GÜNÜMÜZDE YÜKSEK ÖĞRETİM KURUMLARINDA CBS EĞİTİMİNİN DURUMU VE FARKLI CBS EĞİTİM METOTLARI

GÜNÜMÜZDE YÜKSEK ÖĞRETİM KURUMLARINDA CBS EĞİTİMİNİN DURUMU VE FARKLI CBS EĞİTİM METOTLARI STATUS OF GIS EDUCATION AT COLLEGES AND UNIVERSITIES Yard. Doç. Dr. Halil İbrahim Taş Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi, Sosyal Alanlar Bölümü Coğrafya Anabilim Dalı Balıkesir halilt@hotmail.com ÖZET 1970 li yıllardan günümüze kadar geçen süre içerisinde Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) eğitimi ile ilgili çok araştırma yapılmış olmasına rağmen, günümüzde hemen hemen her ülkede CBS eğitiminin yüksek öğretim kurumlarında nasıl verilmesi gerektiği ile ilgili boşluk henüz doldurulamamıştır. Günümüzde iş dünyasının, devlet yetkililerinin ve üniversitelerin CBS üzerindeki beklentileri tam olarak bilinmemektedir. Üniversitelerin özellikleri ile CBS programları arasında herhangi bir ilişkinin olup olmadığı bilinmemektedir. Fakat bu ilişkiyi bilmek CBS eğitimin gelecekte hangi istikamete yöneleceğini tahmin etmek için çok önemlidir. CBS müşterileri ne tip CBS eğitimi almış elamanlar ile çalışmak istemektedirler? (CBS eğitiminden maksat: uzun sureli, kısa süreli kurslar, CBS sertifikaları ile CBS diplomaları akla gelmelidir.) Bu makale, dünyadaki üniversiteleri sınıflandırıp, bu üniversitelerin uygulamış oldukları farklı CBS eğitimini, onların hedeflermiş olduğu hedef öğrenci tiplerini, hedefledikleri CBS servis bölgelerini analiz etmektir. Anahtar Kelimeler: CBS Egitimi, Üniversiteler, Sertifika Programları ABSTRACT Though some studies have been done, there are many gaps to fill in GIS education at higher education institutions. The expectation of the business world, individuals, government offices, and universities on GIS education is unknown. Whether the types of university and GIS programs (correspondence GIS education, certification, and degree programs) have any relationship to one another is not known it is essential, however, to know the current trends to make a proper prediction for the future of GIS education. This paper compares universities using the Carnegie Foundation's classification and analyzes the types of GIS programs based on students, targeted markets, and GIS service areas. Key Words: GIS, GIS education, Universities, GIS Certificate Programs. GİRİŞ Ülkemizde pek hissedilmese de geçen 20 yılda, bir çok özel sektörün ve akademik Coğrafyacıların ana çalışmalarından bir tanesi de Coğrafi Bilgi Sisteminin (CBS) gelişimi ve onun uygulama sahalarıdır. Bu gelişme ile, CBS nin ilerlemesi ve kullanımı başta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olmak üzere, gelişmiş ülkelerde ekonomik aktivitelerin önemli bir boyutunu oluşturdu. Bunda özel ve kamu sektörü ile akademik sahalardaki çalışmalar çok etkili olmuştur. CBS konuları çok geniş bir sahada ve farklı akademik programlarda öğretildiği için, CBS eğitimi oldukça karmaşıktır. Özel sektör ile kamu ve akademik sahalardaki bu hızlı ve devamlı büyüme, CBS eğitimi sahasında ilginin artmasına neden olmaktadır ki bu gün bu imkan CBS yi öğrenip 1

kullanmak isteyenler için önemli bir alternatif olarak kullanılabilir. Bugün CBS ile ilgilenenler temel eğitimden çok ileri seviyeye kadar, çok farklı eğitim imkanlarından faydalanmak istemektedirler. Bundan dolayı, başta Avrupa ve ABD olmak üzere çok farklı eğitim kurumları, CBS ile ilgili kısa kurslar ve geniş programları kendi bünyelerinde oluşturmuşlar ve kurumlarını bir cazibe merkezi haline getirmişlerdir. Bununla birlikte, bu eğitim kurumları CBS eğitimi ile ilgili ortaya çıkan yeni problemler ve yeni talepleri çözememiştir. PROBLEM 1990 lara kadar, CBS nin bireysel kullanıcılara, eğitim kurumlarına ve profesyonel organizasyonlara olan faydaları ile ilgili çok az deneysel yada uygulamalı çalışma yapılmıştır. Yapılmış olan bu çalışmalarda CBS eğitiminin problemlerini çözmekten çok uzak bir görüntü sergiliyordu. CBS göreceli olarak yeni ve oldukça geniş bir saha ve oldukça popüler bir çalışma olduğu için, bu sahadaki eğitim fırsatları (imkanları) akademik sahalardan özel kurumların (sektör) açmış olduğu kurslara, oradan İnternet üzerinden eğitime kadar çok farklı birimler tarafından değerlendirilmek istenmektedir. Çoğu zaman, yaygın eğitim kurumları CBS uzmanı yetiştirmek için CBS ile ilgili kurslar ve programlar geliştirerek adaylara teklif ettiler. Fakat bu eğitim kurumları, CBS eğitimini verirken o bölgedeki potansiyel talep ile eğitim kurumunun açmış olduğu CBS proğramı arasında bir ilişkinin olup olmadığını bilmiyoruz. CBS uzmanı talebi nereden gelmektedir? (Yerel yönetimlerden mi yoksa iş çevrelerinden mi?). CBS eğitimi verilirken, bu eğitimi veren kurumların dağılımına bakıldığında mekansal olarak (spatial) nasıl bir ilişki vardır? İlave olarak, akademik kurumun (üniversitenin) büyüklüğü o kurumda verilen CBS eğitimini nasıl etkilemektedir? BU ÇALIŞMANIN AMACI VE ÖNEMİ Bu çalışmanın amacı CBS eğitiminin şuan ki durumunu tanıyıp, değişik ülkelerdeki farklı uygulamaları tespit etmektir. İlave olarak, birincil amaç, CBS eğitimini veren kişiler, organizasyonlar ve üniversiteler bu eğitimi, gecen 20 yılda nasıl verdiklerini ortaya çıkarmaktır. Bunların da ötesinde, şu an farklı ülkelerde verilen CBS eğitiminin durumu ortaya koyup, farklı akademik kurumlarda ne çeşit CBS eğitimi veriliyor bunu anlamaya çalışmaktır. Bu çalışma sonucundaki bulgulardan CBS ile ilgilenen şahıslar, akademik kurumlar, ve işdünyası istifade edeceklerdir. Şu anki farklı kurumlarda uygulanan değişik CBS eğitiminin tespit edilmesi, eğitimcilere yardımcı olacak, ve bu doğrultuda kurumlarında uygulamış oldukları programlarını gözden geçirme fırsatını elde edecekler ve CBS eğitiminin yerel ve dünya ölçeğinde göstermiş olduğu yayılımı (pattern) anlama imkanına sahip olacaklardır. CBS sertifika programları, diploma programları, ve onay programlarının durumu ve dağılımını görerek, akademik personel ve yöneticiler CBS ye olan talebin nereden geldiğini anlayabilirler. İlave olarak, bu çalışma CBS eğitimini veren kurum ile CBS eğitimi almış çalışanları talep eden kurumlar arasında bir ilişki olup olmadığını anlamaya çalışır. Örneğin, CBS eğitimi alanlar üniversitenin bulunduğu yakın çevreden mi yoksa çok daha uzak yerlerden mi gelmektedir. CBS programını bitiren öğrenciler üniversite çevresinde mi iş bulmaktalar yoksa ülke geneline yayılmakta mıdırlar. Bu dağılımı anlayan yöneticiler programlarını buna göre tekrar düzenleme ihtiyacı duyacaklardır. Ayrıca bu çalışma üniversite çeşitleri ile CBS programları arasındaki farklılıkları anlamada da üniversite yöneticilerine yardımcı olabilir. Özel kurumlar ve üniversiteler ile kamuya ait kurumlar CBS eğitimine nasıl bir yaklaşım sergilemektedirler. 2

Bu çalışmadaki veriler ABD deki dört (4) yıllık üniversitelerin coğrafya bölümlerini içine alan bir araştırmanın sonucudur. ABD de CBS programı olan 237 coğrafya bölümü tespit edilmiş olup, bu bolümler çok farklı boyutlarda CBS eğitimi verdikleri anlaşılmıştır. İki yıllık kolejler ve özel kurumların bünyesindeki CBS proğramları bu 237 rakamının dışında tutulmuştur. CBS EĞİTİMİNİN GEÇMİŞİ CBS ye talep, bu disiplinin içinde çalışanlardan, bu disiplinde çalışmak isteyenlerden kaynaklanmaktadır. Ayrıca CBS ile alakalı iş yapan yatırımcı, elindeki uzmanının CBS konusunda yetersiz olduğunu düşündüğünde, Onu tekrar eğitmek istemektedir. Fakat, 1990 lara kadar Avrupa ve ABD deki bir çok üniversite CBS ile ilgili dersleri karşılayıp, yeni ders programları geliştirecek imkanlara sahip değildi. Çok az kurum, CBS, Kartografya, ve uzaktan algılama konusunda yeterli teknik, ve eğitilmiş elemana sahipti (Aageenbrug 1992). CBS program sağlayıcıları, iş verenler, yüksek okullar (varsa), ve üniversitelerin hepsi, CBS eğitimi verip, kısa sureli eğitim kursları vermektedirler. Bu organizasyonların hepsi kalite, sure, ve ilgi alanı (odak) olarak farklı programlar kurmuşlardır. 1996 da, Huxhold un belirttiğine göre bütün dünyada 800 un üzerinde üniversite, CBS ile ilgili bir programı ya uygulamakta yada uygulamayı düşünmekte idiler. Aangeenbrug (1992) tesbitine göre, ABD de 1984 yılında, sadece 23 cografya bölümünde CBS konusunda uzman eğitimci bulunurken bu rakam 1991 de ABD de 137 programa, Kanada da ise 28 programa yükselmiştir. Bu hızlı büyüme CBS eğitimi ile ilgili kurs ve eğitimler için hedef ve amaçların çok açık bir şekilde vurgulanması gerektiği ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. 1980 lerde çok az bölüm CBS için gerekli olan program ve diğer teknoloji ile ilgili harcamaların üstesinden gelebilmektedir. Fakat 1990 larin başındaki CBS teknolojisinin göreceli olarak çok ucuzlaması, CBS eğitimi vermek isteyen akademik birimlerin işini bir ölçüde kolaylaştırmış ve özellikle coğrafya bölümlerinde hızlı bir şekilde CBS eğitime kaymalar olmuştur. Morgan (1986, 1992, ve 1993) CBS eğitimi ile ilgili bir çok önemli çalışmalar yapmıştır. Bunlardan bir tanesi de 1986 da yapmış olduğu CBS eğitimi ve kursları ile ilgili çalışmadır. Morgan a göre üniversiteler öğrencileri CBS kavramı ve fikri üzerinde eğitmeli fakat özel ve kamu şirketleri ise öğrencileri sadece CBS programların nasıl kullanacağını gösteren kısa sureli kurslar (training) düzenlemelidir. 1980 lerdeki CBS eğitimi coğrafya bölümleri ile birlikte diğer bölümlerde de (peyzaj Mimarisi, Jeoloji, orman bölümü gibi) yaygın olarak verilmektedir. Bu yıllarda coğrafya bölümlerinin ancak % 50 si CBS ile ilgilenmekte ve dersler vermek için gayret etmektedirler. Aynı yıllarda coğrafya bölümlerinin en büyük handikabı, yaşlı coğrafyacıların CBS konusunda yeterince bilgi sahibi olmadıklarından bu sahaya ilgi duymamalarıdır. Fakat, 1980 lerden 1990 lara CBS eğitiminin çok büyük bir kısmi coğrafya bölümlerine kaymış, coğrafya bölümlerindeki CBS eğitimini verecek uzman ve akademisyenlerin sayısının artması ile birlikte CBS eğitimi çok farklı boyutlar göstermeye başlamıştır (Goodchild ve Kemp 1992). CBS EĞİTİMİNİN ÇEŞİTLERİ Günümüzde CBS eğitimi kısa kurslardan (training) (birkaç saatten, bir kaç derslik süreye kadar), CBS konusunda lisans, mastır ve doktora diplomasına oradan sertifika vermeye, çok farklı boyutlarda yapılmaktadır. Hatta günümüzde uzaktan öğretim gittikçe artan bir ivme kazanmıştır. Kısa Kurslar ve Seminerler (workshop) Kısa kurslar ve seminerler CBS eğitiminin verildiği ilk yıllarda çok yaygın bir eğitim şeklidir (Wikle 1998). Bu programlar çok açık spesifik bir amaç için çok kısa bir zaman çerçevesinde 3

veriliyordu ve hiç bir ön koşul (bilgi) aranmıyordu. İş verenler çoğu zaman kendi kurumlarına yeni elaman alacakları zaman, çalışacağı CBS yazılım programını öğrenmelerine yönelik olarak bu kursları veriyorlardı. Uzaktan CBS eğitimi Uzaktan eğitim, bugün başta ABD olmak üzere, Kanada ve Avrupa da gittikçe popülerlik kazanmaktadır. Bu nispeten yeni öğretim metodu, açılmış olan derslere katılma imkanı olmayıp da CBS öğrenmek isteyenler için iyi bir imkan olarak üniversiteler ve yazılım programcıları tarafından verilmektedir. Uzaktan CBS eğitimi için kayıt yaptıran öğrenci tamamlanması gereken bütün dersleri bitirdikten sonra, programın özelliğine bağlı olarak, sertifika kursundan, diplomaya kadar çok farklı dereceler alma imkanına sahip olmaktadırlar. Öğrenciler dersleri video aracılığı ile takip edebilecekleri gibi, İnternet üzerinden ve diğer bir çok farklı yollardan yürütebilmektedirler (Wikle 1998). CBS Sertifika Programları Sertifika programları, üniversitelerde ve yüksek okullarda, çok öz ve derin bilgi sahibi olmaya yönelik olarak olarak 1970 lerde gelişmeye başlamıştır (Smith 1987). 1990 lara kadar, sadece ABD de 600 den fazla yüksek öğretim kurumu değişik alanlarda sertifika programlarına sahipti (Henderson 1995). Sertifika programları genellikle kuralları koyan bir akademik kurumun şemsiyesi altındadır. Kabul kriterleri sertifika programlarının dizaynlarına göre değişip, devam zorunluluğu, ve ön bazı bilgi yada ders zorunluluğu içerebilir. Sertifika programları için kaç kredinin bitirilmesi gerektiği de yine aynı yüksek öğretim kurumu içinde bile programdan programa farklılıklar göstermektedir (Wikle 1998). CBS Onay Belgesi (Sertifikasyon) Obermeyer e göre (1997) Onay Belgesi, bir yönetim kurulu tarafından belirlenmiş kriterler bütünün onay almak isteyen şahıs tarafından karşılanmasını içeren bir süreçtir. Wikle a (1998) göre ise Onay Belgesi şahıslardan CBS konusunda yeterli bilgiye sahip bir uzman olduğunu ıspat etmek için sınav ve değerlendirmeyi içine alan bir süreçtir. Aynı şekilde, onay belgesi uzmanların yada çalışanların konu hakkında yeterince tecrübe ve bilgiye sahip olduklarına da işaret eder. Bu yolla sadece nitelikli şahıslar bu uzmanlık alanına girebileceklerdir. Yine Onay Belgesi ile uzmanlar konu hakkında bilgilerini yenileyebileceklerdir. Bugün, CBS nin çok yaygın olarak kullanıldığı ülkelerde, CBS Onay Belgesi profesyonel CBS organizasyonları tarafından verilirken, her bir organizasyon kendi kriterlerini kendisi koymakla birlikte, son yıllarda yapılan çalışmalar bütün dünyada tek bir standardın getirilmesi için çalışmalar yapılmaktadır (Finchum, Taş, ve Wikle, 2001). CBS diplomasi Günümüzde Avrupa, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi bir çok üniversite, CBS yi ayrı bir bilim olarak düşünüp Coğrafi Bilgi Bilimi olarak adlandırmakta ve ayrı bir bölüm gözü ile bakmaktadırlar. Böyle olunca da bu bölümler bu dalda lisans, mastır ve hatta doktora diplomaları vermektedirler. CBS MÜFREDAT PROGRAMLARI CBS müfredat programları ile ilgili bir çok olası yaklaşımılar vardır. Şu anda, çeşitli CBS organizasyonları tarafından geliştirilmiş ders programları vardır. Bunlardan en yaygın olanlardan bir tanesi ABD deki National Center for Geographic Information and Analysis (NCGIA) (Coğrafi Bilgi ve Analiz Milli Merkezi) dir. Fakat ilginçtir ki ABD de ki CBS eğitimi veren yüksek öğretim 4

kurumlarından çok az bir kısmi bu müfredat programını takip etmektedirler. Geçen 15 yıl içerisinde, sadece coğrafya bölümlerinin % 6 sı bu müfredat programından istifade ettiklerini beyan etmişlerdir (Morgan 1993). Buradan şunu açıkça söyleyebiliriz ki CBS eğitimini veren bölümler kendi müfredat programlarını kendileri hazırlamaktadırlar. COĞRAFYA BÖLÜMLERİ VE CBS EĞİTİMİ Tablo-1 ABD deki coğrafya bölümlerinde CBS eğitimi veren üniversitelerin akademik araştırma durumlarına göre sınıflandırılması görülmektedir. Bu araştırmaya göre, lisans ve lisans üstü seviyesindeki üniversitelerde, CBS eğitimi veren 237 coğrafya bölümünün olduğu anlaşılmaktadır. Bu üniversiteler sınıflandırıldığında, doktora seviyesinde, akademik araştırma yoğunluğuna göre çok yoğun (DE) ve yoğun (DI), yüksek lisans seviyesinde, akademik araştırma yoğunluğuna göre çok yoğun (M-I) ve yoğun (M-II), ve sadece lisans diplomasi verenler diğer kurumlar olarak sınıflandırılmıştır. Bu duruma göre, CBS eğitimi veren üniversiteler çok farklı özellikler göstermektedirler. CBS eğitimini veren üniversitelerin çok büyük bir bölümü Doktora ve Mastır seviyesinde araştırma yapan büyük üniversiteler olmakla birlikte, lisans seviyesinde ve iki yıllık yüksek okulların coğrafya bölümlerinde de CBS eğitiminin verildiği anlaşılmaktadır. CBS eğitimini veren coğrafya bölümlerinin çoğu (144/237) ya mastır yada doktora seviyesindeki üniversiteler olarak görülmektedir. Geriye kalan 93 CBS teklif eden coğrafya bölümü ise lisans seviyesindeki küçük üniversiteler olarak görülmektedir. Bu araştırmadan not edileceği gibi, iki yıllık kolejlerin (yüksek okullar) oranı oldukça azdır (sadece 7.5 %). CBS nin yoğun olarak okutulduğuö üniversitelerin % 52 si akademik araştırma I, II grubundaki coğrafya bölümleridir. Diğer bir deyişler, CBS programlarının yarıdan fazlası doktora programları olan ve çok yoğun akademik araştırma yapan üniversitelerdir. Küçük üniversiteler CBS eğitiminde ön plana çıkmamalarının sebebi, onların daha çok ekonomik, teknolojik, ve akademik problemler ile karsılaşmaları olarak düşünülebilir. Tablo- 1 ABD deki CBS Teklif Eden Coğrafya Bölümleri ve Üniversitelerin Sınıflandırılması Sınıflandırma CBS eğitimi veren Coğrafya Bölümlerinin Sayısı CBS programlarının Yüzdesi (%) Araştırma 1 (DE): Çok yoğun Araştırma-doktora programı olan üniversiteler (Extensive) 89 37.55 Araştırma II (DI): Yoğun araştırma- doktora 36 15.18 programı olan Üniversiteler-(İntensive) Mastır Programları olan ve Araştırmaya yoğunluk 89 37.55 veren üniversiteler (M-I) Mastır programları olan fakat daha az araştırması 3 1.28 olan üniversiteler (M-II) Sadece lisans programları olan üniversiteler (BG) 6 2.53 Yüksek Okullar (Değişik yapıdaki yüksek okullar) 10 4.21 (LA) Özel Kuruluşlar (SO) 3 1.28 Diğerleri (AC) 1 0.42 Toplam 237 100.00 5

CBS EĞİTİMİNİ VEREN COĞRAFYA BÖLÜMLERİNİN BÜYÜKLÜKLERİ Tablo-2 de CBS programı olan coğrafya bölümlerinin özellikleri görülmektedir. Buna göre, CBS programı olan coğrafya bölümlerinin % 60 i ya mastır yada doktora seviyesinde bulunulurken, CBS programı olan coğrafya bölümlerinin yaklaşık % 40 i sadece lisans seviyesindedir. Tablo-2 CBS Teklif Eden Coğrafya Bölümlerinin Profili En yüksek Verilen Derece Adet Yüzde Lisans 93 39.2 Yüksek Lisans 80 33.8 Doktora 64 27 Toplam 237 100 ÜNİVERSİTELERİN KONTROLÜ CBS etimi veren kurumların çok büyük bir kısmi kamuya ait üniversitelerdir (Harita-I). Tablo- 3 CBS eğitimi veren üniversitenin bağlı olduğu kurum (özel, kamu) hakkında bilgi vermektedir. Tablo dan da anlaşılacağı üzere, sadece 29 tane özel üniversitenin CBS programı olup geriye kalan 208 üniversite kamuya ait üniversitelerdir. Bu özel üniversitelerin yarıdan fazlası DE ve DI seviyesindeki yüksek akademik araştırma imkanı olan Johns Hopkins Üniversitesi, George Washington Üniversitesi, Syracuse Üniversitesi, ve Clark Üniversitesi gibi köklü üniversitelerdir. Harita-I 6

Tablo-3 CBS Eğitimi Teklif Eden Coğrafya Bölümünün Bağlı Olduğu Üniversitenin Kontrolü Kurumun Adet Yüzde Kontrolü Özel 29 12.24 Kamu 208 87.76 Toplam 237 100 ANKET SONUÇLARI CBS eğitimi ile ilgili bu anketin sonuçları ABD deki 237 üniversite üzerinde yapılmış olan bir çalışmanın sonucudur. Anketler bu üniversitelerin coğrafya bölümleri üzerinde yapılmış olup, sorular bölüm hakkında sayısal ve sayısal olmayan CBS ile ilgili verileri içermektedir. Sorular CBS eğitim tipini, programın büyüklüğünü, CBS eğitiminin toplam coğrafya bölümüne öğrenci katkısı üzerine olumlu etkisini, ve CBS programının üniversite ve bölge üzerindeki etkisini tespit etmeye yöneliktir. Anket sonuçlarına bakıldığında bilinen gerçeklerin ötesinde oldukça ilginç sonuçlarda görülmektedir. CBS eğitimi veren programların yarıya yakını, CBS programında 50 den daha az öğrenciye sahip iken, programların 1/4 ü 50 ile 100 öğrenciyi CBS programında tutmaktadır (Tablo-4). Geniş CBS programına sahip coğrafya bölümlerine bakıldığında çok az özel okul dışında bütün okulların kamu üniversiteleri olduğu anlaşılmaktadır. İlave olarak, 100 öğrenciden fazla öğrencisi olan CBS programlarının büyük bir kısmının DE ve DI sınıfındaki yoğun araştırma yapan doktora programına sahip büyük üniversiteler olduğu anlaşılmaktır. Coğrafya bölümlerinde teklif edilen CBS ile ilgili derslerin sayısı da öğrenci sayısına paralellik arz etmektedir (Tablo-5). Toplam coğrafya bölümlerinin yarıya yakını bir yıl içerisinde üç (3) ten fazla CBS ile ilgili ders okutmamışlardır ki bu öğrenci sayısı 50 nin altında olan bölümler ile benzerlik göstermektedir. Bölümlerin % 30 a yakını bir yıl içinde 4 ile 6 arası CBS dersi verildiğini belirtirken, geriye kalan % 25 ise 7 ve daha fazla CBS dersi teklif etmişlerdir ki bu bölümlerin CBS programlarının bir hayli geniş olduğu anlamına gelebilir. Tablo-4 Her Bir CBS Programındaki Toplam Öğrenci Sayısı 50 den az (49 %) 51-100 (28 %) 101-150 (11 %) 150 den fazla (12 %) Tablo-5 2000 Yılı İçerisinde Coğrafya Bölümlerinde Teklif Edilen CBS Kurslarının Miktarı 1-3 (46 %) 4-6 (29 %) 7-9 (16 %) 9 dan fazla (9 %) 7

CBS EĞİTİMİNİN COĞRAFYA BÖLÜMLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ Coğrafya bölümlerinin çok yüksek bir oranı (% 95), bölümlerin CBS programlarının coğrafya bölümüne dikkatlerin çekilmesine ve bölüm üzerine ilginin artmasına neden olduğunu ifade etmişlerdir. Hiç bir bölüm, CBS programından dolayı öğrenci kaybettiklerini beyan etmezlerken, sadece bölümlerin % 5 i CBS programının bölüm üzerinde her hangi bir etkisinin olmadığını belirtmişlerdir (Tablo-6). Tablo-6 CBS Programı Başladıktan Sonra Coğrafya Bölümlerine Öğrenci Talebi Değişimi Büyük artış (25 %) Az bir artış (70 %) Değişme yok (5 %) Coğrafya bölümlerinin büyük çoğunluğu (% 70) CBS eğitimini hem yüksek lisans seviyesinde hem de doktora seviyesinde teklif ederken, yaklaşık %30 u sadece lisans seviyesinde CBS eğitimi vermektedirler (Tablo-7). Hiç bir kurum sadece yüksek lisans yada sadece Doktora seviyesinde CBS eğitimi vermediği anlaşılmaktadır. Tablo-7 CBS ile İlgili Derslerin Verildiği Seviye Lisans (31 %) Yalnız doktora ve yüksek 0 (0%) lisans Her ikisi (69 %) COĞRAFYA BÖLÜMLERİNİN TEKLİF ETTİKLERİ FARKLI CBS EĞİTİMLERİ Coğrafya bölümlerinin çok büyük bir kısmi (% 76) CBS teori dersleri verdiklerini beyan ederken, yaklaşık % 43 u CBS sertifika programları olduğunu söylemişlerdir ki bu oldukça yüksek bir orandır (Tablo-8). 237 coğrafya bölümünün %15 i CBS yüksek lisans programına sahipken sadece % 2 lik bir oran CBS doktora programına sahip olduğunu beyan etmiştir. Tablo-8 Coğrafya Bölümlerinin Teklif Ettikleri Farklı CBS Programları Sadece akademik teori ve uygulamaları %) Sertifika programları (43 %) CBS onay belgesi (5 %) CBS lisans programı 18 (19%) CBS yüksek lisans programı (15 %) CBS doktorası (2 %) (76 CBS MEZUNLARININ SERVİS ALANLARI CBS programından mezun olanların nerede ve ne çeşit CBS işini yaptıkları coğrafya bölümleri için oldukça önemli olsa gerektir. Çünkü mezun olanların çalışma imkanlarına bağlı olarak bölümlerindeki CBS programını tekrar gözden geçirip yenileyebilirler. Örneğin, CBS mezunları tarım ile alakalı CBS şirketlerinde bol miktarda çalışıyorsa coğrafya bölümleri de bünyelerindeki CBS programını bu yönde düzenleyebilirler. Mezun öğrencilerin çalışmak için nereye gittiklerinin 8

sorulmasındaki amaç, üniversitelerin yerel markete yada yerel marketin dışına CBS uzmanı yetiştirdiğinin tespit edilmesi idi. Yerel marketin sınırlarının 50 (80 km) mil seçilmesinin amacı, kişilerin kolayca bu mesafeyi günü birlik çalışmak için gidip gelebildiklerinden dolayıdır. Anket sonucuna göre kurumlarında yaklaşık yarısı yerel derken diğer yarısı yerel marketin dışı olduğunu söylemişlerdir ki bu yönüyle belirleyici bir özellik taşımamaktadır (Tablo-9). Tablo-9 CBS Mezunlarının Çalışmak İçin Gittikleri Mesafe Yerel Market (50 mil içinde) (47 %) Yerel Marketin dışında (53 %) SONUÇ VE ÖNERİLER Aangeenbrug (1992) ve Morgan (1986, 1987, 1992, & 1993) in çalışmalarından da anlaşıldığı gibi CBS eğitimi 1980 li yılların sonundan bu güne gelişmiş ülkelerde hızlı bir şekilde artmaktadır. ABD de 1984 de sadece 23 coğrafya bölümünde CBS konusunda uzman varken, 1991 de 137 coğrafya bölümü CBS konusunda uzmana sahip olduğu belirtmişlerdir. 1990 larin başında sınırlı sayıdaki akademik birimler CBS için gerekli olan yazılım programları, bilgisayar, teknik eleman ve CBS uzmanına sahipken, bu durum günümüzde gelişmiş ülkelerde oldukça değişmiş olup, hemen her akademik birim CBS ile ilgili her türlü teknik donanım ve yetişmiş elemana kısa süre de ulaşabilmektedir. Bunda teknolojinin gittikçe ucuzlamasının da payı büyüktür. Gittikçe ucuzlayan, fakat gittikçe güçlenen teknolojik donanımlar CBS nin hızlı bir şekilde gelişmesine yardımcı oldu. Bu yüzden, daha çok yüksek öğretim kurumları CBS eğitimine her zamankinden daha çok bir istekle sarıldılar. Anket sonuçlarının da gösterdiği gibi coğrafya bölümleri CBS eğitimi sayesinde her zamankinden daha çok öğrenci çekmeye başladılar. Bu araştırma sonundaki ilginç sonuçların gösterdiği gibi, lisans, yüksek lisans ve doktora programlarına ağırlık vermiş olan orta ve büyük ölçekli üniversiteler CBS eğitimine büyük ağırlık vermişler ve CBS konusuna hakim öğretim elemanlarının sayısını artırarak geniş CBS programları oluşturmuşlardır. Yine bu çalışmanın bulgularından bir tanesi de, üniversite yada coğrafya bölümü, ne kadar geniş, ve iyi imkanlara sahipse, CBS eğitimi konusuna da o ölçüde yatırım yapabilme imkanına sahiptirler. Diğer ilginç bir sonuç ise CBS eğitimini veren kurumlar belirli bir coğrafi mekanda yığılmamışlar, ülkenin her tarafına eşit bir şekilde dağılmışlardır. Sadece tahmin edilebileceği gibi, nüfusu fazla olan bölgelerde potansiyel üniversite ve diğer imkanların olmasından dolayı program sayısı artmaktadır. Örneğin ABD nüfusunun çok yoğun olduğu ülkenin kuzey doğu, doğu, bati kıyıları ve kuzeyde Göller bölgesinde CBS eğitimini veren kurumların sayısı diğer bölgelere göre daha fazladır ki bu bölgelerde nüfus yoğunlunun çok olduğu düşünüldüğünde, bu durumun normal bir durum olduğu algılanabilir. Bilimsel araştırmaların çok öne çıktığı doktora ve yüksek lisans programı fazla orta ve büyük ölçekli üniversiteler CBS programlarının çok geniş bir kısmını bünyelerinde tutarken, yüksek okullar ve diğer küçük okullarda CBS programı ya çok az yada hiç yoktur. Bununla birlikte, bu çalışma sonucunda elde edilen veriler doğrultusunda bir CBS programından mezun olan CBS kullanıcısı yoğunluklu olarak sadece yerel markette yada diğer bölgelerde çalışabilmektedir gibi bir sonuna ulaşılamamıştır. Bu durum tamamen, CBS kullanıcısının istek arzu ve ekonomik taleplerine bağlı olarak, değişik mekanlarda çalıştığını göstermektedir ki bu sonuç, market ile CBS eğitimini veren kurum arasında bir ilişki olduğu görüşünü zayıflatmaktadır. 9

KAYNAKÇA VE SEÇİLMİŞ LİTERATÜR Aangeenbrug, R. T. (1992). Curricula, course outlines and laboratory exercises. International Journal of Geographical Information Systems, 6(4), 337-340. Finchum, A., Taş, H. I., Wikle, T. A. (2001). The Status of Professional Certification in GIS. ESRI International USER Conference, San Diego, USA. http://gis.esri.com/library/userconf/proc01/professional/abstracts/a411.html Goodchild, M. F. & Kemp, K. K. (1992). GIS accreditation: What are the options? ACSM Bulletin. Guide to Programs in North America 2003-2004: AAG Handbook and Directory of Geographers., Washington, DC: Association of American Geographers, 2001. Henderson, C. (1995). Undergraduate certificate programs of less than two years. Research briefs 6, American Council on Education, Washington, DC. Huxhold, W. E. et al. (1995). Managing geographic information system projects, New York. Morgan III, J. M. (1986). Academic geographic information systems education. Address unanswered questions. Geographic Information System in Government, 2, 887-893. Morgan III, J. M. & Fleury, B. B. (1992). Academic GIS Directory: GIS in Higher Education. Geo Info Systems, May 1992. Morgan, J. M. (1993). Academic GIS education. Geo Info Systems, 3(4) 33-40. Morrison, A. M. (1993). Certificate programs: A comparative study of perceived benefits. Unpublished doctoral dissertation, Purdue University. Obermeyer, N. J. & Onsrud, H. J. (1997). Educational Policy and GIS: Accreditation and Certification. UCGIS White Paper on Accreditation and Certification for GIS. Smith, A. O. (1987). The relationship of age, sex, education, experience, income, and field preparation to job satisfaction of university career certificate graduates. Unpublished doctoral dissertation, School of Education and Human Development, George Washington University. Taş, H. İ. (2000). Geography Matters, Digital Geography. The Fountain,Vol. 3, No. 31, Pp.16-19. Taş, H. İ. (2002). Status of GIS Education the Higher Education Institutions in the United States. ESRI International USER Conference, San Diego, USA. http://gis.esri.com/library/userconf/proc02/abstracts/a0790.html Wikle, T. A. (1998). Continuing education and competency programmes in GIS. Int. J. Geographical Information Science, 12(5), 491-507. 10