Teknik Tekstil 2011 Frankfurt Fuarı Teknolojik Değerlendirme Raporu
2
TEKNİK TEKSTİL 2011 FRANKFURT FUARI TEKNOLOJİK DEĞERLENDİRME RAPORU 3
ULUDAĞ İHRACATÇI BİRLİKLERİ GENEL SEKRETERLİĞİ EKİM 2012 ISBN 978-605-63376-0-4 Uludağ Tekstil İhracatçıları Birliği Yayına Hazırlayan Uludağ İhracatçı Birlikleri BUTEKOM (Bursa Tekstil ve Konfeksiyon Ar-Ge Merkezi) Editörler Yusuf ULCAY Şengül TEKE Gülsüm UYGUN SEZEN Dizgi Miray GÜNAY Yayın Sahibi İletişim Adresi T.C. Ekonomi Bakanlığı Uludağ İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği Organize San. Bölg. 2. Gelişim Sahası Kahverengi Cd. No:11 BURSA Tel: 0.224 219 10 00-1450 Faks: 0.224 219 10 31 Editoryal Üretim ve Yapım www.akmat.com.tr Bu eserin telif hakkı Uludağ Tekstil İhracatçıları Birliği ne aittir. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hükümlerine göre Uludağ Tekstil İhracatçıları Birliği nden izin alınmadan bu eserin herhangi bir bölümü veya tamamı iktibas edilemez, fotokopi veya diğer herhangi bir surette çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Baskı Yeri Akmat Akınoğlu Matbaacılık A.Ş. Organize Sanayi Bölgesi Ali Osman Sönmez Bulvarı 2. Sokak No:1 PK. 16159 Nilüfer / BURSA Tel : 0224 243 29 29 pbx Faks : 0224 242 51 00 www.akmat.com.tr 4
TEKNİK TEKSTİLLER FUARI İbrahim BURKAY Uludağ Tekstil İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Tekstil ürünleri, beşikten mezara dek insanoğlu ile bir aradadır sözü söylenirken çok değil 30 sene öncesine kadar, insanların örtünme (giyim) ve barınma (mekân) temel ihtiyaçlarına işaret ediyordu. Oysa ki 2011 senesine gelindiğinde bu söz dar bir anlamı ifade eder olmuştur. Techtextil 2011 Fuarı teknik tekstillerin hemen hemen her alanda yer aldığını ve tekstil sektörünün hayatımız için çok daha anlamlı bir sektör olduğunu göstermiştir. Tekstil sektörünün en hızlı büyüyen alanı olan teknik tekstiller günümüzde tıp, taşımacılık, koruyucu giysiler, tarım, spor malzemeler, paketleme, jeotekstiller, inşaat ve filtrasyon gibi birçok alanda karşımıza çıkmaktadır. Teknik tekstillerin konfeksiyon için üretilen tekstillerden kabaca iki kat hızlı büyüdüğünü veriler göstermektedir. Türk sanayicileri olarak, gelişen teknik tekstiller sektöründe başarılı olabilmek için konvansiyonel tekstillerde elde ettiğimiz bilgi birikimimizi, başarı ve tecrübelerimizi günümüzün en temel stratejik kavramı olan AR-GE çalışmalarıyla bütünleştirmeli ve gücümüzü bu konuda yoğunlaştırmalıyız. Bu yönlenmeyle, rekabet gücümüze destek sağlayacak katma değeri yüksek teknik tekstil ürünleri ile ülkemizin temel sektörlerinden biri olan tekstil sektörünün sürdürülebilirliğini de sağlamış oluruz. Teknik Tekstiller sektörünün en önemli organizasyonlarından biri olan Techtextile 2011 Fuarı 24-26 Mayıs 2011 tarihleri arasında Frankfurt ta 50 ülkeden 1207 firmanın katılımıyla gerçekleştirilmiştir. 2009 senesinde olduğu gibi, 2011 yılında da UTİB ve BUTEKOM un destekleriyle, bu fuara 8 akademisyenden oluşan bir araştırma heyeti katılım sağlamış ve yapmış oldukları incelemeler sonucu Teknik Tekstil 2011 Frankfurt Fuarı Teknolojik Değerlendirme Raporu hazırlanmıştır. Bu raporda, siz sanayicilerimize faydalı bilgiler sunmak amacıyla, Tarım, İnşaat, Koruyucu, Medikal, Otomotiv, Spor Teknik Tekstiller ve Ökoteks alt başlıklarında gelişmeler aktarılmıştır. Bu çalışmayı hazırlayan ekibe ve hazırlanmasına katkı koyan herkese teşekkür eder, çalışmanın sizlere faydalı olmasını dilerim. 5
Önsöz İbrahim BURKAY...5 İNDEKS TEKNİK TEKSTİLLER FUARI GENEL DEĞERLENDİRME Doç. Dr. Şule ALTUN...7 EKOLOJİK TEKNİK TEKSTİLLER (OEKOTECH) Doç. Dr. Şule ALTUN...8 TARIM TEKNİK TEKSTİLLERİ (AGROTECH) Yrd. Doç. Dr. Remzi GEMCİ...14 İNŞAAT TEKNİK TEKSTİLLERİ (BUILDTECH) Tekstil Yük. Müh. Fatih SÜVARİ, Prof. Dr. Yusuf ULCAY...20 SPOR TEKNİK TEKSTİLLERİ (SPORTECH) Yrd. Doç. Dr. Yüksel İKİZ...31 TIBBİ TEKNİK TEKSTİLLER (MEDTECH) Tekstil Y. Müh. Ahmet Fatih IŞIK, Prof. Dr. Yusuf ULCAY...36 OTOMOTİV TEKNİK TEKSTİLLERİ (MOBILTECH) Doç. Dr. Levent ÖNAL, Öğr. Gör. Yekta KARADUMAN...41 KORUYUCU TEKNİK TEKSTİLLER (PROTECH) Prof. Dr. Mehmet KANIK...50 6
TEKNİK TEKSTİLLER FUARI Genel Değerlendirme Doç. Dr. Şule ALTUN Uludağ Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Teknik tekstiller günümüzde tekstilin en önemli alanlarından biri olmuştur. Messe Frankfurt tarafından Ocak 2011 de yayınlanan basın bültenine göre, teknik tekstillerde dünya pazarı 127 milyar dolar civarındadır. Asya tüketimde 8,5 milyon ton ile birinci sırada iken, onu 5,8 ton ile ABD, 4,8 milyon ton ile Avrupa izlemektedir. Teknik tekstil liderlerinden Almanya da da teknik tekstillerin satışı tüm tekstil ürünleri içerisinde % 52 lik bir orandadır. Bu yıl 14. sü düzenlenen Frankfurt Teknik Tekstiller Fuarı, bu alanda dünyanın en önemli fuarı olma özelliğini bu yıl da sürdürmüştür. 50 ülkeden 1207 firmanın katıldığı fuar 24-26 mayıs 2011 tarihleri arasında Frankfurt ta gerçekleştirilmiştir. 24-27 Mayıs tarihlerinde de aynı alanda 330 firmanın katılımıyla, tekstil ve diğer fleksibl malzemelerin işlenmesinde kullanılan makinelerin sergilendiği Techprocess etkinliği yer almıştır. Aynı kapsamda düzenlenen Material Vision etkinliğinde ise, beton, teknik jeller, yüksek performanslı plastikler, bio-plastikler (bio-polimerler), boyalar, çelik, seramik, cam, tahta, nano-teknoloji ürünleri ve bio malzemeler sergilenmiştir. Fuarla aynı tarihlerde Teknik Tekstiller ve Avantex başlıkları altında iki sempozyum da düzenlenmiştir. 2011 Teknik Tekstiller Fuarı, enerji, malzeme ve kaynakların verimli kullanılması konularına odaklanmıştır. Teknik Tekstiller 2011 fuarına en çok firma ile katılan ilk 10 ülke şu şekilde sıralanmaktadır: Almanya 432 firma, İtalya 110 firma, Fransa 107 firma, Çin 67 firma, Belçika 52 firma, İngiltere 46 firma, İspanya 44 firma, İsviçre 38 firma, Tayvan 34 firma ABD 32 firma. Diğer yıllara göre en önemli artış Fransa (+ 9 katılımcı), Çin ( + 9 katılımcı), Çek Cumhuriyeti (+ 6 katılımcı) ve Portekiz (+ 5 katılımcı) den gelmiştir. Belçika, Kanada, Çin, Çek Cumhuriyeti, Fransa, İtalya, Portekiz, İspanya, İsveç, Tayvan ve ABD fuarda ulusal pavyonlar açmıştır, bu pavyonların amacı teknik tekstiller alanında dikkati ilgili ülkeye çekmektir. Fuarda ağırlıklı olan teknik tekstil uygulama alanları ise sırasıyla, mobiltech (otomotiv tekstilleri), buildtech (inşaat tekstilleri), hometech (ev tekstilleri) ve protech (koruyucu tekstiller) dir, bu alanları clothtech ve medtech (tıbbi tekstiller) takip etmektedir. 7
EKOLOJİK TEKNİK TEKSTİLLER (OEKOTECH) Doç. Dr. Şule ALTUN Uludağ Üniversitesi Mühendislik - Mimarlık Fakültesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Elvaloy (resin modifier) ile Dacron polyesterden üretilmiştir. XR-5 çöplük alanları da dahil olmak üzere pek çok yerde kullanılabilmektedir (Bkz. Şekil 1) Ökotek, Techtextil, Messe Frankfurt Exhibition GmbH tarafından kullanılan ve teknik tekstillere yönelik uygulama alanlarını sınıflandıran yapılanma içerisinde yer alan bir uygulama alanıdır. Çevre koruma, atık bertarafı ve geri kazanım konularında yeni fikirleri ve ilginç konseptleri içermektedir. Teknik tekstiller fuarında, şu anda dünyadaki tüm alanlarda olduğu gibi, çevre konularının ön plana çıktığı görülmüştür. Firmalar ya çevre felsefelerini yansıtmışlar, ya da çevreci ürünlerinin tanıtımını yapmışlardır. Örneğin, fuara 34 firma ile katılan Tayvan ın bu fuardaki temel konsepti, sürdürülebilir inovasyon dır. Fuara doğrudan çevreyle ilgili konularda üretim yapan doksanın üzerinde firma katılmıştır. Bu firmalar, örneğin sudan yağı ayrıştıran kumaşların üretimi gibi dolaylı olarak çevre faaliyetlerinin içerisinde bulunmakta ya da konfeksiyon atıklarını iplik haline getirerek doğrudan çevre faaliyetlerinin içerisinde yer almaktadırlar. Bu çalışmada oekotech bölümü altında yer alan firmalara ilave olarak, diğer firmaların sunduğu bazı çevreye dost ürünler de incelenmiştir. Seaman Corporation Oekotech, grubu altında yer alan firmalardan Seaman Corporation, yüksek performanslı kumaş üreten bir gruptur. Firma doğrudan çevreci ürün üretmemekte ancak çevreyi koruyan ürünler üretmektedir. Özellikle jeo-membran üreten firma, yüksek kimyasal direnç gerektiren yerler için XR-5 Ò, orta kimyasal direnç için XR-3 Ò ürünlerini önermektedir. Örneğin, XR-5, petrol türevleri gibi, hidrokarbon içeren ürünlerin uzun süreli saklanmasında önerilen ürünlerdendir. XR-5, DuPont Şekil 1. XR-5 in çöplük alanlarında kullanımı bu alanda 140 000 m 2 kumaş kullanılmıştır (www.xr-technology. com/case-histories/ch.php?id=39) Orlando nun artan nüfusuna karşılık olarak atık su arıtma kapasitesinin artırılması ihtiyacı doğmuş, HDPE nin güneş altında bir süre sonrası çatlaması nedeniyle, alternatif çözümlere gidilerek, havuzun tabanında polyesterden üretilen XR-3 kullanılmıştır. Biyoremidasyon (toprak ve su ortamındaki çevre kirliliğine yol açan maddeleri yok etmek için, doğal yollarla oluşan ya da yapay olarak oluşturulan mikroorganizmaların kullanılması) çalışmaları için de aynı ürünler önerilmektedir. İletişim:www.xr-5.com; E-mail:info@xrtechnology.com Ecotextil Çek Cumhuriyetinde kurulu bulunan Ecotextil firması, PP meltblown kumaşlar üretmektedir. Başlıca ürünleri arasında yer alan, herhangi bir nedenle saçılan maddeleri adsorplamaya yarayan Ecostar ın, Ecostar oil (petrol türevlerini % 800-1400 oranında adsorplayabildiği, özellikle suya karışan petrolün ayrıştırılmasında etkili olduğu belirtilmektedir), Ecostar Chemical (asitler, çözücüler gibi kimyasalları % 800-1200 oranında absorpladığı belirtilmektedir), Ecostar antistatik (kıvılcım riski bulunan yerlerde petrolü vb. absorplamaktadır.) 8
olmak üzere farklı türleri bulunmaktadır. Kullanım yerine uygun olarak Şekil 2 de görüldüğü gibi farklı formlarda üretilmektedir. TeleTube Uygulaması Şekil 2. Ecotextil firmasının ürünleri ve kullanım alanları Diğer ürünlerinden Microvac, filtreleme işlemlerinde kullanılmaktadır Bu dokusuz yüzey kumaşlar özellikle endüstriyel yüz maskelerinde, ameliyat maskelerinde, süpürge torbalarında, vb. kullanılmaktadır. Ecobond, LDPE den yapılan düşük gramajlı dokusuz yüzeyleri içermektedir. Saxima, özellikle sportif alanlarda, eldivenlerde ve aksesuarlarda kullanılanılan, ısı yalıtımı yapan, % 100 PP den yapılı bir dokusuz yüzeydir. İletişim: www.ecotextil.cz; E-mail: info@ecotextil.cz TeleTextiles Toprak takviyelendirmesi ve erozyon kontrolüne yönelik ürünler üereten telextiles firması, çevre sorunlarına yönelik olarak ürettiği ürünlerini de fuarda sergilemiştir. TeleEnviro Ò, yüksek mukavemetli polyesterden yapılan dokuma kumaşlardır. Bu ürünlerin başlıca kullanım alanları, dip tarama projelerinde silt perdesi, kirlenen sedimentlerin kontrolü vb dir. TeleBag Ò, erozyon kontrolü, kirlenmiş sedimentlerin depolanması gibi alanlarda kullanılan, yüksek mukavemetli büyük çuvallardır. TeleTube Ò, özellikle kıyı erozyonu için kullanılan, yüksek mukavemetli, tüp formunda, sıvı çimentonun doldurulabileceği malzemelerdir, gözenekli yapısı sayesinde çimentoda bulunan su kolaylıkla dışarı çıkabilir. TeleBag Uygulaması Şekil 3. TeleTube ve TeleBag Uygulamaları İletişim: www.teletextiles.no E-mail: post@teletextiles.no Ecotechnilin Üretimini Fransa da, Ar-Ge çalışmalarını Fransa ve İngiltere de yürüten bir firmadır. İki üretim hattı ile, günde 7000 ton üretim gerçekleştiren, 4 patentli prosese sahip olan bu firmanın başlıca ürünleri, doğal keçelerdir. Bu keçeler özellikle, geri kazanımın yeni yasalarla önemli hale geldiği, otomotiv sektöründe kullanılmaktadır. İnşaat tekstilleri ve jeotekstiller de diğer kullanım alanlarıdır. Keçelerde, PET,PLA ve PP gibi termoplastik binderlerle bağlanmaktadır. Ayrıca, FibriPreg markalı % 100 doğal liflerden üretilen keçelere, şeker esaslı bioreçine emdirilerek rijit paneller üretilmektedir. Firmanın ürettiği bazı ürünlerin özellikleri: Fibriboard: % 50 doğal lif, % 50 bioreçine, hafif ve yanmaz, iyi ısıl stabilite, iyi akustik özellikler. Feutralin: % 100 doğal lif, iğnelenmiş keçe, iyi akustik özellikler, kolay geri kazanım, ısı yalıtımı Fibriplast: % 50 lif, % 50 termoplastik, kolay geri kazanım, iyi çarpma direnci. İletişim: www.wcotechnilin.com Tel: + 44(0)1480 860403 9
Mehler Kaplamalı kumaşlar konusunda çalışan firma, Valmex Ò, Polymar Ò ve Airtex Ò markalarının üreticisidir. Fuarda diğer ürünlerinin yanı sıra yeni markası Mehler ecocare i de sunmuştur. Mehler bu kapsamda, üretim hattı dışındaki geri kazanım işlemlerine katılma, üretim atıklarını geri kazanma ve sürdürülebilir üretim şeklinde bir süreç planlamıştır. Firma ambalaj malzemelerinde geri kazanılmış ürünleri tercih ettiğini, tüm Mehler ürünlerinin dioktil ftalat (DOP) içermediğini, Avrupa da izin verilmeyen ürünlerin kullanılmadığını belirtmektedir. Kaplama işlemlerinde kullanılan pastaların işlenerek tekrar ürün haline getirildiği firma kataloğunda yer almaktadır. İletişim: www.mehler-texnologies.com E-mail: info@mehler-texnologies.com Beaulieu Technical Textiles Yer kaplamaları üreten Belçika firmasının fuarda sergilediği ürünler arasında ilk OK-Compost sertifikasına sahip zirai tekstil ürünü olduğunu belirttiği ÖkolysÔ de bulunmaktadır. Standart yer örtücüler PP, PE, PVC gibi petrol türevi hammaddelerden üretilen ürünler iken, Ökolys in biyo-bozunur olduğu belirtilmektedir. Bozunma süresi bitkilerin büyümesi için yeterli uzunluktadır. Şekil 4. Bitki örtüleri (Beaulieu Technical Textiles) İletişim: www.bintg.com E-mail: nick.roose@bintg.com Zelfo Technology Firma patentli Cellulose Optimised Resource Efficient (CORE) teknolojisi ile geri kazanılmış veya orjinal selüloz liflerini su ile birlikte kullanarak, kendiliğinden yapışan bir malzeme üretmektedir. Malzeme 0,5-1,5 g/ cm3 ağırlığa sahiptir, ürünler levha veya granül olarak satılmaktadır. Tahta, plastik ve benzeri malzemelere bir alternatif olarak üretilmiştir. Biyobozunur olması ve CORE teknolojisinde düşük enerji ve su kullanılması nedeni ile sürdürülebilir bir malzeme olduğu belirtilmektedir. İletişim: www.zelfo-technology.com E-mail:E.gregoire.devilmorin@zelfo-echnology.com Polisilk Bir İspanyol firması olan Polisilk, fuarda sergilediği bikomponent, polivinilidin florid (PVDF) ipliklerinin yanı sıra PLA filament ipliklerini ve oxo-biyobozunur Polipropilen ipliklerini de sergilemiştir. Kataloglarında, PLA ipliklerinin şu anda mısırdan elde edilen dekstrozdan yapıldığını, fakat yakın gelecekte selülozik hammaddelerden, zirai atıklardan elde edilebileceğini belirtmektedirler. Biyobozunur PP ipliklerinin kısa sürede tamamıyla bozunduğunu ve bozunurken metan veya zararlı kalıntılar bırakmadığını, su, karbondioksit ve küçük miktarda da biyokütleye dönüştüğünü belirtmektedirler. Bozunma için biyolojik olarak aktif bir ortam gerekmediği, güneş ışığı ve ısının bozunmayı kolaylaştırdığı katalogda yer almaktadır. İletişim: www.polisilk.com e-mail: marc@polisilk.com Wellmann International Limited Wellman International, PET şişelerden elyaf üreten bir firmadır. Firma sitesinde, yılda 1.6 milyar şişeyi geri kazanarak elyaf haline getirdiklerini belirtmektedir. Firma fuarda klasik ürünlerinin yanı sıra, şişelerin geri kazanılmasıyla elde edilen fonksiyonel liflerini de sergilemiştir. Cirrus Ô, buhar transferi sağlayan, yüksek rezilyansa sahip, özellikle yatak uygulamalarında kullanılan, filtre, jeotekstil ve astar uygulamalarında da kullanılması önerilen liflerdir. Dreamfil, yalıtım özellikleri iyi olan, hafif, yumuşak ve örtme gücü yüksek bir lif olarak tanıtılmaktadır. Sensifil, herhangi bir alerjen barındırmayan, astım hastalarının kullanabildiği bir lif olarak sunulmaktadır. 3,3-44 dtex aralığında üretilmektedir. Wellman oleophobic yağ ve su geçirmeyen bir liftir. Fillwell Ò 45-80 dtex inceliğinde üretilmekte ve 10
endüstriyel uygulamalarda kullanılmaktadır. Tüm lifler PET şişelerin geri kazanılmasıyla elde edilmiştir. Yapılan yaşam döngüsü analizleri ile firma ürettiği liflerin pazardaki en düşük çevresel etkiye sahip lif olduğunu belirtmektedir. Ayrıca, yılda 1.6 milyar PET şişenin geri kazanılması ile,300.000 ton zararlı emisyonun atmosfere salınımının engellendiği, 200.000 varil petrolün kazanıldığı belirtilmektedir. İletişim: www.wellman-intl.com e-mail: info@wellman-intl.com Everest Textile Tayvan, Şangay ve Bangok ta kurulu bulunan, ipliktenbitim işlemlerine kadar tüm işlemleri gerçekleştiren bir firmadır. Bu firmanın fuarda sergilediği ürünlerden bir grup da eco-materials dır. Bu grup altında, Bambu liflerinden elde edilen, bozunabilir ve pamuğa göre daha yüksek UV dayanımına sahip olan kumaşlar; mısırdan elde edilen biyobozunur özellikte PLA lifinden yapılan kumaşlar; organik pamuk ürünleri; geri kazanılmış naylon ipliklerden yapılan kumaşlar; PET şişelerden elde edilen liflerden yapılan kumaşlar; florokarbon içermeyen kumaşlar; EverNana (yeşil MEG (mono etilen glikol) ile klasik TPA dan elde edilen lif) bulunmaktadır. İletişim: www.everest.com.tw e-mail: rogerchung@everst.com.tw Api SpA İtalya da kurulu bulunan firma, 1958 yılından itibaren reçine bileşikleri alanında faaliyet göstermektedir. Özellikle, gemi güverteleri için koruyucu kaplama, beton yapıların korunması, su geçirmezlik, kimyasallar için kullanılan depoların kaplanması, havaalanlarının kaplanması ürünlerinin başlıca uygulama alanlarıdır. Fuarda sergilediği ürünleri içerisinde, özellikle biyobozunur polimerleri ön plana çıkarmıştır. Apinat Ò biyobozunur ve yenilenebilir kaynaklardan üretilen bir polimerdir. Bu ürünün ayakkabı, kumaş ve ambalaj sektöründe kullanılabileceği belirtilmektedir. Firma ürünün reklamını hala plastik kullanıyor musunuz sloganıyla yapmaktadır (Şekil 5). Deriye alternatif bir ürün olarak da tanıtılmaktadır. Şekil 5. Apinat Ò Ürün Tanıtımı Firma ayrıca masterbatch üretimi de yapmaktadır ve biyoplastikler için, apicoloròbio adlı masterbatch i geliştirmiştir. İletişim: www.apinatbio.com e-mail: farida.bocchese@apiplastic.com Trevira Bilindiği gibi Trevira, Almanya ve Polonya da üretim yapan, önemli bir polyester lif ve iplik üreticisidir. Düşük pillingleşmeye sahip, antimikrobiyel, güç tutuşur (Trevira CS) gibi farklı özelliklere sahip polyesterler üretmektedir. Ayrıca 2010 yılından itibaren Ingeo i üretmeye başlamıştır. Ingeo TM, petrol yerine bitkisel kaynaklardan elde edilen hammaddelerin kullanıldığı, klasik polyestere kıyasla sera gazı salınımını % 85, enerji ihtiyacını % 69 oranında azalttığı belirtilen, bozunabilir özellikte bir PLA polimeridir. Trevira firması, bu fuarda özellikle teknik tekstiller için polyester ve polilaktik asit (PLA) esaslı lif ve filamentlerini sunmuştur. Nonwoven uygulamaları, güç tutuşur ve antimikrobiyel lifler ve iplikler, standart ve mikrofilament iplikler bu liflerin ürün gurubu içerisindedir. Trevira NSK (düşük erime noktalı bileşen), standart polyester ile karıştırılarak hibrid iplikler üretilmektedir. NSK ile daha katı kumaşlar elde edilmekte, kumaşa pile vb. yapılabilmektedir. Hibrid ipliklerin, bitim işlemlerinde enerji tasarrufu sağladığı, bitirme aşamasında gerçekleşen plastikleşmenin kaplamaya ihtiyaç bırakmadığı, tek malzemeden ürün elde edildiği için % 100 geri kazanılabilir olduğu belirtilmektedir. Not: Temmuz 2011 de Trevira firması Indorama Ventures PCL (Tayland) ve Sinterama (İtalya) tarafından satın alınmıştır. İletişim: www.trevira.com Teijin Group Bilindiği gibi Teijin, aramid (Twaron), karbon (Tenax), polyester (Tetoron, Teonex-PEN) iplikler üreten, plastikler ve film uygulamaları için polikarbonat, PET, PEN (polyetilen naftalat) reçineler üretimi gibi alanlarda da faaliyet gösteren, lider firmalardandır. 11
Japonya da bulunan firma, Mart 2011 de gerçekleşen deprem ve tsunami yaralarını sarmaya çalıştığını da fuar kitapçıklarında belirtmektedir. Teijin firması fuarda, dünyanın ticari olarak üretilen ilk biyolojik esaslı PET lifini 2012 yılında üretmeye başlayacağını duyurmuştur. ECO CIRCLE PlantFiber olarak isimlendirilen ürünün, yaklaşık % 30 unun şeker kamışı gibi bir biyokütleden elde edildiği belirtilmektedir. Ürün özelliklerinin orijinal PET ile aynı olduğu ve ürünün aynı zamanda Teijin geri kazanım sistemi ile geri kazanılabildiği de katalog da yer almaktadır. Firma ilk yıl 30.000 ton ECO CIRCLE üretmeyi ve 3. yılın sonunda 70.000 ton a ulaşmayı hedeflediğini internet sitesinde belirtmiştir. İletişim: www.teijin.co.jp BASF BASF firması 2011 teknik tekstiller fuarında temasını geleceği tekstillerin içine koymak olarak belirlemiştir. Bu kapsamda, özellikle kaynakların verimli kullanıldığı ve emisyonların düşürüldüğü ürünleri sunmuştur, daha az enerji, daha az su harcayan, çevreye etkisi daha az olan ürünler sergilenmiştir. Bu ürünler içerisinde öne çıkan Acrodur, doğal, sentetik ve cam lifleri için kullanılabilen, su bazlı, formaldehit veya çözücü içermeyen bir akrilat reçinedir ve fenol-formaldehit/üreformaldehit gibi formaldehit esaslı reçinelere alternatif olarak üretilmiştir. Polikarboksilik asidin bir multifonksiyonel alkolle ısıl çarpraz bağlanması esasına dayanmaktadır. Çapraz bağlanma prosesi sırasında, fenol veya formaldehit gibi bir organik madde salınmaz, çıkan tek yan ürünün su olduğu belirtilmektedir. Ürünün toksik veya patlayıcı özelliği olmadığı da belirtilmekte, ayrıca ürünün firmanın emisyon limitlerinin azalmasına da katkıda bulunacağı belirtilmektedir. Acrodur, su, diğer bağlayıcı sistemler, ıslatma ajanları, pigmentler, güç tutuşurluk maddeleri gibi çeşitli kimyasallarla da kombine edilebilmektedir. Bu ürünün aynı zamanda, özellikle otomotiv tekstillerinde kullanılan doğal lif takviyeli kompozitlerde kullanımı da önerilmektedir. Ev içi uygulamalarda, örneğin duvar kaplamaları gibi -formaldehit salınımı olmadığı için- iç havanın temiz olmasına da katkıda bulunmaktadır. Solüsyon olarak Acrodur 950 L ve Acrodur DS 3530; dispersiyon olarak da Acrodur DS 3558 ve Acrodur DS 3515 isimleri ile piyasaya sunulmuştur. İletişim: www.basf.com/fiber-bonding e-mail: fiber-bonding@basf.com Ayrıca, reaktif boyalı selüloz liflerinde sabunla yıkama sonrasında kullanılan Cylanon Ò XC-W NEW, in konvansiyonel üretime kıyasla su ve enerji de tasarruf sağladığı belirtilmektedir. Aynı kapsamda sunulan diğer ürün olan Cyclanon Ò ECO ise, polyester, poiakrilonitril, selüloz asetat lif ve karışımlarında boyama sonrası indirgen yıkamada kullanılmaktadır. BASF in boyama sistemi BASF Color Fast Finish in pigment boyama ve bitim işlemlerini tek aşamada birleştirerek konvensiyonel üretime göre enerji ve su tüketimini azalttığı, böylece CO 2 emisyonunu düşürdüğü belirtilmiştir. Ayrıca Lurapret Ò ve Texapret Ò markalarının da su bazlı kaplama maddeleri olduğu ve böylece çevreye dost ürünler arasında yer aldığı firma tarafından belirtilmektedir. Ultraphor Ò HF ise düşük sıcaklıkta uygulanan bir optik beyazlatıcıdır. İletişim: kris.lee@basf.com Basf firması, ürünlerin çevresel etkilerini belirlemek amacıyla, ürünün yaşam döngüsü analizinin ve maliyetinin birlikte değerlendirildiği bir analiz yöntemi (Ec-efficiency Analysis) kullanmaktadır. İletişim: putting-future-into-textiles@basf.com Basf firması, Material Vision da doğal liflerden yapılı monoblok bir sandalye örneği de sergilemiştir (Şekil 6). Kenaf ve kenevirin Basf in su bazlı bağlayıcısı Acrodur ile bağlanması ile oluşturulan bu sandalyenin hafif ve mukavemetli olduğu belirtilmektedir. Şekil 6. Doğal liflerden yapılı sandalye (http://www.basf. com/group/pressrelease/p-11-274) Naomoto Japon firması Naomoto fuarda, Ecovalore markalı ütüsünü ön plana çıkarmıştır. Bu ütünün özelliği merkezi buhar boru sisteminin, tek buhar üretim üniteleri ile değiştirilmesidir. Böylece, enerji tüketiminin azaldığı ve CO 2 emisyonunun düştüğü belirtilmektedir. 12
KAYNAKLAR 1. www.xr-5.com 2. www.ecotextil.cz 3. www.teletextiles.no 4. www.wcotechnilin.com 5. www.mehler-texnologies.com 6. www.bintg.com 7. www.zelfo-technology.com 8. www.polisilk.com 9. www.wellman-intl.com 10. www.everest.com.tw 11. www.apinatbio.com 12. www.trevira.com 13. www.teijin.co.jp 14. www.basf.com/fiber-bonding 15. www.naomoto.com İletişim: www.naomoto.com E-mail: overseas@naomoto.com 13
TARIM TEKNİK TEKSTİLLERİ (AGROTECH) Yrd. Doç. Dr. Remzi GEMCİ K.S.Ü Mühendislik - Mimarlık Fakültesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Günümüzde teknik tekstillerin diğer tekstillere göre benzersiz yapısı sayesinde toplam tekstil pazarındaki payı her geçen gün artmaktadır. Teknik tekstillerin %80 nine yakını gelişmiş ülkeler tarafından üretilmektedir. Teknolojinin gelişimi ile teknik amaçlı tekstillerin üretimi de artmaktadır. Teknik tekstillerin zamanımızda çok çeşitli kullanım alanları bulunmaktadır. Bunlar on iki başlık altında toplanmaktadır (Ekiz, Canbaz, 2004). 1) Zirai tekstiller (AGROTECH) 2) İnşaat tekstilleri (BUILDTECH) 3) Teknik giysiler (CLOTHTECH) 4) Jeolojik tekstiller (GEOTECH) 5) Ev tekstilleri ( HOMETECH) 6) Endüstriyel tekstiller (INDUTECH) 7) Tıbbi tekstiller (MEDTECH) 8) Taşıt araçları için tekstiller (MOBILTECH) 9) Ekolojik tekstiller ( OEKOTECH) 10) Ambalaj tekstilleri (PACKTECH) 11) Koruyucu tekstiller ( PROTECH) 12) Sportif tekstiller (SPORTECH) Agrotech; tarım, bahçecilik ve balıkçılıkta kullanılan tekstilleri içermektedir. Tarımsal ürünlerin üretilmesinde olumsuz doğa koşullarının etkisinin en aza indirilmesi için ürünlerin korunması, toplanması ve saklanması için tarım teknik tekstilleri kullanılmaktadır (Emek, 2004). Tarım teknik tekstillerinden istenen fonksiyonların başlıcaları: Örtme, koruma, destekleme ve ambalajlamadır. Bu nedenle, tarım amaçlı olarak kullanılan jeotech, packtech, indutech, protech ve buildtech teknik tekstil materyalleri de agrotech alanına girmektedir. Tarım teknik tekstilleri içerisinde jeotekstiller, drenaj ve toprak ıslahında; koruyucu tekstiller, spreyler ve zararlı maddelerle çalışan kişilerin ve toprağın korunmasında; taşıma teknik tekstilleri, traktörler ve kamyonlarda; endüstriyel tekstiller, hortumlar, filtreler ve silo tanklarının ve boru hatlarının takviyesinde kullanılmaktadırlar (Ekiz, Canbaz, 2004). Tarım Teknik Tekstilleri: Tarımsal ürünlerin paketlenmesi, bitkilerin büyüme sürecinin hızlandırılması, ürünlerin UV ışınlarından korunması, tarımsal alanların ilaçlanması, yabani otların büyümesinin önlenmesi, tarımsal amaçlı drenaj ve erozyon kontrolü, besicilikte hayvanların hava şartlarından korunması, balıkçılık vb. gibi birçok uygulamada kullanılmaktadır. Bu uygulamalarda teknik tekstiller: Ağlarda, halatlarda, çuvallarda, bitkilerin güneşten korunması için gölgeliklerde, seralarda, ısı yalıtımında, zararlı otlardan korumada, rüzgâr ve doludan korumada, tohumların korunması amacıyla tohum filizlendirilmesinde, toprağın desteklenmesinde, koruyucu amaçlı giysilerde, hortumlarda, taşıma bantlarında, filtrelerde tercih edilmektedirler. Deniz balıkçılığında kullanılan özel ağlar da tarım teknik tekstilleri alanında yer almakta ve giderek büyüyen bir pazar oluşturmaktadır (Tarakçıoğlu, 2007). Agrotech ürünlerinde dokuma, örme ve nonwoven yapılar kullanılabilmektedir. Teknik tekstillerin üretim yöntemlerine göre teknik alanda kullanılan tekstil yapılarının başında nonwoven yüzeyler gelmektedir. Nonwoven kumaşların tarım alanındaki kullanımı 1983-1984 yıllarında sonsuz elyaflı işlem tekniği ile artmıştır. Bu dokular mukavemetin yanında yarı şeffaf ve gün ışığının geçimine de izin verir. Ayrıca ışık ve su gibi yüksek geçirgen özelliği sağlar. Bu sayede ürünler daha hızlı yetişir (Akalın, 1998). Dokuma gölgelik kumaşlar; PP kumaşta en çok tercih edilen polimerdir. Farklı hava şartlarına ve yüksek güneş ışığına dayanması için pigment veya yapışkan malzemeler 14
kullanılmaktadır. Dokuma kumaşlar bireysel bitki gereksinimlerini karşılamak için farklı gölge derecesi sağlar. Gölgelik kumaşların birçoğu monoflament ipliklerden yapılmıştır. Calenderleme işlemi kumaşta istenen yüzdelerde gölgelik sağlamak için önemli bitim işlemidir. Dokuma kumaşlar ayrıca kümeslerde duvar yerine kullanılmaktadır. Bu perdeler havalandırma sağlar ve maliyeti düşürür. Seralar için böcek perdeleri diğer önemli uygulamadır. Bu kumaşlar PE veya PP monoflamentlerden yapılmıştır. Bitkilere zarar veren böceklerden korumak için dokumanın gözenekleri 0,0075 inch boyutlarına olmaktadır (Mansfield, 2005). Nonwoven yüzeyler gölgelik, termal yalıtım malzemesi ve yabani ot önleyici olarak kullanılmaktadır. Ağır gramajlı dokuma, örme ve nonwoven kumaşlar rüzgar ve doludan koruma amaçlı olarak kullanılmaktadır. (Tarakçıoğlu, 2007) Gübrelerin ve tarımsal ürünlerin taşınması için kullanılan küçük jüt, kağıt veya plastik torbalar yerine, bugün birkaç tona kadar varan miktardaki ürünleri taşıyabilecek yapıdaki dokunmuş polipropilen torbalar (big bags) kullanılmaktadır (Horrocks, 2003). Nonwoven kumaşların tarım alanında kullanımı sonucunda gıda üretiminde hızlı bir artış meydana gelmiştir. Özellikle teknolojik olarak gelişen ülkeler bu uygulamayı başarılı bir şekilde gerçekleştirmişlerdir. Bu sayede kısıtlı alanda maksimum verim alarak gıda üretimlerini en üst seviyeye çıkartmışlardır. Ülkemizde de bu konu ile ilgili araştırmalar yapılmaktadır. Ancak şimdilik seracılıkta yapılan araştırmaların dışına çıkılamamıştır. Nonwoven kumaşların çeşitli tarım ve arazi uygulamalarında kullanımı hızlı bir şekilde artmaktadır. Bunun nedeni kısmen jüt, sisal çuval ve sicimler gibi ağır klasik tekstillerin daha hafif, daha uzun ömürlü sentetiklerle özellikle polipropilenin kullanılmasından ileri gelmektedir. Tarım ekini kaplamaları, toprağı ve çimi koruyucu ürünler, aşırı kışta fidanlık ürünleri, zararlı otları kontrol kumaşları, kök torbaları, konteynırlar önemli nonwoven kumaşlarıdır. Bu alanda hafif ve ağır sonsuz elyaflı işlem (spunbonded) ve iğneleme tekniği ile üretilmiş kumaşı içini alan birkaç farklı nonwoven kumaş tipi kullanılır (Ekiz&Cambaz, 2004). Nonwoven kumaşlar tarım alanında tohum çimlendirmede, hazır çim üretiminde, bitkilerin dona, doluya, yağmura ve haşarata karşı korunmasında ve bunlara benzer birçok tarımsal faaliyetlerde kullanılabilmektedir. Örneğin; fide yetiştirme ve üretiminde tohumlar oldukça yumuşak ve elastik tülbent tabakalar üzerine serpilir. Seralarda mikro klimanın nem ve sıcaklığı oldukça hassas bir şekilde kontrol edilerek tohumların gelişmesi hızlandırılır. Fideler belli bir büyüklüğe ulaştığında, taşıyıcı nonwoven kumaşlar üzerinde esas büyüyeceği yere nakledilerek şaşırtma işlemi gerçekleştirilir. Çim üretiminde nonwoven kumaşlar üzerinde yetiştirilmiş olan çimler, rulo halinde sarılır ve esas çimlendirilmesi arzu edilen yere nakledilir (Ekiz, Canbaz, 2004). Bu kumaşlar ağaçtaki muz salkımlarının dış hasarlardan, hastalıklardan ve böcek ilacı kullanmaksızın böceklerden korumaktadır. Nonwoven kumaş tarafından örtülen muzlar, salkım boyunca meyvelerin daha iyi dağılımını ve kolorasyonu sağlar ve değerini arttırır ayrıca ek olarak da böceklere karşı korumaktadır (Mansfield, 2005). Tarım Sektörüne Nonwoven Kumaşların Sağladığı Faydalar 1. Tarla alanına sağladığı faydalar 2. Sera alanına sağladığı faldalar 3. Bahçe alanına sağladığı faydalar 1. Tarla Alanına Sağladığı Faydalar Tarımsal üretim yapılan fakat karakterini kaybetmesinden korkulan topraklarda veya tarımsal üretim için gerekli bazı faktörlerin sağlanması için ıslah çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışmaların en başında erozyon kontrol sistemleri gelmektedir. Bu kontrol sistemleri ile verimli toprak kaybı minimuma indirilmeye çalışılmaktadır. Erozyon kontrol sistemleri bitkisel örtüden oluşan sistemlerle başlamış ve süre gelmiştir. Günümüzde erozyon engellemede doğal hibrit ve geçirgen olmayan sentetik sistemler ile örülmüş ya da nonwoven kumaşlar kullanılmaya başlanmıştır. Nonwoven kumaşların erozyon kontrolündeki uygulamaları toprak altında ve üstünde gerçekleştirilmektedir. Ticari yönden 3 çeşit temel tarımsal erozyon kontrol sistemleri vardır. 1. Yer dokuması (Geotekstil) 2. Bitki örtüsü (Hydro örtüler) 3. Balçık çitleri Erozyon kontrolünde bitkisel kökenli nonwoven kumaş kullanımının en önemli etkenlerinden biri dayanıklılığıdır. Bundan dolayı uygulama alanlarında tercih edilmektedir. Sentetik liflerle oluşturulmuş yüzeylerin en büyük avantajı ise uzun zaman uygulama alanında kalabilmesidir. Bu süreç 4-10 yıldır (Raton, 1997). 2. Sera Alanına Kazandırdığı Faydalar Dış etkenlerden korunmuş bir alanda üretimin en önemli karakteristiği kontrollü yapay çevre şartları olan serada 15
çok yoğun bitki yetiştirilmesidir. Bu nedenle sera içinde yetiştirilecek her bitki için gerekli isteklerin tam olarak saptanması, iyi kontrol ve bakımı sonucunda başarı elde edilebilir. Bitkilerin insanlar gibi normal sağlıklı gelişimleri için sağlıklı çevre, iyi yetiştirme ortamı, yeterli besin, su, sıcaklık ve havalandırmaya ihtiyacı vardır (Abak, 1986). 3. Bahçe Alanına Kazandırdığı Faydalar Bahçecilikte kullanılan nonwoven kumaşlar, üretimin artması ve ürün kayıpların minimuma indirilmesi amacı ile kazandırdığı faydaları şu şekildedir (Raton, 1997). Bahçe yetiştiriciliğinde de nonwoven kumaşların en önemli faydalarının başında drenaj gelmektedir. Su seviyesinin yüksek olması toprağın soğumasına, köklerin havasız kalarak boğulmasına ve birçok mantari ve bakteriyel hastalıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu yüzden drenajı sağlayan nonwoven kumaşlar zayiatsız ve verimli bir üretim için vazgeçilmez bir unsurdur (Yılmaz, 1995). Nonwoven kumaşlar bahçecilikte meyve ve sebzeleri yabani otlara karşı korunmasın da kullanılmaktadır. Bu yabani otlar bitkinin suyuna, toprağına ve besin maddelerine ortak olmak sureti ile bitkiye zarar verirler. Ayrıca yabani otların çoğalmaları süratlidir ve bitkiden bitkiye hastalık da taşıyabilirler. Bu yüzden nonwoven kumaşlar bahçecilikte bitki ve fidan diplerine uygulanması sureti ile bütün bu olumsuzlukları engeller. Bunu gerçekleştirmek için nonwoven kumaşlar toprak üstüne uygulanırlar. Uygulamada koyu renkli (siyah, kahverengi), güneş ışığını geçirmeyen nonwoven kumaşlar tercih edilir. Ağırlıklı olarak bahçecilikte ve seracılıkta uygulanırlar. (Ekiz, Canbaz, 2004) Başka bir uygulaması da nonwoven kumaşların üretimi sırasında içlerine ilaç katılarak yürüyen parazit böceklerin fidelere ve bitkilere yaklaşması engellenir (Mansfield, 2005). Şekil 1. Yabani Otlara Karşı Uygulamalar (Ekiz&Canbaz, 2004) Bahçecilikte nonwoven kumaşların diğer en önemli avantajı da yetiştiricilerin kontrollü çevre şartları (özellikle sıcaklık) içinde bitki yetiştirmelerine olanak sağlamasıdır. Bu nedenle özellikle kışın soğuk aylarında her bitkinin optimum sıcaklık derecesinin sağlanabilmesi amacı ile nonwoven kumaşlar örtü malzemesi olarak kullanılır. Ayrıca nonwoven kumaşlar meyve ağaçlarının tozaklanmasından sonra, ağaçların hastalıklardan, parazitlerden ve soğuktan korunması amacı ile de örtü malzemesi olarak ta kullanıla bilirler. Şekil 2. Bitki Battaniyesi Uygulamaları (Ekiz&Canbaz, 2004) Nonwoven kumaşlar seralarda oluşabilecek olumsuzlukları minimuma indirmek amacı ile sera örtüsünün altına uygulanır. Soğuk havalarda sera ısısının korunmasını sağlar. (Ekiz&Canbaz, 2004) Sera Örtüsü Üstü Uygulamaları Sera alanında verimi etkileyen en önemli unsur her bitkinin farklı koşullara gerek duymasıdır. Bilindiği gibi bazı bitkiler yüksek güneş ışığına ihtiyaç duyarken bazıları ise yarı gölge ortamında daha iyi bir gelişim göstermektedirler. Nonwoven kumaşlar yarı gölge ortamını seralarda sağlamak amacı ile sera örtüsü üzerine uygulanırlar. Bu uygulama sonucunda sera içine giren güneş ışığı miktarını azaltılarak bitkinin rahat gelişmesi için iyi bir ortam yaratılmış olur (Uzun, 1995). 16
Toprak Altı Uygulamaları Toprak altında kullanılan nonwoven kumaşların sağladığı faydaların başında toprağın suyunu tutarak derinlere gitmesini engeller. Bitkilere gerekli miktardaki suyun iletimini sağlar. Gelişmiş ülkelerin teknolojisi ile uygulanan nonwoven kumaşların toprak altı uygulamalarında bitkilerin yılda 1-2 defa sulanmasının yeterli olduğu bilinmektedir (Raton, 1997). Nonwoven kumaşların toprak altı uygulamalarının en çok kullanıldığı ülkelerin başında Hollanda ve İsrail gelmektedir. Bu ülkeler teknolojilerini nonwoven kumaşların üzerinde uygulayarak tarım alanında büyük gelişmeler göstermişlerdir. Bu şekilde ziraatını geliştirmiş ülkelere en önemli örneği İsrail dir. İsrail toprak altı uygulamaları sonucunda dünyaya domates ihraç eder düzeye gelmiştir. İsrail in toprak altı uygulamalarında kullandığı nonwoven kumaşların özelliği bilinmemektedir. Ancak bahsettiğimiz gibi yılda bir kere sulanması ile bitkinin gelişimini gerçekleştirdiğinden çölün ortasında bile yetiştiricilik yapılabildiği bilinmektedir. İsrail in toprak altı uygulamalarında kullandığı nonwoven kumaşların özelliği hakkında ancak tahminler yapılabilmektedir. Bunlardan en gerçekçi tahmin, nonwoven kumaşların üretiminde kullanılan liflerin içi boş yapıda olanları (Hollow-spoun) ile karışımlarının kullanıldığı tahmin edilmektedir. Şekil 3. Toprak Altı Uygulamaları (Ekiz&Cabaz, 2004) Tarım Alanındaki Diğer Uygulamalar Nonwoven kumaşların üretimi sırasında içlerine tohumlar serpiştirilir. Bu şekilde üretilen nonwoven kumaşlarla süs bahçelerinde çiçek yetiştirilmesi sağlanır. Uygulaması ise tohum içeren nonwoven kumaşlar istenilen bölgeye serilir ve sulaması yapılarak çiçeklerin gelişimi sağlanır. (Uzun, 1995) Tohum içeren nonwoven kumaşların diğer bir uygulaması ise çim alanları içermektedir. Bu amaçla kullanılacak olan nonwoven kumaşların içine çim tohumları serpiştirilir ve istenilen bölgeye yayılarak çimin gelişimi sağlanır. Bu uygulama daha çok çim alanlarında çimin kaybolduğu noktalarda uygulanır. Şekil 4. Nonwoven Kumaşların Tarım Alanındaki Diğer Uygulamaları (Ekiz&Canbaz, 2004) Hindistan cevizi liflerinden üretilen saksı şeklindeki nonwoven kumaşlar çiçek yetiştiriminde kullanılır. Nonwoven saksıların sağladığı avantaj ise içine dikilen 17
çiçeğin yeterli gelişimini sağladığı da daha büyük bir saksıya konulması sırasında çiçeğin sökülmesine ihtiyaç duyulmadan direkt olarak dikilmesi imkânını sağlamasıdır. Böylelikle dikim işlemi sırasında çiçeğin köklerinin zarar görmesi engellenmiş olur (Raton, 1997). Polipropilen tarım ve bahçecilikte çoğunlukla tercih edilen bir liftir. Ayrıca, özellikle yabani otlardan koruma ve bitkilerin çabuk büyümesi amacıyla, polietilen filmler kullanım alanı bulmaktadır. Polietilen ve polipropilen nonwoven yüzeyler, bitkileri soğuktan koruma amacıyla kullanılabilmektedir. Şekil 5. Agrotech Ürün Koruma (www.exelto.com) Poliamid ve poliester ağlar zararlı böceklerden korunmak amacıyla kullanılmaktadır. Meyve yetiştiriciliğinde, doluya karşı koruma amacıyla polietilenden üretilmiş örme yapılar kullanım alanı bulmuştur. Hayvan barınaklarının korunması amacıyla rüzgar geçirmez yapılar kullanılabilmektedir. Bu yapılar genellikle poliester veya polietilenden üretilmektedir. Ayrıca yüksek mukavemetli balık ağlarında yüksek mukavemetli polietilen (HMPE (Dyneema ve Spectra )) liflerinin kullanımı son yıllarda artmıştır. Balıkçılıkta, özellikle de ağ yapımında kullanılan diğer bir lif poliamiddir (Pillai, 2001). Bioagrotekstiller Günümüzde kullanılan agrotekstiller geri kazanabilir ve biodegrade olabilen malzemelerdir. PLA, nişasta temelli biopolimerler başlıca kullanlardır. Biopolimerler normal biodegrade olma süresi 3-5 yıldır. Bioagrotekstiller doğal lifler ve eriyik yöntemle eğrilebilen biopolimerler bioreçineler ve ilave edilen materyallerle oluşturulabilir. Böylelikle bioagrotekstilden UV ışınlarına karşı, böceklere karşı vb. beklentimizi karşılamış oluruz (Ruys, Welkenhuysen, Van Olmen, 2011). Şekil 6. Biodegrade Olabilen Agrotekstil (www.centexbel.be) UV ışınlarına karşı direnç Böceklere karşı koruma Non-toksik olma Çevreye uyumlu olma gibi özellikler beklenmektedir. 18
KAYNAKLAR 1. Emek, A., 2004. Teknik Tekstiller Dünya Pazarı, Türkiye nin Üretim ve İhraç İmkanları, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, Uzmanlık Tezi, Ankara. 2. Horrocks, A. R., Anands, C., 2003. Teknik Tekstiller El Kitabı (Technical Textiles Handbook), The Textile Institute, Türk Tekstil Vakfı. 3. Pillai, MS; Vasudev, R; 2001. Applications of coir on agrotech, International Seminer on Technical Textiles, Mumbai, Hindistan. 4. Akalın, M.; 1998. Dokusuz Tekstil Yüzeyleri Marmara Üniversitesi İstanbul Türkiye. 5. Raton,B.; 1997. Paper And Composites From Agro-Baset Resources Press; Lewis Publishers, 403-425s. 6. Abak, A.; 1986. Düz Ve Mat Camların Seracılıkta Kullanımı Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma Cam Pazarlama A.Ş. 7. Yılmaz, A.; 1995. Alçak Plastik Tünellerde Karpuz Yetiştiriciliği Teknik Ziraat Müdürlüğü Adana Türkiye. 8. Uzun, G.; 1995. Seralarda Kesme Çiçek Yetiştiriciliği Çukurova Üniversitesi Ziraat Bölümü. Adana Türkiye. 9. Tarakçıoğlu, I., 2007. Technical Textiles and Applications, Tekstil ve Konfeksiyon Dergisi sayı 2007/2, 154-160s. 10. Mansfield, R. 2005. Agrotextiles: A Growing Field, Agricultural and horticultural end-use possibilities abound for woven, nonwoven and knitted fabrics. September. 11. Ekiz, B., Canbaz, A., 2004. Tarım sektöründe kullanılan nonwoven kumaşlar, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Tekstil Eğitimi Bölümü Bitirme Tezi. İstanbul. 12. Ruys, L., Welkenhuysen, I., Van Olmen R., 2011. Bioagrotex:Biobased Agrotextiles, Techtextil: 24-26 May, Frankfurt, Germany. (www.exelto.com 11.06.2011) (www.centexbel.be 16.06.2011) 19
İNŞAAT TEKNİK TEKSTİLLERİ (BUILDTECH) Tekstil Yük. Müh. Fatih SÜVARİ Prof. Dr. Yusuf ULCAY Uludağ Üniversitesi Mühendislik - Mimarlık Fakültesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Giriş 24-26 Mayıs 2011 tarihleri arasında, Frankfurt-Almanya Fuar Merkezi nde gerçekleştirilen Techtextil-2011, Uluslararası Teknik Tekstiller ve Dokusuz Yüzeyler Fuarı nda, binalarda kullanılan tekstil malzemeleri (inşaat tekstilleri) ile ilgili olarak sergilenmiş ürünlerdeki gelişmeler ve yenilikleri içeren bu rapor, inşaat tekstilleri konusunda ürünleri bulunan firmaların yetkilileriyle birebir yapılan görüşmeler, firmaların basılı katalogları ve internet sitelerinde sunulan bilgiler ışığında yazılmıştır. Fuarda, bina ve diğer yapılarda kullanılan tekstil malzemeleri BUILDTECH başlığı altında lanse edilmiştir. Bu konuda, firmaların fuarda tanıttıkları ürünlerini uygulama alanlarına göre daha da özelleştirecek olursak aşağıdaki başlıkları yazmak mümkündür; Beton Malzeme İçin Tekstil Güçlendirmeleri Hafif Yapı Malzemeleri Soğuk, Sıcak ve Ses Yalıtımları Tekstil Çatılandırma Malzemeleri Güneşten Koruyucu Tekstiller Yangına Karşı Koruma Çadır Malzemeleri ve Geçici Yapılar Diğer Tekstil Malzemeleri Elde edilen son verilere göre, dünyada teknik tekstillerin uygulama alanı büyüklüğü açısından, inşaat tekstilleri 15% ile üçüncü sırada yer almaktadır (Technical Textiles, May 2011). Birinci sıradaki otomotiv tekstillerinin payının 17% olduğu düşünülürse bu büyük bir paydır. Yerli teknik tekstil üreticilerinin gelecekte bu pazardan daha fazla pay alması adına, bu raporda belirtilen ürünler ve yeniliklerin inşaat tekstillerinin dünyadaki bugünkü durumu hakkında kendilerine fikir vereceği inancındayız. Aşağıdaki bölümlerde, firmaların sergiledikleri ürünler yukarıdaki başlıklar altında incelenerek, okuyucuya benzer ürünlerle ilgili daha kolay kıyaslama yapabilme olanağı sunulmuştur. Beton Malzeme İçin Tekstil Güçlendirmeleri Beton inşaat sektöründe, dünyanın her yerinde yaygın olarak kullanılan kabul görmüş bir malzemedir. Beton bir kompozit malzeme olduğu için, içinde barındırdığı malzemelerin hem kimyasal hem de fiziksel özellikleri çok önemlidir. Tekstil lifleri ve kumaşları beton için bir takviye malzemesi olarak kullanılmaktadır. Adfors firması beton takviyesi olarak hem düşük maliyetli hem de çelikten daha etkili çeşitli beton güçlendirme ürünleri geliştirmiştir. Bu ürünler temelde cam lifi kullanılarak elde edilmiştir. Aşağıdaki şekilde mesh yapı (leno örgü teknolojisiyle üretilmiş) olarak üretilen cam lifi ürünün beton güçlendirme olarak kullanımı gösterilmiştir (Şekil 1d). Cam lifinin çok düşük kesme mukavemeti bu kullanımda avantajdır ve ürünün el makasıyla kesilip özel uygulamalar (köşeli, şekilli) için kullanımını kolay yapmıştır (Şekil 1a-1b-1c). Yapı alkaliye ve neme karşı dirençlidir, betona çok iyi tutunur. Betonun uzun süreli mukavemetli olmasını sağlar. Metal tel mesh yapılar yerine kullanılabilir. Avantaj olarak hafifliği, bütün yapıya mukavemet kazandırması, kolay monte edilebilirliği ve korozyona uğramaması sayılabilir. İnce beton uygulamalarında kullanılması idealdir (www.sgadfors.com). 20
Şekil 1. Cam Lifi Tekstil Yapısının Beton Takviye Elemanı Olarak Kullanımı (2) Aynı firmanın geliştirdiği bir başka malzeme ise yine mesh yapıda cam lifinden üretilmiştir. Bu malzeme dış duvarları genellikle estetik olarak güzelleştirmek amacıyla kullanılan, köpük gibi genelde duvara yapıştırılan hafif malzemelerin dış tabakasına kaplanarak, yapının daha rijit olmasını sağlar. Üstüne atılacak bir başka tabakayı taşıyabilecek özellikte bir ürün olarak kullanıma sunulmuştur. Bu ürünündeki yenilik cam lifi malzemenin köpük malzemeye yapışma özelliğin arttırılmış olmasıdır. Böylece köpük malzemeden cam lifi malzemenin özellikle keskin hatlarda sıyrılmasının önüne geçilmiştir (2). düşünülmektedir. Kullanılan kaplamanın aynı zamanda güç tutuşur özelliği vardır. Ayrıca esnek kaplama, köşelerde ve özel şekilli duvarlarda ürünün esnekliğini engellememektedir. Ürünün öne çıkan özelliği cephe kaplaması olarak kullanılması durumunda, sıva sonrası olası çatlakları önlemesidir (http://www.sg-adfors.com/). Şekil 2. Köpüğün Tekstil ile Kaplanması (2) Aynı firmanın bir başka cam lifi ürünü ise ismi verilmeyen bazı polimerlerle kaplanarak sisteme takviye yapmaktadır ve alkaliye karşı direncini arttırmaktadır. İncelenen numunelerden ürünün leno örgü sistemine göre dokunmuş büyük gözenekli kumaş olduğu Şekil 3. Leno Yapıda Kumaşın Cephe Kaplaması Olarak Kullanılması (2) Deutsche Basalt Faser firmasının tanıttığı ürün betona bir karışım malzemesi olarak eklenen AR-bazalt lifleridir. Buradaki AR kodlaması liflerin alkaliye karşı dayanıklı olduğunu temsil etmektedir. Firma geliştirdikleri özel haşıl / kaplama sistemi ile bazalt liflerini alkaliye karşı dayanıklı hale getirdiklerini belirtmiştir. Liflerin beton malzeme içinde bulunması, betonun eğilme direncini önemli ölçüde arttırmaktadır. Bu önemli özellik, bazalt lifi takviyeli betonun tünel projelerinde kullanımını ön plana çıkarmaktadır. Ayrıca bu projelerde takviye 21
bileşeni olarak çelik lifleri de iyi sonuç vermektedir. Bazalt lifleri, çelik liflerine göre çalışmalarda kullanılan makine bileşenlerini daha az yıpratmaktadır. Çekme mukavemetleri karşılaştırılacak olursa, 40 kg/m 3 çelik lifi kullanılarak elde edilen mukavemet değerini 3.5 kg/ m 3 bazalt lifi ile elde etmek mümkündür (www.deutschebasalt-faser.de). Bazalt ve çelik liflerinin yanında Radici Group firması Crylor marka ismiyle akrilik lifini teknik ve endüstriyel kullanım için önermişlerdir. Özellikle betonların çatlamasını önleyici bir takviye bileşeni olarak kullanılabileceği belirtilmiştir (www.radicigroup.com). Hafif Yapı Malzemeleri Asma-germe mimari tarihin çok önceki dönemlerine kadar dayanmakta ve muhtemelen ilk amacı kötü hava koşullarından ve avcı saldırılardan korunmadır. Modern mimari yapılarda modern kumaş malzemeler başka bir malzemeyle yapılması zor olan 3 boyutlu hacimler oluşturulmasını sağlar. Tasarımcı ışık ile de oynayabilmekte ve farklı iç atmosfer için farklı tasarımlarda yapabilmektedir. Asma-germe yapıların mühendisliği için, PVC kaplamalı polyester kumaş malzeme yaygın olarak tercih edilmektedir (Şekil 4a) (www.mehler-texnologies.com). Mehler Texnologies isimli firma yeni nesil kalıcı asma germe tekstil yapılarını tanıtmışlardır. Firmanın özel olarak geliştirdiği ve kullandığı ipliklerin özelliği ile birlikte kumaşın su ortamıyla karşılaşması halinde suyun kumaş içine ilerlemesi engellenmektedir (Şekil 4b). Böylece kumaş daha dayanıklı olmakla birlikte 20 yıldan fazla yapısal ömre sahip olmaktadır. PVC kaplamalı polyester kumaşlar ayrıca, UV koruma, alevin ilerlemesini engelleyici, renkleştirici ve mantar önleyici ajanlar içeren katkılar içermektedir. Şekil 4b de sıvı sağdaki kumaşta yapı içine girememektedir ve malzeme daha geç kirlenmekle birlikte kullanım ömrü daha uzun olmaktadır. Firma ürünlerinde aşağıdaki şekilde (Şekil 4a) verildiği gibi 5 ayrı katman kullanmakla birlikte diğer firmaların 3 ya da 4 katman (temel kumaş, yapıştırma katı, kaplama) kullandığını belirtmişlerdir. Bu nedenle kendi yapılarının daha dayanıklı olduğu söylenmiştir. Yapının son katında bulunan laklama substratı (PVDF) (Polyvinilden florid), kaplama yüzeyine koruyucu tabaka olarak görev görmek için olabildiğince ince, materyalin sertleşmesini önleyecek kadar esnek olmalıdır, aksi durumda yapıda çatlamalar olacaktır. Lakın kaplama yüzeyinden ayrılmasını, yani soyulma etkisinden kaçınmak için uygun üretim teknolojisi kullanmak gereklidir (5). Şekil 4. PVC-Polyester Kumaşın Tipik Kesiti (Şekiller için Mehler Texnologies den izin alınmıştır.) Bu yapıların kullanım alanlarında en çok karşılaşılan sorunlardan birisi rüzgar etkisiyle yapının durumunun ne olacağıdır. Rüzgarın yarattığı basınç değişimleri ile yapı yukarı yönde kuvvete maruz kalabilir. Önlem için kumaşın daha fazla desteklenmesi gerekir. Bunun yanında hava şartlarından dolayı aşağı yönde sabit yükler de söz konusu olabilir (kar, kum) bu durumlarda kumaş biçimleri genellikle daha dik, daha küçük açıklıklar, daha fazla kavisli olması gerekmektedir (5). Şekil 5. PVC Kaplı Kumaşın Örnek Kullanım Yeri (Şekil için Mehler Texnologies den izin alınmıştır.) Bu yapıların kullanım alanlarında en çok karşılaşılan diğer bir sorun ise yangın riskidir. Yapıdaki temel kumaş ve kaplamanın özelliği yangın performansını belirler. Bu tarz kaplamalı malzemeler farklı derecelerde bile olsa yüksek sıcaklıklarda erirler. Bu sürecin hızı, kaplamanın türüne, yangın durumlarında kapalı alana ulaşan sıcaklığa ve malzemedeki ön gerilime bağlıdır (5). Olası bir yangın durumunda malzemenin hafif olması, yüksekten bazı bölümlerin düşmesi durumunda avantaj sağlayacaktır. PVC, PTFE ne göre daha düşük sıcaklıkta damlama olmadan eriyeceği için yangının büyümesine neden olmamakta, ayrıca dumanın dışarı tahliye edilmesini sağlamaktadır. 22
Yapıların zamanla kirlenmesi söz konusudur. Yapının son katında bulunan laklama substratı (PVDF) (Polyvinilden florid) kirlenme hızını azalttığı gibi temizleme durumunda, bunu hızlandırıcı etkisi vardır. Isı yalıtımı konusunda yüksek yansıtmaya sahip üst kaplama ve UV engelleyici malzemeler yapıda kullanılabilir. Doğal aydınlatma özellikle enerji tasarrufunun önemli olduğu günümüzde mimari açıdan göz önünde bulundurulması gereken bir husustur. PVC-PES kumaşları 5-16 % arasında görülebilir ışık iletimine sahiptir. Şekil 6. Işık Spekturumu (Şekil için Mehler Texnologies den izin alınmıştır.) Firma ultraviyole ışınların iletiminin tüm ürünler için 0 % olduğunu iddia etmektedir. Bunun yanında güneş ışığı iletimi 0 12 % değerleri arasında değişebilecek şekilde tasarımlar yapılabilmektedir. Bu tasarımlar gerek yansıyan ışığın arttırılmasını sağlayarak gerekse güneş ışığının yutulması ile düzenlenmektedir (5).Ceno Tec firması mimaride tekstil malzemelerinin kullanımı için polyester ve cam lifinden üretilmiş, kaplanmış kumaşlarını sunmaktadırlar. Polyester kumaşları genellikle PVC ile kaplanmaktadır. Firma bu kaplanmış yapının özellikle yırtılmaya karşı çok dirençli olduğunu belirtmektedir. PVC, polyester kumaşın her iki tarafına da kaplanır ve ayrıca kirlenmeye karşı dayanıklılık sağlayan akrilik yada PVDF ile bir tür dış kaplama yapılır. Ürün gramajı 800 ile 1450 g/m 2 arasında değişmekte, buna karşılık gelen yırtılma direnci çözgü/atkı doğrultusunda 310/350 1600/1800 Newton dur. Yapılar esnek (katlanmaya karşı uyumlu), UV ışınlarına ve hava şartlarına karşı da dirençli olduğu belirtilmektedir. Şekil 7. Münih Havaalanı Tasarım ve Kullanım Aşaması 23