GÜRCİSTAN GENEL EKONOMİK DURUM VE DIŞ TİCARET ÖZET BİLGİ

GÜRCİSTAN GENEL EKONOMİK DURUM VE DIŞ TİCARET ÖZET BİLGİ 1. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER Devletin Adı : Gürcistan Cumhuriyeti Başkenti : Tiflis Yönetim Biçimi : Cumhuriyet (Yarı Başkanlık Sistemi) Resmi Dili : Gürcüce Dini : Hıristiyan-Ortadoks (%84), Müslüman (%10), Ermeni Apostolik (%4), Diğer (%2) 2002 sayımı. Para Birimi : Gürcistan Larisi (GEL), 1 GEL = 100 Tetri Yıllık Ortalama Döviz Kuru : 1 ABD $ = 1,71 GEL (2006) Yüzölçümü : 60.106,3 km² Nüfus : 4.401.300 (2006) Kadın : 2.310.500 Erkek : 2.090.800 Yıllık nüfus artışı (%) : -%0,329 (2007 tahmini) Nüfus Yoğunluğu : 72,8 kişi/km² Mesai Saatleri ve Günleri : Pazartesi - Cuma 09:00 18:00 Büyük Kentler, (Varsa Limanlar) : Tiflis, Kutaisi, Rustavi, Batumi (liman), Sukhumi (liman), Khashuri, Gori, Poti (liman). Türkiye ile Saat Farkı : +1 saat ileride. Haftalık Çalışma Saati (Ortalama) : 35 saat. Resmi Tatil Günleri : Cumartesi - Pazar Uluslararası Telefon Kodu : +995 1.2. SOSYAL GÖSTERGELER Ortalama Ömür : 76,3 yıl. Kadın : 80,07 yıl. Erkek : 73,00 yıl. Okuma Yazma Oranı (%) : %100 Yüksek Öğretim Okul Sayısı : 166 Yüksek Öğretimdeki Öğrenci Sayısı : 140.807 Hastane Sayısı : 244 Doktor Başına Düşen Kişi Sayısı : 194 Bin kişiye düşen

Otomobil : 116 Telefon : 109 Televizyon : 237 Mobil Telefon : İstatistik bulunmuyor. Bilgisayar : 7,6 Internet Bağlantı Sayısı : İstatistik bulunmuyor. Gelen Turist Sayısı : 747.901 (turizm ve iş amaçlı) Giden Turist Sayısı : 1.174.119 (turizm ve iş amaçlı) Eğitim Harcamaları / GSYİH : 414,2 Milyon GEL Sağlık Harcamaları / GSMH : 225,9 Milyon GEL Karayolu Uzunluğu : 20.247 km Otoyol Uzunluğu : - Demiryolu Uzunluğu : 1.612 km Kişi Başına Yıllık Elektrik Tüketimi : 1.807 kw/saat Asgari Ücret (uygulama varsa) : 150 GEL/Ay 1.3. Nüfus 2003 yılı Mayıs ayında Devlet İstatistik Dairesi tarafından yayımlanan ve bağımsızlık sonrasında gerçekleştirilen ilk nüfus sayımının sonuçlarına göre ülke çok önemli bir nüfus sorunu ile karşı karşıyadır. 1989 yılında gerçekleştirilen nüfus sayımından bugüne kadar, 5,5 milyon olan ülke nüfusu yaklaşık %20 oranında düşüş göstermiştir. 2003 yılı mayıs ayında açıklanan son sayıma göre ülke nüfusu 4,4 milyondur. Nüfustaki bu ciddi düşüş; düşen doğum oranı, büyük çaptaki göç ve ülkeden kopan bölgelerdeki (Abhazya ve Güney Osetya) nüfusun sayılamamasından kaynaklanmaktadır. Doğum oranının düşmesine ve büyük çaplı göçe, sivil savaş nedeni ile yaşanan sıkıntılar ve ülke ekonomisindeki kötüye gidiş neden olmuştur. İstatistiki göstergelere göre göç eden nüfusun büyük çoğunluğu çalışma yaşında olup, bu kişilerin çok büyük bölümü meslek sahibi ya da yüksek eğitim görmüş kişilerdir. Çalışma yaşındaki nüfusun ülkeden göçü doğum oranlarının düşmesine de neden olmuştur. Ancak Rusya da yaşamakta olan yaklaşık 750 000 Gürcü, Rusya nın 2001 yılında uygulamaya başladığı ve ülkede kalmayı zorlaştıran yeni vize rejimi nedeni ile ülkeye geri dönmeye başlamıştır. Güçlü ekonomik büyümeye rağmen işsizliğin ilerlemesi engellenememiştir. 2005 Ocak Eylül dönemi itibarı ile %13,8 dir. 2004 yılı işsizlik oranı %12,6 dır. İşsizlik oranındaki artışın bir kısmı bürokrasideki reform çabalarıyla kamu kesimindeki görev azalmasına dayanmaktadır. Hükümet, rüşvetçiliği önlemek ve becerikli iş gücünü kaybetmemek için kamudaki ücretleri özel sektördekiyle aynı çizgiye getirmeye çalışmış ve reel ücretlerde 2004 yılında %18,1 artış olmuştur. Ücretlerde 2005 yılında güçlü artış gözlenmiştir. Tablo 1: Nüfusun Önemli Şehirlere Dağılımı (2006) ŞEHİR NÜFUS (KİŞİ) ŞEHİR NÜFUS (KİŞİ) Tiflis 1.103.300 Gurdjaani 70.900 Kutaisi 190.100 Telavi 70.600 Zugdidi 172.200 Mckheta 64.200 Gori 148.900 Akhalkalaki 62.500 Batumi 122.100 Khashuri 61.800 Marneuli 121.000 Samtredia 60.400 Rustavi 118.200 Sagaredjo 58.400 Gardabani 116.400 Chiatura 55.200

Kelvachauri 91.300 Senaki 52.200 Kobuleti 88.900 Kaspi 52.100 Ozurgeti 77.500 Kareli 51.200 Zestaponi 75.600 Lagodekhi 50.400 Ckaltubo 73.900 Poti 47.300 GÜRCİSTAN' DA NÜFUSUN YOĞUN ŞEKİLDE TOPLANDIĞI İLK ON ŞEHİR ( 2007) Diğer Tiflis Kutaisi Zugdidi Gori Batumi Marneuli Kobuleti Kelvachauri Gardabani Rustavi 1.4. Çalışma ve İşgücü Gürcistan da çalışan nüfusun son beş senede düşüş kaydettiği gözlenmektedir. Çalışan nüfusun cinsiyete ve sektörlere dağılımı şu şekildedir: Tablo 2: Çalışan Nüfusun Cinsiyete ve Sektörlere Dağılımı (2001-2005) YIL TOPLAM ÇALIŞAN (BİN KİŞİ) ERKEK ÇALIŞAN (BİN KİŞİ) KADIN ÇALIŞAN (BİN KİŞİ) KAMU (BİN KİŞİ) ÖZEL (BİN KİŞİ) 2001 1.877,7 966,7 911,0 450,0 1.428,0 2002 1.839,2 954,1 885,1 422,0 1.417,0 2003 1.814,5 957,5 857,0 409,0 1.406,0

2004 1.783,3 926,4 856,9 407,4 1.375,9 2005 1.744,6 915,2 879,4 401,2 1.343,3 KAMU' DA VE ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞANLARIN CİNSİYETLERİNE GÖRE DAĞILIMLARI ( 2005 ) Kadın Erkek Asgari ücret uygulamasına yeni geçilmiştir. Söz konusu ücretin 150 GEL/ay olduğu ülkede iş borsasına kayıtlı kişiler için aylık 20 GEL gibi son derece yetersiz olan bir işsizlik ücreti verilmektedir. Haftalık çalışma saati resmi olarak 9:00 18:00 arası olup, 13:00-14:00 arasında öğle tatili verilmekte ve günlük çalışma süresi 8 saat olarak belirlenmektedir. 2.0. EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER 2004 2005 2006 Reel GSYİH (Milyon GEL) 6.002 6.563 7.193 Reel GSYİH (Milyon $) 3.142 3.666 4.049 Reel GSYİH Artış Oranı (%) 18,6 16,7 10,5 Kişi Başına (GSMH-MG) ($) 693 811 919 Enflasyon Oranı Toptan Eşya Fiyat İndeksindeki Yıllık Artış (1) (1) (1) (%) Tüketici Fiyat İndeksindeki Yıllık Artışı (%) 7,5 6,2 8,8 İşgücü (1.000 kişi) 2.040 2.040 1.970 İşsizlik oranı (%) 12,6 13,8 13,6 Yurt Dışında Çalışan İşçi Sayısı (1) (1) (1) GSYİH içinde Sektörel Katma Değer (%) Tarım 24,19 23,47 25,62 Sanayi 25,47 24,71 19,47 Hizmet 50,34 51,82 54,91

Sabit Sermaye Yatırımları (GEL) Kamu (1) (1) (1) Özel (1) (1) (1) Dış Ticaret (Milyon $) İhracat 648,4 866,7 993,1 İthalat 1.847,7 2.490,9 3.681,2 Denge -1.199,3-1.624,2-2.688,2 Dünya Ticareti İçindeki Payı (%) 0,03 0,03 0,03 Türkiye ile Ticaret ($) Türkiye ye İhracat 306.668.8 14 302.706.4 07 340.207.7 37 Türkiye den İthalat 199.699.4 271.781.6 412.186.2 17 Denge 106.969.3 97 38 30.924.76 9 68-71.978.53 1 Ülke Toplamı İçinde Türkiye nin Payı (%) (2) İhracat 18,34 14,05 12,58 İthalat 10,95 11,36 14,21 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -346,9-690,0-1.161,9 Borç Stokları (Milyon $) 4.306,6 4.076,1 3.855,4 İç Borç Stoku 1.576,2 1.536,6 1.511,3 Dış Borç Stoku 2.730,4 2.539,5 2.344,1 Orta ve Uzun Vadeli (1) (1) (1) Kısa Vadeli (1) (1) (1) Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları 499,1 447,8 1.147,2 (Milyon $) Emisyon Hacmi (Aralık ayları itibariyle 82,9 64,5 N/A Milyon GEL) Seçilmiş Oranlar (%) İhracat/İthalat 35,1 34,8 26,9 İhracat/GSYİH 20,6 23,7 24,5 İthalat/GSYİH 58,8 67,9 90,9 Cari İşlem Dengesi/GSYİH -11,1-11,9-28,7 Dış Borç/GSYİH 45,5 37,7 57,9 İç Borç/GSYİH 26,2 21,7 37,33 Enerji Petrol rezervi (1) (1) (1) Petrol Üretimi (Bin Ton) 97,6 66,6 66 Petrol ihracatı - - - Doğalgaz üretimi (Milyon m³) 10,9 14,8 N/A Doğalgaz ihracatı - - - Kaynak: National Bank of Geo., Ministry of Econ. Development, Geo.-Eur. Policy and Legal Advice Center. (1) Bu konuda istatistik bulunmamaktadır. (2) Türkiye ile Gürcistan ın istatistikleri arasındaki uyumsuzluk nedeniyle gerçek durumu yansıtmamaktadır.

2006 YILI İTİBARİYLE GÜRCİSTAN' IN TÜRKİYE' YE İHRACATI VE TÜRKİYE' DEN İTHALATININ MUKAYESESİ Türkiye' den İthalatı Türkiye' ye İhracatı 2.1. Sosyal Güvenlik Ülkede sosyal güvenlik konusu ile ilgili kuruluş, Sağlık Bakanlığı na bağlı olan Gürcistan Birleşik Sosyal Sigorta Fonu dur. Kuruluş, emekli maaşları, sağlık programları, özürlü vatandaşların himayesi gibi konulardan sorumludur. Kuruluşun kaynağı devlet bütçesinden yapılan aktarma olup, çalışanların ücretlerinden bütçeye yapılan %20 oranındaki kesinti bu kaynağın esasını oluşturmaktadır. Gürcistan da ortalama emekli maaşı son derece düşük düzeydedir. Ülkede iş borsasına kayıtlı kişiler için aylık 20 GEL gibi son derece yetersiz olan bir işsizlik ücreti verilmektedir. Emekli sayısı 902.068 kişi olarak belirtilmektedir. Emeklilik yaşı, erkekler için 65, kadınlar için 60 tır. Gürcistan da özel sigortacılık yapan 6-7 şirket bulunmaktadır. 2.2. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Kalkınma planlarının uygulanmadığı Gürcistan ın son beş yıllık GSYİH rakamlarına bakıldığında, 2002 yılında bir önceki yıla göre yaşanan düşüşün, daha sonra yerini devamlı bir yükselmeye bıraktığı gözlenmektedir. Buna bağlı olarak, 2003 yılından itibaren kişi başına gelirde de artış kaydedilmektedir. Tablo 3: GSYİH ve Kişi Başına GSYİH (2002-2006) YIL REEL GSYİH (MİLYON $) KİŞİ BAŞINA GSYİH ($/KİŞİ) 2002 2.331 508 2003 2.650 582 2004 3.142 693 2005 3.666 811 2006 4.182 950 Kaynak: Georgian Economic Trends (Georgian-European Policy and Legal Advice Centre)

Aynı dönemde GSYİH nin sektörler itibariyle dağılımına bakıldığında ise ekonomide hizmet sektörünün ön plana çıktığı anlaşılmaktadır. Zira, toplam GSYİH içinde hizmet sektörünün payı 2002 yılında %47, 2006 yılında ise %55 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 4: GSYİH İçinde Sektörlerin Payı (2002-2006) YIL SANAYİ TARIM HİZMET % % (MİLYON $) (MİLYON $) (MİLYON $) % 2002 600,82 25,58 655,25 27,90 1.092,74 46,52 2003 708,08 25,08 772,43 27,36 1.342,29 47,56 2004 888,22 25,47 843,46 24,19 1.755,81 50,34 2005 1.010,61 24,71 959,78 23,47 2.119,27 51,82 2006 1.200,93 25,62 912,92 19,47 2.574,85 54,92 Kaynak: Georgian Economic Trends (Georgian-European Policy and Legal Advice Centre) Hizmet sektörü içinde en önemli payı ulaşım ve lokantacılık almaktadır. 2002 yılında GSYİH içinde %28,3 oranında yer tutan bu iki sektör, 2006 yılında yerlerini korumuştur. 2002-2006 döneminde müteahhitlik hizmetleri sektörünün GSYİH içindeki payı 2002 deki %7,4 lük seviyeden 2006 da %11,8 e yükseltmiştir. Tablo 5: Hizmet Sektörünün Dağılımı (2002-2006) ULAŞIM İNŞAAT YIL HABERLEŞME % (MİLYON $) (MİLYON $) % OTEL- LOKANTA (MİLYON $) 2002 482,83 20,6 173,3 7,4 436,6 18,6 2003 554,91 19,7 255,8 9,1 531,6 18,8 2004 687,49 19,7 415,3 11,9 653,0 18,7 2005 806,15 19,7 524,0 12,8 775,9 19,0 2006 926,02 19,7 552,2 11,8 1.096,7 23,4 Kaynak: Georgian Economic Trends (Georgian-European Policy and Legal Advice Centre) % Diğer Sektörel Alanlar 2006 YILI İTİBARİYLE HİZMET SEKTÖRÜ İÇİNDE ÖNE ÇIKANLAR Ulaşım Haberleşme İnşaat Otel ve Lokantalar

TOP. GELİR (MİLYON GEL) VERGİ GELİRİ (MİLYON GEL) Toplam Gelir Vergi Geliri KDV Kurum. Vergisi Satış Vergisi Gelir Vergisi Gümrük Vergisi Sosyal Vergi 3.0. Bütçe 2006 yılında devlet bütçe gelirleri, özellikle vergi gelirlerindeki ve hibelerdeki artışlar ile bir önceki yılın gelirlerinin %34,3 üzerine çıkmıştır. 2006 yılında vergi toplanmasının etkinleştirilmesi sonucunda vergi gelirlerinde önemli oranda artış gerçekleşmiştir. Bütçe gelirlerinin en önemli kaynağı olan vergi kaleminden en önemli payı da gene KDV almıştır. Yeni yönetimin yolsuzlukla mücadelede gösterdiği kararlı tutum ve etkin vergi toplanması konusundaki hassasiyetinin bir sonucu olarak vergi gelirlerinin GSYİH içindeki payında yaşanan artış 2006 yılında da sürmüştür. Vergi gelirlerinin GSYİH içindeki payı 2002 yılında %14 iken, bu oran 2004 te %19, 2005 te %21 ve 2006 da ise %23 e çıkmıştır. Bu etkiyi, vergi gelirlerindeki artıştan da takip etmek mümkündür. Zira, 2004 yılında vergi gelirlerinde bir önceki yıla göre %54 oranında sağlanan artış, 2005 ve 2006 yıllarında da devam etmiş ve son olarak 2006 yılında %31 olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, bütçe gelirleri içinde vergi dışı olan kalemlerden lisans ve izin ücretleri, muhtelif cezalar 2006 yılında artış kaydeden kalemler olarak dikkat çekmiştir. Hükümetlerarası ve uluslararası kuruluşlar kaynaklı hibelerde de önemli artış yaşanmıştır. 2006 yılı özelleştirme geliri ise 561,1 milyon GEL (328,12 milyon $) olarak açıklanmıştır. Tablo 6: Bütçe Gelirleri (2002-2006) GSYİH % YIL 2002 1.135,3 1.054,7 15,2 14,1 5,4 1,1 1,2 1,9 0,8 1,7 2003 1.272,7 1.186,6 14,9 13,9 4,8 1,2 1,2 1,8 0,8 2,1 2004 2.012,0 1.827,6 21,4 18,6 6,4 1,6 1,6 2,7 1,0 3,0 2005 3.152,7 2.411,5 27,2 20,8 8,5 1,8 2,4 2,5 1,1 3,7 2006 4.235,6 3.149,4 30,7 22,9 9,7 2,5 2,4 2,8 1,0 3,7 Kaynak: Georgian Economic Trends (Georgian-European Policy and Legal Advice Centre) Bütçe giderleri ise 2006 yılında bir önceki yıla göre %36 oranında büyümüştür. Savunma giderlerinin toplam bütçe giderleri içindeki ağırlığı 2006 yılında da devam etmiştir. Bu alandaki harcamaların esasını, 2005 te olduğu gibi silahlı kuvvetler idaresinin optimizasyonu, askeri alytapının iyileştirilmesi ve askeri eğitim programlarına yapılan giderler oluşturmuştur. Sosyal nitelikli harcamalarda ise 2006 yılında emekli maaşları, akademik burslar, mesleki eğitim harcamaları gibi kalemler öne çıkmıştır. Eğitim sistemine yapılan giderler ise genellikle okulların fiziki ve teknik anlamda geliştirilmesine ve eğitim kurumlarının rehabilitasyonuna yönelik olmuştur. Toplum düzeni ve güvenliği konusunda yapılan çalışmaların bir sonucu olarak devlet hizmetlerinin bu kaleminde 2006 yılında yapılan harcamalarda artış görülmüştür. Bu konuda yapılan harcamalar, üst düzey devlet yetkililerinin ve stratejik tesislerin güvenliğine, hukuk uygulayıcılarının eğitimine ve operasyonel soruşturma faaliyetlerinin finansmanına

Tablo 7: Bütçe Giderleri (2002-2006) YIL Toplam Gider (Milyon GEL) Toplam Gider Genel Devlet Hizmet. Savunma, Toplum Güvenliği GSYİH % Dış Borç Ödeme Eğitim Sağlık Sosyal Güven. 2002 1.409,5 18,9 3,5 2,0 0,9 2,2 0,9 3,0 2003 1.522,1 17,8 3,1 1,9 0,9 2,1 0,4 4,0 2004 2.412,2 24,6 3,6 4,4 0,5 2,9 1,0 4,7 2005 3.280,8 28,3 3,1 5,9 0,3 2,5 1,8 5,4 2006 4.464,1 32,4 3,7 8,0 0,3 3,0 1,6 5,0 Kaynak: Georgian Economic Trends (Georgian-European Policy and Legal Advice Centre) 4.0. Enflasyon Enflasyon konusu Gürcistan da, 1991-1995 yılları arasındaki iç savaş boyunca yaşanan hiper enflasyonun sona ermesinden bu yana anahtar bir konumda görülmemiştir. Enflasyon oranı 1997 yılından bu yana sadece 1999 da iki haneli rakamlara ulaşmıştır. Tablo 11: Enflasyon Oranı (%, 2002-2006) 2002 2003 2004 2005 2006 Enf. (%) 5,4 7,0 7,5 6,2 8,7 Kaynak: Georgian Economic Trends (Georgian-European Policy and Legal Advice Centre) Pek çok yükselen ekonomide olduğu gibi, Gürcistan da da fiyat istikrarının ana unsuru olarak döviz kurlarının istikrarı ön plana çıkmıştır. Uzun bir süre bu koşulun sağlanması ile fiyat istikrarı korunabilmiştir. Gürcistan da enflasyonun artması önündeki engellerden en önemlisi olarak ülkenin dışa açıklığı gösterilmektedir. Böyle bir ekonomide, parasal büyüklüklerde ve iç talepte yaşanan bir artışın, ithalatın libere edildiği ve para biriminin istikrarlı olduğu bir ortamda fiyat yükselmelerine yol açmayacağının düşünülmediği ifade edilmektedir. 5.1. Tarım 2004 ve 2006 döneminde tarımın toplam GSYİH içindeki payı azalma göstermiş olsa da toplam istihdamın %50 sini barındıran bu sektör ülke ekonomisi için hala önemli bir yer tutmaktadır. Sektör içinde en önemli yeri geleneksel şarap üretiminin can damarı olan üzüm yetiştiriciliği almaktadır. Bağcılığın yaygın olarak yapıldığı yer ise ülkenin güneyindeki Kakheti bölgesidir. Gürcistan da geleneksel yöntemlerle tarım yapılmakta olup, modern teknoloji kullanımı yok denecek kadar azdır. Buna karşın sun i ve hormonlu maddelerin kullanımının aynı oranda düşük olması, ürünlerin doğal haliyle satılmasını sağlamaktadır. Topraklarının yaklaşık yarısı tarımsal üretim için müsait olan Gürcistan da istikrarlı bir üretimden bahsetmek mümkün değildir. Örneğin, SSCB döneminde tüketilen çayın yaklaşık %90 ı Gürcistan tarafından üretilirken, bugünkü çay üretimi 1990 la mukayese edildiğinde çok düşük düzeydedir.

Ülkedeki başlıca tarımsal üretim çay, üzüm, mısır, patates, turuçgiller, çeşitli meyve ve sebzelerden oluşmaktadır. Şarap, Gürcistan ın en önemli tarımsal üretimidir. 2005 yılında toplam ihracatın %9 unu şarap ihracatı oluşturmuştur. Bu oran, 2006 yılında Rusya Federasyonu ile yaşanan sorunların bu ülkenin Gürcü şarabı ithalatını durdurması ile sonuçlanması nedeniyle %4 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, Gürcistan dünyanın ilk 10 fındık üreticisi ülkesinden birisidir. Son yıllarda uygulanan politikalar ile tarımda reform yapmayı amaçlayan hükümet, tarım alanlarının çiftçilere dağıtılması ve kayıt altına alınması programını yürütmektedir. Vergi, altyapı, tedarik gibi konularda da tarım sektörünü geliştirici önlemler alınmaya çalışılmaktadır. Ekonomi içerisinde önemli bir yer tutan hayvancılık sektörü tarım sektörü gibi bağımsızlık sonrasında büyük oranda gerilemiştir. Kafkas dağları eteklerindeki geniş meraların hayvancılık yapılması için son derece elverişli olmasına rağmen, bu konuda Gürcü müteşebbislerin ciddi girişimleri bulunmamaktadır. Tablo 12: Başlıca Maddeler İtibariyle Tarımsal Üretim (2002-2006) Bin Ton 2002 2003 2004 2005 2006 Buğday 199,7 225,4 185,8 190,1 69,7 Arpa 57,5 48,3 61,4 65,4 30,6 Mısır 400,0 461,9 410,6 421,3 217,4 Ayçiçeği 21,2 25,5 22,3 22,3 12,3 Tütün 2,1 1,4 1,5 1,1 0,3 Patates 415,3 425,2 419,5 432,2 168,7 Sebze 405,6 430,1 400,5 436,7 179,7 Yeşillik 125,0 125,1 109,5 119,6 37,8 Meyve Üretimi Toplam 172,5 260,0 160,2 264,9 153,6 Tohumlu Meyve 86,5 127,4 104,9 146,1 56,4 Elma 64,8 86,3 76,3 104,3 32,8 Armut 19,0 35,6 25,4 35,7 22,5 Ayva 2,7 5,5 3,2 6,2 1,1 Çekirdekli Meyve 37,3 79,0 28,7 68,2 47,9 Tatlı Erik 9,8 19,8 14,8 19,0 12,8 Vişne 6,1 1,3 5,8 10,9 4,8 Kayısı 0,6 1,8 0,5 1,5 0,5 Şeftalı 4,8 13,0 2,9 10,2 5,3 Ekşi Erik 16,0 31,0 4,7 26,6 24,5 Kabuklu Yemişler 27,7 30,9 13,2 29,6 27,5 Ceviz 13,7 16,1 4,9 13,2 3,9 Fındık 14,0 14,8 8,3 16,4 23,6 Tropikal Meyveler 20,0 21,3 12,4 20,0 21,2 Çekirdekli üzüm 1,0 1,3 1,0 0,9 0,6 Çekirdeksiz üzüm 90,0 200,0 180,0 250,3 162,5

Turunçgiler 33,1 59,2 38,2 122,4 52,2 Çay 24,0 25,5 20,0 22,8 6,6 Et Toplam 106,9 108,9 109,2 109,5 100,3 İnek Eti 49,2 50,1 49,8 49,2 44,2 Domuz Eti 36,1 36,7 34,7 33,3 35,5 Kuzu Eti 8,2 8,4 9,2 9,6 9,5 Tavuk Eti 13,2 13,4 15,2 16,9 10,5 Tavşan Eti 0,2 0,3 0,3 0,2 0,6 Süt 742,1 765,1 780,4 787,7 715,5 Yumurta (milyon tane) 408,8 458,2 496,6 504,6 359,6 Yün 2,0 2,0 2,2 2,2 2,1 Bal 1,8 2,0 2,3 2,3... Kaynak: Tarım Bakanlığı 5.2. Sanayi Ülke sanayisinin gelişmesindeki önemli engellerden birisi de mevcut sabit sermaye eksikliğidir. Özel bankalarının kredi faizlerini düşürmeye başlamalarına rağmen henüz kredi kullanımı istenilen düzeyde değildir. Ancak, özellikle 2005 ve 2006 yıllarında bu konuda iyileşme görülmektedir. Diğer taraftan, kayıtdışı ekonominin hala yüksek olması serbest rekabet ortamının oluşmasındaki diğer engellerden birisidir. Hükümetin ekonomiyi mümkün olduğunca kayıt alma çabaları devam etmektedir. Bu konuda da 2006 yılında ciddi mesafe kaydedilmiştir. Ülkedeki sanayi sektöründe yer alan kuruluş sayısı 2001 yılında 3.233 iken bu rakam 2005 yılında 4.632 olarak kaydedilmiştir. Bunların en önemli bölümü (2.145) gıda ve içki üretimi ile iştigal eden firmalardır. Bu grubu ağaç ürünleri ve mobilya üretimi, baskı ve medya, madencilik sektörleri izlemektedir. Başlıca sanayi kolları arasında demir-çelik, demirdışı metalurji, kimya, gıda, ağaç işleme, makinemetal, inşaat malzemeleri sayılabilir. İmalat sektörü çok az sayıda tesise bağımlı durumdadır. Bu tesislerden Zestaponi Demir Alaşımları İşletmesi ile Rustavi Demir ve Çelik Tesisi ülkenin en önemli iki sanayi kuruluşudur. Zestaponi Demir Alaşımları İşletmesi silikomangan ve ferromangan üretmekte olup, Rustavi Demir ve Çelik Tesisi demir cevherinden dikişsiz boru üretebilecek vasıflara sahiptir. Diğer önemli tesislerden Çiaturmangan İşletmesi konsantre mangan cevheri, Magneuli İşletmesi bakır konsantresi, Azot Kimya Tesisi ise amonyum nitrat, amonyum sülfat ve diğer gübre çeşitlerini üretmektedir. Tbilaviamsheni Uçak ve Parçaları Üretim Tesisi sipariş alınması halinde uçak parçaları üretmektedir. Ayrıca, Kutaisi Otomobil Fabrikası Bolero marka arazi aracı ile sipariş halinde hafif kamyon üretimi yapmaktadır. Kaspicementi (960.000 ton/yıl) ve Rustavicementi (864.000 ton/yıl) en büyük iki çimento fabrikasıdır. Silikati, Motsemeta ve Artsisviskheoba toplam 55.000 ton kapasite ile 3 büyük kireç fabrikasıdır. Gardabani de 30.000 ton/yıl kapasiteli doğal kil ve alçı taşı üretimi yapan bir tesis vardır. Ayrıca, 70 milyon adet kapasiteli tuğla fabrikası, 134 Milyon m² kapasiteli Gardabani karton fabrikası, 4 Milyon m² kapasiteli Tiflis Muşamba Fabrikası ve 19 milyon adet kapasiteli Lilo duvar kağıdı fabrikası mevcuttur.

Ülkede son yıllarda yapılan Türk menşeli yatırımlar da sanayi üretimine önemli katkılarda bulunmaya başlamıştır. Bu konudaki detaylar ilerleyen bölümlerde ele alınacaktır. İmalat sanayi istatistikleri incelendiğinde özellikle gıda işleme ve başta şarap olmak üzere alkollü içecek üretiminin öne çıktığı gözlemlenmektedir. Tablo 13: Başlıca Maddeler İtibariyle Madencilik Üretimi (2002-2006) Madde 2002 2003 2004 2005 2006 Kömür (bin ton) 6,1 8 8 - - Petrol (bin ton) 73,9 139,7 97,6 66,6 63,5 Doğal gaz (milyon m³) 16,7 17,8 10,9 14,8 21,4 Manganez (bin ton) 103,4 173,5 218,7 251,8 328,6 Tablo 14: Başlıca Maddeler İtibariyle Gıda Sektörü Üretimi (2001-2005) Madde 2001 2002 2003 2004 2005 Balık (ton) 13 4 10 47 Et (ton) 1,2 0,3 0,5 14 Sosis (ton) 414 582 885 1.575 1.867 Tenekelenmiş meyve, sebze (milyon teneke) 29,1 32,4 28,2 20,3 19,9 Sebze yağları (ton) 51 90 106 118 Süt ürünleri (bin ton) 4,8 5,5 - - Peynir (ton) - 268 266 317 522 Yoğurt (ton) - 14 6 3 Ekşi yoğurt (matsoni, ton) - 916 821 979 1.403 Yağ (ton) 519 206 284 666 1.159 Mayonez (ton) 29 44 60 74 Dondurma (ton) 2.911 2.113 2.588 2.442 Un (bin ton) 79,9 78,1 72,4 136,7 195,9 Ekmek ve pastacılık ürünleri (bin ton) 88,1 88,8 77,0 100,4 92,9 Şekerleme (ton) 101 105 336 498 Makarna (ton) 293 505 542 738 578 Şeker (ton) - 47,9 91,8 86,9 142,8 Paketlenmiş çay (bin ton) 3,8 3,1 4,1 4,3 Granül çay (ton) 659 801 261 183 İlk şekillerde çay (ton) 4,7 4,5 4,4 3,3 2,5 Kahve (ton) 997 439 418 482 Tablo 15: Başlıca Maddeler İtibariyle Gıda Sektörü Üretimi (2006) Madde Birim Miktar Sucuk Ton 3.651,9 Meyve-sebze konserve Ton 786,9 İşlenmiş süt ve kaymağı Ton 1.773,5 Çökerek Ton 846,8

Kaymak Ton 2.117,6 Yoğurt Ton 1403 Tereyağ Ton 1.187,7 Buğday unu Bin ton 309,3 Ekmek ve bakliyat Bin ton 92,5 Şeker Bin ton 122,8 Makarna Ton 730,9 Kahve Ton 976,3 Çay Ton 5.370,0 Tablo 16: Başlıca Maddeler İtibariyle İçecek ve Sigara Üretimi (2001-2005) Madde 2001 2002 2003 2004 2005 Brendi (bin dekalitre) 73 73,5 141,9 221,9 226,6 Votka ve likör (bin dekalitre) 529 137,7 117,7 437,7 577,7 Şarap (milyon dekalitre) 2 2 2,3 2,7 3,9 Gazlı şarap (bin dekalitre) 115,1 117,7 160,3 177,8 189,2 Bira (milyon dekalitre) 2,6 2,7 2,8 4,8 5,9 Maden suyu (milyon ½ litre) 79,7 119,2 138,1 163,6 138,2 Alkolsüz içecekler (milyon dekalitre) 3,5 3,8 6,8 8,9 12,5 Sigara (Milyon adet) 1,6 1,9 3,0 2,8 1,8 Tablo 17: Başlıca Maddeler İtibariyle İçecek ve Sigara Üretimi (2006) Madde Birim 2006 Brendi (konyak) Bin adet 113,5 Vodka ve likör Bin adet 623,0 Üzüm şarabı Bin adet 1872,4 Gazlı şarap Bin adet 175,6 Bira Bin adet 7.247,7 Maden suyu Bin adet 7.328,3 Alkolsüz içecekler Bin adet 16.495,6 Tablo 18: Başlıca Maddeler İtibariyle Diğer Sınai Üretim (2001-2005) Madde 2001 2002 2003 2004 2005 Yün ipliği (ton) 5,3 8 11,2 0,8 Çorap (bin çift) 15,5 16,4 13,5 11,9 Örme eşya (bin adet) 2,6 2,3 0,9 - Deri ayakkabı (bin çift) 44,7 24,6 19,4 36,8 Testere ile kesilmiş kereste (bin m³) 43,5 59,1 71,1 69,4 Kitap (milyon sayfa) 43,2 67,2 66,4 106,8 103,3 Dergi (bin adet) 3.716 5.593 6.564 6.940 9.300

Gazete (milyon adet) 20,1 19,1 18,9 16,9 23,4 Defter (milyon adet) 213 1.283 1.394 2.035 Dizel yakıt (bin ton) 2 1 3,7 14,7 Fuel oil (bin ton) 8,6 13,6 12,8 16,2 Bitumen (bin ton) 1 1,6-0,1 Kerosen (bin ton) 0,2 0,1 0,2 - Nafta (bin ton) - 0,4 1,8 3,2 Gübre (bin ton) 39,2 83,2 89,9 98,8 Boya (ton) 128 382 323 542 Çimento (bin ton) 335,2 346,7 344,8 424,6 529,5 Sönmüş kireç (bin ton) 13,3 26,3 27,6 12,8 Tuğla (milyon adet) 5,7 6 8,9 9,1 Doğal taş ve seramikler (bin m³) 14,7 11,7 13,9 22,4 Asfalt beton (bin ton) 24,7 25,1 70,6 88 117,9 Çeşitli motorlar (adet) 402 44 217 25 Metal kesme makineleri (adet) 2 25 30 4 Lokomotif (adet) 3 3 3 4 Motorlu araçlar (adet) 4 21 3 5 Televizyon (adet) 1.117 11 - - Elektrik (milyon kwh) 6,94 7,25 7,16 6,92 7,2 İçme suyu (milyon m³) 594,4 606,5 605 560 536,1 Tablo 19: Başlıca Maddeler İtibariyle Diğer Sınai Üretim (2006) Madde Birim 2006 Hayvan yemi ve kepek Bin ton 68,5 Tütün ürünleri Milyar tane 3,3 Hazır giyim Milyon GEL 13,9 Hakiki deri Ton 135,6 Kağıt ve karton Bin m² 5.014,7 Kitaplar Milyon tane 2,7 Gazeteler Milyon tane 19,4 Dergiler Milyon tane 7,2 Sentetik amonyum Bin ton 1,1 Amonium gvarjila Bin ton 370,8 İlaçlar Milyon GEL 19,9 Cam şişe Milyon tane 178,7 Seramik ürünleri Bin tane 115,7 Tuğla Bin tane 12.796,0 Çimento Bin ton 674,8 Beton Bin m³ 351,1 Mobilya Milyon GEL 1,1 Hayvan yemi ve kepek Bin ton 68,5 Elektrik enerjisinin üretimi Milyar kvt/s 7,2 İçme suyu üretimi Milyon m³ 598,0

6.0. Dış Ticaret 6.1. Genel Durum Gürcistan ın dış ticaretini sağlıklı olarak analiz etmek kolay değildir. Resmi kurumlar tarafından açıklanan dış ticaret rakamları güvenilir bulunmamaktadır. Bununla birlikte, 2006 yılında kayıt dışı ithalat ile mücadelede önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Devlet kurumları tarafından açıklanan dış ticaret değerleri gerçek ticari faaliyetleri yansıtmamaktadır. Bu durum, Türkiye ve Gürcistan ın ilan ettiği resmi rakamların arasında önemli farkların olmasından kolaylıkla anlaşılmaktadır. Tablo 25: Gürcistan ın Dış Ticareti (2002-2006 Milyon $) YIL İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE İHRACAT / İTHALAT (%) 2002 349,4 792,3 1.141,7-442,9 44,1 2003 465,3 1.141,0 1.606,3-675,7 40,8 2004 648,4 1.847,7 2.496,1-1.199,3 35,1 2005 866,7 2.490,9 3.357,6-1.624,2 34,8 2006 993,1 3.681,2 4.674,3-2.688,2 26,9 GÜRCİSTAN İHRACATININ İTHALATI KARŞILAMA ORANLARI ( 2002-2006 ) 2005 2006 % 34.8 % 26.9 % 44.1 2002 % 35.1 % 40.8 2004 2003 Gürcistan ın ihracatı 2002 yılından itibaren daha büyük oranlarda artmaya başlamıştır. 2003 yılında, bir önceki yıla göre %33 oranında artan ihracat, bir önceki yıla göre olmak üzere 2004 yılında %39, 2005 yılında ise %33 oranında artarak 866,7 milyon $ seviyesine ulaşmıştır. Söz konusu artış 2006 yılında ise %14,6 oranında olmuştur. Anılan dönemde ithalattaki artış ise daha büyük boyutlarda meydana gelmiştir. 2002 yılında, bir önceki yıla göre %17 oranında artan ithalat bir önceki yıla göre olmak üzere 2003 yılında %44 ve 2004 yılında %62 gibi yüksek oranlarda büyümüştür. 2005 yılında ise bu artış frenlenmesine

rağmen %35 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2006 yılında ise bu oran yeniden yükselerek %47,8 olmuştur. Bu gelişmeler, 2001-2006 döneminde Gürcistan ın dış ticaret hacminin önemli oranlarda artmasına yol açarken, diğer taraftan da, ithalattaki artışın ihracata göre daha yüksek olmasından dolayı dış ticaret açığını büyütmüştür. 2006 yılında dış ticaret hacmi bir önceki yıla göre %39 oranında artmış, buna karşılık dış ticaret açığı da %65,5 lik artışla 2.688,2 milyon $ a yükselmiştir. Bu eğilim sonucunda, 2001-2006 döneminde Gürcistan ın dış ticaretinde ihracatın ithalatı karşılama oranı devamlı olarak düşmüş ve son olarak 2006 yılında %26,9 gibi çok düşük bir seviyede gerçekleşmiştir. 6.2. Çok Taraflı Ticaret Anlaşmaları ve Preferanslar Gürcistan, Ermenistan (1998), Azerbaycan (1996), Ukrayna (1996), Türkmenistan (2000) ve Kazakistan (1999) ile Serbest Ticaret Anlaşmaları yapmıştır. Bu Anlaşmaların tamamı DTÖ ye bildirilmiştir. Ancak, halihazırda, Gürcistan ile diğer BDT ülkeleri (Moldova, Kazakistan, Rusya Federasyonu, Azerbaycan, Ermenistan, Belarus, Ukrayna, Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan) arasında Serbest Ticaret Anlaşması mevcuttur. Söz konusu Anlaşma 6 Aralık 2002 tarihinde Parlamento tarafından onaylanmış ve DTÖ ye 2 Nisan 2003 tarihinde bildirim yapılmıştır. 7.0. Dış Ticaret İstatistikleri 7.1. Yıllara Göre Dış Ticaret Değerleri Tablo 27: Gürcistan ın Dış Ticareti (2004-2006 Milyon $) YIL İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE İHRACAT / İTHALAT (%) 2004 648,4 1847,7 2496,1-1199,3 35,1 2005 866,7 2490,9 3357,6-1624,2 34,8 2006 993,1 3.681,2 4.674,3-2.688,2 26,9 7.2. Başlıca Ülkelere Göre Dış Ticaret Tablo 28: Gürcistan ın İhracatı (2004-2006 dönemi, 2006 ya göre ilk 20 ülke, 1.000 $) ÜLKE 2004 2005 2006 Türkiye 118.607 121.809 124.960 Azerbaycan 25.327 83.448 92.355 Rusya Federasyonu 104.533 153.925 75.665 Ermenistan 54.455 39.928 73.621 Türkmenistan 113.442 75.828 71.809 Bulgaristan 15.552 42.843 62.308 ABD 21.230 26.748 58.864 Ukrayna 15.613 37.271 56.957

Kanada 3.690 35.640 48.872 Almanya 15.851 28.463 45.645 Fransa 9.556 11.546 30.884 İngiltere 31.675 31.931 24.408 İtalya 11.591 33.554 24.048 BAE 2.787 3.943 22.878 İspanya 9.496 14.238 16.637 Kazakistan 7.568 9.801 15.426 Belçika 5.068 5.075 11.013 ÇHC 3.307 5.599 10.351 Hindistan 6.028 2.259 8.685 Sırbistan Karadağ 319 938 8.018 YİRMİ ÜLKE TOPLAM 579.326 798.073 883.404 DİĞER 67.625 68.168 109.650 TOPLAM 646.951 866.241 993.054 2006 YILI İTİBARİYLE GÜRCİSTAN' IN İHRACAT YAPTIĞI İLK ON ÜLKE Kanada Ukrayna Almanya Türkiye Azerbeycan ABD Bulgaristan Türkmenistan Ermenistan Rusya Federasyonu Tablo 29: Gürcistan ın İthalatı (2004-2006 dönemi, 2006 ya göre ilk 20 ülke, 1.000 $) ÜLKE 2004 2005 2006 Rusya Federasyonu 257.771 384.350 561.724 Türkiye 202.089 283.007 522.982 Almanya 151.067 206.760 351.153 Ukrayna 142.380 219.373 320.093 Azerbaycan 156.398 233.420 318.486 ABD 110.878 146.855 129.609 Bulgaristan 38.875 72.278 115.536

BAE 46.711 72.988 109.124 ÇHC 28.904 46.712 103.332 İtalya 61.624 64.422 102.098 Türkmenistan 32.675 95.067 101.062 Hollanda 34.600 53.088 75.616 Fransa 63.230 97.279 73.976 İngiltere 171.814 70.213 63.006 Brezilya 23.660 33.034 47.023 Çek Cumhuriyeti 12.348 20.552 42.693 Romanya 14.020 40.694 40.769 Ermenistan 26.229 39.294 40.341 İran 15.158 26.000 40.302 YİRMİ ÜLKE TOPLAM 1.567.074 2.230.967 3.158.925 DİĞER 280.788 259.946 522.305 TOPLAM 1.847.862 2.490.913 3.681.230 Bulgaristan 2006 YILI İTİBARİYLE GÜRCİSTAN' IN İTHALAT YAPTIĞI İLK ON ÜLKE Rusya ÇHC İtalya BAE Federasyonu ABD Azerbeycan Ukrayna Almanya Türkiye 7.3. Ülke Grupları veya Ekonomik Topluluklara Göre Dış Ticaret Tablo 30: Ülke Gruplarına Göre Gürcistan ın İhracatı (2004-2006, Milyon $) 2004 2005 2006 BDT Ülkeleri 327 408 395 AB 25 111 165 189 KEİ Ülkeleri 343 500 497 OECD Ülkeleri 272 361 423 Tablo 31: Ülke Gruplarına Göre Gürcistan ın İthalatı (2004-2006, Milyon $)

2004 2005 2006 BDT Ülkeleri 657 998 1.405 AB 25 618 671 950 KEİ Ülkeleri 856 1.296 1.951 OECD Ulkeleri 960 1.138 1.661 7.4. Başlıca Maddelere Göre İhracat Tablo 32: Gürcistan ın Başlıca İhracat Maddeleri (2005-2006, 1.000 $) 2005 2006 Ferro metaller 80.181 89.792 Bakır madeni ve konsantresi 36.386 79.536 Hurda metal 84.223 72.427 Muhtelif yemişler 70.298 56.567 Otomobiller 17.915 50.635 Uçak parçaları 69.025 49.738 İşlenmemiş ya da yarı işlenmiş altın 34.743 49.371 Gübre 35.839 46.631 Şarap 81.329 41.051 Hurda bakır 11.503 30.161 DİĞER 344.013 427.145 TOPLAM 865.454 993.054 7.5. Başlıca Maddelere Göre İthalat Tablo 33: Gürcistan ın Başlıca İthalat Maddeleri (2005-2006, 1.000 $) 2005 2006 Ham petrol ve petrol ürünleri 336.286 443.103 Otomobiller 178.530 295.322 Petrol gazları ve diğer hidrokarbonlu gazlar 90.849 213.082 İlaç 92.469 114.545 Buğday 45.130 99.063 Şeker 78.194 65.589 Radyo-telefon, telgraf, rady-tv yayın aletleri 27.083 58.727 Otomatik bilgi işleme makineleri 22.434 46.444 Motorlu taşıtlar 23.479 39.296 Çikolata ve kakao içeren diğer gıda maddeleri 24.821 33.694 DİĞER 1.570.677 2.272.365 TOPLAM 2.489.953 3.681.230

7.6. Türkiye İle Dış Ticaret Durumu Tablo 34: Türkiye-Gürcistan İkili Ticareti (2002-2006, $) YIL İHRACAT ($) İTHALAT ($) HACIM ($) DENGE ($) 2002 103.220.771 137.872.534 241.093.305-34.651.763 2003 155.069.890 273.916.537 428.986.427-118.846.647 2004 199.699.417 306.668.814 506.368.231-106.969.397 2005 271.781.638 302.706.407 574.488.045-30.924.769 2006 412.186.268 340.207.737 752.394.005 71.978.531 Kaynak: DİE verileri. (Gürcistan istatistiki verileri ile ülkemiz verileri arasındaki önemli miktardaki tutarsızlıktan dolayı DİE verileri alınmıştır). KAYNAKÇA - T.C. Tiflis Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği - Dış Ticaret Müsteşarlığı Ekonomik Araştırmalar ve Değerlendirme Genel Müdürlüğü (www.dtm.gov.tr) - Gürcistan Ülke Raporu, İGEME, Ekim 1998 - Georgia, Economist Intelligence Unit, Country Profile, 2001 - Gürcistan Ülke Profili, Mevzuat ve Türk Girişimcileri, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No: 1998-27 - PAIZ- Georgian Agency for Foreign Investment (www.paiz.gov.ge) - Georgian Market Review Ltd. Market Intelligence for Business Professionals