Oksijen Uygulama AMAÇ Doğru ve uygun teknikle oksijen uygulanması ve olası komplikasyonların önlenmesidir. TEMEL İLKELER Hipoksiye neden olan durumlarda; PaO 2 <60 mmhg, SaO 2 <% 90 olması durumunda uygulanır. SaO 2 nin % 93 olması hedeftir. Oksijen tedavisinde kullanılan araçlar: a. Nazal Kanül (Bkz. Resim 1): Bu yolla % 22-44 yoğunlukta ve dakikada 1-6 lt oksijen uygulanabilir. Güvenli ve hasta kontrollü olmasından dolayı en çok kullanılan yöntemdir. Nazal obstrüksiyonu olan hastalarda kullanılmaz. Uygulamaya bağlı olarak burun deliklerinin ve kulakların çevresinde irritasyon oluşabilir. Resim 1. Nazal Kanül ile O 2 Uygulama Kaynak: Wilkinson MJ, Treas LS. (2012). Pocket Skills Nursing What You Need to Know Now. FA Davis Company, Philedelphia, p. 249. 299
Hemşirelik Bakım Standartları b. Transtrakeal Kateter: Dakikada 0,5-2 lt oksijen uygulanabilir. Kateter, cerrahi olarak hastanın boynundan larenks yolu ile trakeaya yerleştirilir. Hastaların kendilerini görüntü, hareket ve konfor açısından daha rahat hissettiği bir yöntemdir. Kanama riski olan, ciddi bronkospazmı olan ve yüksek dozda kortikosteroid tedavisi olan hastalar için uygun değildir. c. Venturi Maske (Bkz. Resim 2): % 24-50 yoğunlukta ve dakikada 3-8 lt oksijen uygulanabilir. Gürültülüdür ve kolostrofobiye neden olur. KOAH lı hastalarda kullanılır. Karbondioksit birikimi olan hastalarda kullanılması kontrendikedir. Resim 2. Venturi Maske Kaynak: Delaune SC, Ladner PK. (2002). Fundamentals of Nursing Standarts and Practise. Delmar Thomsan Learning, Second Edition, p. 900. d. Basit Maske (Bkz. Resim 3): % 40-60 yoğunlukta ve dakikada 6-10 lt oksijen uygulanabilir. En yaygın kullanılan araçtır. e. Depolu Maske (Bkz. Resim 4): % 90 yoğunlukta 10-15 lt oksijen uygulanabilir. Durumu kritik hastalar için kullanılır. Yeterli akımı sağlamak için deposu şişirilmelidir. Resim 3. Basit Maske Resim 4. Depolu Maske Kaynak: Wilkinson MJ, Treas LS. (2012). Pocket SkillsNursing What You Need to Know Now. FA Davis Company, Philedelphia, p. 249. Delaune S C, Ladner P K. (2002). Fundamentals of Nursing Standarts and Practise. Delmar Thomsan Learning, Second Edition, p. 900. 300
Oksijen Uygulama f. Geniş Volümlü Havalı Nebulizer: % 21-100 yoğunlukta dakikada 12-15 lt oksijen uygulanabilir. Sürekli aeresol tedavisi ile birlikte oksijen vermek için kullanılır. Isı ve tüp sık sık kontrol edilmelidir. g. Hood- Box (Bkz Resim 5): %22-90 yoğunlukta ve dakikada 7-12 lt oksijen uygulanabilir. Genellikle bebek ve süt dönemi çocukları için bu yol kullanılır. Yatağın ya da küvözün baş kısmı 45 º yükseltilir. Gözler koruyucu ile kapatılmalıdır. Resim 5. Hood- Box Kaynak: Rosdahl CB, Kowalski MT. (2012). Textbook of Basic Nursing. Lippincott s Williams&Wilkins, 10th Edition, p. 1117. Dikkat Edilecek Noktalar Uygulamada distile su kullanılmalıdır. Oksijen tüpü kullanılıyorsa, tüpler oda ısısında ve ısıtıcılara en az 2 m uzakta bulundurulmalı, sarsılmadan ve düşürülmeden taşınmalıdır. Kullanılan malzemeler (kanül, kateter, maske) hastaya özel olmalıdır. Disposable olmayan malzemeler (hood vb.) enfeksiyon kontrol komitesinin önerdiği şekilde dezenfekte edilmelidir. Oksijen tedavisi uygulanacak odanın güvenlik açısından kontrolü yapılmalıdır. a. Odada ısıtıcı, yünlü battaniye/ giysi bulunmamalı, b. Mobil oksijen tüpleri, özel taşıyıcıları ile taşınmalı, düşürülmemeli, c. Tüpler, odadaki radyatör ya da ısıtıcılardan uzakta olmalı, d. Yangın söndürme cihazı hazır bulundurulmalı, e. Hazne içinde 2/ 3 distile su bulunmalı. Kateter ile oksijen verileceği durumlarda aspirasyon pnömonisine neden olacağından kateter ucuna yağlı madde sürülmemelidir. 301
Hemşirelik Bakım Standartları Yenidoğanda oksijen uygulaması, yenidoğanda oksijen uygulaması standardına uygun olarak yapılmalıdır. Oksijen tedavisi uygulamalarında beklenmeyen sonuçlar: a. Nazal irritasyon, nazal kuruluk, sinüs ağrısı, epistaksis; serum fizyolojik nazal sprey şeklinde kullanılabilir. b. Kulakların arka yüzeyinde ya da yüzde iritasyon; kulak koruyucuları kullanılabilir. Nazal kanülün pozisyonu değiştirilmelidir. c. Hipoksinin devam etmesi; değerlendirme sık yapılmalı ve tedavi planı gözden geçirilmelidir. Oksijen gereksinimini azaltmak için yatak istirahati sağlanmalıdır. d. Karbondioksit retansiyonunun gelişmesi; kan gazları izlenmelidir. İŞLEM BASAMAKLARI Not: İşlem sırasında kullanılacak malzemelere kitap sonu Ek-1 de yer verilmiştir. 1. İşlem için gerekli malzemeler hazırlanır. 2. Eller el yıkama standardına göre yıkanır. 3. Hastanın kimlik doğrulaması yapılarak, uygulama hakkında hasta ve ailesine bilgi verilir. 4. Uygulama alanının güvenliği için gerekiyorsa uyarıcı yazılar (ateşle yaklaşılmaz, sigara içilmez vb.) konabilir. 5. Hastaya rahat bir pozisyon verilir. Tolere edebiliyorsa fowler veya semifowler pozisyonu verilir. 6. Uygulama öncesi solunum yollarında tıkanıklık olup olmadığı, yaşam bulguları (solunum dahil), solunum sesleri değerlendirilir. Taşikardi, burun solunumu, yardımcı solunum kaslarının kullanımı gibi solunum sıkıntısı belirtilerine özellikle dikkat edilir. 7. Gerekirse aspirasyon standardına uygun aspirasyon uygulanır. 8. Kapiler dolum zamanı ve arter kan gazı ölçüm sonuçları değerlendirilir. 9. Kullanılan kanül, kateter, maske vb. malzemelerin pozisyonunun ve oksijen dozunun değiştirilmemesi hususunda hasta ve ailesi uyarılır. 10. Güvenlik sağlanır ve enfeksiyon kontrol önlemleri alınır. 11. Oksijen bağlantıları kontrol edilir. 12. Nemlendiricinin 2/ 3 üne distile su konur ve veriliş yoluna göre uygun teknik ve hekim isteminde belirtilen dozda uygulama başlatılır. 302
Oksijen Uygulama Nazal kanül kullanılacak ise: 13. Kanülün uçları burun deliklerine yerleştirilir. 14. Kulakların üzerinden ve arkasından kanül tüpleri geçirilir. 15. Kanül hastayı rahat ettirecek pozisyonda çene altından ayarlanır. Maske kullanılacak ise: 16. Burundan çene üstüne kadar olacak şekilde maske yerleştirilir. 17. Maskenin kenarları hastanın yüzüne oturtulur. 18. Baş çevresindeki elastik bant ayarlanır. 19. Uygulamalar sırasında hastanın irritasyon açısından cilt ve mukoza kontrolü yapılır. 20. Maske ile uzun süreli oksijen uygulamasında her 2-3 saatte bir maske yeri değiştirilerek altında kalan deri bölgesi kurulanır. 21. Ağız bakımı standardına uygun ağız bakımı 4x1 yapılır. 22. Oksijenin gözlere temas etmemesi sağlanır. 23. Oksijen saturasyonu sürekli takip edilir. 24. Uygulama sonrası; arter kan gazı ve yaşam bulguları izlenir, öncesi değerler ile karşılaştırılır. 25. Disposable malzemeler uygun şekilde atılır. Dezenfekte edilecek malzemeler enfeksiyon kontrol komitesinin önerdiği şekilde dezenfekte edilir. 26. Nemlendiricideki su boşaltılır, dezenfekte edilir ve kuru olarak saklanır. Seyyar oksijen tüpünün nemlendirici haznesi gerekmedikçe doldurulmaz ve kullanıldıktan sonra aynı temizlik/ dezenfeksiyon prosedürü uygulanır. Kaynaklar 1. Akça Ay F. (2013). Sağlık Uygulamalarında Temel Kavramlar ve Beceriler. 5. Baskı, Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, s. 560-565. 2. Danış B, Nurülke B, Dindar B. ve ark. (2008). Hemşirelik Bakımında Kalite. 2. Baskı, Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri, İzmir, s. 81-83. 3. Delaune SC, Ladner PK. (2002). Fundamentals of Nursing Standarts and Practise. Delmar Thomsan Learning, Second Edition, p. 900. 4. Lynn P, Lebon M. (2011). Skills Checklists For Taylor s Clinical Nursing Skills. 3. Edition, Lippincott Williams & Wilkins, USA, p. 290-291. 5. Oksijen Uygulama. (2011). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Acil Sağlık Hizmetleri, Ankara. 6. Sabuncu N, Akça Ay F. (2010). Klinik Beceriler: Sağlığın Değerlendirilmesi. 1. Baskı, Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, s. 454-459. 303
Hemşirelik Bakım Standartları 7. Rosdahl CB, Kowalski MT. (2012). Textbook of Basic Nursing. Lippincott s Williams&Wilkins, 10th Edition, p. 1117. 8. Sabuncu N, Babadağ K. ve ark. (1996). Hemşirelik Esasları. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 496, s. 196-203. 9. Yıldırım A. (2001). Hemşirelik Bakım Protokolleri El Kitabı. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü, İstanbul, s. 138-142. 10. Wilkinson JM. Treas LS. (2012). Pocket Skills Nursing, What You Need to Know Now. F.A. Davis Company, Philadelphia, p. 90-91. 11. www.acadmed.org.my/view_file.cfm?fileid. (Erişim Tarihi: 12.06.2013). Hazırlayanlar Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI (Güney Genel Sekreterliği Sağ. Bak. Hiz. Koor.) Hem. Hacer ŞAHİN (Kiraz DH Hizmet İçi Eğitim Hemşiresi) Danışman Doç. Dr. Yasemin TOKEM (İKÇÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği A.D.) 304