Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü SERA TASARIMI Yrd. Doç. Dr. N. Yasemin EMEKLİ
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ 1. Tanımı Örtüaltı yetiştiriciliği; çevre koşullarının olumsuz etkisini kısmen veya tamamen ortadan kaldırarak bitkisel üretim yapmaya yarayan alçak veya yüksek sistemler olarak tanımlanır.
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ 2. Sınıflandırılması Örtüaltı yetiştiriciliği. 1- Yüzeysel örtüler 2- Alçak tüneller 3- Yüksek tüneller 4- Seralar olmak üzere dört ayrı sınıfta incelenebilir.
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ 2. Sınıflandırılması 1- Yüzeysel örtüler Örtü altı yetiştiriciliğinde malçlama, yüzeysel örtüler, yastıklar şeklinde yapılan ve kısa veya uzun süre bitkilerin üstünü kapatan ancak tüm tarımsal işlemlerin dışarıdan yapıldığı sistemlerdir.
2. Sınıflandırılması 2- Alçak Tüneller Alçak tüneller genişliği 60-200 cm, yüksekliği 30-200 cm, uzunluğu 20-50 m arasında değişen tel, demir, ağaç dalları ve kargıdan yapılan yarım daire şeklindeki iskelet üzerine plastik örtünün kaplanmasıyla oluşturulan basit örtüaltı üretim yerleri olarak tanımlanabilir Yerden yüksekliği 1 metreye kadar olan bu örtüler havalar ısınınca ve bitkiler belirli yüksekliğe ulaşınca kaldırılır. Tarımsal işlemlerin hepsi örtü dışından yapılır. Alçak tünelleri kuruluşlarla göre havalandırması olan ve olmayan şeklinde iki sınıfa ayrılır.
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ 2. Sınıflandırılması 2- Alçak Tüneller
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ 2. Sınıflandırılması 2- Alçak Tüneller
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ 2. Sınıflandırılması 3- Yüksek Tüneller Yüksek plastik tüneller ise alçak tüneller ile seralar arasında geçiş yapıları olup, genişliği 3-4 m, yüksekliği 1.5-2 m olan, yarım daire şeklindeki ana çemberleri bağlantı elemanları ile birbirine sabitlenen, iskelet malzemelerinin üzerine plastik örtüler kaplanması sonucu hazırlanan yapılardır. Yüksek tünelin iskeletini oluşturan 1/2 inch borular bükülerek yarım daire şekline dönüştürülür. Bu borular 6.50 m boyunda bükülünce 2.10 m yarıçapında bir yarım daire olur. Bu boruların bükülmesi ancak uygun boru presleriyle yapılır.
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ 2. Sınıflandırılması 3- Yüksek Tüneller
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ 2. Sınıflandırılması 3- Yüksek Tüneller
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ 2. Sınıflandırılması 4- Seralar Seralar, iklimle ilgili çevre koşullarına tamamen veya kısmen bağlı kalmadan gerektiğinde sıcaklık, nem ve havalandırma gibi faktörleri kontrol altında tutarak bütün yıl boyunca çeşitli kültür bitkileri ile bunların tohum, fide ve fidanlarını üretmek, bitkilerini saklamak, sergilemek amacıyla cam, plastik vb. ışık geçirebilen maddelerle kaplanarak değişik şekillerde inşa edilen yüksek sistemde bir örtüaltı yetiştiriciliği yapısı olarak tanımlanmaktadır. Seralarda her mevsim yapılan yetiştiriciliğe Sera İşletmeciliği, bu işletmelerin yapıldığı tarımsal işletmelere de Sera İşletmeleri denir.
ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ 2. Sınıflandırılması 4- Seralar
Dünya da Seracılık 1. Serin iklim kuşağındaki ülkeler 2. Ilıman iklim kuşağındaki ülkeler 3. İki iklimin hakim olduğu ülkeler
1. Serin iklim kuşağındaki ülkeler (Hollanda, İngiltere, Danimarka, Almanya, Romanya, Bulgaristan) Seraların ortak özellikleri Cam seralar (profil çelik ve alüminyum) Yüksek bir yatırım gerektirir. İşletme masrafları fazladır. (Isıtma gerekli) Yüksek üretim teknolojileri uygulanır.
2. Ilıman iklim kuşağındaki ülkeler (İspanya, Türkiye, İtalya, Yunanistan, İsrail, Fransa, Fas, Portekiz ) Seraların ortak özellikleri İlkbahar ve sonbahar turfandacılığı şeklinde üretim yapılır. Seralar düşük bir yatırımla kurulabilir. İşletme masrafları azdır. (Isıtma masrafları çok az) Üretim teknolojileri yetersizdir.
3. İki iklimin hakim olduğu ülkeler (A.B.D ve Japonya) Seraların ortak özellikleri Cam ve plastik seralar yaygındır. Japonya da PE örtülü seralar daha fazladır. Bütün seralarda yüksek üretim teknolojileri ve yetiştirme tekniği uygulanır.
Türkiye de Seracılık İlk olarak 1940 lı yıllarda görülmeye başlanan yapılar Türkiye de ilk Antalya da görülmüştür. Ülkemizde seracılık 1970 yılından sonra gelişme göstermiştir. Seracılığımızın genel özellikleri Ekolojiden yararlanması (mikroklima alanlar) Büyük pazarların yakınında gelişme göstermesi Turfanda ürün yetiştiriciliği yapılması Seracılığın küçük aile işletmeleri şeklinde yapılması (cam seralar 1-2 da, plastik seralar 1-3da) Seracılığın en yoğun olarak yapıldığı bölgeler Akdeniz, Marmara, Ege ve Karadeniz (batı ve orta)
Çizelge 1. Ülkemizde Seracılığın Yıllara Göre Değişimi Yıllar Cam Sera Alanı Plastik (ha) (%) (ha) (%) Toplam Alan (ha) 1960 525 52.3 478 47.7 1003 1970 976 38.3 1572 61.7 2548 1980 925 18.5 4072 81.5 4997 1990 2000 23.3 6600 76.7 8600 2000 5656 27.6 14825 72.4 20481 2006 6840 27.3 18192 72.7 25032 2013 8073 22.5 27866 77.5 35939 2014 8097 21.3 29865 78.7 37962 2015 7998 20.5 30943 79.5 38941 2015 yılı örtüaltı yetiştiriciliği 617760 hektardır.
EGE DENİZİ KARADENİZ YALOVA KÜTAHYA İZMİR AYDIN MUĞLA ANTALYA MERSİN HATAY AKDENİZ Şekil 1. Ülkemizde seracılığın en yaygın olarak yapıldığı iller
TÜRKİYE DE SERACILIK Son yıllarda alternatif enerji kaynaklarından jeotermal enerjinin kullanılması ile seracılık iç bölgelerde de gelişme göstermeye başlamıştır. Denizli, Aydın, Manisa, İzmir, Kütahya, Afyon, Balıkesir ve Urfa illeri jeotermal seracılığın yaygın olduğu illerimizdir. Sera varlığımızın %83 ü Akdeniz Bölgesinde, %11 i Ege Bölgesinde, %3 ü Karadeniz Bölgesinde, %2 si de Marmara Bölgesinde yer almaktadır. Seralarımızın % 96 sında sebze, % 3 ünde kesme çiçek, %1 inde de meyve üretilmektedir
TÜRKİYE DEKİ SAHASI (KAPLADIĞI ALAN) Türkiye de genelde doğal iklim koşullarından yararlanıldığı için sektörün gelişimi Akdeniz ve Ege Bölgesinde olmuştur. 2,6 4,1 Antalya İçel 8,7 Muğla İzmir Diğerleri 24,4 60,2
Bölgelerimize Göre Önemli Merkezler Yalova: Mikroklima özellik gösterir. İstanbul a yakındır. Kesme çiçek ve saksı çiçekçiliği yaygındır. İzmir: Mikroklima ve jeotermal kaynaklara yakın olması olumlu yönleridir. Turfanda sebze üretimi ile başlayıp, kesme çiçek yetiştiriciliğine yönelmiştir. Muğla: Fethiye ve köylerinde yaygın olarak tek ürün domates yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Bölgelerimize Göre Önemli Merkezler Antalya: Gerek sera alanı miktarı, gerekse üretim teknikleri yönünden lider durumdadır. Serik, Manavgat, Alanya, Gazipaşa, Kemer, Kumluca, Finike, Demre, Kaş ilçelerinde yoğundur. (Domates, biber, salatalık, patlıcan ve kesme çiçek üretimi ) Antalya ili örtüaltı potansiyeli (TUİK 2014) Toplam Alan: 248 253 da Cam sera alanı: 67025 da Plastik sera alanı: 155091 da Toplam sera alanı: 315 278 da Alçak tünel alanı: 12623 da Yüksek tünel alanı: 13514 da
İçel: Mersin, Erdemli, Anamur, Gülnar ve Silifke ilçelerinde yoğundur. Seralarda üretim tekniğinin iyi olmaması nedeniyle niteliği düşük ürünler elde edilmektedir. (Domates, biber, salatalık, muz, çilek üretimi).
Bölgelerimize Göre Önemli Merkezler
Ülkemizdeki Sera Teknolojisinin Dünyadaki Yeri Çizelge 2. Sera Yetiştiriciliğinde Önde Gelen Çeşitli Ülkelerdeki Sera Alanları Ülke Sera Alanı (ha) Çin 1000000 Japonya 53518 Kore 52189 İspanya 33750 İtalya 26000 Türkiye 25032 Hollanda 10416 Amerika 7016 Fransa 8108 İspanya 3510
Sera Büyüklükleri 2000 yılı verilerine göre ülkemizdeki seraların büyüklüklerine göre dağılımı Metrekare Cam sera (%) Metrekare Plastik sera (%) < 1000 18 < 1000 9 1000-2000 64 1000-3000 56 2000-3000 9 3000-5000 19 3000-4000 7 5000-10000 12 > 4000 2 > 10000 4 Görüldüğü üzere cam seraların büyük çoğunluğu 1000-2000 m 2 plastik seraların ise 1000-3000 m 2 arasındadır.
2008 yılı verilere göre Antalya ilinde toplam 34 adet sera işletmesinde topraksız kültür uygulamaları ile serada sebze üretimi yapılmaktadır. Anılan sera işletmelerinin Antalya ilinde kapladığı toplam alan 956.1 dekardır. Bu alanın 525 dekarını plastik seralar 431.1 dekarını cam seralar oluşturmaktadır (Anonim 2009). Şekil 1. Antalya İlindeki Modern Seralardan Örnek Bir Sera
Şekil 1 in Devamı Fan
Sera yetiştiriciliğinin yararlarını şöyle sıralayabiliriz; a) Yetiştirme devresi uzatılarak, yıl içinde yetiştirilen kültür bitkisi sayısının artması yanında, belirli alanlardan yaralanma olanakları da artar. b) Pazara sürekli mal çıkarma olanağı vardır. c) Birim alandan yüksek verim almanın yanında ürün niteliği de yükselir. d) Tarımsal işletmelerde görülen mevsimlik iş gücü kullanımı sera ile düzenli ve sürekli hale getirilir. e) Seranın üretimi için gerekli olan materyallerin imalatı için yeni sanayi kolları ortaya çıkar.
-Gotik çatılı seralar,
CAM SERA TİPLERİ 1. Wide Span Tipi Seralar Bu tip seralarda her bir ünitede (açıklıkta) tek çatı vardır. Bu nedenle sera hacmi daha büyük ve çatı daha yüksektir. Ayrıca dış havayla temas eden cam yüzeyi Venlo çatılı seralara oranla daha azdır. Bu nedenle ısıtma ve havalandırmada büyük avantaj sağlar. Çatıda yekpare havalandırma kullanılır ve havalandırma oranı yüksektir. Dizayn olarak daha ağır bir konstrüksiyona sahip olduğundan Venlo tipine göre daha pahalıdır. Buna karşılık sera içerisinde ışıklanma daha iyidir.
2. Venlo Tipi Seralar Bu tip seralarda her bir ünitede (açıklıkta) iki çatı ve ortada oluk vardır. Bu nedenle Wide span tipine göre sera hacmi daha küçük ve çatı yüksekliği daha azdır. Bu tip seralar kar yağan bölgelerde ve ısıtma ihtiyacının uzun sürdüğü iklimlerde tercih edilir. Çatıya asılan bitki yükünün fazla olması durumunda da avantaj sağlar. Akdeniz sahilinde cam sera yapılacaksa Wide Span tipi, Ege, Marmara gibi soğuk iklim in hüküm sürdüğü bölgelerde ve enerjinin ucuz olduğu (jeotermal enerjinin yoğun olduğu bölgelerde ) Venlo tipi cam sera yapılabilir.
PLASTİK SERA TİPLERİ 1. Yay Çatılı Seralar Ilıman iklime sahip birçok ülkede bitkisel üretim için cam seralara oranla daha ucuz olan plastik seralar yapılmaktadır. En basit plastik sera konstrüksiyonu borulardan oluşturulan yarım daire çatıya sahip seralardır. Bu konstrüksiyonda çatı örtü malzemesi olarak rüzgara karşı oldukça stabil olan tek veya çift katlı plastik kullanılmaktadır Bu nedenle ilk yatırım masrafları yüksek olmayan plastik sera konstrüksiyonları son yıllarda özellikle soğuk Avrupa ülkelerinde de büyük önem kazanmaya başlamıştır
2. Gothic Çatılı Seralar Tünel tipi seraların bazı olumsuz yanlarının ortadan kaldırılması için son yıllarda çeşitli ülkeler tarafından modifiye edilerek değişik çatı tiplerinde yay çatılı plastik seralar yapılmıştır. Yay çatı mahyasının düz kısmında sera içinde meydana gelen nem yoğuşması ile oluşan su damlacıklarının bitki üzerine akmasını önlemek amacıyla çatının tepe kısmı dikleştirilerek gotik tipi kısa düşük yan duvarlı plastik seralar oluşturulmuştur. Bu tip konstrüksiyonda çatıda oluşturulan sivrilik nedeniyle mahya kısmında çatı eğimi arttırılarak yoğuşan su damlacıklarının örtü iç yüzeyinden kenarlara doğru akması sağlanmıştır. Genellikle 4 m yüksekliğinde ve 9.6 m genişliğinde 2" veya 3" 'lik borulardan yapılmış çerçeve konstrüksiyonu şeklinde olup, yan ve ön kalkan duvarlarında havalandırma pencerelerine sahiptir
Plastik Sera Tipleri 2. Gothic Çatılı Seralar
İzmir