YANGIN VE ENDÜSTRİDE YANGIN GÜVENLİĞİ Serkan KÜÇÜK Kimya Mühendisi / NAVA Mühendislik Ltd. Şti. 1.0. YANGIN GÜVENLİĞİ VE YAKLAŞIM MANTIĞI Yangın güvenliği ve yangınla mücadele konularında sahip olunması gereken temel mantık şu kriterlere dayanmalıdır: - Yangının çıkma olasılığının en aza indirilmesi ve yangının çıktığı noktada tutulması - Can güvenliğinin azami oranda sağlanması ve sürdürülmesi - Mal varlığı kayıplarının en aza indirilmesi Bu temel mantık bize, bir binanın tasarım aşamasından itibaren disiplinler arası eşgüdümün kaçınılmazlığını göstermektedir. Bu eşgüdümde kimya mühendisi başta olmak üzere, mimar-inşaat mühendisi,elektrik mühendisi, makina mühendisi,petrol mühendisi, yangın teknikeri-itfaiyeci gibi meslek insanları yer almalıdır. Yangın güvenliğini sağlayacak ve yangınla mücadele edecek bu disiplinlerin öncelikle temel yanma bilgilerine ve yanma kimyasına yabancı olmamaları gerekmektedir. Bu maksatla bazı açıklayıcı kavramlara kısaca göz atmakta fayda vardır. 2.0. TEMEL YANMA VE YANGIN BİLGİLERİ 2.1. Yanma ve yangın Yamçı maddenin oksijen ile ısı altında ve belirli oranlarda birleşmesi sonucu meydana gelen kimyasal reaksiyona yanma denir. Kontrol dışı yanma olayına da yangın adı verilir. 2.1.2. Yanma hızını etkileyen parametreler - Sıcaklık - Basınç - Hidrokarbon yapısı - Gaz karışımına ilave edilen maddeler 2.1.3. Yanma ve alev türleri - Kontrollü yanma ve patlama - Homojen ve heterojen yanma - Oksijen ya da hava ile yanma - Ön karışımlı alev ve difuzyon alevi 135
2.2. Tutuşma sıcaklığı Stokiometrik hava-yakıt karışımlarında, kanşımın patlaması ya da yanması için gereken minimum sıcaklıktır. 2.3. Parlama noktası Parlayıcı sıvıların hava ile yanıcı bir karışım meydana getiren buhar çıkardıktan en düşük sıcaklık derecesidir. 2.4. Yanma noktası Yanıcı hava-yakıt karışım buhar ya da gazlanmn alevle temas etmeksizin kendiliğinden yandıkları sıcaklık derecesidir. 2.5. Tutuşma-patlama limitleri Hava ya da oksijen ile karışım meydana getiren sıvı buharı ya da gazların yanabilmeleri/patlayabilmeleri için bulunmalan gereken aralıktır. Bu sınırların altında ya da üstünde yanma/patlama meydana gelmez. 2.6. Patlama Sürtme, darbe, vibrasyon, ısı ve ışık etkisi altında stabil olmayan katı, sıvı ve gaz maddelerin fiziksel genleşme veya kimyasal reaksiyon sonucu, aniden genleşme ve sıcaklık artışı meydana getirmelerine patlama denir. Patlamada alev iletimi şok dalgalarıyla olur ve aynı zamanda gaz karışımı kimyasal bir reaksiyon ile yanar. 2.7. Parlayıcı sıvı Parlama noktası 37.8 C ve buhar basıncı 2.8 atm'in altında olan sıvılardır. Kendi aralarında üçe ayrılırlar. 3.7.1. Al : Parlama noktası 22.8 C ve kaynama noktası 37.8 C'nin altında 3.7.2. BI : Parlama noktası 22.8 C ve kaynama noktası 37.8 C'nin üstünde veya eşit 3.7.3 CI : Parlama noktası 22.8 C üstünde veya eşit, kaynama noktası 37.8 C'nin altında 2.8. Tehlikeli (yanıcı) sıvılar Parlama noktası 37.8 C'nin üstünde olan sıvılardır. 2.8.1. Ali : Parlama noktası 37.8-60 C arasında 136
2.8.2. AIII : Parlama noktası 60-93.4 C arasında 2.8.3. Bill : Parlama noktası 93.4 C veya üstünde 3.0. Endüstride yangına sebep olan faktörler 3.1. Parlayıcı, patlayıcı ve tehlikeli kimyasal yoğunluğu Üretim ve labaratuvar alanlarında bulunan hammadde, yarı mamul ve ürünlerin kimyasal yapısı, yağunluğu ve çeşitliliğinden ötürü bazı sektörlerin potansiyel olarak yangın riski yüksektir. Can ve mal güvenliğinin azami oranda sağlanmasına yönelik olarak, 14752 sayılı " Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerle çalışılan iş yerlerinde alınacak tedbirler hakkında tüzük" başta olmak üzere uluslararası standartlar dahil bu sektörlerde titizlikle uygulanmalıdır. 3.2. Elektrik Yangın riski elektrik enerjisinin kullanımına ve elektrikli cihazların niteliğine bağlı olarak artış gösterebilir. Elektrik enerjisi kesinlikle sağlıklı bir projeye göre tesis edilmeli ve kullanılmalıdır. Fabrikadaki değişiklikler ve gelişmeler de bu projeye uygunluk göstermelidir. Üretimin bir çok noktasında elektrikli cihaz, motor, armatür vb. unsurlar kesinlikle ex-proof (patlama güvenlikli/alev geçirmez) olmalıdır. Üretim birimleri içinde elektrik ile ilgili tamirat, montaj, bakım gibi işler mutlaka bir izin belgesine bağlanmalıdır. Kıvılcım ya da ark oluşması tehlikesi varsa elektrik iş iznine ek olarak, ateşli iş izin belgesi düzenlenmelidir. Ayrıca topraklama konusuna özel bir önem verilmelidir. Koruma ve işletme topraklaması çok sağlıklı tesis edilmelidir. 3.3. Statik elektrik Özellikle kimya sektörü için en önemli yangın riskini oluşturan unsurların başında statik elektrik gelir. Statik elektriğin yol açacağı tehlikelerden korunmak için çok sağlıklı ve yaygın bir koruma ve işletme topraklamasının yanı sıra bilinçli bir seyyar topraklama yapılmalıdır. Yangın ve patlama tehlikesinin yoğun olarak bulunduğu ortamlarda çalışanlar anti statik ayakkabılar başta olmak üzere uygun koruyucu ekipmanla donatılmalıdır. Havalandırma, nemlendirme ve seyyar topraklama uygulamaları sürekli olarak göz önünde bulundurulmalıdır. 3.4. Ateşli işler Kaynak, kesme gibi ateşli işler özel bölümlerde yapılmalı, aksi durumlarda tüm ateşli işlerin gerçekleştirilmesi özel kurallara bağlanmalıdır. Ateşli İş İzin Belgeleri düzenlerimeli ve uygulaması titizlikle sürdürülmelidir. 3.5. Sigara Sigara ucundaki kor parçasının sahip olduğu 730-800 C sıcaklık sonucu yangın riskini arttıran önemli bir faktördür. Üretim, depolama, nakliye, ikmal alanları gibi yerlerde sigara içilmesi kesin olarak yasaklanmalı ve kontrol altında tutulabilecek sigara içme alanları belirlenmelidir. 137
3.6. Yıldırım Yanıcı madde tankları ve binalar yıldırım düşme riskini her zaman taşırlar. Ciddi bir yangın ve patlama riski oluşturan yıldırıma karşı başta paratoner olmak üzere tüm güvenlik önlemleri alınmalıdır. 3.7. Tehlikeli madde ikmali Üretim için gerekli olan yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı kimyasalların depolandığı tankiann bulunduğu alanlar da yangın riski yüksek olan bölgelerdir. Bu depolama tankları fabrikanın üretim, yardımcı işletmeler, idari ve sosyal alanlarından ayrı ve güvenlikli bir bölgede konumlandırılmalıdır. İkmal yapacak araçlar ve personel her türlü güvenlik önlemini almak zorundadır. Bu araçlar fabrika girişinden itibaren bir kontrol listesi ile gözlem altına alınmalı ve ikmal sistemlerinin sızdırmazlık başta olmak üzere durumu kontrol edilmelidir. 3.8. Bakım onarım dönemleri Fabrikaların üretime ara verip bakım onarıma girdikleri dönemlerde irili ufaklı bir çok yangın çıkmaktadır. Böyle durumlarda iş güvenliği/yangın güvenliği mühendisleri ya da ateşli işler nezaretçileri muhakkak fabrikada bulunmak ve gerekli önlemleri almak zorundadırlar. 3.9. Kazan daireleri ve yakıtlar LPG, doğalgaz ve motorin gibi yakıtların depolandığı ve kullanıldığı bu alanlar yangın güvenliği açısından sürekli izlenmeli ve bu alanlar ilgili standartlara göre tesis edilmelidir. 3.10. Temizlik ve düzenli çalışma eksikliği İş yeri ortamı sürekli olarak temiz tutulmalı, atıklar, muhtelif dökülme sızmalar tehlike yaratmadan ortadan kaldınlmalıdır. Tüm işçiler düzenli çalışma alışkanlığını yerleştirecek bilince eriştirilmeli ve sonrasında bu uygulama gerekli kontrol listeleri ile denetlenmelidir. 3.11. İnsan kaynaklı hatalar İnsanlann bilinçsiz ve özensiz davranışlarından ötürü bir çok yangın çıkmaktadır. Bunun önüne geçmenin en etkili yolu da insan gücünün doğru yöntemlerle eğitilmesidir. 138
4.0. YANGIN GÜVENLİĞİ VE YANGINLA MÜCADELE UNSURLARI 4.1. Bina tasarımı aşamasında yangın güvenliği Başta da belirttiğimiz gibi, yangın güvenliği bir çok meslek disiplinini ilgilendiren bir konudur. Bu konuya yaklaşımın ilk başlaması gereken yer de proje masasıdır. Bir mimar tasarladığı yapıyı kullanım amacından, can ve mal güvenliğinin sağlanmasına yönelik önlemlerden bağımsız düşünemez. Bu amaçla endüstriyel üretim süreçleri hakkında bilgi sahibi olması gereken mimarın, can ve mal güvenliğine yönelik şu kriterleri de çok iyi değerlendirmesi gerekir: Yapının konumu - Yangın araçlarının yaklaşım durumu - Yapının şekli ve düzenlenmesi Bölümler ve kompartımanlar ile bunların duvarları - Güvenlik ve boşluklar - Duman tahliye sistemleri - Çıkışlar Koridorlar ve merdivenler - Kaçış genişliği - Havalandırma - Duman ve alev engelleyici kapılar Merdiven boşlukları Mekanik ve elektirik tesisatına ilişkin şaftlar - Gizli bölmeler - Özel tehlike alanları - Koruyucu malzemeler ve sınıflandırılmaları - Yapının korunması - Çatı ve tavan - Çatı ışıklandırması - Kapılar, kaplamalar, ahşap malzeme Bu başlıkları genellemek gerekirse mimar tasarladığı yapıda yangının yayılmasını engelleyecek bir tasarım yapmak ve uygulama aşamasında da buna uygun malzeme kullanmak durumundadır. Kaçış tahliye ve kurtarmaya uygun tasarlanmış bir yapı yangın esnasında büyük avantajlar taşıyacaktır. 4.2. Su kaynakları Tesisler büyüklüklerine bağlı olarak değişen miktarlarda yeterli su kaynağına sahip olmak zorundadır. Yangın hattını besleyen kaynak veya kaynaklar su akışı varken en kritik noktada statik 139
basıncı en az 6 bar'ı sağlayacak ve dakikada 500 İt debiyi 30 dakika süre ile karşılayacak kapasitede olmalıdır. Kuru boru sistemleri dışında bütün yangın boru sistemlerinde kullanılabilecek en az bir güvenilir su kaynağı bulunmalıdır. Ancak çoğu sektörde kaynak sayısının birden fazla olması güvenlik açısından önemli bir avantaj teşkil eder. Bu kaynaklardan en az birisi diğerleri devreye girene kadar yeterli suyu sağlamalıdır. 4.3. Su basmçlandırma sistemleri Yangını söndürme ve yayılmasını önleme aşamasında en önemli unsur, genel enerji kaynaklarından bağımsız olarak çalışabilen ve her hortumun ucunda en az 6 bar basınç sağlayabilecek kapasitede bir pompa grubunun varlığıdır. Elektrikli, dizel ve jokey pompalardan oluşan böyle bir set, yangının etkisiz hale getirilmesinde çok önemli bir işleve sahiptir. Bu pompa grubundaki tüm pompaların yangınla mücadele için üretilmiş yangın pompaları olmaları ve bu konudaki uluslararası standartlara uygun olmaları gerekmektedir. 4.4. Yangın söndürme sistem ve cihazları Yangın çıktıktan sonra asıl mücadelenin yapılacağı tüm sistem ve cihazlar bu başlık altında kısaca genellenmiştir. Zamanı verimli kullanmak, etkin bir söndürme sağlamak ve insan faktöründen kaynaklanan eksiklikleri aşmak için otomatik söndürme sistemleri yaygınlaştırılmalı, ancak sistem seçiminde çok hassas davranılmalıdır. Köpüklü otomatik söndürme sistemleri kritik sektörlerde daha etkili bir mücadele unsuru olarak değerlendirilmelidir. Ancak otomatik sistemler bütünsel bir yaklaşım içinde,insan gücüne dayanan manuel sistem ve cihazlarla desteklenmelidir. Fabrika sahasında ihtiyaca uygun noktalara en az 4" hidrant hattı kurulmalıdır. Bina içlerinde en az 2.5" yangın suyu hattı bulunmalı ve buradan 1-1.5" ile yangın hortumlarına çıkış alınmalıdır. Ayrıca bina içlerinde kesinlikle yuvarlak makaralı hortumlar kullanılmalı varsa yassı hortumlar değiştirilmelidir. Fiktif depo, mamul depo, hammadde depoları, solvent/alkol tank sahaları, nakliye platformları otomatik köpüklü söndürme sistemi ile korunması gereken noktalar olarak öne çıkmaktadır. Uzun mesafelere su ve köpük atışı yapabilen su topları/monitörler de boya sektöründe yangın güvenliğimn önemli ekipmanlarındandır ve her fabrikada yeter sayıda bulundurulmak zorundadır. Tüm otomatik ve manuel sistemler seyyar söndürme cihazları ile de desteklenmelidir. Bu cihazların da seçiminde çok hassas davranılmalı, kullanım kolaylığı olanlar (6 kg) tercih edilmeli, yekpare gövdeli, tetik mekanizmalı, içten basınçlı ve test edilebilir manometreli, TSE belgeli cihazlar güvenilir ve servis/bakım desteği güçlü olan bir firmadan alınmalıdır. 4.5. Duman tahliye sistemleri Duman, beraberinde yükseldiği ısı, yanıcı yanma ürünleri ve diğer partiküller ile yangının yayılmasını kolaylaştırmasının yanı sıra insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri ve görüş mesafesini daraltarak insan ve mal tahliyesini engelleyen yapısı nedeniyle özel önlem alınması gereken bir faktördür. Yangınlarda bir çok insan duman yoğunluğu yüzünden hayatını kaybetmektedir. Ayrıca yoğun duman beraberinde alevi taşımasa dahi insanlar üzerinde büyük bir panik yaratmakta ve her açıdan etkin bir mücadeleyi zorlaştırmaktadır. Bu amaçla dumanı bina ya 140
da bir hacim içine yayılmadan dışarı atan duman bacaları/duman tahliye sistemleri kullanılmalıdır. Depolar ya da üretim alanları gibi büyük hacimlerde dumanın yayılmasını önlemek için, tavandan sarkan yangın bölmeleri de gereklidir. Endüstride etkili bir güvenlik önlemi olan duman tahliye sistemleri otomatik ya da manuel olarak çalışabilmekte ve binanın özellikleri/boyutları dikkate alınarak üretilebilmektedir. 4.6. Yalıtım ve yayılma Bir yangının büyümesinin ve verdiği zararın artmasını engellemenin en etkili yolu sağlıklı bir yalıtım uygulamasından geçer. Yangın kondüksiyon, konveksiyon ve radyasyon adı verilen üç değişik ısı iletimi ile yayılır. Ateşin bir yerden diğer bölüme atlamasını kolaylaştıran bu özelliklerinin mimari tasarım aşamasından itibaren göz önünde tutulup önlem alınması kaçınılmazdır. Bu konuda en büyük riski oluşturan bina içi şaftların yatay ve dikey olarak çok iyi yalıtılması gerekmektedir. Buralardan yayılan duman ve ısı yangının kısa sürede tüm bölümlere sıçramasını kolaylaştırmaktadır. Genellikle de merdiven, asansör, aydınlık boşlukları, çatı araları, havalandırma ve klima kanalları, pencereler gibi risk oranı yüksek yerler gerekli önlemler alınmadan kullanılmaktadır. Bina içinde bölümler arasında yayılmayı önleyecek düşey yangın bölmeleri, yangın perdeleri, kanallara yerleştirilecek yangın damperleri, tavana, atrium ve çatılara yerleştirilecek duman tahliye bacaları, elektirik tesisatlarına uygulanacak yangına dayanıklı kablo kanalları, demir, çelik, ahşap gibi taşıyıcı konstürüksiyonların yangına dayanıklı malzeme ile korunmaya alınması yangın yayılımına karşı alınması gereken temel önlemlerin başında gelmektedir. 4.7. Algılama, ihbar ve anons sistemleri Konumuz ile ilgili olarak göz önünde bulundurulması gereken en önemli kriterlerden biri zamandır. Zaman iyi değerlendirilmeyip, yangına geç müdahale edildiğinde tehlike çoğunlukla önemli boyutlara ulaşmaktadır. Bu amaçla yangını erken algılamak ve bu algılamayı gerekli biçimde ihbar etmek son derece önemlidir. Bölümlerin özelliğine göre duman, ısı ya da aleve duyarlı erken algılama sistemleri tesis edilirken özellikle analog adreslenebilir tipte entegre bir sistem seçilmesine dikkat edilmelidir. Piyasada bu işi yapan bir çok firma olması ve marka çeşitliliği, sistem seçiminde teknik destek, servis, ticari güvenilirlilik de deneyim gibi kriterleri ön plana çıkarmaktadır. Ayrıca tüm fabrika sahasına hitabeden ve insanların uyarılıp, yönlendirilmesinde çok önemli bir işlevi olan genel anons sistemleri de fabrikalar için gerekli bir unsurdur. 4.8. Acil aydınlatma ve yönlendirme sistemleri Bir yangın esnasında meydana gelen panik, enerjinin kesilmesi ile daha da büyümekte ve aslında gereksiz bir çok yaralanma ve ölüme sebep olmaktadır. Jeneratörün de devre dışı kaldığı ya da hem yangın södürme hem de aydınlatmaya yetecek güçte yedeklenmediği durumlarda, kendiliğinden ışık yayan akülü tip acil aydınlatma armatürleri ve aynı mantıkla üretilen yönlendirme üniteleri etkili ve vazgeçilmez güvenlik önlemlerindendir. Özellikle kaçış yollarında, çıkış kapılarında, yangın 141
merdivenlerinde, toplanma alanlarında, yangın pompalarının, kazan dairelerinin bulunduğu alanlarda bulunması gereken bu üniteler, günümüzde işlevselliğinin yanı sıra estetiği bozmayacak biçimde de tasarlanmaktadır. Ayrıca, yangın güvenliği ve yangınla mücadelenin bir bütünsellik taşıması gerektiğini belirttiğimiz yukarıdaki satırları destekleyen başka yönlendirme üniteleri de bir çok gelişmiş ülkede zorunlu olarak uygulanmaktadır. Bu sistemdeki temel mantık; yangın esnasında meydana gelen yoğun dumanın görüş alanını kısıtlayıp acil aydınlatmaları etkisiz hale getireceği ve acil aydınlatma uygulanamayan yerlere ulaşmak olarak kurulmuştur. Floresan, tungsten ya da gün ışığım absorblayan bu sistemdeki plakalar elektirik enerjisi kesildiğinde kendiliğinden ışıma yapmaya başlamakta ve güvenli bir yönlendirme yapmaktadır. 4.9 Kaçış yolları ve yangın merdivenleri Kaçış yolu tanımından bir binanın her hangi bir noktasından yer seviyesindeki güvenlikli alana kadar devamlı ve engellenmemiş alanlar anlaşılmalıdır. Fabrika bünyesindeki tek katlı yapılarda alanın büyüklüğüne bağlı olarak değişmekle birlikte, biri korunmamış da olsa en az iki farklı kaçış yolu düzenlenmelidir. Bu alanlara kaçışı engelleyici hiç bir şey konulmamalı, duman yayılımını engelleyecek sistemlerin ya da duman bacalarının olmasına özel önem verilmelidir. Kaçış yolu üzerindeki kapılar yandan menteşeli, panik barlı ve kaçış yönüne doğru açılır şekilde monte edilmelidir. Kaçış yollarının aydınlatma ve yönlendirmesi de yukarıda açıklanan özelliklere sahip olmalıdır. Fabrika binaları tek kattan yüksek olduğu durumlarda kaçış yollarını tamamlayan en önemli unsur yangın merdivenleridir. Bina içinde ve dışında konumlandırılan yangın merdivenlerinin kendilerine ait bir alanları, yangına dayanıklı duvarları, duman birikimine veya buzlanmaya karşı alınmış önlemleri, bağımsız akülü acil aydınlatmaları, yangına en az 30 dakika dayanıklı ve alev kesici, kaçış yönüne açılan kapıları olmalıdır. Bu merdivenlerin dönel tipte yapılmasından özellikle kaçınılmalıdır. 4.10. Görüntülü güvenlik ve genel güvenlik uygulamaları Daha ziyade fiziki güvenlik amacıyla kullanılan görüntülü güvenlik sistemleri, yangın güvenliği açısından da değerlendirilmeli ve boya fabrikalarında kritik olan insan olmadığı zamanlarda kamera ile de izlenmelidir. Ayrıca bekçi tur sistemleri gibi güvenlik personelinin çalışma yöntemlerini belirleyen sistemler, yangın riski yüksek bölgelerde de değerlendirilmelidir. 4.11. Koruyucu malzeme/ekipman ve yangın istasyonları Yangınla mücadelede insan faktörünün, daha etkin olarak kullanılması amacıyla kaliteli ve işlevsel malzeme ile donatılması gerekmektedir. Bu malzeme ve ekipmanlar alınırken fiyat kesinlikle önemli bir kriter olamaz. Bunun için kurulacak sistemlerden, alınacak en ufak kişisel koruyucu ekipmana kadar malzeme şartnameleri bir danışman nezdinde oluşturulmalıdır. Genel olarak bakıldığında fabrikanın gerekli tüm birimlerinde hortumdan lansa, yangın battaniyesinden seyyar söndürücülere kadar ilgili malzemeler bulunmalıdır. Ancak özellikle riskin fazla olduğu bölümlerde yangın istasyonu adını verdiğimiz birimler kurulmalıdır. Bir yangın istasyonunda kabaca şu malzemeler bulunmalıdır: - Balta - Kanca 142
Kazma - Kürek - Kova Tornavida El feneri - Yedek pil - Yangın battaniyesi Yangına dayanıklı kıyafet - İtfaiyeci çizmesi - İtfaiyeci bareti İtfaiyeci eldiveni Yeterli sayıda yassı hortum - Kumandalı jet/sprey atı yapabilen lans - Yedek rakor - Adaptör - Rakor anahtarı - Solunum cihazı - Minimum 25 kg köpük Köpük oranlayıcısı - Köpük lansı - İlk yardım seti - Portatif sedye - Reflektör - Güvenlik bandı - Acil ışık çubuktan - Megafon - Halat 50 m arabalı hortum (İstasyon yanında), 5.0. YANGIN EĞİTİMİ Yangın ve iş güvenliğinde sistemlere ve malzemelere ne kadar yatırım yapılırsa yapılsın insan faktörü eğitilmediği sürece tüm çabalar eksik kalacaktır. Yangın eğitimi de, yaygın olarak yapıla geldiği gibi bir tavada yakıt söndürmenin çok ötesinde, bilimsel ve teknik yönü ile birlikte psikolojik boyutu ağırlık kazanan çok önemli bir alandır. Eğitimlerin temel hedeflerinden biri SOĞUKKANLILIK SAĞLAMA ve BİLİNÇ KAZANDIRMAKTIR. Bu amaçla teorik ve pratik eğitim birlikte düşünülür. Eğitim programının özet başlıkları aşağıda yer almaktadır. 5.1. Teorik eğitim Yaşanmış olayların hatırlanması ve katılımın gerçekleştirilmesi - Kişinin psikolojik olarak eğitim almaya hazır hale getirilmesi Sosyal ve kişisel yaşamdaki yangın riskleri - Güvenlik kavramının bilince yerleştirilmesi - Temel yangın kimyası ve bilgisi 143
Ateşli işlerde dikkat edilmesi gereken kuralllar - Parlama, patlama bilgileri ve kuruluşa özel risklerin açıklanması - Gazlar ve tehlikeli kimyasallar ile ilgili bilgilendirme - Elektrik ve yangın ilişkisinin açıklanması Yangın Güvenliği ve iş güvenliğine yönelik yaklaşım - Önlem ve sistemler Organizasyonun önemi ve organizasyon yöntemleri - İlkyardım ve müdahale 5.2. Pratik eğitim Sınıf içi modellemeli organizasyon problemleri Açık alanda tatbikat öncesi spor - ) Malzemelerin tanıtılması Motivasyon arttırıcı yarışma ve oyunlar - Kontrollü yangın çıkarılması ve söndürülmesi - Yangın güvenlik sistem ve seyyar cihazların kullanılması İşyerinin risk analizinin gerçekleştirilmesi Değerlendirme ve anket 5.3. Eğitim alacak gruplar Bir iş yerinde yangın, deprem, sel, sabotaj, patlama vb.olaylara yönelik hareket edecek ve sağlıklı biçimde müdahale, kurtarma ve tahliye yapabilecek 2 grup saptanır. Bunun dışındaki grup genel bir bilgilendirme ve soğukkanlılık / bilinç kazandırma eğitiminden geçirilir. 5.3.1. Çekirdek kadro : Üretim, enerji, mekanik, yardımcı işletmeler, güvenlik, insan kaynakları gibi alanlarda yönetici ve sorumlu olarak çalışan personelden oluşur. Bu kadro bilimsel, teknik ve psikolojik yönü daha ağır basan 8 saatlik teorik eğitimden geçirildikten sonra, işletme koşullarında olası kazalara yönelik senaryolar eşliğinde organizasyonun sağlanmasına ağırlık verilen bir tatbikattan geçirilir. Bu grup 4-6 ay sonra 8 saatlik ileri teorik ve pratik bir eğitimden daha geçirilir ve işletmenin acil durum eylem planlarının geliştirilmesine hazır hale getirilir. 5.3.2. Aktif kadro : Çekirdek kadronun emri altında çalışan ustabaşı, formen, yadımcı işletmelerde çalışan kazancı, pompacı vb işçiler ile üretimde çalışan işçilerin bir kısmını kapsar. Çekirdek kadro ile benzer ancak tatbiki yanı daha ağır basan bir eğitimden geçirildikten sonra 4 ayda bir tabiki periyodik eğitimden geçirilir. 5.3.3. Personel kadrosu : Yukarıdaki 2 grup dışında kalan mavi ve beyaz yakalı tüm personeli kapsar. Temel yangın kimyası, olağanüstü durumlarda davranış psikolojisi, tahliye yöntemleri, iş yerlerindeki riskler ve önlemler ile organizasyona yönelik 8 saatlik teorik eğitimden geçirilir. Bu eğitim yılda 1 defa tekrarlanır. 144
6.0. ACİL DURUM EYLEM PLANLARI Bu planların amacı yangın, deprem, sel vb olaylar karşısında müdahale, haberleşme, koruma, kurtarma ve ilgili kurumlarla organizasyon faaliyetlerinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesini sağlamak ve kuruluşu olağanüstü durumlara hazırlamaktır. Acil Durum Eylem Planları özetle aşağıdaki başlıklardan oluşur: - Acil Durumun tanımlanması - Acil Durum Masasının oluşturulması - Acil Durum Masası görev, yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi - Acil Durum müdahale organizasyonunun gerçekleştirilmesi Müdahale grupları ve sorumlularının tespit edilmesi, görev yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi - Acil Durum haberleşme organizasyonunun oluşturulması Kaçış ve tahliye yollarının belirlenmesi Toplanma bölgelerinin belirlenmesi - Dışarıdan gelen yardım unsurlarının organizasyonu - Koordineli çalışılması gereken kurumların tespit edilmesi - Lojistik destek çalışmalarının belirlenmesi Olay sonrası personel takip ve hasar tespit raporlama yöntemlerinin ve sorumluların belirlenmesi Basın ile ilişkilerin organize edilmesi Acil Durumun geçirdiği safhaların açıklanması - Acil Durumlara yönelik örnek senaryoların oluşturulması Acil Durum tahliye ve müdahale tatbikatlarının yöntem ve zamanlarının belirlenmesi 7.0. ÖZEL YANGIN YÖNETMELİĞİ Bu yönetmelik yangın ve yangına sebep olan, faktörler hakkında ayrıntılı bilgi içerir, yangın ve iş güvenliği açısından gerekli formları düzenler, periyodik kontrollü işleri tanımlar taşeronların uymaları gereken kuralları tanımlar ve taahhüt altına alır. Yönetmelik Yangın Güvenliği alanında yapılan çalışmaların son noktasıdır ve kısaca şu başlıklardan oluşur. - Temel Yangın bilgisi - Yangına sebep olan faktörler Vaziyet planları ve yangın güvenlik sistemlerinin bu planlara işlenmesi Çekirdek kadronun oluşturulması Periyodik bakım onarım formlarının hazırlanması Ateşli iş izin belgelerinin hazırlanması - Teorik ve pratik eğitim programlarının tanımı ve uygulama yöntemleri. - Çevre kuruluşlarla yangınla mücadele planlarının hazırlanmasına yönelik organizasyon - En yakın itfaiye kuruluşuyla koordinasyonun ve teknik yardım koşullarının belirlenmesi - İşçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili faaliyet ve yasal zorunluluklar Sivil savunma, savaş ve büyük doğal afetlerde hareket şekli Gelişen teknoloji ve üretim şekline göre yönetmeliğin yenilenmesi 145
8.0. SONUÇ Sonuç olarak ortaya çıkan durum, endüstride yangın güvenliği ve yangınla mücadele konularının önemini ortaya koymakta ve kimya mühendisliği disiplininin konuyla yakın ilgisini göstermektedir. Boya sektörü bu konularda serbest çalışan ve danışmanlık yapan kimya mühendislerinin birikiminden yaralanmalı ve güvenli üretim koşullarını bütünsel bir mantık içerisinde gerçekleştirmelidir. Kaynaklar:.._.... - Kadırgan Neşet. Prof. Dr. :" Yangın ve patlamalarla ilgili genel bilgiter" KMO Yangın okulu ders notlan - 1997 - Kadırgan Neşet. Prof. Dr. :"Yanıcı ve patlayıcı gazların isçi sağlığı ve iş güvenliği açısından yarattığı sorunlar." KMO İşçi sağlığı ve iş güvenliği okulu-ii - 1994 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yangından Korunma Yönetmelikleri 24.12.1973 / 14752 sayılı "Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerle çalışılan işyerlerinde alınacak tedbirler hakkında tüzük" Küçük Serkan : "Çok boyutlu bir sorun:yangın" Arredamento Mimarlık Dergisi Sayı 109/1998 Küçük Serkan : "Otelcilerin korkulu rüyası: Yangın" Gastronomi Dergisi Sayı 27/1999-10-23 - NFPA 30, " Flammable and combustible liquids" 146