DERS -7 NİKAH-I İSLAM HUKUKU-I (Tanımı ve Dayanağı) Prof. Dr. Abdülaziz BAYINDIR & Doç. Dr. Servet BAYINDIR İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyeleri
DERSİN AKIŞI Nikahın Sözlük Anlamı Nikahın Terim Anlamı Kur an da Nikah Sünnet te Nikah Nikah ın Dini Hükmü
A. SÖZLÜK ANLAMI: Nikâh, نكح fiilinden mastardır. NİKAH IN TANIMI evlenmek, cinsel ilişkide bulunmak, başını veya sırtını, نكح eğmek, kontrol altına almak kendine çekmek, birleşmek, büluğ ve ihtilam olmak ve akit manalarına gelir. Nikah sözcüğünün evlenme akdi veya cinsi münasebet anlamlarından hangisini hakikaten, hangisini de mecazen ifade ettiği konusu fukaha arasında ihtilaflıdır. Hanefilere göre nikâh cinsi münasebet manasını hakikaten, akit manasını mecazen ifade eder. Şafiî ve Zeydî lere göre ise hakikaten akit, mecazen cinsi münasebet anlamına gelir.
NİKAH IN TANIMI A. SÖZLÜK ANLAMI: Kelimenin anlamı üzerindeki bu görüş farklılıkları, kadın ve erkek arasındaki bir takım ilişkilerin hükmü konusundaki görüşlere yansımıştır. Örneğin Hanefîler, zina edenler arasında sıhrî yakınlık doğacağını söylerken, Şafiîler bâtıl da olsa bir nikâh akdi bulunmadığı için, zinanın sıhrî yakınlık doğurmayacağını benimsemişlerdir. Kur anda نكح kökünden kelimeler değişik kalıplarda 23 kez geçmektedir. İlgili ayetler incelendiğinde, kelimenin nikâh akdi manasına kullanıldığı görülür. Nitekim Elmalı Zina eden erkek, zina eden veya müşrik olan bir kadından başkası ile evlenmez... âyetini (en-nur, Ayet: 2) açıklarken şöyle der: Ba'zıları bu âyette maksad nikâhın hükmünü beyan değil, zinanın çirkinliğini beyandır. Burada nikâh, ilişkiye girmek manasınadır ve binaenaleyh haramlık da zinânın haramlığıdır demişlerse de manasızdır. Çünkü Kur'an da nikâh, hep akid manasına gelmiş olduğundan ilişkiye girmek manasına hamli doğru olmaz.
NİKAH IN TANIMI B. TERİM ANLAMI: Nikâh ıstılahta farklı mezheplerce değişik şekillerde tanımlanmıştır. Hanefiler Erkeğin, şer an evlenmesine engel bulunmayan kadından, cinsel yönden yararlanmasını helal kılan akit ; Malikiler, Erkeğin, evlenilmesi haram olmayan kadından cinsel yönden yararlanmasını helal kılan ve belli kalıplarla gerçekleştirilen akit ; Şafiiler, Erkeğin kadınla cinsel ilişkide bulunması mubahlığını içeren ve nikâhlamak, evlendirmek yahut bunların tercümeleriyle gerçekleştirilen akit şeklinde tanımlarlar. Hanbelîlere gelince onlar nikâhı Evlilik akdi şeklinde tanımlamışlardır. Klasik döneme ait tariflerin hemen tümünde nikâh akdinin eşlerin birbirlerinden cinsel yönden yararlanmalarını mubah kılmasının vurgulandığı görülür. Bunun muhtemel nedeni, diğer akitlerin aksine sadece nikâhla cinsel birleşmenin helal olmasıdır. Çağdaş dönemde yapılan tarif, Eşlerin meşru şekilde birbirlerinden faydalanmalarını helal kılan ve birbirleri karşısında bir takım hak ve sorumlukluklar yükleyen akit, Başka bir ifade ile Karı koca arasında birlikte yaşamaya ve yardımlaşmaya müsaade eden ve taraflara karşılıklı hak ve vazifeler yükleyen akit şeklinde tanımlanmıştır.
NİKAH IN TANIMI B. TERİM ANLAMI: Nikâh ıstılahta farklı mezheplerce değişik şekillerde tanımlanmıştır. Hanefiler Erkeğin, şer an evlenmesine engel bulunmayan kadından, cinsel yönden yararlanmasını helal kılan akit ; Malikiler, Erkeğin, evlenilmesi haram olmayan kadından cinsel yönden yararlanmasını helal kılan ve belli kalıplarla gerçekleştirilen akit ; Şafiiler, Erkeğin kadınla cinsel ilişkide bulunması mubahlığını içeren ve nikâhlamak, evlendirmek yahut bunların tercümeleriyle gerçekleştirilen akit şeklinde tanımlarlar. Hanbelîlere gelince onlar nikâhı Evlilik akdi şeklinde tanımlamışlardır. Klasik döneme ait tariflerin hemen tümünde nikâh akdinin eşlerin birbirlerinden cinsel yönden yararlanmalarını mubah kılmasının vurgulandığı görülür. Bunun muhtemel nedeni, diğer akitlerin aksine sadece nikâhla cinsel birleşmenin helal olmasıdır. Çağdaş dönemde yapılan tarif, Eşlerin meşru şekilde birbirlerinden faydalanmalarını helal kılan ve birbirleri karşısında bir takım hak ve sorumlukluklar yükleyen akit, Başka bir ifade ile Karı koca arasında birlikte yaşamaya ve yardımlaşmaya müsaade eden ve taraflara karşılıklı hak ve vazifeler yükleyen akit şeklinde tanımlanmıştır.
NİKAH IN FIKIH SİSTEMİNDEKİ YERİ A) Klasik Tasnif: 1) İbâdât, 2) Muâmelât (Münakahat) 3) Ukûbât B) Çağdaş Tasnif: 1) İbadat, 2) Ahvâl-i şahsiyye, (Nikah) 3) Ahkâm-ı sultaniyye ve siyaset-i şeriyye, 4) Muâmelat, 5) Ukûbât, 6) Siyer ve 7) Âdâb
NİKAH IN KUR ANDAKİ YERİ İnsanoğlu (Kadın -Erkek) tek bir nefisten (çekirdekten) yaratılmıştır. ي ا أ ي ه ا الن اس ات ق وا ر ب ك م ال ذ ي خ ل ق ك م م ن ن ف س و اح د ة و خ ل ق م ن ه ا ز و ج ه ا ال ذ ي ت س اء ل ون ب ه و ا ل ر ح ام إ ن و ب ث م ن ه م ا ر ج ا ا ل ك ث ي ارا و ن س ا اء و ات ق وا للا ك ان ع ل ي ك م ر ق ي ابا ( النساء: ) 4:1 للا Ey İnsanlar! Rabbinize saygılı olun; sizi bir tek nefisten yaratan, ondan da eşini yaratan odur. Bunlardan pek çok erkek ve kadını yeryüzüne, o yaymıştır. Allah a saygılı olun; biriniz diğerinden bir şey isterken onun adıyla istersiniz. Akrabaya da saygılı olun. Allah sizin üzerinizde bir koruyucudur.(nisa,4/1).
NİKAH IN KUR ANDAKİ YERİ Birbirlerinin eşi olarak yaratılan ilk insanlar (Âdem ve Havva) bir aile şeklinde cennete konulmuştur. و ق ل ن ا ي ا آد م اس ك ن أ ن ت و ز و ج ك ال ج ن ة و ك ل م ن ه ا ر غ ادا ح ي ث ش ئ ت م ا و ل ت ق ر ب ا ه ذ ه الش ج ر ة ف ت ك ون ا م ن الظ ال م ين )البقرة, ) 2:35 ف أ ز ل ه م ا الش ي ط ان ع ن ه ا ف أ خ ر ج ه م ا م م ا ك ان ا ف يه و ق ل ن ا اه ب ط وا ب ع ض ك م ل ب ع ض ع د و و ل ك م ف ي ا ل ر ض م س ت ق ر و م ت اع إ ل ى ح ين )البقرة, ) 2:36 Dedik ki; Adem! Sen eşinle birlikte şu bahçeye yerleş. İstediğiniz yerden bolca yiyin. Ama şu ağaca yaklaşmayın, yoksa yanlış yapanlardan olursunuz )Bakara,2/35). Sonra Şeytan onları, o ağaç yüzünden kaydırdı. Bulundukları konumdan çıkardı. Onlara şöyle dedik: İnin oradan! Biriniz diğerinin düşmanıdır. Sizin için yeryüzünde yerleşecek bir yer, bir süreye kadar da geçimlik bulunmaktadır (Bakara,2/36). )Ayrıca bk. A raf, 7/18-25; Taha 20/117 123.)
NİKAH IN KUR ANDAKİ YERİ Adem ve Havva dan insanlık çoğalmıştır: و ات ل ع ل ي ه م ن ب أ اب ن ي آد م ب ال ح ق إ ذ ق ر ب ا ق ر ب ا انا ف ت ق ب ل م ن أ ح د ه م ا و ل م ي ت ق ب ل م ن ا ل خ ر ق ال ل ق ت ل ن ك ق ال إ ن م ا ي ت ق ب ل للا م ن ال م ت ق ين )المائدة, 5&27 ) Onlara Adem in iki oğluna ait şu gerçek olayı anlat. Bir gün Allah a birer adakta bulunmuşlardı da birininki kabul edilmiş, diğerininki edilmemişti. (Adağı kabul edilmeyen) Seni kesinkes öldüreceğim dedi. Öteki Allah sadece kendinden çekinenlerinkini kabul eder dedi. (Maide, 5/27). و للا ج ع ل ل ك م م ن أ ن ف س ك م أ ز و ا اجا و ج ع ل ل ك م م ن أ ز و اج ك م ب ن ين و ح ف د اة و ر ز ق ك م م ن ال طي ب ا أ ف ب ال ب اط ل ي م م ن و ن و ب ن ع م للا ه م ي ك ف ر ون )نحل, 16&72 ) Allâh size kendi nefislerinizden eşler yarattı ve eşlerinizden de size oğullar ve torunlar yarattı ve sizi güzel rızıklarla besledi. Böyle iken onlar, bâtıla inanıp da Allâh'ın ni'metine nankörlük mü ediyorlar? (Nahl, 16/72). ع ل ي م ي ا أ ي ه ا الن اس إ ن ا خ ل ق ن اك م م ن ذ ك ر و أ ن ث ى و ج ع ل ن اك م ش ع و ابا و ق ب ائ ل ل ت ع ار ف وا إ ن أ ك ر م ك م ع ن د للا أ ت ق اك م إ ن للا خ ب ير )الحجرا,49:13 ) Ey insanlar, biz sizi bir erkek ve bir kadından yarattık ve birbirinizi tanımanız için sizi milletlere ve kabilelere ayırdık. Allâh yanında en üstün olanınız, (günâhlardan) en çok korunanınızdır. Allâh bilendir, haber alandır. (Hucurât, 49/13).
KUR ANDA NİKAH TEŞVİK EDİLMİŞTİR Aile evlilik sözleşmesi (nikâh akdi) ile kurulur. Yüce Allah topluma bekârları evlendirme görevini yüklemiştir. Allah Teâlâ şöyle buyurur: و أ ن ك ح وا ا ل ي ام ى م ن ك م و الص ال ح ين م ن ع ب اد ك م و إ م ائ ك م إ ن ي ك ون وا ف ق ر اء ي غ ن ه م للا م ن ف ض ل ه و للا و اس ع ع ل يم ) 32 النور, ) 24:32 İçinizden bekârları ve köle ve câriyelerinizden iyileri evlendirin. Eğer yoksul iseler, Allâh, lutfuyle onları zengin eder. Allâh(ın mülkü) geniştir, O, (her şeyi) bilendir. (Nur, 24/32).
SÜNNET TE NİKAH TEŞVİK EDİLMİŞTİR Hz. Peygamber (s.a.v.) de şöyle buyurmuştur: ي ا م ع ش ر الش ب اب م ن اس ت ط اع م ن ك م ال ب اء ة ف ل ي ت ز و ج ب الص و م ف إ ن ه ل ه و ج اء و م ن ل م ي س ت ط ع ف ع ل ي ه Ey gençler! Evlilik yükümlülüğüne gücü yetenler hemen evlensin. Çünkü evlilik gözü ve ırzı harama karşı daha fazla korur (Buhârî, Nikâh,2; Müslim, Nikâh,1; Ebû Dâvud, Nikâh, 1; Tirmizî, Nikâh, 1.) ف ق ال أ ن ت م ال ذ ين ق ل ت م ك ذ ا و ك ذ ا أ م ا و للا... و أ ت ز و ج الن س اء ف م ن ر غ ب ع ن س ن ت ي ف ل ي س م ن ي Sizlerin şöyle, şöyle deidklerinizi duydum. Allah a yemin olsun ki ben.. ve kadınlarla evlenirim. Kim benim sünnetimden yüz çevirirse benden değildir.(buhârî, Nikâh,1; Müslim, Nikâh, 5; Nesai, Nikâh, 4; İbn Mace, Nikâh, 4.)
NİKAH IN DİNİ HÜKMÜ 1) Farz Evlilik: Evlenmediği takdirde zinaya düşeceğine kesin kanaati olan kişinin oruç ve benzeri şeylerle fuhşa düşmekten kendini koruyamaması durumunda evlenmesi farzdır. 2) Vacip Evlilik: Evlenmediği takdirde zinaya düşme ihtimali olan kişinin evlenmesi vaciptir. 3) Haram Evlilik: Evlenince eşine zulüm ve işkence yapacağı kesin olan kişilerin evlenmesi haramdır. 4) Mekruh Evlilik: Eşine eziyet etme ve haksızlık yapma ihtimali olan kişilerin evlenmesi mekruhtur. 5) Sünnet Evlilik: Cinsel ve ahlakî bakımdan normal halde olan kişinin, yani zinaya düşme ve evlendiği takdirde eşine zulmetme tehlikesi olmayan kişilerin evlenmesi sünnettir. Bu Hanefîler başta olmak üzere cumhurun görüşüdür. Bu şartlardaki bir kişinin evlenmesi Zahirîlere göre farz, Şafiîlere göre ise mubahtır. Zahiriler ve cumhurun bu yaklaşımı nikâh akdini bir yönüyle ibadet olarak kabul etmeleri sonucu doğurur. Şafiiler ise nikâhı ibadet değil yapılması mubah davranışlardan görürler.
I. NİKAHIN DİNİ HÜKMÜ Farz Evlilik Haram Evlilik Dini Hükmü Bakımından Evlilik Çeşitleri Vacip Evlilik Mekruh Evlilik Sünnet Evlilik
SON TEŞEKKÜRLER Prof. Dr. Abdülaziz BAYINDIR & Doç. Dr. Servet BAYINDIR