COĞRAFĠ BĠLGĠ SĠSTEMLERĠ NE (CBS) GĠRĠġ
COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ 1. CBS ye GİRİŞ 1.1. Bilgi sistemleri 1.2. Coğrafi bilgi ve CBS 1.3. CBS nedir 1.4. CBS bileşenleri 1.5. CBS uygulamaları 1.6. CBS nin faydaları 1.7. CBS için harcamalar
Bilgi Sistemi Bilgi Teknolojisi Coğrafi Bilgi CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi)
1.1. Bilgi Sistemi Nedir? Veri ve bilgilerin sistemli şekilde Toplanması Depolanması İşlenmesi Anlamlandırılması için oluşturulmuş sistemlere bilgi sistemi denir.
1.1. Bilgi Sistemi Nedir? Bilgi çağında veri ve dolayısıyla bilgi giderek artmaktadır. Gün geçtikçe artan bilginin etkin, kolay ve verimli kullanılmasına ihtiyaç vardır. Bu ihtiyaç bilgi sistemlerinin geliştirilmesini kaçınılmaz kılmıştır.
1.1. Bilgi sistemleri Bilgi sistemleri: - Karmaşık olgu ve olayları anlamak - Problemleri analiz etmek ve çözmek - Karar verme sürecini etkinleştirmek Amaçlarına hizmet eder.
1.1. Bilgi sistemleri Veri Analiz ve sonuçlar elde edebilmek için kullanılan her türlü sayısal, grafik, sözel, öznitelik donesi Enformasyon Bilgilendirme veya bilgilenme Bilgi Bilme ve anlama (kişi tarafından)
1.1. Bilgi sistemleri Veri Değildir Enformasyon Değildir Bilgi
1.1. Bilgi sistemleri Veri İşleme Sadece kullanıcı bir amaca yönelik Enformasyon enformasyon için veriyi anladığında ve kullandığında bilgi ye dönüşebilir Anlama Bilgi
1.1. Bilgi sistemleri Veri İşleme Enformasyon Anlama Bilgi
1.2. Coğrafi bilgi ve CBS - Dünyanın kavramsal modelinin yaratılması - Bilgi Toplama (veri seti) - Toplanan verinin düzenlenmesi (veri organizasyonu) - Verinin incelenmesi
1.2. Coğrafi bilgi ve CBS İyi bir bilgi sistemi,gerçek dünya hakkında doğru kararlar verebilmek için iyi organize edilmiş gerekli ve ilgili verinin sağlanmasıyla meydana gelir. Doğru kriterlerle uygun modelin uygulanması (model ve kriter)
Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) Nedir? Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS); konuma dayalı gözlemler ile elde edilen grafik ve grafik-olmayan bilgilerin Toplanması Saklanması İşlenmesi Kullanıcıya sunulması işlevlerini bütünlük içerisinde gerçekleştiren bir bilgi sistemidir.
1.3. CBS nedir? Bazı CBS tarifleri: Coğrafi bilgileri depolayan ve işleyip kullanan bilgisayar tabanlı sistemler. Yeryüzündeki yerlere (mekanlara) ait bilgileri saklama ve kullanma kabiliyeti olan bilgisayar sistemleri. Yeryüzündeki mekanla ilintili bilgilerin toplanması, saklanması (depolanması), kontrolü, işlenmesi, analizi ve gösterimi (görüntülenmesi) için kullanılan, bilgisayar donanım, yazılım ve kullanıcılardan meydana gelen sistemlerdir.
1.3. CBS nedir? CBS aşağıdakileri yapabilen herhangi bir bilgi işleme sistemidir: mekansal bazlı verileri toplama, saklama (depolama) ve sunma belli bir bölgede verilen kriterleri sağlayan yerleri bulma belli bir bölgede veri setleri arasındaki ilişkiyi araştırma belli bir bölgede karar mekanizmasına yardımcı olmak üzere ilgili verilerin mekansal olarak analizi seçilen bir bölgede değişik alternatiflerin etkisini inceleyebilecek uygulama modelleri için veri seçimi ve teminini mümkün kılma seçilen bölgenin grafik veya sayısal olarak, analiz öncesi ve sonrası durumlarını görüntüleme
1.3. CBS nedir? Özetle, CBS şunları yapan bilgisayar destekli bir sistemdir: coğrafi veriyi - temin etme - depolama - arama - analiz - gösterme (görüntüleme)
1.3. CBS nedir? Depolama Elde etme CBS Yazılımı Kullanma Gösterme Analiz Mekansal Veri
1.3. CBS nedir? Bütün bu tanımlar CBS verilerinin iki önemli elemana sahip olmasında birleşiyor: coğrafi (mekansal) eleman öznitelik (coğrafi olmayan) eleman
1.3. CBS nedir? CBS bilgisayar teknolojisinin üç ayrı özelliğinin entegrasyonuna dayanır: Veritabanı işletimi ( mekansal ve öznitelik) Verilerin işlenmesi, görüntülenmesi ve grafik çizimi için yazılımlar Mekansal analizler için teknik ve algoritmalar
1.3. CBS nedir? VTİS DBMS Graphical capabilities Grafik kabiliyetler Spatial analysis tools Mekansal Analiz gereçleri
1.3. CBS nedir? Tarihçe: CBS 1970 lerde başlayıp 80 lerde olgunlaşmış şimdi de büyük bir hızla gelişmekte ve kullanılmaktadır. Bunda bilgisayar teknolojisindeki hızlı gelişme ve donanım yazılım fiyatlarının düşmesinin büyük rolü olmuştur.
Tarihçe: 1. CBS ye GİRİŞ 1.3. CBS nedir? 1965 - Harvard University - Laboratory for Computer Graphics - Howard Fischer SYMAP - Character printer, isolines, thematic mapping. Yaklaşık 500 kopya satılmış. GRID - hücresel analiz ve çakıştırma. ODYSSEY şu andaki vektör CBS nin ilk şekli 1980 Laboratuvar kapanmıştır.
1.3. CBS nedir? SYMAP (1964) SYMVU (60 ların sonu) GRID (60 ların sonu)
Tarihçe: 1. CBS ye GİRİŞ 1.3. CBS nedir? 1966 - Tomlison - Kanada Coğrafi Bilgi Sistemi 1967 - USBC - DIME (Dual Independent Map Encoding) Sayım blokları arasındaki topolojik ilişkiyi tarifleyen metodoloji TIGER ı başlatmıştır, A.B.D. de 91 sayım operasyonunun bazı ve devam eden en geniş CBS uygulamasıdır.
CBS Nasıl Çalışır? CBS VERĠLERĠ ĠLĠġKĠLENDĠRĠR Görsellik Birleştirme İlişkilendirme
CBS Nasıl Çalışır? Tablosal veriler tabakalar ile ilişkilidir Çizgi Ad Uzunluk (m) Malzeme cinsi 1 Taban yolu 200 Bant 2 Taban yolu 300 Bant 3 Ana yol 500 Monoray
CBS Nasıl Çalışır? Tematik tabakalar öznitelik bilgisi içerirler Noktalar Çizgiler Alanlar Öznitelik bilgisi W HEELER ALP INE CO LUM BIA KNOW LTON RASPBERR Y W ILLIM ANT IC S HU BA EL PO N D C OA C HMAN MIST IC LOVELLS C O TUIT M OS S CAM M ETT J B S TA RL IG HT B O URG E O IS O LD F A LMO U TH FLINT O STER VILLE LA NCE S EN S IG N
CBS nin temel çalışma prensibi
CBS nin Fonksiyonları Veri girişi Depolanması Düzenlenmesi Sorgulanması Analiz edilmesi Karar desteği sağlanması Görsel olarak sunumu
CBS nin Fonksiyonları Toplumsal Faktörler Ekolojik Faktörler Mühendislik Arazi Kullanımı Çevresel Veriler Bütünü Görmeyi Sağlar
CBS nin Bileşenleri CBS NIN BİLEŞENLERİ Perspektif I Girdi Yönetim Analiz Sunum Perspektif II Donanım Yazılım Veri Kullanıcı
1.4. CBS bileģenleri
1.4. CBS bileģenleri CBS Donanımı Üç ana unsurdan oluşur: Ana işletim birimi (CPU) Yardımcı depolama birimleri Girdi çıktı birimleri
1.4. CBS bileģenleri Ana iģletim birimleri Süper bilgisayarlar Anabilgisayarlar Minibilgisayarlar İş istasyonları Kişisel bilgisayarlar
1.4. CBS bileģenleri Depolama birimleri Manyetik disk Optik disk (CD, silinebilen optik diskler) Manyetik teyp (8mm/5 Gb or 1/4 cartrige/160 Mb Kişisel bilgisayarlar
1.4. CBS bileģenleri CBS girdi donanımları Klavye Emir tabloları Grafik girdi cihazları Sayısallaştırıcı Tarayıcı Kişisel bilgisayarlar
1.4. CBS bileģenleri CBS Çıktı Donanımları Kalem çiziciler Elektrostatik / mürekkep püskürtücü / termal (ısılı) çiziciler Ekran kopyalayıcı / optik film yazıcısı Bilgisayar / Faks Yazıcılar Kişisel bilgisayarlar
1.4. CBS bileģenleri Yazılım CBS geliştiricileri coğrafi verilerin toplanma, haritalanma ve analizlerinde kullanılabilecek ve hemen her tür uygulayıcının işini görecek şekilde yazılım paketleri hazırlayıp piyasaya sunmaktadırlar. Yazılımlarda genellikle bir ana paket bir de değişik uygulama paketleri olmak üzere iki kısım bulunmaktadır.
1.4. CBS bileģenleri Ana paket aşağıdaki elemanlardan bir veya bir kaçına sahiptir - grafik işleme fonksiyonları - veritabanı işletim fonksiyonları - ana kartografik ve coğrafi analiz kısmı Tüm CBS paketleri genellikle hem grafik hem de grafik olmayan veri tabanlarını kuvvetli ilişkilerde kullanabilir.
1.4. CBS bileģenleri Özel uygulama paketleri ana pakete ilave olarak özel problemleri çözmek için hazırlanırlar. Bunlar: - yazılımı hazırlayan firma, - kullanıcı veya - kazanç gayesiyle bir başka birim tarafından hazırlanabilir. Eğer son iki grup hazırlıyorsa genellikle macro programlama dillerinden biri ya da başka programlama dilleri kullanılarak hazırlanır.
1.4. CBS bileģenleri Kullanıcı (insan) Bir CBS için en önemli unsurdur. Özellikle bu iş için yetiştirilmiş, ne yaptığını, niçin ve nasıl yaptığını bilmeyen insanlarla her konuda olduğu gibi CBS den bir fayda beklenemez. Gerektiği şekilde yetişmiş personele sahip CBS nin başarılı olma şansı büyüktür, aksi takdirde yatırımlar boşa olur.
Veri 1. CBS ye GİRİŞ 1.4. CBS bileģenleri Sahip olunmayan veri kullanılamaz. En ekonomik veri toplanması, sadece ihtiyaç duyulan verinin toplanmasıyla olur. En iyi veri kalitesi, işi yapmaya yeterli minimum kalite seviyesidir.
Veri 1. CBS ye GİRİŞ 1.4. CBS bileģenleri Doğruluk Hassaslık Zaman Güncellik Tamlık Veri kalitesinin artırılması gittikçe daha pahalıya mal olur.
1.4. CBS bileģenleri Veri Düzenlenmesi Veri, doğru olarak doğru zamanda ve doğru yerde olmadığı takdirde değersizdir. Karar Modeli En azla en fazla işi yapan en basit model en ekonomik modeldir. Çok yüksek veya çok düşük çalışma derecesine müsaade etmek pahalıya mal olur.
1.4. CBS bileģenleri Geçerli Kriterler CBS uygulamasının başarısı şunlara bağlıdır - kullanılacak verinin uygun seçimi - verinin düzenlenme biçimi - karar modeli - karar kriteri.
1.4. CBS bileģenleri Coğrafi konumlandırılmıģ veri Coğrafi veri üç ana bileşenden oluşur. - fiziksel boyut (öznitelik) - oluşumun yersel konumu - zaman
1.4. CBS bileşenleri Minimum donanım Kurumun ağına bağlantı Internet bağlantısı Özellikler İşlemci RAM L2Cache Depolama Disket sürücü CD-TOM Sistem birimi 500 Mhz Pentium III 128MB 1MB 14GB 1.44MB 24X Klavye 101 Fare OS Video Ekran boyutu 21 Ekran çözünürlüğü 3 düğmeli WinNT/2000 8MB AGP 1280 X 1024
1.4. CBS bileşenleri Yazılım Lisanslı, iyi marka bir paket Microsoft Excel (ve/veya Microsoft Access) Oracle, Informix, vb. Veri Her idari seviyedeki coğrafi veri Yol şebekesi Tablo halinde öznitelik verisi (tema değişkeni)
1.4. CBS bileşenleri Kullanıcı (İnsan) Yazılım eğitimi CBS kavramları ve mekansal analiz eğitimi CBS ile çalışma isteği Kuruluş CBS ile çalışmanın avantajlarının bilinci Parasal kaynak bulunması Merkezi veribankasına kolay ulaşım Para kurulacak sisteme göre değişir
1.5. CBS uygulamaları CBS hemen hemen her konuda uygulama alanı bulmaktadır. Zira ancak CBS ile cevap bulunabilecek aşağıdaki sorular her alanda mevcuttur. Mekan : de ne vardır? Şart, durum : durumu nerededir? Değişim : den beri ne değişti? Güzergah : için en iyi güzergah hangisidir? Desen : de görülen (bulunan) desen nedir? Modelleme : olsaydı ne olurdu?
CBS nin Bir İşletmede Kullanım Alanları Ölçme Karar verme Düşünme Planlama Analiz Etme
1.5. CBS uygulamaları Genel uygulamalar İşletme ve bakım Finans, İdare ve Yönetim Planlama ve Mühendislik
1.5. CBS uygulamaları İşletme ve bakım Otomatik haritalama/altyapı yönetimi (AM/FM) Laboratuvar bilgi yönetim sistemleri (LIMS) Supervisory Control and Data Acquisition (SCADA) Endüstriyel atıksu kontrol ve döküm sistemleri Otomatik sayaç okuyucuları
1.5. CBS uygulamaları Finans, idare ve yönetim Müşteri bilgi sistemi Bağlantı gözden geçirmesi ve tasdik sistemi Halk bilgisi ve sunuşlar İşletme sistemleri
1.5. CBS uygulamaları Planlama ve mühendislik Otomatik haritalama (AM) Harita ve gözlem yönetimi Afetlere hazırlıklılık ve acil harekat planlanması Planlama ve tahmin Sistem modellenmesi
1.5. CBS uygulamaları En önemliler Otomatik haritalama ve envanter GeliĢme planlaması ve geliģme yönetimi Önleyici bakım planlaması Acil bakım yönetimi Endüstriyel atık program desteği
1.5. CBS uygulamaları Entegrasyon alanları Su kalitesi analizi ve gözlemi Temiz/Pis su sistem doğruluğu Düzenleyicilik ve raporlama Fiyat azaltması Gelir tahmini
1.5. CBS uygulamaları Entegrasyon alanları Su kaynakları optimizasyonu Bölgelendirme Müşteri servisi Stratejik planlama Başka kuruluşlarla koordinasyon
İşletme ve Bakım Planlama Ve Mühendislik Finans, İdare ve Yönetim Laboratuvar bilgi yönetim sistemi Bakım yönetim sistemi SCADA sistemi Endüstriyel pissu kontrolü Otomatik sayaç okuması Planlama ve tahmin Otomatik haritalama Acil harekat planlaması Sistem modellenmesi Müşteri bilgi sistemi Halkı bilgilendirme Bağlantı tasdik sistemi İşletme sistemleri Harici sistemler Gaz Sokak Telefon Acil Elektrik Ticari Ortak veritabanı
CBS nin Kullanım Alanları Jeodezi ve Geomatik İnşaat Mühendiliği Jeoloji Jeofizik Petrol Şehir ve Bölge Planlama Madencilik Oşinografi Tarım Arkeoloji Biyoloji (ekoloji, biyo-coğrafya) Çevre ve Yer Bilimleri Coğrafya Sosyoloji Siyasal ve Sosyal Bilimler
1.5. CBS uygulamaları Seçim, sayım, yeni bölgelere ayırım Surveying (arazi ölçümü) Halk sağlığı ve güvenliği Emlak bilgileri düzenlemesi Orman geliştirme ve işletimi ve ağaçsızlanma, erozyon çalışmaları Ziraat ve arazi kullanımı, verim tayini
1.5. CBS uygulamaları Çevresel uygulamalar (bitki, hava ve su kirlenmesi, ) Hidroloji, yenilenebilir kaynak yönetimi (SAM, havza, drenaj paterni) Yer bilimleri (SAM, fay hatları ve maden tespiti) Ulaşım, araç takibi, seyrü sefer sistemleri ve lojistik
1.5. CBS uygulamaları Şehirleşme, bölgesel kalkınma ve planlama Petrol, gaz ve mineral aramaları ve diğer operasyonları Askeri uygulamalar, arkeoloji Eğitim ve araştırma
1.5. CBS uygulamaları Potansiyel CBS Uygulaması CBS uygulamaları sadece sizin hayal gücünüz ve kaynaklarınızla sınırlıdır.
1.6. CBS nin faydaları Eğer şunlara ihtiyaç varsa bir CBS ye de ihtiyaç vardır; Topolojik çakıştıma Mekansal veribankası kurulması Coğrafi verinin işlenmesi Büyük veribankası işletimi
1.6. CBS nin faydaları Fayda tipleri Planlanan doğrudan veya dolaylı faydalar Planlanmayan doğrudan veya dolaylı faydalar Fiyatta faydalar Fiyatta azalma Fiyattan kurtulma Artan gelir
1.6. CBS nin faydaları Son yıllarda CBS nin çok fazla popüler olmasının değişik sebepleri vardır. Günümüzde çok fazla mekansal veri toplanmaktadır. Bunların birbirleriyle ilişkilendirilmeleri küresel, mülki ve yerel problemlerin yanında bilimsel problemler için de kullanılabilmesini sağlamıştır. Ayrıca teknolojinin ilerlemesiyle fiyatlar da düşmeye başlamıştır.
1.6. CBS nin faydaları CBS harita hazırlanmasında işleri azaltıp fiyatı düşürmüştür Doğruluk ve etkililik artmıştır Daha önce elemansızlık ve zamansızlık nedeniyle yapılamayan işler yapılabilir hale gelmiştir Değişik yerlerden gelen veriler aynı ortamda saklanabilince servis karışıklıkları ve kopukluklar azalmıştır. Karar mekanizması kolaylaşmış, hızlanmış ve hemen algılanabilir şekilde gelişmiştir Farklı tip bilgiler aynı analizde kullanılabilmektedir
1.6. CBS nin faydaları Elle yapılan uygulamalarla karşılaştırılamayacak hız kazanılmıştır Diğer bazı parayla ölçülemeyen faydalar: angarya işlerin azalması, çalışanlarda yüksek teknoloji kullanmanın verdiği moral yükselmesi, çalışan sayısının azalması, verilerin ortak kullanımının artmasıyla iş ilişkilerindeki fayda Otomasyonun sonucu olarak bilgi servisleri ve sayısal veri satma imkanlarının doğması
1.6. CBS nin faydaları CBS kullanımı yeni ve büyük bir teknolojinin tanıtımıdır CBS kullanmanın dezavantajları Yeni becerilerin geliģtirilmesi Yeni kadro ve altyapı Gelecek için yeni vizyon
1.6. CBS nin faydaları CBS geliştirilmesi uzun vadeli bir iştir CBS kullanmanın dezavantajları Uzun süre bakımlı veri GeliĢtirmek birkaç yıl alabilir Büyük kaynak gerektirebilir BaĢlangıç yatırımı Bakım yatırımı Uzun öğrenme devresi gerektiren karmaģık bir teknoloji
1.6. CBS nin faydaları Hızlı değişen bir teknoloji CBS kullanmanın dezavantajları Yazılım ve donanım Ģirketleri iģi bırakabilir. Ġki üç yılda bir yeni versiyonlar çıkabilir. Donanım ve yazılımdaki değiģiklikler teknolojiyi geçersiz yapabilir.
1.6. CBS nin faydaları CBS bilgiyi değerlendirmek için yeni bir yoldur. CBS kullanmanın dezavantajları Bireyler değiģmek istemeyebilir. Kurumlar değiģime karģı olabilirler.
1.6. CBS nin faydaları Yöneticilerin karşı koyması CBS kullanmanın dezavantajları CBS yöneticilerin tecrübeleri dıģındadır Tahmin edilen getiriharcama miktarlarına inanmayabilirler Risk almaya korkabilirler Gerekli kurumsal değiģiklikleri yapmaktan çekinebilirler
1.6. CBS nin faydaları Üst yönetimin karşı koyması CBS kullanmanın dezavantajları DeğiĢim için gerekli gayrete kendilerini adamak istememek Yeni karar verme iģlemleri!
1.7. CBS için harcamalar CBS teknolojisinin fiyatı, sistemin büyüklüğüne, konfigürasyonuna, yapabildiği işlemlerin karmaşıklık seviyesine göre çok büyük farklılıklar gösterir.
1.7. CBS için harcamalar Harcama kalemleri: Kapital ve işletme giderleri a) ilk veri tabanı, yazılım, donanım b) kullanıcı yetiştirme ve destekleme c) yeni personel alımı veya yer değiştirimi Veri tabanı kurulması a) yer üstü ölçümleri, hava fotoğrafları, uydu resimleri, haritalama b) özel haritaların hazırlanması c) verilerin toplanması
1.7. CBS için harcamalar Donanım ve yazılım fiyatları genel olarak toplam harcamaların % 20 sini nadiren geçer. Daha sonra yazılımın bakım ve yeni versiyonlarının fiyatı ilk yatırımı çok hızlı bir şekilde aşabilir. Veri tabanının oluşturulması asıl harcama kalemidir. Ayrıca veri tabanı doğru bir şekilde ve güncel olarak tutulmazsa yapılan bütün yatırımlar boşa gider. Veri tabanının birimde veya başka kuruluşlarda yapılması veya onlardan satın alınması da harcamaların miktarını değiştirir.
1.7. CBS için harcamalar Cost Distribution of Implementing a GIS İşler Fiyat % Altlık haritalar 46 İşletme ve ilgili işler 16 Donanım ve yazılım 15 Destek 13 Donanım ve yazılım bakımı 6 Gereçler (kırtasiye) 1 Diğer 3