DİKKAT!...BU ÖZET 8 ÜNİTE VE 29 SAYFADIR BURADA İLK ÜNİTE GÖSTERİLMEKTEDİR ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ KISA ÖZET KOLAYAOF
2 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 2
İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE- Erken Ticaret Teorileri...... 4 2. ÜNİTE-Neoklasik Dış Ticaret Teorisi Araçları.......7 3. ÜNİTE- Neoklasik Dış Ticaret Teorisi: Denge Analizi......10 4. ÜNİTE- Faktör Donatımı Teorisi: Heckscher-Ohlin Modeli...12 5.ÜNİTE- Yeni Dış Ticaret Teorileri........15 6. ÜNİTE- İçsel Ekonomiler, Firmalar ve Tekelci Rekabet.......18 7. ÜNİTE- Büyüme ve Uluslararası Faktör Hareketleri...20Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8. ÜNİTE- Ekonomik Entegrasyon.....24 3 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 3
1.Ünite Erken Ticaret Teorileri MERKANTİLİSTLERDE VE FİZYOKRATLARDA DIŞ TİCARET Merkantilizm Merkantilizm üç asır boyunca (XVI. yy.-xviii. yy.) dağınık iktisadi kavramları ve birçok devletin politikalarını açıklayan genel bir terimdir. Merkantilist dönemde iktisadi mekanizmayı açıklamak için analitik çabalar başladı ve iktisat politikasının başlı başına ele alınmasının gerekliliği anlaşıldı. Ortaya çıkmış ulus-devletlerin gerekli ve amaçlarına göre yeni ekonomik kavramlar ve uygulamalar geliştirildi. Merkantilist düşüncede devlet gücünün devamı ve kuvvetlendirilmesi, zorunlu olarak diğer ülkelerin zararına olabilirdi. Uluslar politikalarında yeteri kadar akıllı, güçlü ve insafsız olurlarsa, dünya ekonomik pastasındaki paylarını artırabilirler, diğer ülkelerde kendileri için daha küçük bir paya razı olurlarsa kuvvetli ülkelerle birlik içinde yaşayabilirlerdi. Ülkeler amaçlarına ulaşmak için yurt içi ve dışını kapsayan düzenlemelere gitmişlerdir. Yurt içi düzenlemeler; tarımın teşvik edilmesi, sanayi üretiminin yüksek kaliteli olmasını garanti eden düzenleme ve teşvikler, üretimde düşük fiyatları sağlama (özellikle ihracat potansiyeli olan mallar için kesinlikle yapılmıştır) gibi araçları içermektedir. Dış düzenlemelerin amacı, ithalata harcanacak değerli madenleri en az düzeyde tutmak, ihracat yoluyla altın ve gümüş girişini en yüksek düzeye çıkarmaktır. Böylece, Merkantilist dönemde yüksek derecede işlenmiş malların ihracatını teşvik etmek, buna karşılık ithalatlarını yasaklamak gerekli olmuştur. Hammaddelerin ithal edilerek işlenmesi ve yeniden ihracatı teşvik edilmekte, buna karşılık hammaddelerin satışı ise engellenmekte idi. Ayrıca, ulaştırma hizmetlerinin mal ticareti kadar önemli olduğu ortaya çıkmış, birçok ulus (özellikle İngiltere) deniz ticaret filolarını geliştirerek ulaştırma hizmetlerinden en büyük payı almaya yönelmiştir. 4 Fizyokratlar XVIII.yy.da Merkantilist uygulamaların politik ve ekonomik temellerine birçok yönden eleştiriler başladı. Sonuçta Merkantilizm, yerini kısa bir süre Fizyokratlara daha sonra da günümüze kadar küçük bazı değişikliklerle gelen laissez faire, laissez passer ideoloji ve uygulamalarına bıraktı. Bunlar serbest piyasa ve serbest uluslararası ticaret düşüncelerine ağırlık veren liberal kapitalist sistemdir. Fizyokratlar, XVIII.yy.da yaşamış bir grup Fransız yazardır. Quesnay, Mirabeau, Mercier de la Rivieve, La Trosne, Dupont de Nemours bunlardan birkaçıdır. Fizyokrat düşünceye göre, gerçek zenginlik sadece topraktan elde edilir. Sanayi, mevcut olan nesneleri birleştirmekten öte bir şey yapmadığından verimsizdir. Ticaret, nesneleri çevrede hareket ettirmekten başka bir şey değildir. Fizyokratlar doğal düzene inanmışlardır. Onlara göre, iç ve dış ticaret serbest olmalı, uluslararası ticarette korumacılıktan kaçınmalıdır. Bu yüzden Fransa da tahıl ihracatının yasaklanıp, ithalatın serbest olmasına karşı çıkmışlardır. İhracatın kısıtlanması; tüketici lehine, üretici aleyhinedir. Bu da tarıma büyük ölçüde zarar verecektir. Hâlbuki kısıtlamalar kaldırılsa ihracat artacak ve tarım üreticilerinin eline yüksek gelirler geçecektir. Fizyokratların istediği de budur. KLASİK TEORİNİN VARSAYIMLARI İskoçyalı Adam Smith 1776 yılında Ulusların Zenginliğinin Doğası ve Nedenleri Üzerine Bir Araştırma (An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations) adlı kitabını Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 4
yayınladı. Kitap yayınlandıktan sonra liberal ekonominin başyapıtı oldu. Böylece klasik iktisat düşüncesi dönemi başladı. A. Smith kitabında serbest piyasayı savunmakta, bireyin ekonomik özgürlüğüne müdahale edilmemesini istemekteydi. Devletin ekonomiye müdahalesi ekonomideki kaynakların etkin kullanımını engellemektedir. Oysaki serbest piyasanın aktörleri tüketici ve üreticiler kendi menfaatleri yönünde hareket ederek hem kendi açısından hem de toplum açısından maksimuma ulaşır. Ülke içindeki ticaretin yaygınlaşması iş bölümü ve uzmanlaşmayı artırarak toplam üretimin (gelirin) artmasına yol açar ve sonuçta ülkenin maddi refah seviyesi yükselir. Mutlak ve karşılaştırmalı üstünlükler teorilerini açıklayan A. Smith, R. Torrens, D. Ricardo ve izleyicileri açık veya saklı birçok varsayımdan hareket etmişlerdir. Varsayımlardan başlıcaları şunlardır: 1) Ülke içinde ve ülkeler arasında ticaret, takas usulüyle yapılmaktadır. 2) Ticarete giren mallar iki tanedir. Ticaret iki ülke arasında yapılmaktadır. 3) Ulaşım, sigorta vb. maliyetler sıfırdır. 4) Emek-değer teorisi geçerlidir 5) Üretimde sabit maliyetler geçerlidir. 6) Üretim faktörleri gerek ülke içinde, gerekse bölgeler itibariyle hareketliliğe sahiptir 7) Mal ve üretim faktörü piyasalarında tam rekabet koşulları geçerlidir 8) Ticaret, gelir dağılımına etki etmemektedir MUTLAK ÜSTÜNLÜKLER TEORİSİ Ülkeler arasında serbest ticaret yapılmasının her iki ülkenin de yararına olacağının savunulduğu Mutlak Üstünlükler Teorisi A. Smith tarafından 1776 da yayınladığı Ulusların Zenginliği kitabında ortaya atılmıştır. Teorinin amacı uluslararası iş bölümü ve ticaretin nedenini açıklamaktır. Mutlak Üstünlükler Teorisi ne Doğal Yeteneklere Göre İş Bölümü Kanunu da denir. Teori, statik uluslararası ticaret teorisini arz yönünden ele alan teorilerden biridir Mutlak Üstünlük: Bir mal üretiminde işgücü verimliliğinin yüksek olması. 5 KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜKLER TEORİSİ İşgücü Verimliliği ve Karşılaştırmalı Üstünlükler: Ricardo Modeli Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi de statik uluslararası ticaret teorisinin arz yanlı teorilerinden biridir ve en önemlisidir 1815 yılında R. Torrens ve 1817 yılında D. Ricardo, Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi ile bir ülkenin iki mal üretiminde de mutlak üstünlüğe sahip olmaması durumunda da yani karşılaştırmalı olarak dezavantaja sahipse, ülkeler arasında ticaret yapılabileceğini ve ülkelerin bu serbest ticaretten kârlı çıkabileceğini ileri sürmüşlerdir. Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisine göre; iki malda da mutlak üstünlüğe sahip olmayan ülke, daha az dezavantaja sahip olduğu malın üretiminde uzmanlaşmalı ve böylece bu malın üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olmalıdır. Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi nin Genişletilmesi Karşılaştırmalı Üstünlüklerin Parasal Ücretlerle Açıklanması Parasal ücretlerin karşılaştırmalı üstünlükler analizine sokulması parasal maliyetler ve parasal fiyatların arkasında saklı olan reel maliyetleri de yansıtır. Yalnız bunun için ülkelerde fiyat ve ücret esnekliğinin olması şarttır. Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi nin İkiden Çok Mala Uygulanışı Karşılaştırmalı üstünlüğün ikiden çok mala uygulanışını J. Viner ve G. Haberler in analizlerinden yararlanarak açıklamaya çalışalım. İki ülke ele alalım. Ülkeler yine B ülkesi ve A ülkesi olsun. Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 5
Ticarete giren mallar, İ, J, K, L,...,N dir. B ülkesinde malların işgücü maliyetleri, i1, j1, k1, l1,...n1; A ülkesinde malların işgücü maliyetleri, i2, j2, k2, d2,...n2; Parasal maliyetler ise; B ülkesinde Pi1, Pj1, Pk1...Pn1; A ülkesinde Pi2, Pj2, Pk2...Pn2; olsun İşgücünün ücretinin ise B ülkesinde W1, A ülkesinde W2 olduğunu kabul edelim. Böylece, B ülkesinde parasal maliyetler; Pi1=i1. W1 Pj1=j1. W1 Pk1=k1. W1 Pn1=n1. W1 A ülkesinde parasal maliyetler; Pi2=i2. W2 Pj2=j2. W2 Pk2=k2. W2...... Pn2=n2. W2 Ayrıca, her iki ülkede nispi maliyetleri işgücü miktarı tayin ettiğinden B ülkesinde: Pi1=Pj1: Pk1: Pl1...Pn1= i1: j1: k1: l1:...n1 A ülkesinde; Pi2=Pj2: Pk2: Pl2...Pn2=i2: j2: k2: l2 :...n2 Diğer taraftan A ülkesinin döviz kuruna R dersek; B ülkesinin A ülkesine göre A malında aynı para birimleri cinsinden karşılaştırmalı üstünlüğünün olabilmesi için, i1w1r<i2w2 olması şarttır. A ülkesinin B malında B ülkesine göre karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olabilmesi için de j1w1 R>j2W2 olması gerekir. Bundan dolayı; i1/i2<(w2/w1) R ve A ülkesinin B malında karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olup, o malı ihraç etmesi için, j1/j2>(w2 /W1) R olmalıdır. Bu son iki denklemden i1/i2<j1/j2 olduğu görülür. Bütün mallar dikkate alınırsa, i1/i2<j1/j2<k1/k2<l1/l2... <n1/n2 olacaktır. Aslında bu ifade malların işgücü maliyetlerine oranından başka bir şey değildir. Öyleyse bu durumda ticareti belirleyecek olan her iki ülkedeki ücret oranını gösteren W/WR ifadesidir. Örneğin, W/WR = 1 ise, her iki ülkede ücret seviyesi eşit demektir. Bu durumda B ülkesinin ihraç mallarını A ülkesine göre işgücü maliyetleri daha düşük olan mallar teşkil edecektir; ithalatını ise işgücü maliyetleri daha yüksek olan mallar oluşturacaktır. 6 Karşılaştırmalı Üstünlüğün İkiden Çok Ülke İle Açıklanışı Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 6
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi ikiden çok ülke söz konusu olduğu zamanda aynen iki ülke hâlindeki duruma benzer şekilde ortaya çıkacaktır. Örneğin n sayı- da mal, m sayıda ülke söz konusu ise, 1. ülkenin i1/i2<j1/j2<k1/k2<l1/l2...<n1/n2 2. ülkenin i2/i3<j2/j3<k2/k3<l2/l3...<n2/n3... m. ülkenin im-1/im<jm-1/jm<km- 1/km<lm-1/lm...<nm-1/nm olacaktır. Eğer nispi işgücü maliyetlerine göre herhangi bir malda uzmanlaşan ülke, dünya talebinin tümünü karşılayamazsa, nispi işgücü maliyetlerine göre bu malı ikinci (ve üçüncü vs) derecede etkinlikle üretmesi gereken ülkeler üretecek ve dünya talebinin geri kalan kısmını karşılamak için ihraç edeceklerdir. Dinamik Karşılaştırmalı Üstünlükler Karşılaştırmalı üstünlükler teorisi yapısı itibariyle statiktir. Statik olması dolayısıyla sürekli eleştiri konusu olmuştur. Çünkü ülkeler eğer karşılaştırmalı üstünlüklere göre uzmanlaşırsa hep aynı malda (ya da sektörde) uzmanlaşmış olarak kalacaktır. Bu da günümüzde mamul mal üretip satan sanayileşmiş ülkelerin hep sanayi malı ihracatçısı, diğer ülkelerin de hammadde (tarım ve maden) ihracatçısı olarak kalmaları anlamına gelir. Oysa Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi nde (D. Ricardo nun görüşüne göre), verimlilik farklılığına neden olan ülkelerdeki teknoloji farklılığı zaman içinde değişir. Teknolojide geri durumda olan ülkeler zamanla ileri teknolojiye geçebilir. Böyle bir değişim olursa, ülkeler eskisine göre farklı malda (veya sektörde) karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olabilir 2.Ünite Neoklasik Dış Ticaret Teorisi Araçları FIRSAT MALİYETİ VE KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜKLER Neoklasik iktisatçılar, birinci ünitede açıklanan varsayımlardan emek-değer teorisinin geçerliliğini savunmanın güç olduğunu görmüşlerdir. Gerçekten de bir malın üretiminde emeğin yanında diğer üretim faktörlerinin de (sermaye, doğal kaynaklar ve girişim) önemi açıktır. Ayrıca, işgücünün tüm ülkelerde aynı niteliklere sahip olmadığını da söyleyebiliriz. Gottfried Haberler, emek dışındaki üretim faktörlerinin de modele katılması durumunda, karşılaştırmalı üstünlükler teorisinin emek-değer teorisine dayanmadan da işlediğini ortaya koymuştur. Burada yeni bir kavram karşımıza çıkmaktadır: fırsat (alternatif) maliyeti. G. Haberler emek-değer teorisi yerine Friedrich von Wieser in tanımladığı alternatif maliyet kavramını kullanmıştır. Bu yaklaşıma göre maliyet, belirli bir girdi veya girdilerden üretimde kullanılan mutlak miktarlarıyla değil de vazgeçilen alternatiflerle ölçülmektedir. Bu nedenle de fırsat maliyeti olarak adlandırılır. Bu yaklaşım sayesinde ülkeler arasında karşılaştırmalı üstünlüklere bakılırken sadece emek-değer teorisinin öngördüğü gibi malların üretiminde kullanılan emeğin maliyeti dikkate alınmaz. Fırsat maliyetleri yaklaşımına göre üretim maliyeti, bir birim mal üretmek için gerekli olan kaynakların toplam maliyetine eşittir. Böylece maliyet, üretimde kullanılan belirli girdilerin mutlak miktarlarıyla değil, vazgeçilen alternatifle ifade edilmektedir. 7 ÜRETİM MALİYETİ VE ÜRETİM İMKÂNLARI EĞRİSİ Üretim imkânları eğrisi (dönüşüm eğrisi), bir ülkenin sahip olduğu üretim faktörlerine bağlı olarak üretebileceği mal ve hizmet miktarlarını göstermektedir. Üretim imkânları eğrisini hatırlayabilmek için A ülkesinde sadece X ve Y mallarının üretiminin yapıldığını varsayalım. Ekonomideki doğal kaynaklar, toprak, işgücü ve sermayenin X malı üretiminde kullanılması Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 7