, Binbaşı Hilmi Bey ve Binbaşı Pire Mehmet Beylerin aziz ruhlarına

İÇİNDEKİLER İçindekiler...5 Önsöz...9 Giriş... 11 2. Baskıya Giriş... 14 Bölüm 1 ZİLE Tarihten Günümüze Zile...15 Zile Adının Kökeni...17 Zile nin Tarihteki İsimleri... 18 Millî Mücadele Dönemi nde Tokat... 18 Millî Mücadele Dönemi nde Zile... 19 Günümüzde Zile... 20 Zile de Tarihi Eserler... 24 Zileli Ünlü Kişiler... 26 Bölüm 2 KURTULUŞ SAVAŞI NDA ANADOLU Genel Durum... 29 Siyasi Kurumlar... 29 Millet... 32 Tarım... 35 Bölüm 3 KURTULUŞ SAVAŞI Mustafa Kemal Paşa nın kişiliği... 37 Mustafa Kemal Paşa, Dine ve Dindarlara Düşman mıydı?... 41 İzmir in İşgalinin Askeri, Politik ve Psikolojik Önemi... 43 İzmir in İşgali... 44 150 likler İçinde Bir Hain... 44 I. Büyük Millet Meclisi... 46 7

İstiklâl Mahkemeleri... 47 Kurtuluş Savaşı nda Çıkan İsyanların Nedenleri... 49 Bölüm 4 YOZGAT ÇAPANOĞLU AYAKLANMASI Çapanoğulları... 53 Yozgat Çapanoğlu İsyanı nın Çıkış Sebepleri... 54 Çapanoğlu İsyanı Kıvılcımlarının Parlaması... 58 Postacı Nazım Harekete Geçiyor... 60 Kılıç Ali Bey in Korkaklığı... 61 Birinci Yozgat İsyanı Patlıyor... 62 Kılıç Ali Bey in 2. Korkaklığı... 63 Çapanoğulları nın Sancağı Çekiliyor, Fetvalar Okunuyor... 63 Ethem Bey Göreve Çağrılıyor... 64 Ethem Bey den İsmet İnönü ye Ağır Eleştiriler... 66 Ethem Bey, Alevî Dedesi Galip Dede yi Affediyor... 68 Mustafa Kemal Paşa, Ethem Bey i Telgrafla Kutluyor... 68 İkinci Yozgat İsyanı... 69 Bölüm 5 AYNACIOĞULLARI VE KATİL İLYAS ÇETELERİ Aynacıoğulları... 73 Aynacıoğullarının Sıkışınca Alttan Almaları... 75 Aynacıoğulları Millî Mücadele yi Tehdit Ediyor... 78 Yine Her Zamanki Sıkışınca Aman Dilemek Oyunu... 79 Günah Çıkarma Çabaları... 80 Katil İlyas Çetesi... 81 Yunanlılar la İşbirliği... 82 Boğazlıyan ve Yozgat İcraatları... 83 Bölüm 6 CEMİL CAHİT (TOYDEMİR) BEY İN ANILARI Maraş tan Ayrılıp, Amasya ya varıyorum... 85 Çağrıldığım Samsun da, Şatafatlı Bir Şekilde Karşılanıyorum... 85 8

Tekrar Amasya ya Dönüyorum ve Milletvekili Seçimlerini Yapıyorum... 88 Kaman da Ayaklanma Başlayınca Tedbir Alınsaydı, Zile İsyanı Olmazdı... 90 Yıldızeli Bölgesi ne Gönderdiğimiz Tabur, Artova da Pusuya Düşürülüyor... 91 Asiler, Zile yi Kendilerine İsyan Merkezi Yapmak İstiyorlar... 91 Mustafa Kemal Paşa, Zile Olayı nın Ne Olursa Olsun Çözülmesini İstiyor... 92 Mustafa Kemal Paşa Uyarıyor: O Bölgede Çok Dikkali Ol!... 94 Tokat a varıyorum ki, Müftü Yobazın Teki... 94 Asileri, Padişaha Heyet Gönderelim Diye Oyalıyorum... 95 Postacı Nazım ve Hempâları, Pusulaya Kanıyorlar... 96 Asiler Zile-Turhal Yolu ndaki Boğaza Pusu Kuruyorlar... 98 Asileri, Bağlarpınarı Köyü Karşısındaki Arazide Bozguna Uğrattık... 99 Zile de, Binbaşı Hilmi Bey ve Askerleri, Asilere Esir Düşüyorlar... 99 Postacı Nazım, Yarbay Cemil Cahit Bey in Kendisini Oyaladığını Anlıyor... 102 Postacı Nazım ın Maskesi Düşüyor: Halife Orduları Kumandanı... 102 Temiz Yürekli Çerkezler i Aldatmak İsteyen Çapanoğulları na İnanmayın... 106 Göstermelik Top Ateşine Başlıyorum, Hemen Teslim Bayrakları Çekiliyor... 107 Tedbir Almama Rağmen, Postacı Nazım ve Çapanoğlu Halit Kaçıyor... 108 Zile İsyanı nın Gayet Planlı Bir İsyan Olduğunu Anlıyorum... 109 Refet Paşa; 150 Kişinin Hepsini, Sorgusuz Sualsiz Asalım Diyor... 110 22 Kişiyi İbret-i Alem İçin Asılıyor, 128 Kişiyi Affediliyor... 111 Bölüm 7 ZİLE İSYANI Yozgat Dışında İlk Ayaklanma Yıldızeli nde Başlıyor... 113 Millete Yapılan Yalan Propagandalar... 114 Mustafa Kemal Paşa nın Bektaşî Şeyhi nden Yardım Talebi... 116 İsyan Zile ye Sıçrıyor... 116 Yarbay Cemil Cahit (Toydemir) Bey Görevlendiriliyor... 118 Kazım Ahçıoğlu Anlatıyor: Zile Kalesi nde Kuşatıldık... 120 Zile, Yarbay Cemil Cahit Bey Tarafından Kuşatılıyor... 122 Mustafa Kemal Paşa: Zile yi Topa Tutun... 123 Yarbay Cemil Cahit Bey: Şehirde 24.000 Nüfus Var... 123 Zile İsyancılardan Temizleniyor, 22 Kişi İdam Ediliyor... 126 Yozgat ve Zile İsyanları Esnasında, Anadolu da Diğer Önemli Olaylar... 127 9

Bölüm 8 ZİLE İSYANI NDA GÖRGÜ ŞAHİTLERİNİN ANLATTIKLARI Sivas lı Rıfat Oğlu Halis Anlatıyor... 129 Kazım Ahçıoğlu Anlatıyor... 130 Sadık Oktar Anlatıyor... 133 Hasan Oktar Anlatıyor... 134 Bölüm 9 ZİLE İSYANI NIN BASTIRILMASINDA, AMASYALILAR IN YARDIMLARI Müftü Hacı Hafız Tevfik Efendi Kimdir?... 135 Yarbay Cemil Cahit Bey, Amasyalılar ın Yardımını Anlatıyor... 136 İsyanın Bastırılmasına Katılan Amasyalılar a Madalya Veriliyor... 137 Bölüm 10 SONSÖZ Zile de Bir İsyan Çıkarılması, Stratejik Olarak Niçin Önemlidir?... 139 Zile İsyanı, Rastlantı veya Ani Bir Öfke Sonucu Çıkmamıştır... 140 Zile İsyanı nı, Zileliler Çıkarmamıştır... 141 Zile Ele Geçirilince, Zileliler den İsyancılara Çok Sayıda Katılan Olmamıştır... 141 Zile li Devletine Sadık, Kadirşinas ve Kötü Gün Dostudur... 143 Kaynaklar... 145 İndex... 149 10

ÖNSÖZ Yurdunu savunamayan kişi daha başlangıçta çocuklarının geleceğini köleliğe hazırlıyor, sahip olduğu her özgürlüklerini yabancı egemenliklerin insafına terk etmeyi kabulleniyordur. Böyle bir durumda yaşamaya yaşamak denir mi? Denir ise o kişi yaşamaktan vazgeçmelidir. Yurdu savunmak illâ asker gücüyle, yâni ordu ile yapılmaz; bu, en son çâredir. Yurdu savunmak ona sahiplenmek ile başlar, yüceltmek ile devâm eder. Sahiplenmek ve yüceltmek önce, asker olmayanların insan olabilme şartıdır. Asker nasıl olsa bu görev için yemin etmiş olan görevlidir. 1071 yılından sonraki yurdumuz, millî sınırlarımız içindeki topraklarını bu inancın insanlarıyla var edebilmiş, yaşadığımız günlere getirmiş, bizlere emânet etmiştir. Savunmaz isek topraklarımızı kaybetmekle kalmayız, topyekûn mahvoluruz. Sahip olmak ve yüceltmek doğduğumuz yerden ve çevresinden başlar, bütün yurdu kapsar; adım adım genişler ve ancak o zaman gökkubbesiyle birlikte toprak alelâdelikten kurtularak vatanlaşır. Bu yüzden, önce doğduğumuz yerin, çevrenin sonra o bölgenin daha sonra bütün yurdun geleneklerini, göreneklerini; efsânelerini, masallarını; deyişlerini, manilerini türkülerini.. kısacası bizi biz yapan ve sahip kılan varını yoğunu bilmeli, öğrenmeliyiz. Bilmediğimizi araştırmak görevimiz olmalı. Görüyorum ki Zileden de bu tür araştırmacılar çıkıyor, eskiden de var idi; şimdikileri alkışlamalı, eskileri rahmetle anmalıyız. Zileli araştırmacıların başında Bekir Altındalı tanıdım. Bu kitabın yazarı Orhan Yılmazı bana o tanıttı. Bıkmak bilmez gayretleri beni sevindiriyor; başarılı oluşu güvendiriyor. Aslında bir ziraat mühendisi olan Orhan Yılmazın ise Kangal Köpeği nin tarihçesini, tanıtımı ve yetiştirilmesini anlatan önemli bir kitabı var; denildiğine göre türünde de tek örnek, ben de yararlandım. Orhan Yılmaz şimdi Zile İsyanını araştıran bu kitabıyla karşımıza çıkıyor. Benden kitaba önsöz yazmamı istedi. Bu güne kadar kendi kitaplarımın dışında hiçbir kitaba önsöz yazmış değilim, çünkı önsöz sâdece yazarın hakkıdır. Bu sefer kabul edişim Yazarının Zileli olması, bir de, Zileye yakıştırılan isyanın tanığı sayılabilir olmam yüzündendir. Bu önsöze bir tanık ifâdesi diye de bakabilirsiniz. İsyanı yaşamadım, görmedim de. Fakat yaşayanları, görenleri tanıdım. Onlarla saatlerce konuştuğum oldu. Yine onları saatlerce dinledim. Hepsi aynı sözü söyledi bana. 11

Zileliler isyan etmediler, Zilelileri isyan ettirdiler. İsyancılar Yozgaddan geldi, getirildi. Çapanoğullarıyla Aynacıların zorlaması, kandırması, tahrîk etmesi ve korkutmaları Zileyi ateşe saldı, kana boğdu, adına leke sürdü. Dinlediğim insanların en güvendiricisi rahmetli Babam idi, Abdurrahman Sepetçioğlu.. yalansız bir Müslüman, çok şuurlu bir Türk idi. Babam bana hiç yalan söylemedi. İyi bir Müslüman, şuurlu bir Türk olmamı istedi, böyle yetiştirdi; Ona lâyık olmaya çalıştım hep. Dinlediğim öteki tanıkların da yalan söylemediklerine inanıyorum. Yozgad isyanından Zileye sarkanlar, Çapanoğulları ve Aynacılar takımı el ele, kimi zorlayarak kimi korkutarak isyanı alevlendirince Cemil Câhid Toydemir kumandasındaki Millî Güçler Bayırköyüne karargâh kurup toplarını yerleştiriyor. Ötekiler ise Karayün Belenine yerleşiyor. Karşılıklı top atışları arasında Zile yanıyor, Zileliler kahroluyor. Babam; İki ateş arasında bizler, Zileliler, işimize gücümüze giderdik. Gülleler sağımıza solumuza düşerdi bâzan. Ya tütün çapasında ya bağ bahçe işindeydi herkes. der idi. İsyan böyle mi olur? O günlerden kalan bir deyim vardır, Zilede söylenegelir, sanırım Türkçeye öylece karıştı: Çok karıştırma altından Çapanoğlu çıkar! Bir deyiş daha var. Bâzı bölgelerimizde: Çobanoğlunun abdest suyu gibi deseler de aslı: Çapanoğlunun abdest suyu gibi dir. Zileliler, beğenmedikleri, ılık ve kötü demlenmiş çaylar için hep bu deyimi kullanırlardı. Demek ki Çapanoğlu onca varlığına rağmen ağzının tadını bilmez bir görgüsüz, bir hayli de cimri bir kişi imiş. Belki de abdest suyuna bile dikkat etmeyecek kadar çapaçul kişiliğiyle ünlenmiş..olabilir. Herhalde elinizdeki kitap sizlere gerçeği yansıtacaktır. Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU 12

GİRİŞ En az 4 bin yıllık geçmişi olan, Zile. Romalı komutan Sezar ın, Pontus Kralını yendiği ve meşhur Veni, Vidi, Vici, yani Geldim, Gördüm, Yendim sözünü söylediği Zile. Başka hiçbir yerde üretilemeyen, açık krem renkli pekmezi ile Zile. İşlek ana yol üzerinde olmadığı için, hak ettiği saygıyı ve ünü görmeyen, ama bir Çorum veya Tavşanlı Leblebisinden daha kaliteli leblebisi olan Zile. Bayanların vazgeçilmezi olan Bat yemeği ile Zile. Yüzlerce yıllık Zile Panayırı, At Yarışları ve Yağlı Güreşleri ile Zile. Ama aynı zamanda, Yozgat Çapanoğlu Ayaklanması ile birlikte anılan Zile. Acaba topraklarından çıktığım ve mensubu olmakla her zaman öğündüğüm Zile, böyle bir isyana karışmış olabilir miydi? Her zaman bu soru zihnimi meşgul ettiği halde, derinlemesine tarihi belgeleri inceleyip, bu konuyu inceleme imkanı bulamamıştım. 2004 yılı içerisinde, Çerkez Ethem ile ilgili bir kitap çalışmasına başlamıştım. Bu kitabın bölümlerinden birisi, Çerkez Ethem in Yozgat Çapanoğlu İsyanını bastırması ile ilgili olacaktı. Yozgat Çapanoğlu İsyanı ile ilgili yazılı eserleri incelerken, Zilelinin, top yekûn olarak isyana katılıp, katılmadığını görme şansım oldu. Öyle ki; Zile ye ve Zilelilere isyan konusunda haksız olarak yapıştırıldığına inandığım bu suçluluk yaftası, beni Çerkez Ethem ile ilgili kitabı yazmayı yarım bırakmaya ve acilen elinizdeki bu kitabı yazmaya yöneltti. Sepetçioğlu Hoca mız, iki sayfa önceki önsözünde, Bu güne kadar kendi kitaplarımın dışında hiçbir kitaba önsöz yazmış değilim diyor. Hoca mızın bu prensibini bozdurduğum için, çok üzülüyorum. Fakat Bu sefer kabul edişim, Yazarının Zileli olması, bir de Zileye yakıştırılan isyanın tanığı sayılabilir olmam yüzündendir mazereti ile de, teselli buluyorum. Ama öte yandan, mesleğinde bir üstad, benim gibi bir çömezin kitabına önsöz yazdığı ve Zile İsyanı konusundaki görüşlerimi desteklediği için, seviniyorum. Ben bir tarihçi değilim. Tarih çalışma sahası, benim mesleğime çok uzak bir saha. Bu çalışmayı ortaya koyarken, tam bir bilimsel tarih metodolojisi uyguladığımı da iddia etmiyorum. Bu yüzden; eseri yazarken, taammüden olmayan yanlışlıkların, bu eksikliğim göz önüne alınarak affedilmesini, sizlerden istirhâm ediyorum. Fakat Az çok mürekkep yalamış ve birazcık eli 13

kalem tutan bir kişi olarak, Zile İsyanı nın geçtiği bütün kaynaklara ulaşmaya ve bunları çarpıtmadan sizlere aktarmaya çaba gösterdim. Belgenin konuştuğu yerde, bilgi susar. denir. Yazılmış her belge doğru mudur? Veya her söylenene, şüphe ile mi bakmak gerekir? Bu, üzerinde tartışılması gereken bir konu. Babasından, dedesinden rivayet yoluyla, Zile İsyanı ile ilgili bilgi sahibi olan, bir çok kişiyi dinledim, not aldım. Ama bu kişilerin söylediklerine, elinizde tuttuğunuz bu kitapta yer vermedim. Çünkü İlk ağızdan bilgiler değillerdi. Sadece, Süreyya Hami Şehidoğlu nun 1970 li yıllarda bizzat görüştüğü ve kitabında yer verdiği üç görgü şahidi ile, Yarbay Cemil Cahit Bey in anılarını, ilk ağızdan oldukları için, eserime aldım. Teşbihde hata olmazsa; yazarları, yağlı güreş pehlivanlarına benzetiyorum. Baş ta güreşen pehlivan vardır. O kadar usta ve iyi güreşçidir ki, ünü Türkiye sınırlarını aşmıştır. Fakat bir de, Tozkoparan kategorisinde güreşen çocuklar vardır. Bunları da, sadece mahallesi veya köyündeki çocuklar tanır. Belki tanımaz bile... Eğer bir haddini bilmezlik sayılmazsa, benim gönlümden geçen bir dilek var. Zile İsyanı ile ilgili bir eseri, Allah riyakârlıktan korusun, Türkiye nin yaşayan en büyük tarihî romancısı olan, Üstâd Mustafa Necati Sepetçioğlu nun yazmasıdır. Sepetçioğlu Üstadımız, Olayı yaşayan kimselerle saatlerce konuştum, saatlerce onları dinledim diyor. Ben, hem bu sebepten, hem de meslekî ehliyetinden dolayı, Zile İsyanı konusunda bir eseri yazması konusunda gönlümden geçeni, yukarıda ifşâ ettim. İnşallah, elinizdeki bu kitap ile gösterdiğim yetersizlik, Üstâd Hoca mızın, Zile İsyanı ile ilgili doyurucu bir eser yazmasına vesile olur. Benim elimden gelen bu! Bir tozkoparan, ancak bu kadar güreş atabilir. Sepetçioğlu Hoca gibi bir Üstadın, Zilelinin isyan etmediğine dair kitaptaki tezimi destekler bir görüş beyan etmesi ve bunu önsözde belirtmesi, benim o kitapta yazdıklarımdan çok daha değerlidir. Bir gün birisi, Bakırköy Akıl Hastanesi Başhekimi Ord. Prof. Dr. Mazhar Osman Bey le konuşurken, lafın bir yerinde; - Sen delisin demiş, Ord. Prof. Dr. Mazhar Osman Bey e. O da gayet sakince; - Bak dostum, senin bana deli demen, bir anlam ifade etmez. Ama bu hastanenin başhekimi olarak, eğer ben sana deli dersem, bu çok anlam ifade 14

eder ve deli gömleğini giydirip, şu karşıdaki koğuşa girersin. Bir daha da zor çıkarsın buradan demiş. Bir konuyu belirtmem gerekir; herhangi bir kaynaktan yaptığım alıntıları, hemen ilgili paragraf sonunda, parantez içinde belirttim. Fakat, burada farklı bir yol izledim. Kaynak belirtirken, Amerikan Sistemi ne uygun olarak, aynı parantez içinde, kitabın cilt ve sayfa numarasını da vermeyi ihmal etmedim. Bunu yaparken, bir eserde belirtilen kaynakları kontrol eden titiz okuyuculara bir kolaylık sağlamayı hedefledim. Evet... Kurtuluş Savaşı Yıllarında, Zile de bir isyan olmuştur... Ama gerçekten bu isyanı çıkaranlar Zileli midir? Zileli, isyan mı çıkartmıştır, yoksa isyan çıkartmaya zorlanmış mıdır? Zile halkı, top yekûn bu isyana katılmış mıdır? Bu soruların cevabını, elinizdeki bu kitabı bitirdiğinizde bulacağınızı tahmin ediyorum. Zileli nin isyan çıkartıp, çıkartmadığının; bu isyanda herhangi etkili bir rol oynayıp, oynamadığının takdirini, siz okuyuculara ve gelecek nesillere havale ediyorum. 18-02-2005 Orhan YILMAZ 15

2. BASKIYA GİRİŞ Yoğun bir emek sarfederek ortaya çıkardığımız Zile İsyanı kitabı Zile Belediyesi tarafından basıldıktan kısa süre sonra tükendi. Deyim yerinde ise sahaflara düştü. Kitabın yazarı olarak şahsımdan kitap isteyen çok oldu. Kitabın tükendiğini belirttiğimde ise, kitabın yeni baskısının yapılması için çok sayıda talep aldım. Ancak başına gelen bilir, kitap basımı işi zahmetli ve pahalı bir işlemdir. Birtakım nedenlerden dolayı Zile İsyanı kitabının 2. baskısını bu zamana kadar gerçekleştiremedik. Nasip bugüne imiş. 2. baskıda önemli bir değişiklik yok. Sadece Zile nin Yetiştirdiği Kıymetler bölümünde güncelleme yaptım. Ayrıca eserin en sonundaki Sonsöz bölümünde, tablodaki şehirlerin o zamanki nüfusları ile karşılaştırma yapabilmek için, günümüzdeki nüfuslarını ekledim. Eserin okuyuculara faydalı olacağı inencı ile... Doç. Dr. Orhan YILMAZ 11.04.2014, Çanakkale 16

Bölüm 1. ZİLE 1 Tarihten Günümüze Zile İlk Çağlar Tarihi ve yapılan arkeolojik araştırmalar göstermektedir ki, Zile şehri Tunç ve Demir Çağları ndan beri yerleşime açıktır. Ninova Kraliçesi Semiramis Tarafından Kuruluyor Zile hakkında Ninova ve Asurlular döneminin sonu ile ilgili ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Amasyalı ünlü coğrafyacı-tarihçi Strabon a göre Zile, günümüzde Irak sınırları içinde bulunan ve Asur Krallığı nın başkenti, Ninova Kraliçesi Semiramis tarafından kurulmuştur. Semiramis, güzel bir cariye iken, Belh şehrinin kuşatılması sırasında gösterdiği dirayet ve yiğitliği sonucunda, Asur Hükümdarı Ninus un takdirini kazanmış ve onunla evlenmiştir. M.Ö. 1916 yıllarında kocası Ninus u zehirleyerek, Asurların yönetimini ele geçirmiştir. Yani Zile yaklaşık 4.000 yıllık bir tarihi geçmişe sahiptir. Eti ve Hititler Dönemi Maşathöyük te bulunan yazıtların incelenmesi sonucunda elde edilen bilgilere dayanılarak yazılan Anadolu isimli eserde, Eti Medeniyetinin bugünkü Zile ye kadar yayıldığından bahsedilmektedir. Bu durumda Zile, Maşathöyük kazılarında bulunan tabletlerden elde edilen bilgilere göre; Orta Anadolu da başlayıp kuzeydoğuda Yeşilırmak Havzası boyunca sıralanmış Hitit yerleşim merkezlerinden biri olan Anzilla olduğu düşünülmektedir. Frig ve Kimmer Dönemleri Hititler Dönemi nde önemli birer yerleşim yeri olan Tapigga (Maşathöyük) ve Anziliya (Zile Höyüğü), M.Ö. 15. yüzyıldan sonra, Hititlerin en büyük düşmanlarından Kaşkalar ın birçok saldırısına uğradı. M.Ö. 8. yüzyılda Friglerin yönetimine giren yöre, M.Ö. 7. yüzyılda Kimmerler tarafından yağmalandı. 1 Bu bölümdeki bilgiler Tokat Yıllığı 1998, Zile Tanıtım 1994 kitapları ile www.gop.edu.tr ve www.members.lycos.co.uk/zilem internet sitelerinden alınmıştır 17

18 Bu kitabı Sanat Kitabevi nden edinebilirsiniz.

İNDEKS Abaza 58 Abdullah Kehale 129 Ahmet Erbil 26 Ahmet Ferit Bey 46 Ahmet İhsan, Dişçi 48 Akdağmadeni 70 Akkoyunlu 17 Alaca 64 Alanbaş 112 Ali Bey, Avukat 126 Ali Galip 84 Ali Nadir Paşa 44 Amasya 85, 102, 120 Arapseyf 54, 68 Arif Kılıç 27 Artova 20 Aşarkaya 99 Aynacıoğlları 10, 53, 73, 134 Ayvalıkozü 74 Bacul 101, 122 Bağlarpınarı Köyü 99 Bardak Hafız 126 Bat 11 Bayırköy 130 Bekir Sami Günsav 35 Bekir Sami Kunduk Paşa 35 Bektaşi Şeyhi 116 Binbaşıoğlu Mehmet 127 Birinci Dünya Savaşı 31, 37 Birinci Millet Meclisi 46 Bozok 53 Cahit Koççoban 27 Cahit Külebi 27 Celal Bey 54, 68 Cemil Cahit Toydemir 10, 19, 32, 72, 85 Cizözü 97 Çamlıbel Karakolu 91, 115 Çapanoğulları 10, 11, 53, 74, 141 Çapçızade Mehmet 105 Çengelhan 68 Çerkeş 64 Çerkez 58 Çerkez Ethem 10, 60, 65, 67, 128, 141 Çerkezzade Hasan Lütfi 105 Çocuklar Ordusu 32 Çopur Yusuf 108 Çorum 65 Damat Ferit Paşa 49 Dereboğazı 133 Deve Yolu 139 Deveci Dağı 102 Dürrizade Seyyid Abdullah Efendi 50 Edeköy 118 Edip Bey 49, 68 Engülüs Dağları 94 Eretna 17 Erkeğin Mehmet Çavuş 126 Ersandık Köyü 112 Erzurum Müfrezesi 123 Eti 15 Evliya Çelebi 17 Evrenköy 21 Ezine Pazarı 94 Frig 16 Galip Dede 68 Gazi Bey 68 Gülpınar Köyü 71 Güzelbeyli 21 Halife Ordusu 102 Halkaçayır Köyü 97 Hamidiye 75 Hasan Sevinç 28 Hilmi Bey 116 Hitit 15 Hoca Bahattin Efendi 105 Hoca Kamil Efendi 105 Hoca Sabri Efendi 105 İlhanlı 17 İpek Yolu 139 İran 31 İsmet Paşa 65, 115 İttihat ve Terakki 29, 52 İzmir 43, 44 Kadı Burhaneddin 17 Kalaşzade Amasyalı Ruhi Efendi 105 Kaman 90, 113 Kara Mustafa 77, 113 Katil İlyas 73, 81 Kavlak Ali 80 Kazım Ahçıoğlu 130 Kazım Karabekir Paşa 32 Kılıç Ali Bey 61, 63 19

Kızılca 77 Kimmer 15 Koyunculu 71, 84 Kulu 78 Kunduz Boğazı 98 Kurtuluş Savaşı 29, 37 Lostan Bey 97 Makedon 16 Maşat Höyük 25 Mazhar Osman 13 Mehmet Hulusi Efendi 59 Mehmet Vehbi Efendi 105 Mondros Mütarekesi 31, 43 Mumcuların Sabri Efendi 128 Mumcuzade İsmail Hakkı 105 Mustafa Kemal Paşa 37, 41 Mustafa Necati Sepetçioğlu 9, 28 Müftü Hacı Tevfik Efendi 135 Müftü Hamdi Efendi 127, 134 Mümeyyizzade Alizade Mehmet 105 Nihat Akyunak 26 Ninova 15 Ninus 15 Nogaykızıközü 70 Obüs Topu 101 Orhan Yılmaz 1, 9 Ordu 30 Ortaköy 65, 70 Osman Vuneroka Bey 120 Osmanlı 17 Ömer Lütfü Efendi 106 Pazar 21 Pontus Rumları 139 Postacı Nazım 60, 76, 96 Refet Paşa 69 Refet Paşa 64, 110 Rıfat Börekçi 41 Rıza Nur 48 Roma 16 Sabiha Gökçen 43 Sadullah Yaylası 99 Safiye Ayla 42 Samsun 49 Selahattin Bey 89 Semiramis 15, 24 Sezar 11, 16 Strabon 15, 17, 24 Sulusaray 72 Süleyman Fethi Bey 44 Süreyya Hami Şehidoğlu 11 Şirvani Mehmet Efendi 105 Tapigga 25 Tokat 23 Tokat Müftüsü 94 Tuğrul Mumcu 27 Turhal 98 Ulu Camii 24 Ülkü Şüküllüoğlu 42 Vasfi Rıza Zobu 42 Veysibeyzade Sıtkı Efendi 105 Yahya Galip Bey 61 Yalınyazı 21 Yenihan 102 Yıldızeli Kaymakamı 113 Yıldızeli Müfrezesi 123 Yıldıztepe 21 Yozgat İsyanı 62, 69 Yozgat 9 Yunanlılar 82 Yünlü 109 Zeki Çağlarman 41 Zeki Paşa 86 Zile 9, 15 Zile İsyanı 113 Zile Kalesi 24 Zile Pekmezi 22 20

21